Bedoeld is: antroposofie in de media. Maar ook: in de persbak van de wijngaard, met voeten getreden. Want antroposofie verwacht uitgewrongen te worden om tot haar werkelijke vrucht door te dringen. Deze weblog proeft de in de media verschijnende antroposofie op haar, veelal heerlijke, smaak, maar laat problemen en controverses niet onbesproken.

donderdag 28 februari 2013

Behagen

Het is donderdag. Om de berichten van de laatste tijd af te maken, meld ik nu ook aflevering 8 van De Hokjesman, ‘De Socialisten’:
‘De Hokjesman gaat op onderzoek in de volkse beweging die van onder af is opgebouwd en langzaamaan door wil stuwen naar de hoogste regionen van de parlementaire macht: de SP. De partij die opkomt voor de arbeiders, de gewone mensen. De mensen onder aan de ladder die het gevoel hebben niet mee te tellen. Die als aso’s worden bestempeld en worden weggezet als minder waard. Die keihard werken maar er nooit op vooruitgaan. Waar alleen hulp van buiten hen een beter leven kan geven. Die heel veel van de politiek verwachten en zo graag willen geloven dat een leider hun situatie kan verbeteren. Die uitkijken naar een sterke man die zich opwerpt als hun leider. Als een vader die voor zijn lammeren moet zorgen.

Maar het is bovenal een partij die de pet inruilt voor de hoge hoed. Die de switch aan het maken is van: wij hier aan de onderkant van de samenleving zijn er ook nog en weten het beter dan die politici in Den Haag, naar: wij zijn de politici in Den Haag (maar gaan het echt anders doen). Een partij die eerst rotte tomaten gooide en nu tam aan iedereen tomatensoep uitdeelt.

Wordt er één duidelijke route gevaren? En wie staan er aan het roer? Is er inspraak mogelijk over de koers?’
Hugo Hoes schreef op zijn beurt in de VPRO Gids ‘Over rood’:
‘De hokjesman (slot)
Ned 3, 21.35-22.30 uur

“U ziet er helemaal niet uit als een SP’er.” Wat krijgen we nou? Terwijl we de hokjesman nooit eerder op vooroordelen hebben betrapt, lijkt de onderzoeker bij zijn laatste veldwerk last te hebben van enige vooringenomenheid. 
Hij is in Schijndel, in een volkswijk waar het rondbrengen van de partijkrant nog een serieuze klus is. Als daar een goed verzorgde dame vertelt ook van de partij te zijn, kan hij zijn ongeloof niet verbergen. Deze Brabantse SP’ers zijn naar zeggen “gewone mensen; wij hebben geen air”. In de wandelgangen van het Kamergebouw hoort hij dat SP’ers vooral verongelijkt zijn. Die kwalificatie komt echter van de SP-watcher bij de VVD, dus uit verdachte hoek. Op het partijcongres is de eensgezindheid opvallend groot. Wellicht hangt dat samen met de lesjes die men heeft geleerd op de door de hokjesman ook bezochte SP-kaderschool of tijdens een SP-zomerkamp voor jongeren. Natuurlijk wordt ook een bezoek gebracht aan de woning van stamhoofd Jan Marijnissen. Daar gaat alle aandacht naar zijn boekenkast. Komt het daar allemaal vandaan? Dag hokjesman. Wanneer kom je terug?’
Ja, dat is de vraag. Vandaag werd het programma door televisierecensent Hans Beerekamp in NRC Handelsblad uitverkozen als nummer één in ‘Beste tv in nieuw jaar’, namelijk de eerste twee maanden januari en februari. Hij schrijft:
‘1. De hokjesman (VPRO). Pastiche op ouderwetse volkenkunde slaat precies de goede toon aan bij het in kaart brengen van schuwe minderheden als antroposofen, mariniers en Molukkers. Trucje van Michael Schaap en regisseur Jurjen Blick werkt net iets beter dan Michiel van Erps tongue in cheek in het vergelijkbare Hollands Welvaren (VPRO).’
Dan mag je trots zijn dat het De Hokjesman ook heeft behaagd om antroposofen tot onderwerp van zijn studie te maken, zich hier ernstig en gedegen in te verdiepen en daardoor van deze cultuur een liefdevol, artistiek en ethisch hoogstaand portret te maken. Dan past vooral dankbaarheid dat er zoveel energie en geld in is gestoken om deze serie van acht afleveringen te maken, dankbaarheid die ook wel eens uitgesproken mag worden, wat ik echter van expliciet antroposofische zijde nog geen keer heb zien gebeuren en dat lijkt mij toch een miskenning en gemiste kans. Zo afzijdig van de wereld hoef je je toch niet te houden? Hoe zei Steiner dat ook alweer, notabene in Den Haag tegen Nederlanders: probeer met de wereld samen te groeien. (Dat was op 18 november 1923, na te lezen in ‘De bovenzinnelijke mens’.) Ridzerd van Dijk heeft juist de laatste dagen op zijn weblog ‘De grote Rudolf Steiner Citatensite’ hieraan de mooiste citaten gewijd, gisteren culminerend in ‘Zou het maar niet beter zijn om zich tijdens het leven af te keren van de zintuiglijke wereld?’ Hoe toepasselijk!

Alle uitzendingen zijn nog te bekijken op de website van De Hokjesman, of bij Uitzending Gemist. Waar overigens blijkt dat de aflevering over de antroposofen veelbekeken is; het laatst uitgezonden, heeft het al drie andere afleveringen achter zich gelaten en nu slechts drie vóór zich (wat dan ook de drie eerst uitgezonden afleveringen zijn). Maar zoals Michael Schaap eerder op Facebook opmerkte: het is géén wedstrijd!

What’s next? Bionext! Dat schreef maandag over ‘Duits onderzoek naar fraude met eieren in volle gang’:
‘In de Duitse deelstaat Niedersaksen loopt een onderzoek naar grootschalige administratieve fraude met Freiland eieren en biologische eieren. Justitie in de regio Oldenburg, die de zaak in onderzoek heeft, heeft verklaard dat er ook Nederlandse leveranciers bij betrokken zijn. Zij zouden kippen hebben geleverd aan de verdachte Duitse kippenboerderijen. Om welke bedrijven het gaat en of ze biologisch gecertificeerd zijn, is nog niet bekend gemaakt door de autoriteiten.

Voor zover nu bekend zijn er echter geen Nederlandse legpluimveehouders bij betrokken. De biologische eieren van Nederlandse pluimveehouders zijn op dit moment dus niet verdacht. Nederland importeert vrijwel geen biologische eieren uit Duitsland. We exporteren wel veel: circa 70% van de Nederlandse biologische eieren gaat naar Duitsland. Nederlandse biologische eieren zijn herkenbaar aan de code op het ei, die begint met 0-NL.

In Nederland is Skal door de overheid aangewezen als onafhankelijke controle- en certificeringsorganisatie voor de biologische sector.’
‘Het vertrouwen van consumenten in biologische kwaliteit is groot en dat is misschien wel het grootste collectieve goed van de sector. Daarom bepleit Bionext extra controles om frauderende namakers van biologisch geen kans te geven. Ook wil Bionext extra transparantie in de biologische voedingsketen. Dit naar aanleiding van berichten dat in de Duitse markt op grote schaal de hand gelicht is met alle eieren met een kwaliteitsaanduiding, zoals scharrel, Freiland en biologisch.

Frustrerend voor de Nederlandse biologische sector is dat de negatieve verhalen over bio-eieren uit Duitsland ook hier het consumentenvertrouwen kunnen raken. Gelukkig zijn er geen Nederlandse biologische bedrijven betrokken bij het schandaal. Dit blijkt uit het onderzoek dat door de nVWA in Nederland wordt uitgevoerd in opdracht van het Openbaar Ministerie. De Nederlandse biologische eieren zijn dus echt biologisch en zijn herkenbaar aan de code 0 NL op het ei.

De Nederlandse biologische sector is blij met de krachtige biologische controleorganisatie Skal. Alle Nederlandse biologische bedrijven staan verplicht onder controle van Skal Biocontrole. Alle biologische bedrijven worden minimaal een maal per jaar gecontroleerd en een groot aantal zelfs twee maal, door middel van flitsinspecties, boekhoudkundige controles en cross-checks tussen bedrijven onderling. Ook zet Skal het instrument residu- en herkomstanalyses in om de kwaliteit te borgen. Wat Skal niet kan controleren is of gangbare bedrijven in strijd met de wet producten als biologisch in de markt proberen te zetten.

Hoe goed de controles van Skal op de biologische sector ook zijn, een sterk groeiende sector trekt ook goudzoekers die het minder nauw nemen en bedrijven die gewoon de zaak proberen te belazeren om snel geld te verdienen. Dat lijkt in Duitsland aan de hand en valt ook in Nederland nooit helemaal uit te sluiten.

Consumenten hebben veel vertrouwen in biologische kwaliteit en dat vertrouwen wil de sector ook blijven waarmaken. Bionext zal samen met de biologische bedrijven, Skal en de overheid nog meer aandacht besteden aan de borging van de biologische kwaliteit en de bescherming van het biologische keurmerk.

De beste garantie op kwaliteit is transparantie in de keten: wie is het gezicht achter het product dat u eet en wat is zijn verhaal? Bionext bepleit maximale transparantie in de biologische ketens. De consument moet makkelijk kunnen terugvinden wie het product gemaakt heeft.’
Een week geleden maakte ik in ‘Retour’ melding van het feit dat de Stichting Vrijescholen Athena ‘in gesprek met voorzitter PO-raad’ gegaan is, vanwege het advies van de Onderwijsraad over kleine scholen en de reactie van de PO-raad daarop. Nu blijkt vrijdag 22 februari de Vereniging van vrijescholen ook een ‘Reactie op rapport Onderwijsraad: “Grenzen aan kleine scholen”’ te hebben gegeven:
‘Met belangstelling hebben wij kennisgenomen van het rapport van de Onderwijsraad “Grenzen aan kleine scholen”. Het onderzoek laat op basis van feitelijke informatie zien, hoe de Onderwijsraad denkt om te moeten gaan moet krimp in de regio’s. Een financieel gestuurd betoog, waarbij onderwijskwaliteit wel wordt genoemd, maar ondersneeuwt in de opsomming van getallen en economische feiten. We kunnen niet anders concluderen dat het dus om bezuinigingen gaat.

Inhoudelijke benadering

Welke benadering staan wij voor? Een inhoudelijke benadering. Bijvoorbeeld: Wat is een school? Wat is de eigen omstandigheid van een school in een dorp of stad, zodat deze werkgemeenschap onderwijs tot waarde laat zijn. Dan zijn diverse indicaties aan de orde. Willen we vooral grote steden? Willen we de stroom naar de steden versterken? Willen we kwalitatief onderwijs? Onderwijs op maat? Investeren in de sociale omgeving?

Kleine scholen?

In onze besturenorganisaties kennen we voldoende kleine scholen (< 100). In 2007 betreft dat 17 scholen waarvan 1 met minder 50 leerlingen. In 2013 zijn dat 14 scholen met minder dan 100 leerlingen en geen enkele school meer met minder dan 50 leerlingen. In deze periode zijn twee scholen gesloten. Sinds 2006 is er een indringend beleid gevoerd door de aangesloten besturen om de kleine scholen kwalitatief te laten zijn. Hebben deze scholen een basisarrangement? Ja. Zijn deze kwetsbaar? Ja. Vallen deze onder grotere besturen met ondersteuning vanuit de interne organisatie? Ja. Is het daarom haalbaar om kleine scholen in stand te houden? Ja, mits...

Identiteit

Kleine scholen sluiten op de voorgestelde wijze: niet doen. Samenwerken stimuleren door tijd én geld ter beschikking te stellen om inhoudelijke discussies te voeren. Ja. Doen! Identiteit is de aankomende jaren een sleutelwoord. Verzuiling uit het verleden is meer en meer uitgewerkt. Ouders zoeken betrokkenheid. Vertrouwen, de meester weet het wel, is vandaag de dag anders ingezet tussen ouders en school. Het wordt daarom nog belangrijker om waarden en keuzes over te houden voor de toekomst, ook in de kleine dorpen.

Kwalitatief onderwijsaanbod

Waarom 100 leerlingen als maatstaf? Waarom niet gekoppeld aan klassengrootte, leerlingenaantallen in omgeving. Aantal scholen in de omgeving. Grootte van de samenwerkingsvorm. Samenwerkingsvormen ook vanuit perspectief van opvoeding. Waarom niet naar de omstandigheden gekeken en daarin geïnvesteerd. Wel kleuteropvang en BSO erbij betrokken. De brede school en kindcentra zijn juist in de kleinere gemeenten ingezet om een kwalitatief onderscheid te maken en niet, heel rationeel, vanuit cijfers te dirigeren. In Scandinavië zijn verschillende voorbeelden te vinden waarin kleinschaligheid kwalitatief onderwijsaanbod genereert. Zelden echter uitsluitend vanuit onderwijs gezien. Muziek, sport, sociale, culturele gebeurtenissen en andere buitenschoolse activiteiten zorgen dat onderwijs en opvoeding dichter bij elkaar komen en elkaar steunen. Is dat een oplossing? Wellicht kunnen we op die manier ook proberen te denken over oplossingen voor krimp. Niet tegen elke prijs! Maar wel de moeite van het overwegen waard!

Sociale cohesie

Laten we het geld dat vrijkomt door noodzakelijk sluiting van scholen, waar dit niet te vermijden is, inzetten om sluiting van andere kleine scholen te voorkomen. Laten we onze verworven rijkdom aan keuzes voor diverse richtingen in het aanbod van onderwijs in Nederland niet verder uithollen door uitsluitend economische afwegingen.

Onderwijs op maat. Sociale cohesie als uitgangspunt voor de toekomst.

Bijlages:
Download de samenvatting van het rapport
Download de integrale tekst van het rapport
In ‘Retour’ meldde ik ook dat de Vereniging van vrijescholen sinds kort op haar website ‘Wat maakt de vrijeschool uniek?’ heeft staan, ‘Een digitaal boekje over de identiteit van de vrijeschool.’ Ik identificeerde dit als het langverwachte ‘Identiteitsdocument’ waar zo veel om te doen was. Ik heb het nog even opgezocht, want hier zit een hele geschiedenis achter en onder, die ik de afgelopen jaren geprobeerd heb te documenteren. Op 9 juni 2008 bleek namelijk in ‘Smakelijk en vermakelijk’ dat de Vereniging van vrijescholen al in oktober 2007 een gebrek aan identiteit signaleerde en van plan was daar wat aan te gaan doen. En op 4 april 2009 in ‘Bijblijven’ dat er in 2008 een notitie ‘Identiteit van vrijescholen’ was geschreven en toen op de Algemene Ledenvergadering besproken. De vraag was wat de achterban ervan vond. Dat bleek uit enige regiobijeenkomsten, waarvan er bijvoorbeeld een aan bod kwam op 29 december 2009 in ‘Voetballen’. Dat was blijkbaar toch niet zo’n succes, want op 30 augustus 2010 werd in ‘Schoolbegin’ bericht dat er een fase 2 van het identiteitstraject nodig was geworden, wat overigens ook niet in goede aarde viel. Ten slotte had ik op 5 september 2010 in ‘Sigaretten’ de originele tekst van het eerste identiteitsdocument zoals dit door de oorspronkelijke auteur (Annemarie Sijens) was opgesteld. Inderdaad dus een hele geschiedenis. Des te verheugender dat er nu eindelijk iets concreets en toonbaars is uitgekomen. Behalve als digitaal of pdf-boekje, is de hele tekst nu ook prominent op de website van de Vereniging van vrijescholen geplaatst. Zodat ik die nu hier integraal kan laten volgen. De titel is dus ‘Identiteit van de vrijeschool’:
‘De vrijeschool heeft als uitgangspunt: onderwijzen is ook opvoeden. Onderwijs gaat verder dan alleen goed leren lezen of rekenen. Onderwijs staat ook in dienst van de persoonlijkheidsvorming, zowel individueel als in relatie tot de sociale gemeenschap. De vrijeschool wil in het leven van een kind van betekenis zijn. Ieder kind heeft van zichzelf bepaalde talenten.

De vrijeschool wil dat het kind deze kan ontdekken en ontwikkelen. Dat vraagt om onderwijs dat verbreedt en de ontwikkeling van een vrije persoonlijkheid aanmoedigt in cognitiviteit, inventiviteit, originaliteit en creativiteit. Een aanpak gebaseerd op het mensbeeld uit de antroposofie, een visie op de mens, bestaande uit lichaam, ziel en geest.

Vrijeschoolonderwijs vraagt om situaties waarin leraren en leerlingen het beste dat ze in huis hebben laten zien, zich door elkaar laten uitdagen en elkaar inspireren. Zodat kinderen uitgroeien tot mensen die zelf betekenis en richting aan hun leven geven. Die hun eigen plek weten te vinden in de huidige, snel veranderende samenleving.

Vrijeschoolonderwijs
1. Maatschappij en de toekomst
2. Nederlandse onderwijsbestel
3. Onderwijs in leeftijdsfasen
4. Seizoenen en de natuur
5. Euritmie
6. Leren, een creatief proces
7. Periodeonderwijs
8. Leerkracht in voorbeeldfunctie
9. Ontvankelijkheid van het kind
10. Een vertrouwensbasis
Films over vrijeschoolonderwijs

Maatschappij van de toekomst
Vrijescholen bereiden kinderen voor op de maatschappij van de toekomst

Leerlingen van de vrijeschool worden voorbereid om te kunnen gedijen in een snel veranderende wereld. Zodat ze als zelfstandige mensen volwaardig en creatief deel kunnen nemen aan de maatschappij van de toekomst. We willen dat ze zich gewild en gezien voelen en dat ze leren op zichzelf te vertrouwen binnen hun beschermde omgeving. De school draagt bij aan de verbreding en verdieping van hun interesse voor de maatschappij en de wereld. Van jongs af aan worden ze als volwaardig deelgenoot aan hun eigen leerproces benaderd in de driehoek ouder, kind en leerkracht.

De vrijeschool in het Nederlands onderwijsbestel
Vrijscholen zoeken de uitdaging in de realiteit zoals die is

De vrijeschool maakt deel uit van het Nederlandse onderwijsbestel en opereert in een vrije pedagogische ruimte. We zijn bewust bezig met wat de samenleving van ons vraagt en verwacht. We voldoen aan de onderwijscriteria die de overheid hanteert. Aanvullend zijn we overtuigd van de meerwaarde van onze pedagogische uitgangspunten. Onze uitdaging blijft deze te verwezenlijken en hiervoor ook erkenning te vinden.

Waar de onderwijscriteria van de overheid nog veel op het cognitieve vlak liggen, blijven we strijden voor de zaken die wij even belangrijk vinden. Sociale intelligentie. Creativiteit. Ontwikkelingsruimte geven aan het eigen talent. Om zo deze kenmerken blijvend te integreren in het geheel.

De verhouding tussen verwezenlijking van onze doelen en recht doen aan de huidige realiteit vraagt om samenwerking en overleg. Binnen de vrijeschool vindt dan ook een constante uitwisseling plaats over onze idealen, ideeën en kennis. Dit identiteitsdocument vormt daarbij een basis voor een gezamenlijke focus en de zoektocht naar nieuwe mogelijkheden. Op die manier houden we zelf het stuur stevig in handen.

Onderwijs in leeftijdsfasen
Vrijescholen bieden onderwijs in leeftijdsfasen

Binnen het vrijeschoolonderwijs is de ontwikkeling van het kind de leidraad. Kinderen doorlopen verschillende fases in hun jonge leven. Daar worden het onderwijs en de lesstof op afgestemd. Zodat ieder kind zich optimaal kan ontwikkelen.

In drie leeftijdsfasen van zeven jaar worden de kinderen tegemoet getreden. Jonge kinderen zijn nog één met de omgeving. De ervaringen die zij daarbij opdoen komen nog diep binnen. Zij dienen daarin behoed en beschermd te worden. Daarom brengen kleuters nog voornamelijk spelend - lerend de dag door.

De tweede periode, de fase van schoolkinderen, kenmerkt zich doordat kinderen zo rond het 10e levensjaar zichzelf als eigen ik gaan beleven, los van hun omgeving. Kinderen in deze leeftijd ervaren de wereld vaak in beelden. Het leren komt voort uit die beelden en ervaringen. Jongeren ontmoeten graag de werkelijkheid zoals die is, waaraan zij hun vermogen tot oordelen kunnen vormen.

Vrijescholen bieden vanuit hun leerplan en in ieder leerproces daarmee begeleiding aan de ontwikkeling van leerlingen in elk van de leeftijdsfasen. Zo komen mensen van school die hun eigen evenwicht herkennen. In harmonie leven met hun omgeving, betrokken bij de maatschappij. Flexibele, weerbare mensen, die actief in het leven staan.

Seizoenen en het ritme van de natuur
Op vrijescholen volgen we de seizoenen en het ritme van de natuur

De vrijeschool hecht aan de wijsheid van de natuur en het ritme van de seizoenen. Op de vrijeschool wordt het jaarritme van de natuur gevolgd. Door het vieren van jaarfeesten worden kinderen zich bewust van het jaarverloop en stimuleren we verbondenheid met de natuur.

Euritmie
Euritmie als vak dat alle vakken ondersteunt

Vrijeschoolonderwijs vraagt kinderen zich open te stellen. Naar andere leerlingen, naar leerkrachten en naar zichzelf. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor het klassikaal gegeven vak euritmie. In deze bewegingsvorm komen klank, ritme en woord samen. Euritmie verbindt, stimuleert de sociale samenhang, maar zorgt er bovenal voor dat kinderen zich openstellen voor de eigenheid in relatie tot de ander en de omgeving. Op basis van deze ervaringen ondersteunt dit vak alle andere vakken en vormt daarmee een wezenlijk onderdeel van het vrijeschoolonderwijs.

Leren, een creatief proces
Bij vrijescholen is ieder leren een creatief proces.

Op de vrijeschool is leren een creatief proces, dat ruimte biedt aan authenticiteit, spontaniteit en situationeel handelen. De vaardigheden om op die manier te leren, ontwikkelen we ook door veel aandacht voor kunstzinnige vakken als schilderen, handenarbeid, handwerken, muziek en toneel. Leren dient de leerling ruimte te bieden voor originaliteit. Voor een eigen inbreng. De vrijeschool staat voor onderwijs dat leerlingen prikkelt in hun creativiteit. Waardoor leerstof een levende, bewegende wereld wordt.

Periodeonderwijs
Periodeonderwijs biedt de mogelijkheid lesstof te verdiepen

Vrijescholen werken vanuit een mensbeeld. Een visie op de mens, bestaande uit lichaam, ziel en geest. Die visie uit zich in een geïntegreerde onderwijsaanpak. Een aanpak waarbij het aanbod van de lesstof aansluit op zowel de innerlijke ontwikkeling van het kind, als op vragen die het kind vanuit de buitenwereld bereiken. Integratie van de leerstof vindt plaats in de hersenen.

Periodeonderwijs geeft de leerlingen vanaf groep 3 de gelegenheid zich gedurende een aantal weken in de eerste twee uren van de dag te verbinden met lesstof over één onderwerp. Dat wordt inhoudelijk verdiept en vanuit verschillende kanten aangevlogen. Zo’n periode biedt bij uitstek de gelegenheid om de geboden stof te verwerken. In wisselwerking met de leerlingen ontwerpt de leerkracht de periode, waarbij zijn rol verschuift van expert naar adviseur naar begeleider. Wat eigen is gemaakt, vindt zijn vervolg in vaklessen of werkuren om geoefend, geuit en geautomatiseerd te worden. Een geïntegreerde manier van lesgeven, die aan het eind van de periode leidt tot het eigen maken en kunnen presenteren van deze stof.

Leerkracht in voorbeeldfunctie
Vrijeschoolleerkrachten zijn zich bewust van hun voorbeeldfunctie

Wij vragen van onze leerlingen dat ze zich blijven ontwikkelen. Dat ze betrokken zijn en een open houding aannemen. Leerkrachten geven daarin het goede voorbeeld. Elke opvoeding is immers zelfopvoeding.

In de eerste fase van hun ontwikkeling krijgen kinderen van kleuterleerkrachten een omgeving geboden waar nagebootst kan worden in gewoontevorming, gedrag en bezigheden. De leerkracht is hierin zelf vaak bewust en onbewust een middelpunt.

Leerkrachten in de tweede fase dragen een voorbeeldfunctie in hun verhouding tot de wereld. Ze vertegenwoordigen voor de schoolkinderen de maatschappij en hoe je daar van binnenuit mee om kunt gaan in al haar facetten.

Leerkrachten in de derde fase worden door jongeren gevolgd in hun existentie, hun passie en voorkeuren.

Ontvankelijkheid van het kind
Vrijescholen ontwikkelen de natuurlijke ontvankelijkheid van het kind

Jonge kinderen zijn ontvankelijk en open voor indrukken. Veel waarnemen en leren gaat impliciet. Dat proberen we zoveel mogelijk te behouden. Zodat leerlingen een open houding ontwikkelen ten opzichte van nieuwe kennis, vaardigheden en zienswijzen.

Die wens uit zich in alles wat de school doet. Voor de jongsten uit het zich bijvoorbeeld in het gebruik van natuurlijke materialen. Zodat ze respect voor kwaliteit ontwikkelen. Voor de wat oudere kinderen uit onze aanpak zich in de manier waarop we verhalen vertellen en perioden behandelen. Zodat kinderen kennis maken met natuur, cultuur en menselijke ontwikkeling.

Wis-, natuur- en scheikunde, filosofie en religie enz. dienen voor meer dan alleen het overdragen van kennis. We brengen leerlingen in verbinding met de medemens, de mens in de natuur, in de wetenschap, de mens in zijn streven naar hogere doelen, de mens en zijn plaats in het universum.

Vertrouwensbasis
Vrijescholen creëren een vertrouwensbasis

De vrijeschoolleerling krijgt de kans zich verbonden te voelen met zijn omgeving en zijn tijd. Dichtbij in de zin van klasgenoten, ouders, leraren, gezin en school, waarin het geheel altijd meer dan de delen kan worden. Verder weg in maatschappij, land, wereld en wereldgeschiedenis. Het biedt vertrouwen om meer en meer zicht te krijgen op het feit dat je als mens een plaats hebt in het universum en ertoe doet. Dat je onderdeel uitmaakt van een groter geheel, waarin jouw eigenheid een plek krijgt.’
Hier word je toch blij van, als je dit leest? Zoals ik vorige week al schreef: ‘Een prachtboekje, met korte en heldere teksten.’ Dan heb ik dit bericht van Hogeschool Windesheim, ‘Creativiteit als noodzaak’, over de ‘Installatie en lectorale rede van Jeroen Lutters’:
‘De 21-ste eeuw is een wit doek dat we moeten leren vullen. Dat vraagt om creatieve vermogens. Nodig daarvoor zijn nieuwe vaardigheden: durven confronteren, associëren, fouten maken en je verbeeldingskracht gebruiken. Het hoger onderwijs kan bij het leren daarvan een belangrijke rol spelen. Het dient daarom ook een experimenteerplek te zijn voor deze essentiële 21st century skills.

Het Lectoraat Didactiek en Inhoud van de Kunstvakken richt zich om deze reden op de vorming van de scheppende mens als motor achter deze ontwikkeling. Het werkt in het Maestro-programma aan de ontwikkeling van een eigentijds persoonlijk meesterschap. In het kader daarvan wordt gewerkt aan nieuwe curricula, docentontwikkeling, methodiekontwikkeling en het scheppen van een krachtige didactische leeromgeving.

Didactiek van de kunstvakken

De educatieve domeinen van de hogescholen Utrecht, Amsterdam, Inholland en Windesheim werken intensief samen om de didactiek in het onderwijs een nieuwe impuls te geven. Daartoe zijn vier lectoraten in het leven geroepen rond de didactiek van de sciencevakken (HU), de talen (Inholland), de maatschappijvakken (HvA) en de kunstvakken (Windesheim). Dr. Jeroen Lutters, tevens rector van het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts, gaat vanuit Windesheim vorm en inhoud geven aan de didactiek van de kunstvakken.

Gastspreker Erwin Olaf

Wij zijn blij dat de toonaangevende foto- en videokunstenaar, documentairemaker en schrijver Erwin Olaf de installatie van dr. Lutters op 8 maart 2013 met een presentatie komt opluisteren. Olaf onderschrijft het enorme belang van de kunsten in het onderwijs als onderdeel van de samenleving. Hij zet de beeldende lijnen uit, waarop de nieuwe lector in zijn rede zal voortborduren.

We nodigen u van harte uit om deze ongetwijfeld boeiende bijeenkomst bij te wonen.

Prof. dr. A.W.C.A. Cornelissen,
Voorzitter College van Bestuur Windesheim

Praktische informatie

Datum: Vrijdag 8 maart 2013
Tijd: 14.30 uur - 17.30 uur
Locatie: Windesheim, Atrium (hoofdingang)

Programma: Bekijk het volledige programma
Aanmelden: Aanmelden voor deze bijeenkomst is noodzakelijk. Dit is mogelijk tot en met 6 maart.
Meer informatie: Welmoed van der Wal. Tel. 088-469 84 02, wa.vander.wal@windesheim.nl

Tijdens de receptie kunt u luisteren naar een optreden van Frank van Geest, een jonge talentvolle muzikant, die onlangs debuteerde met de cd Signature (Ristretto Records).

Voel u vrij deze aankondiging te verspreiden onder belangstellenden in uw netwerk.’
Op de Facebookpagina van weekblad ‹Das Goetheanum› vond ik gisteren een mooi verslag door Vera Koppehel over iets dat op 14 februari ook aan bod kwam in ‘Keulen’, hier getiteld ‘Steiner in Italien’:
‘Am 8. Februar wurde die Ausstellung ‹Rudolf Steiner – Die Alchemie des Alltags› in Rovereto/Italien eröffnet. Das Mart-Museum ist nach Wolfsburg, Stuttgart, Wien und Weil am Rhein die fünfte Station auf der Europareise. – Es war bisher mit Abstand die chaotischste, zugleich aber auch die lebendigste Ausstellungseröffnung (inklusive Pressekonferenz, welche vom konstanten Geräuschpegel einer unbeschwert durcheinanderredenden Zuhörerschaft begleitet wurde). Die anfangs unvollständig ausgehändigte Pressemappe wurde in mehreren Anläufen Stück für Stück komplettiert, die anwesenden Journalisten hatten aber ohnehin nichts zu fragen und wurden vielmehr mit Pasta – immerhin Bio – bei Laune gehalten. Zu den eurythmischen Darbietungen wurde schließlich Schampus gereicht. Die Ausstellung ist aber trotz aller ‹organisatione alla pizza italiana› sehenswert! Schlicht, aber eindrucksvoll wird sie hier in weißen Räumen – ausgestattet mit Spiegelpodesten und Vitrinen – präsentiert. Drei weiße Kuben unterteilen eine große Ausstellungshalle. Der eine – in intensivrot – beherbergt Luzifer, Ahriman und die Mysteriendramen, der andere zeigt – mystisch beleuchtet – die Gesamtausgabe und ein Modell des Menschheitsrepräsentanten. Der dritte umschließt das große Modell des Zweiten Goetheanum: organischer Baustil im Quadrat. Stimmungsvoll dreht sich im gelben Licht ein großes Oloid und wirft seinen bewegten Schatten an die Wand. Zeitgleich wurden zur Pressekonferenz zwei weitere Ausstellungen eröffnet. Der Katalog zur Ausstellung wurde allerdings nicht ins Italienische übersetzt und ist auch in Englisch und Deutsch im Museumsshop nicht erhältlich. Das Rahmenprogramm, welches die Ausstellung bis Anfang Juni begleitet, wurde maßgeblich von der Anthroposophischen Gesellschaft Italiens konzipiert.

Vera Koppehel’
Rudolf Steiner. L’alchimia del quotidiano
Op 29 december 2012 schreef ik in ‘Day after’ over het redactionele voorwoord van hoofdredacteur Thomas Meyer in zijn maandblad ‘Der Europäer’, namelijk in het dubbelnummer van december 2012-januari 2013. In het februarinummer, ‘Ausgabe: Jg. 17 / Nr. 04’, schreef hij vervolgens over ‘2013 – ein Vorkriegsjahr?
‘In vergangenen Nummern blickten wir auf Ereignisse, welche im Jahre 1912/13 zur Trennung des Wirkens Rudolf Steiners von der Theosophischen Gesellschaft geführt hatten. Dabei machten wir auch auf bedenkliche Erscheinungen innerhalb der heutigen anthroposophischen Bewegung aufmerksam, die eine Folge der Nicht-Verarbeitung gravierender Ereignisse nach Steiners Tod darstellen.*

Dreißig gegenwärtige Krieg

Im großen Weltgeschehen droht eine ähnliche Wiederholung fataler Ereignisse: Die Welt ist – bald hundert Jahre nach Ausbruch des Ersten Weltkriegs – nach einer Untersuchung der Universität Hamburg aus dem Jahre 2011 – in rund 30 Kriege verwickelt**, Tendenz steigend. Diese Kriege können praktisch jederzeit zu einem großen Weltkrieg zusammenschmelzen. Die Gefahr dazu ist wohl nirgends größer als im weitgehend künstlich provozierten Konflikt mit dem Iran, in welchen nebst der USA alle NATO-Länder, aber auch Israel, Russland und China hineingezogen werden könnten.

Dass sich Kriege provozieren lassen, sollten wir schon seit dem Ersten Weltkrieg wissen. Dass es dabei in gewissen Kreisen zu einem merkwürdigen «Vorwissen» kommen kann, ist nicht verwunderlich.

Ein solches Vorwissen über das Attentat von Sarajewo, das am 28. Juni 1914 stattfand und zum Auslöser des Ersten Weltkriegs wurde, gab es u.a. in London, und zwar in Kreisen des dekadent-politischen Freimaurerordens Le Grand Orient. Diese Tatsache wurde wohl erstmals durch den Briten H. C. Norman enthüllt. Wir bringen Normans Bericht auf S. 23ff. zum Abdruck.

Damit eröffnen wir zugleich die von Andreas Bracher betreute Artikelserie «1914–2014: Lügen, Fakten, Perspektiven». Diese Serie, bei der auch Autoren wie Terry Boardman und Markus Osterrieder mitwirken werden, soll mindestens bis zum Ende dieses Jahrgangs fortgesetzt werden. Die Serie soll der Weckung des «historischen Gewissens» dienen, und zwar im bewussten Hinblick auf die höchst bedrohliche Gegenwartslage. Denn 2013 könnte wie 1913 zu einem Vorkriegsjahr werden. So jedenfalls die Ansicht eines prominenten und einflussreichen europäischen Staatsmannes: Jean-Claude Juncker.

Spielerei oder Vorwissen?

Anlässlich des traditionellen Neujahrsempfangs der Presse Luxemburgs hat der luxemburgische Premierminister und Ende Januar scheidende Vorsitzende der Euro-Gruppe Juncker nämlich eine beachtenswerte Äußerung gemacht: Er ermahnte die achtzig Journalisten, die seiner Rede folgten, sie sollen sich mit dem Jahr 1913 beschäftigen, dem letzten echten Friedensjahr bis zum Ende des Kalten Krieges. Laut dem luxemburgischen Radio RTL habe Juncker «ein wenig prophetisch» davor gewarnt, «das Jahr 2013 könnte ein Vorkriegsjahr werden wie das Jahr 1913, wo alle Menschen an Frieden glaubten, bevor der Krieg kam».***

Ein in unseren Augen sehr bemerkenswerter Ausspruch; ein Hinweis darauf, dass Kräfte am Werk sind, Europa und die Welt in einen erneuten Kriegszustand zu stürzen.

Wiederholt sich die Geschichte? Ja, wenn zu viele Menschen sich weigern, aus ihr etwas zu lernen.

Thomas Meyer

* Vgl. Das Kapitel «Die Entwicklung der Anthroposophie nach Rudolf Steiners Tod» in meinem Buch Wegmarken im Leben Rudolf Steiners und in der Entwicklung der Anthroposophie, Basel, 2012.
** Siehe www.wiso.uni-hamburg.de/fileadmin/sowi/akuf/Text_2010/AKUF-Analysen-10-Schreiber-2011.pdf
*** Zitiert nach http://news.rtl.lu/news/national/374419.html. Deutsche Fassung: http://alles-schallundrauch.blogspot.ch/2013/01/warnt-jean-claude-juncker-vor-einem.html – Junckers ganze Rede unter http://www.gouvernement.lu/salle_presse/discours/premier_ministre/2013/01-janvier/07-juncker-presse/index.htm
In het nieuwe maartnummer, ‘Ausgabe: Jg. 17 / Nr. 05’, schrijft hij in vervolg hierop over ‘Europäische Untergangstendenzen und universelle Aufbauimpulse’:
‘Jean-Claude Juncker hat in seiner in der letzten Ausgabe erwähnten luxemburgischen Neujahrsrede vor Journalisten das Jahr 2013 nicht, wie auf Webseiten fälschlicherweise übersetzt, als «Vorkriegsjahr», sondern als «Vorkrisenjahr» bezeichnet. Das ändert allerdings nichts daran, dass seine dreimalige dezidierte Parallelisierung der Jahre 1913/2013 auffällig und bemerkenswert ist. Hier ein zentrales Stück aus dieser ominösen Rede: «Lesen Sie, bis auf ganz wenige Ausnahmen, in der Literatur aus dem Jahr 1913 nach – insbesondere der deutschen, österreichischen und slawischen, mit Ausnahme der serbischen Literatur. Dort findet man eine Friedensgläubigkeit, die unbändig war. Und die in keinerlei Hinsicht den Sturm verraten hat, der bereits im Jahr 1914 über Europa hereingebrochen ist – zunächst im Ersten und dann im Zweiten Weltkrieg. Das Jahr 1913 weist unendlich viele Parallelen zum Jahr 2013 auf. Oder das Jahr 2013 zeigt unendlich viele Parallelen zum Jahr 1913. Jeder wäre gut beraten, diese Jahre miteinander zu vergleichen.»*

Doch wie kann zwischen einem historischen Jahr, und einem solchen, von dem gerade erst ein paar Tage verstrichen waren, überhaupt ein solcher ungeheuerlicher, warnender Vergleich gezogen werden? Spricht die luxemburgische Kassandra einfach aus einer prophetischen Schau in die nahe, unheilvolle Zukunft? Oder will sie den Landsleuten vielmehr ein Stückchen Insiderwissen preisgeben, damit sie nicht erneut in naive Friedensgläubigkeit verfallen und sich vorsehen, ehe es zu spät ist? Ein Insiderwissen um das, was in der Gegenwart gebraut wird?

Vergessen wir nicht: Auch der Erste Weltkrieg war keineswegs ein von selbst eintretendes, gewissermaßen höheres Naturereignis: Er wurde durch Jahrzehnte systematisch herbei intrigiert. Und zwar um eines weitgesteckten Zieles willen: Der völligen Umgestaltung der sozialen und ökonomischen Verhältnisse in Russland. Das bereits nachweislich in den 80er Jahren des 19. Jahrhunderts konzipierte «sozialistische Experiment» erschien den Planern nur nach «dem nächsten großen europäischen Krieg» durchführbar.** 1917 schlug die Geburtsstunde des verhängnisvollen Experiments.

Stehen wir vor der Geburtsstunde eines weit größeren, globalen Experiments, das ebenfalls eines «Sturms» bedarf, um umsetzbar zu werden? Die erdumspannende Finanzkrise, die weltweiten sozialen Missstände, die gegenwärtig auf fast allen Erdteilen geführten Kriege, die bedrohliche Situation im Nahen Osten und im Iran: Irgend etwas davon kann leicht zum Hebel für die Auslösung eines nächsten «Sturmes» dienen.

In ganz anderer Art wird das Jahr 1913 durch den Bestseller von Florian Illies 1913 – Der Sommer des Jahrhunderts mit dem «Vorkrisenjahr» 2013 parallelisiert: Der Klappentext bezeichnet den Inhalt des vor ein paar Monaten erschienenen Buches als «Die Geschichte eines ungeheuren Jahres». Gesetzt wurde das Werk absichtlich in der Monotype Imprint, welche 1913 erfunden worden war. Illies Buch endet mit einer Tagebucheintragung von Arthur Schnitzler vom 31. Dezember 1913: «Vormittags die Wahnsinnsnovelle zu Ende diktiert.» 
Angesichts solcher Krisenvoraussagen und Untergangsstimmungen wollen wir einmal mehr auf die großen, starken Gedankenimpulse verweisen, wie sie aus der Geisteswissenschaft gewonnen werden können. Impulse, die sich allen vergangenen Katastrophen gegenüber als unzerstörbar erwiesen haben und dies auch gegenüber den künftigen tun werden, wenn sie mit Verstand und Herz ergriffen werden.

Thomas Meyer

* Wir verdanken die Übersetzung dieser Passage Gisela Roeder.
** Siehe C.G. Harrison, Das transcendentale Weltenall, Sechs Vorträge über Geheimwissen, Theosophie und den katholischen Glauben, reprint Stuttgart 1990, zweiter Vortrag.’
Ernstige zaken dus. Dat blijkt ook uit de nieuwste column van Ramon Brüll bij Inmedia, op de website van ‘Medienstelle Anthroposophie’, die ik eerder op 10 februari aanhaalde in ‘Tirannie’. Vandaag schrijft hij over ‘Zweierlei Steiner’, een nieuwe aflevering van ‘Inmedia+ //Bewegungsmelder-Kolumne von Ramon Brüll’:
‘Anfang Februar veranstaltete die Alanus Hochschule in Alfter ein Kolloquium über “Das Thema ‘Rassen’ bei Rudolf Steiner” mit Ansgar Martins und Albert Schmelzer als Referenten. Kein erbauliches Thema.

Martins gab eine konzentrierte Kurzfassung seines im Oktober 2012 im Info3-Verlag erschienenen Buches Rassismus und Geschichtsmetaphysik und referierte eindrucksvoll anhand einer erdrückenden Zitatesammlung, in welchem Zusammenhang und wie Steiner im Laufe seiner schriftstellerischen und Vortragstätigkeit über “Rassen” gesprochen hat. Begriffe aus der Theosophie, die Steiner später teilweise widerruft und dann doch wieder verwendet, Anklänge an den Darwinismus, der damals aufkommenden wissenschaftlichen Evolutionstheorie, Vorurteile, Klischees, Stereotypisierungen, die in Steiners Zeit üblich, aber deswegen nicht weniger übel waren. Das alles kommt bei Steiner vor, wie Martins unzweifelhaft darlegen konnte. Kein schönes Steiner-Bild. Hinzu kommt, von Martins in diesem Rahmen nur gestreift, das Anliegen Steiners, eine spirituelle Evolutionstheorie zu entwickeln, bei der er, Steiner, sich in Hierarchisierungen verstrickt, die in der geistigen Welt eine Berechtigung haben, die aber angewandt auf zeitgleich lebende Menschen verschiedener Völker und Ethnien höchst fragwürdig sind. Steiners Begeisterung für die Blüten der deutschen Kultur und deren Mission in Europa, das weitgehende Fehlen einer Würdigung anderer Kulturen...

Ganz anders der Historiker Albert Schmelzer. Schmelzer beschreibt Steiner als Schöpfer der Philosophie der Freiheit, als den Entdecker des “soziologischen Grundgesetzes”, welches beschreibt, wie sich das Individuum im Laufe der Entwicklung aus den Interessen sozialer Verbände, also auch aus Volks- und ethnischen Zusammenhängen, befreit. Steiner als “individualistischer Anarchist”. Schmelzer zitiert Steiners Ausführungen zu Individualität und Gattung und bringt zahlreiche Beispiele, aus denen eindeutig der hohe Stellenwert, den Steiner allem Individuellen beimisst, hervorgeht. “Der Mensch entwickelt Eigenschaften und Funktionen an sich, deren Bestimmungsgrund wir nur in ihm selbst suchen können”. Steiner habe sich von dem theosophischen Rassenbegriffe abgewandt, es habe sich dabei um eine “Kinderkrankheit” gehandelt. Zum Schluss die Geschichtliche Symptomatologie und die Dreigliederung, Steiners Warnungen vor dem Nationalstaat, seine Abkehr von jeglichem Nationalismus, auch dem deutschen, auch dem jüdischen. Die Freiheit im Geistesleben: Der Einzelne bestimmt, welcher Kultur er angehören, in welcher Sprache er sich verständigen will. Ein schönes Steiner-Bild.

Ich selbst habe lange, wie es die meisten Anthroposophen tun, mit diesem “schönen” Steiner-Bild sympathisiert, es für das einzig richtige gehalten. Als Kritiker sich zu Wort meldeten, die in den Vorträgen und Veröffentlichungen Steiners rassistisches Gedankengut ausmachen zu können meinten, habe ich sie für unseriöse Spinner, ihre Verlautbarungen für pure Diffamierung gehalten. Die paar wenigen Zitate, zumal aus dem Zusammenhang gerückt – alles nur Missverständnisse, am Wesentlichen vorbeiargumentiert. Eigentlich meinte Steiner das ja nicht so, konnte das gar nicht so meinen... – Sie kennen das! Bei Anthroposophen, für die Steiner wichtige Anregungen gegeben hat, die sich intensiv mit dem Werk, mit den Anliegen der Geisteswissenschaft beschäftigt und verbunden haben, stellen sich solche Argumentationen reflexartig ein. – Und doch bohrt da etwas. Ich komme um die Tatsache der belastenden Zitate, wie sie Martins in seinem Buch und vorher andere in Untersuchungskommissionen, Streitschriften und Memoranden gesammelt haben, nicht herum. Ist das ein Widerspruch? Zwei Seelen in meiner Brust, davon die eine, die ich ständig zu verdrängen versuche? Ist die Verdrängung, die Leugnung, ein zeitgemäßer Umgang mit dem Werk des großen Inspirators Steiner (denn das ist er zweifelsohne auch!)?

Als ich nach dem Kolloquium von Alfter wieder nach Frankfurt fuhr, ich Ansgar Martins Ausführungen bejahen und mit Albert Schmelzers Ausführungen mitschwingen konnte, wurde mir klar, dass es sich um zwei Seiten einer Medaille handelt. Schmelzer beschreibt völlig zu Recht den intentionalen Steiner. Er beschreibt den Teil des Werkes, in dem das Lebensanliegen, das Einmalige, das völlig Eigene des Philosophen, Soziologen, Lebensreformers und Naturwissenschaftlers Steiner zum Ausdruck kommt. Den suchenden Forscher auch, der, zögernd noch, Neuland betritt, sich an Formulierungen herantastet. Martins beschreibt mit ebensolcher Berechtigung den – um es so auszudrücken – anhaftenden, den gewordenen Steiner. Er fokussiert den jungen Rudolf, der im Wien der Jahrhundertwende in das Studenten- und beileibe nicht widerspruchsfreie Kulturleben eintaucht, und was davon bei ihm hängen bleibt. Er zeigt, wie sehr die teilweise verkorkste Theosophie Steiners Denken geprägt hat, wie er, trotz der Bemühung, diese zu verwandeln, doch stark in den alten Denkgewohnheiten verhaftet bleibt. Wie er sich die Errungenschaften der damaligen Naturwissenschaft zu eigen macht und diese mitsamt ihren Schattenseiten verinnerlicht.

Anthroposophie anerkennt den starken Einfluss der Vererbung und der nicht weniger starken Macht der sozialen, erzieherischen und natürlichen Umweltfaktoren auf den Einzelnen. Darüber hinaus kennt sie aber auch die Kraft des individuellen Menschen: dessen Anliegen, dessen “Mission”, dessen einmaligen Beitrag zur Zeitgeschichte. Wenn wir ehrlich sind, wissen wir aus eigener Erfahrung, wie schwer es ist, uns von dem Vorgegebenen zu befreien. Unsere Geschichte haftet uns an, das Päckchen unserer Vererbung und Erziehung haben wir zu tragen. Warum sollte es Rudolf Steiner anders ergangen sein? Es ist keine Schande, wenn einem der Ausbruch aus dem Gewordenen nicht vollends gelingt, es ist aber eine Naivität, dies zu erwarten.

Insofern können wir getrost den Martinsschen Steiner ins Auge fassen und zugleich den Schmelzerschen Steiner schätzen. Sie ergänzen sich. Die eine Position muss nicht falsch sein, weil die andere richtig ist.

P.S. Beim genannten Kolloquium wurde der Vorwurf erhoben, wir hätten im Info3-Verlag das Buch von Ansgar Martins herausgegeben um Geld zu verdienen und den Titel Rassismus und Geschichtsmetaphysik gewählt, weil wir dadurch eine größere Auflage erreichen würden. Dem muss ich vehement widersprechen. Wir haben sogar lange überlegt, ob wir das Buch überhaupt herausgeben können, weil große Teile des anthroposophischen Publikums nicht bereit sind, von ihrem Steiner-Bild abzurücken und die Veröffentlichung deshalb als “gegnerisch” einschätzen werden. Das schadet dem Ruf des Verlages. Wir haben das Buch dennoch herausgegeben, weil die Anthroposophie es braucht, aus Gründen, die in dieser Kolumne angesprochen wurden. Bei den zu erwartenden Auflagenzahlen verdienen weder Verlag noch Autor wirklich daran. Außer um Geld zu verdienen, kann man auch handeln, weil man es für richtig hält. War da nicht noch etwas mit dem ethischen Individualismus?’
Goed gebruld, Ramon!
.

dinsdag 26 februari 2013

Nazorg


Ik geloof dat het geen kwaad kan om toch nog even enige nazorg te plegen naar aanleiding van het programma De Hokjesman. Tsjongejonge, wat heb ik daar al een aandacht aan besteed inmiddels. Achtereenvolgens in ‘Hokjesman’ op 15 december 2012, ‘Ons vermogen’ op 15 januari, ‘Camera’ op 3, ‘Speelveld’ op 16, ‘Bezielen’ op 19 en ‘Ontvangst’ op 22 februari. En nog is het blijkbaar niet genoeg. Maar het is dan ook een event van de eerste orde voor de antroposofische gemeenschap. De laatste keer heb ik een heel groot aantal twitterreacties weergegeven in de onmiddellijke nabijheid van de uitzending afgelopen donderdag 21 februari. Daar waren relatief weinig reacties bij vanuit antroposofische hoek, dan wel de hoek van de vrijeschool (bijvoorbeeld oud-leerlingen, ouders, docenten en leerlingen). Nu blijken er op Facebook verschillende plaatsen te zijn waar mensen zich rondom dit thema hebben verzameld. Mij leek het een goed idee om die reacties ook eens hier weer te geven. Maar eerst die op de Facebookpagina van De Hokjesman zelf:


Lucas Oostveen wat geniet ik toch elke keer weer van dit programma. respect vol, verhelderend, ludiek. naja, gewoon tof en een zeer goed gekozen stijl & vorm. 22 februari om 2:11 via mobiel · Vind ik leuk · 10

Paul Toorop Wederom waanzinnig goede aflevering. 22 februari om 2:29 · Bewerkt · Vind ik leuk · 5

Heidi Lansbergen Hij was weer fijn, Hokjesman! 22 februari om 6:40 · Vind ik leuk · 1

Sybylle Kroon Wederom een bijzonder boeiend ‘hokje’! 22 februari om 8:16 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Sabine Visser Ik hou ervan! 22 februari om 8:28 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Karel Marlies Vanmiddag kijken. Wanneer komen er nieuwe afleveringen? Neem aan dat het niet bij deze eerste reeks blijft. 22 februari om 8:43 · Vind ik leuk · 2

Remco Groenen Mooi.., ik ga d’r maar van uit dat de wolk op 28:20 door jullie zelf is ingezet anders ga ik toch echt twijfelen 22 februari om 8:50 · Vind ik leuk · 2

Jonica Kaagman fascinerend was het weer zeker! hokjesman bedankt! 22 februari om 9:01 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Louwrens Rafael Fascinerend! Weet nu meer over de antroposofen, niet een van zijn sterkste afleveringen, wel weer heerlijk om te kijken! 22 februari om 10:07 · Bewerkt · Vind ik leuk · 1

Orban Büller Mag ik vragen wat de locatie is van het interview met de renegaat? 22 februari om 10:05 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Inge Oudhoff Weer een verhelderende docu. 22 februari om 10:26 · Vind ik leuk · 1

Frans Lucassen Ik zou ook graag willen weten wat de locatie is van het interview met de ‘afvallige’. 22 februari om 14:33 · Vind ik leuk · 2

Marjolein Koudstaal Prima documentaire! 22 februari om 15:51 · Vind ik leuk · 1

Joke Hetem Ik heb ervan genoten... kinderen op de Vrije School gehad, volgens mij hebben zij het als een prima school ervaren! Ga ’t toch ff navragen... 22 februari om 18:17 · Vind ik leuk · 1

Jacobs Marjolein prachtig zoveel kanten en overeenkomsten met autonomen 22 februari om 19:09 · Vind ik leuk · 1

De Hokjesman De scène met de renegaat is hier opgenomen: http://www.behouddelichtenberg.nl: Decennialang onttrok een deken van onkruid en puin het sluimerende theater aan het zicht van de Weertenaren. In de afgelopen maanden werd door vrijwilligers van Halt, leerlingen van het Kwadrant en mensen van De Risse het bedje opgeschoond en verscheen de schone slaapster in oude pracht! 22 februari om 23:09 · Vind ik leuk · 2

De Hokjesman En of we door gaan staat in de sterren geschreven. 22 februari om 23:09 · Vind ik leuk · 1

De Hokjesman Binnenkort gaan we er iets meer over zeggen. Vooralsnog kunnen wij de serie niet meer maken omdat het programma nu 1500 euro per minuut kost en we dit jaar nooit meer dan 1000 p/m mogen kosten. Althans, zo werd mij 7 weken geleden gezegd. Maar dat was vóór de eerste uitzending. We zullen zien. Wellicht kunnen we straks jullie hulp nog goed gebruiken. Maar zoals gezegd, later meer... Groet! 22 februari om 23:12 · Vind ik leuk · 4

Aline Mooijaart Wat een geweldige aflevering; een en al herkenning! Kinderen erop gehad, er zelf gewerkt... Jammer dat het zo vaag blijft... Grappig dat men zich niet snel antroposoof durft te noemen... ‘godheid’ help! Gelukkig waren de meningen divers. De boer is enorm bevlogen, heeft het met de paplepel binnengekregen. Mooie mensen! Hokjesman SUPER! en bedankt zaterdag om 9:56 · Bewerkt · Vind ik leuk · 2

Gerhard Renkens Gaaf als Weertenaar opeens de Lichtenbeg te zien in deze aflevering! http://achtergrond.behouddelichtenberg.nl/: Stichting de Lichtenberg wil het verval van het recreatie - en sportcomplex de Lichtenberg tegen gaan en het voor de toekomst veilig te stellen! Het recreatiepark wordt gevormd door de Diesterbaan, de IJzerenmanweg en het Bisschoppelijk College. Het complex valt op door de architectuur, de markante... zondag om 10:55 · Vind ik leuk · 1

Gerhard Renkens Op naar seizoen 2! zondag om 10:56 · Vind ik leuk · 1

Wendy van Ede Het is fijn dat naar voren kwam dat je zelf je stuk er uit kiest, Steiner heeft nooit bedoeld dat je alles zomaar moet overnemen, Je kijkt wat bij je past. Iets wat vroeger mensen om mij heen, op school niet helemaal begrepen geloof ik, die vonden zichzelf zo goed, (omdat ze zichzelf in alles soof vonden) en dus andere minder ‘goed’, wij hadden wel n tv en wel witte suiker etc, maar ik hou wel degelijk van de antroposofie en heb er veel van geleerd en na mijn vrije school tijd heb ik er veel aan gehad in mijn leven en zocht ik mijn weg er in. Juist omdat mijn ouders die ruimte gaven en er niet dogmatisch mee omgingen denk ik. Maar ik kan me voorstellen dat het filmpje toch heel gek is voor mensen die de antroposofie niet kennen. 10 uur geleden · Vind ik leuk · 1


Wendy van Ede ok, documentaire dan... en onbekend maakt vaak onbemind toch? 4 uur geleden · Vind ik leuk


Dan heb ik hier een Facebookpagina met de ludieke titel ‘Je bent een Vrije School-leerling als je’:

Je bent een Vrije School-leerling als je heeft een link gedeeld. 21 februari Een mening hebt over het onderstaande programma. Wat is jullie mening erover? DE HOKJESMAN - PROMO 7 - DE ANTROPOSOFEN

Rosa Heijmel Net gekeken geniaal heb me toch n potje zitten lachen 21 februari om 22:08 via mobiel · Vind ik leuk · 4

Annerieke Molenaar-Vorsteveld Zit te kijken.. waar komen al die idioten vandaan??? 21 februari om 22:12 via mobiel · Vind ik leuk · 5

Sophie Van De Meeberg Die meneer die mens in wording is heeft zelfs een abge-eckte kaak!! 21 februari om 22:12 via mobiel · Vind ik leuk · 26

Chaja de Boer Schrik wel van sommige dingen.. over rassen bijvoorbeeld. 21 februari om 22:13 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Anna van Ark-Konings Het wordt wel flink aangedikt, maar daar is het de hokjesman voor 21 februari om 22:15 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Chantal Ooms Ben blij dat ik geen antroposoof ben. En met kritische blik allerlei mooie dingen doe in m’n leven maar ook veel laat. Wel doorgeslagen types in mijn mening. Rassen gedoe... 21 februari om 22:16 via mobiel · Vind ik leuk

Iris De Kool Nog bezig.... gedeeltelijk eens... maar nooit zo in verdiept maar kan mij sowieso die schepping vd mens niet zo herinneren... weet zelf zeker dat ik dat zo niet geleerd heb! 21 februari om 22:16 via mobiel · Vind ik leuk

Fleur van der Laan Na dit programma kan je toch bijna niet meer zeggen, nee hoor, het is gewoon een normale school met normale vakken met normale lessen gegeven door normale leraren. Gelukkig zijn de mensen met wie ik in de klas heb gezeten het ‘normale bewijs’ dat je best leuk terecht kan komen als ex-vrije schoolleerling en zie ik donkere mensen niet als het kinderlijke stadium van de mensheid! Hahaha.. Bizar! 21 februari om 22:17 via mobiel · Vind ik leuk · 14

Robert Minnebo Erg aangedikt. Idd 21 februari om 22:19 via mobiel · Vind ik leuk

Emma Schouwenaar Dit zijn wel een soort van super-sofen die aan het woord komen, ik herinner me vooral de mooie verhalen en handenarbeid, geen idiote rassen-theorieën! 21 februari om 22:19 via mobiel · Vind ik leuk · 10

Morris Faber Zag het net, brengt wat meer duidelijkheid. Maar wel overdreven! 21 februari om 22:20 · Vind ik leuk · 1

Deborah Palermo T lijkt net of we bij n sekte horen zeg!!! 21 februari om 22:21 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Hans Oosterhaven het is lang geleden dat ik zo verschrikkelijk gelachen heb, het was hilarisch leuk 21 februari om 22:21 · Vind ik leuk · 2

Shivani ter Maat mischien moet ik ook maar eens naar euritmie met mijn dislectie. 21 februari om 22:23 · Vind ik leuk · 2

Ingrid Veltkamp Het viel mij eerlijk gezegd mee. Ik vond het wel een genuanceerd verhaal. Rassenkunde heb ik nooit als discriminerend ervaren maar het werd dan ook niet door deze lerares gegeven. Ben blij dat ik toch gekeken heb. 21 februari om 22:24 via mobiel · Vind ik leuk · 4

Pauline Kramer Als ex-vrijeschoolleerling is t grootste deel logisch ( die rassen wtf). Maar als buitenstaander niet te begrijpen en onlogisch 21 februari om 22:24 via mobiel · Vind ik leuk


Lise-Marije van Houten Vond het wel respectvol; de boer en de ‘afvallige’ waren/zijn twee uitersten! Briljant de doener (boer) tegenover de intellectueel...mooi gedaan! Dat gedoe over de Rassenleer moet m.i. wel in perspectief en in de tijdgeest (kolonialisme) gezien- en bezien worden! 21 februari om 22:25 · Vind ik leuk · 12

Anoek van Beek Veel dingen nooit geweten en vooral die uitbeeldingen vond ik verschrikkelijk saai vroeger... Maar toch wel een mooie leer, maar graag zonder al te veel fanatisme, maar dat geldt voor alle overtuigingen 21 februari om 22:25 via mobiel · Vind ik leuk


Annebeth Van Oene ik wist niet dat euritmie ook bij tandproblemen kon helpen, niks van gemerkt iig! 21 februari om 22:28 · Vind ik leuk · 6

Isabelle Meiling “in de antroposofie kom je maar zelden een antroposoof tegen” hahaha Wel een beetje jammer/raar dat hij niet naar een ‘gewone’ vrije school is gegaan... Verder erg leuk gedaan 21 februari om 22:39 via mobiel · Bewerkt · Vind ik leuk · 5

Raymond de Kok Geef er dus gewoon je eigen draai aan is het advies. Haal eruit wat je mooi vindt. Thats it 21 februari om 22:32 via mobiel · Vind ik leuk · 5

Brechtje Wensveen Ik vond het onderzoekend, objectief en respectvol neergezet. En natuurlijk komen de extremen aan bod. Leuk om mijn eigen schoolgebouw te zien. Ik heb destijds toch vooral genoten van alle leuke dingen die er in de lessen en tijdens de feesten gedaan werden 21 februari om 22:32 · Vind ik leuk · 3

Yenthl Braspenning ook als ex-vrijeschoolleerling heel veel herkenning ^^ ik krijg al weer zin om weer met al de feesten mee te doen en terug naar alle verhalen te willen luisteren. ik zit nu nog de liederen mee te zingen. en dan natuurlijk de spreuk, heerlijk om die terug te horen
ik ben blij dat ik gekeken heb ^^ al werd het wel wat aan gedikt maar daar kijk je maar een beetje door heen 21 februari om 22:34 · Vind ik leuk · 1

Thirza Solcer Heel stigmatiserend, soms grappig, soms bedroevend! Ik herinner me vooral al het extra’s wat wij mee kregen en koester dat nog elke dag!! It made me who I am en daar ben ik trots op! 21 februari om 22:34 via mobiel · Vind ik leuk · 9

Menno Simons De hokjesman is mild en liet ons een positief beeld zien in dit program. Het is wel tv he mensen, geen lezing of workshop. Ik vind echt dat de hokjesman in dat half uurtje leuke dingen liet zien over de Antroposofie. Het slot over “het oneens kunnen zijn met de meester”, dat is toch mooi! 21 februari om 22:34 · Vind ik leuk · 14

Geralien de Later ik vind de hokjesman zowiezo goeie programmas maken 21 februari om 22:35 · Vind ik leuk · 3

Jiska De Vries Mooie uitzending! Fijn dat er ook een keer een genuanceerd beeld wordt neergezet en hoor en wederhoor wordt gepleegd, in plaats van het gebruikelijke veroordelen zonder echt te weten wat er werkelijk bedoeld wordt. Mensen die dit hebben gekeken en doen alsof dat rassengedoe een issue is, hebben niet goed opgelet. Er werd namelijk duidelijk aangegeven dat de manier waarop Steiner over ‘rassen’ sprak, niet meer in deze tijd past en dat hij het ook niet zo bedoelt kan hebben als het in deze tijd wordt uitgelegd. Er werd zelfs gezegd dat hij het woord 'ras' niet eens meer zou gebruiken in deze tijd. Dat lijkt mij veelzeggend. Ik vond het een interessante en vermakelijke aflevering, mooie beelden ook! 21 februari om 22:35 · Vind ik leuk · 6

Sandra Westhoff Ik vond het een mooie documentaire met een redelijk totaal beeld. En ik was zelf ook nog in beeld! Althans... mijn jas die omschreven werd als aardse kleuren... Wel vond ik het beeld van de vrije school bovenbouw wat eenzijdig. En wat die evolutietheorie betreft... tja laat ik die maar snel weer vergeten... 21 februari om 22:35 · Vind ik leuk · 1

Karin Jeucken zelfs een aantal bekenden gespot 21 februari om 22:37 · Vind ik leuk

Luuk Van Geffen Voor alles geldt: elk voordeel heb zijn nadeel. Wel een redelijke uitzending, al mis ik wel het complete verhaal! De wereld is genuanceerd... 21 februari om 22:37 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Eef Ringers een mooie trip down to memory lane! 21 februari om 22:38 · Vind ik leuk

Karin van Dijk Redelijk respectvol gedaan... een mengeling van ‘volgers’ aan het woord. Voor een buitenstaander lijkt het mij niet echt te volgen maar in ieder geval niet zo negatief als vaak het geval is. Bijzonder jammer dat het WEER het rassengedoe ter sprake kwam... gelukkig werd het goed vertaald door... de dunne baas in Suisse. Maar hoe in hemelsnaam vinden ze dan weer die Drentse boer... hahaha, dat menstruatie verhaal, die nonreactie van die kinderen... Al bij al... kon beter maar was vaak veel slechter. 21 februari om 22:39 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Pieter Tinbergen Die boer was idd erg bijzonder, zijn ouders ook trouwens, niet de antroposofie die ze tot buitenstanders maakten. Ook een flink aantal gemiste kansen, maar dat kan vast over alle geportretteerde groepen gezegd worden. 21 februari om 22:41 via mobiel · Bewerkt · Vind ik leuk · 2

Joen Pielage en weer wordt de minder mooie kant belicht en de prachtige kant krijgen we maar heel af en toe een kleine indruk van, die alleen door een vrije scholier kan worden gezien. jammer vind ik. 21 februari om 22:40 · Vind ik leuk · 2

Jiska De Vries Annebeth: dat met die tandproblemen ging over euritmie-therapie, dat is iets heel anders dan de euritmie die je op de Vrije School hebt. Bij euritmie-therapie kan je bepaalde klachten verhelpen door middel van bepaalde, op jou en jouw klachten toegespitste euritmie-oefeningen. Het is dus niet zo dat als je zomaar wat letters uit het alfabet uitbeeldt, je spontaan geen gaatjes meer hebt o.i.d. 21 februari om 22:41 · Vind ik leuk · 1

Willemien Bierman Hooft Graafland Er geestig en leuk gedaan. ik vond het ook genuanceerd, zeg nou zelf Antroposofen is ook een raar volkje en wat mij opviel niemand durft zichzelf antroposoof te noemen. 21 februari om 22:49 · Vind ik leuk · 5

Proximea Wijkruijs ik vond het een mooie documentaire, wel jammer dat de jaarfeesten werden gebruikt alsof wij antroposofen altijs met bloemetjes in het haar door het veld huppelen en st michael aanbidden. Maar goed, het is wel duidelijk dat wat ik ook al jaren wilde weten niet te pakken is: de antroposoof bestaat niet. En waarom valt ie niet in een hoke te plaatsen omdat volgens mij antroposofie een filosofie is, geen religie, geen wetenschap maar een levensvisie. Thats all. En dat de hokjesman daar dan niet de vinger op krijgt is dan ook volstrekt logisch mi. Ik vond de bevlogenheid van de sofen die te zien waren aandoenelijk en ik meenden bij de hokjesman ook een sprankeling te zien in zwitserland. Wij gaan zeker een keernaar goetheria (hoe heet het?) in zwitserland toe, lijkt ons geweldig!!!! 21 februari om 22:51 · Vind ik leuk · 8

Lina Laurens Dogmatisch, sekteachtig, zweverig en vaag. Wat voor indruk laat het achter bij iemand die hier niets van kent? De mooie kant van de vrije school zie je bijna niet, geen reklame jammer... 21 februari om 22:52 via mobiel · Vind ik leuk · 5

Annebeth Van Oene aha! dat is ook weer opgehelderd! ik vond het al zo vreemd, jammer toch dat ik nooit euritmie therapie heb gehad dan, dat had wellicht nog wat gebitsklachten kunnen voorkomen;) 21 februari om 22:53 · Vind ik leuk · 6

Ilja Mossink Kuipers Leuk om te kijken, met mijn puberzonen die ook vrije school onderwijs volgen... had zelf iets meer over de scholen en kinderen willen zien... 21 februari om 22:54 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Sacha Harland Allemaal mooi en aardig, maar dit krijgen WIJ dus straks weer over ons heen. Net als ‘dat we altijd vrij zijn’. 21 februari om 23:03 · Bewerkt · Vind ik leuk · 4

Els Godefroy Jammer dat ze de familir iepenburg als voorbeeld van een bd boer lieten zien , zijn buitenbeentjes 21 februari om 23:00 via mobiel · Vind ik leuk · 2

Sonja Van T Zelfde je moet de uitzending wel met een knipoog bekijken... 21 februari om 23:09 · Vind ik leuk

Taljah Rosenkranz Ik miste de meer gematigde soof, verder vond ik het een mooi beeld. Leuk om te zien dat de broer en zus zo een verschillende ervaring hebben met de vrije school. Zo zie je maar weer dat er nooit een theorie, filosofie, geloof of wetenschap is waar iedereen zich in kan vinden. 21 februari om 23:14 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Shivani ter Maat ben benieuwd hoeveel neuwe aanmeldiingen er zullen toestromen nav dit program  en over de evolutie theorie is diep nagedacht verder dan het woord voert, de wereld bestaat nu eenmaal uit mensen met andere bewustzijns vormen dat heeft niets met rascisme of uitlsuiting te maken. IN meerdere esotherische boeken wordt daar steeds meer over geschreven, dus als we nu steeds meer mengelen zal mischien dan toch de uber mensch ergens weer her-reizen. hihihi 21 februari om 23:14 · Vind ik leuk · 2

Mariah Scelso Vond het juist heel mooi. Het is erg moeilijk om in 1 uitzending uit te leggen wat de antroposofie inhoudt. Het is zo breed! Door het vrije school onderwijs van mijn zoons (lager en middelbaar onderwijs) weet ik dat juist het mooie aan de antroposofie is dat je zelf bepaalt wat je eruit haalt!!! 21 februari om 23:16 via mobiel · Vind ik leuk · 2

Yara Espinoza Knap gevonden collectie mallotige antroposofen. Uitzonderingen daargelaten maar die konden het ook niet meer rechtbreien. 21 februari om 23:38 · Bewerkt · Vind ik leuk · 4

Babette Strating Mensen mengen is de oplossing; helemaal mee eens. Uber-mengsels 21 februari om 23:33 · Vind ik leuk

Rob van Houten Bedoel je (ik heb niet alle reacties gelezen en weet niet van wanten in deze) de vrije hoge school in Driebergen? 21 februari om 23:36 via mobiel · Vind ik leuk

Jonas van der Vlugt Lekker als je de warme kant van de Vrije School kan mee pikken toch? Ach ja en dan loop je een rondje met je armen gespreid terwijl je een koperenwaterleiding over gooit:) Het zei zo:-p Beetje samen geknepen billetjes door de enorme nat in nat afbeeldingen en een aantal mensen wat humorloos vastgeklampt aan de preparatendoos zit:) Van mij mag t ergste stof er wel afgeblazen worden zodat we nog trotser kunnen zijn op de mooiste 90% Worden wat je bent is waar het om gaat in mijn optiek..._-_ 21 februari om 23:58 via mobiel · Vind ik leuk · 7

Thijs Jansen Sacha Harland je moeder krijgt mij over dr heen 22 februari om 0:03 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Kaya Verkooijen ik vond het erg fijn me te herkennen in wat ze zeiden. 22 februari om 0:05 · Vind ik leuk

Yoke Ferwerda Ik vond het erg leuk en het aandikken van sommige dingen hilarisch! Die rassentheorie, ach snel vergeten inderdaad, ouderwetsch!! 22 februari om 0:11 · Vind ik leuk

Nienke M Wiarda Er zit natuurlijk wel een kern van waarheid in de beschrijving die Steiner gaf van de rassen; je hoeft er alleen maar naar te kijken om te zien dat de Afrikanen een jeugdige uitstraling hebben. Bovendien vormen ze de meerderheid in de atletiek. (ledematenmensen) Indianen komen oud over en waren niet geschikt om al slaaf in te zetten. Ze gingen met bosjes dood aan de ziektes die de blanken meenamen. Gewoon zelf erover nadenken. Dit is wat Steiner bedoelde, het komt in deze tijd erg racistisch over nadat we hebben meegemaakt in WO II. 22 februari om 0:46 · Vind ik leuk · 1

Wendy Greeve-Moloney Wat een stelletje zweefsofen heeft ’ie gevonden zeg, hilarisch! (jammergenoeg géén VPRO hier in Australia, dus alleen trailer gezien...) 22 februari om 1:42 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Jelte Tadema De Volkoren Academie. Was getekend: De Blije Soof 22 februari om 2:56 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Annemarijn van Wijk Hoog Harry Potter gehalte gegeven... 22 februari om 3:46 via mobiel · Vind ik leuk

Femke Heuschele Saskia Tjho well done Sas Hopelijk kunnen we het ook hier in ZA zien via BVN?! 22 februari om 5:23 · Vind ik leuk · 1

Suzanne Velzel Adams Was hij nou op de Michaelshoeve? 22 februari om 5:45 · Vind ik leuk

Amanda Meijer Volgens mij was hij idd op de michaelshoeve, ik dacht het ook al te herkennen 22 februari om 7:50 via mobiel · Vind ik leuk

Carla van Hooff Noch Paul Mackay, noch de boer uit het programma zijn doorsnee antroposofen, dus dat gaf niet echt een realistische beeld. 22 februari om 8:47 · Vind ik leuk

Sjoer Bergervoet een doorsnee antroposoof?... hij kon niet eens een antroposoof vinden!  ik vond het wel jammer dat ze geen gewone bovenbouw in werking lieten zien maar alleen een onderbouw voor ‘bijzondere’ kinderen, over doorsnee gesproken... 22 februari om 9:13 via mobiel · Bewerkt · Vind ik leuk · 1

Wally Soesman typisch eenzijdige en belachelijk makende vpro productie. tenenkrommende ergenis. 22 februari om 9:34 · Vind ik leuk · 3

Chawa Verwer Tenenkrommende en deprimerende uitzending die totaal niet representatief is wat mij betreft. Allemaal uitzonderlijke mensen en uitzonderlijke situaties. 22 februari om 10:08 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Petra Spaans eigenlijk zouden we het eens in eigen hand moeten nemen... zelf een programma maken, waarin niet gesneden wordt. de hokjesman denkt toch alleen maar in hokjes... en niet wegduiken als de rassenleer in beeld komt. maar ons er echt in verdiepen zodat er een uitgebalanceerd antwoord gegeven kan worden op die vraag. 22 februari om 10:28 · Vind ik leuk · 3

Regina Kuipéri Een goed programma. Niet voor de ‘kleur’ maar voor de verinnerlijking kiezen. Het beeldmateriaal over extreem uitersten gaf mooi aan dat ieder mens anders met dit gedachtegoed omgaat, er op geheel eigen wijze naar kijkt en er daarom ook weer andere dingen in vindt -en uithaalt. De ware antroposoof kan volgens mij niet bestaan want wat is er de defenitie van? En kan éen iemand alle waarheid in pacht hebben? Dat is iets wat R. Steiner (volgens mij) ook nooit zo bedoeld heeft. Hij heeft een ‘aanzet’ gegeven, een start om op een geheel andere ‘vernieuwde’ wijze te kijken naar de mens in zijn geheel. Om de toekomstige mens op een gezonde wijze te helpen op zijn ontwikkelingspad en daarbij niets te schuwen wat men tegenkomt. Antroposofie is in mijn ogen kiezen voor de oprechte weg wat niet altijd gelijk staat aan de makkelijkste. Het is een gedachtegoed die om verinnerlijking vraagt, dit ook biedt zonder dat men het bewust in de gaten heeft. Kijk maar wat er bij de leerling tijdens het houtbewerken allemaal ‘langskomt’ aan weerstand, het willen opgeven, toch met aanmoediging (van buitenaf gegeven) doorgaat en er uiteindelijk (als het werkstuk klaar is) ergens diep van binnen met toch een beetje ontstane trots naar het eigenhandig gemaakte werkstuk gekeken wordt. Dat draagt (ondermeer) bij aan de eigen verdere levens-houdings-ontwikkeling. 22 februari om 11:26 · Vind ik leuk · 6

Henri Lansink @Petra Spaans Op het einde leek de hokjesman zelf in verwarring (toen ie de deur moest dicht doen). Jammer, geen hokje te vinden om ‘de antroposofen’ in te stoppen ... Dit is een leuker programma, wel wat ouder http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1115526 Deze aflevering stapt Karin de Groot de wereld van de antroposofie binnen. 22 februari om 11:34 · Vind ik leuk · 4

Femke Krijgsveld En dan probeer je je partner die geen Vrije school achtergrond heeft en een voorgeschiedenis van slavernij kent, wamt te maken voor het Vrije school onderwijs voor je twee kinderen... Er moet hier een hoop “damage controle” gedaan worden :s Terwijl ik het als een hele mooie, bijzondere en leerzame tijd heb ervaren. 22 februari om 11:35 via mobiel · Vind ik leuk · 3

Andrea Zwaanswijk Michael Schaap liet subtiel de nodige verbazing zien en nodigde m.i. toch af en toe heel gewiekst uit tot een tssss-gevoel. Ben er niet uit of ik dit een geslaagde manier van filmen vond. Hangt er van af wat je ermee beoogt/ pretendeert te belichten. Als je serieus wilt uitdiepen had er bv ook aandacht kunnen zijn voor recent wetenschappelijk onderzoek dat onderdelen van vrijeschoolonderwijs lijkt aan te wijzen als waardevol voor de ontwikkeling. Nu was het nog net geen Showroom bv bij de BD boer... Verder mooie beelden, een prettig feest der herkenning en ik vul zelf de ontbrekende werkelijkheid wel in (wat is dat ;-) 22 februari om 12:18 · Vind ik leuk · 2

Petra Spaans maar ik maak me toch zorgen om de uitwerking op mensen die nog niet veel kennen van de antr. benadering. hoe kunnen we een positiever beeld neerzetten? in de media bedoel ik... 22 februari om 13:41 · Vind ik leuk · 1

Petra Spaans en ja, de aflevering van Karin de Groot is een stuk fijner, maar de euritmisten komen wel zweverig over. als je het zelf op zou pakken zou je dat kunnen nuanceren , meer uitleg geven. wat ik miste bij de hokjesman is een uitgebreidere beleving van de oudleerlingen van de vs. zouden zij hun kinderen naar de vs laten gaan en/of antrop. in de opvoeding en waarom wel/niet? hebben de michaelsverhalen bijv. een bepaalde impact op jullie gehad waar je nu iets aan hebt? gewoon, in duidelijk(ere) taal! 22 februari om 14:02 · Vind ik leuk · 1

Djoeke Donkers Als je zelf niets met antroposofie hebt heeft deze aflevering er vast niet voor gezorgd dat je er graag bij zou willen horen. Een andere uitzending waar een antroposofische gezinshuis wordt besproken http://dokument.ncrv.nl/ncrvgemist/14-11-2011/ncrv-dokument-bv-gezin · Vind ik leuk

Amelie Frenken Mooi die laatste zin(nen), dat je leert van de vader en hem op zeker moment los kunt laten. De antroposofie heeft toekomst. 22 februari om 14:24 · Vind ik leuk · 1

Corrie Hulsker Ik heb nu beide uitzendingen na elkaar bekeken en die van Karin de Groot is heel mooi, ze is er zonder oordeel ingestapt, heeft alles een kans gegeven, heeft inderdaad slechts waargenomen en laten zien wat ze had waargenomen. Dit programma doet veel meer voor de antroposofie dan de de ironie waarmee het programma de hokjes man er in stapte. Karin liet haar vooroordeel los nadat ze het eerlijk had uitgesproken. De Hokjesman sprak het niet uit maar liet met beelden en een bepaalde manier van monteren van de filmbeelden zijn vooroordeel zien, en hij heeft het helaas niet kunnen loslaten. Daarom vind ik deze uitzending bepaald geen reclame voor de antroposofie. 22 februari om 14:30 · Vind ik leuk · 2


Sjanie van der Salm het bezoek aan het Geutheanum, vond ik wel goed. 22 februari om 17:13 · Vind ik leuk

Leonie Brakels-Stout Ik vond het zorgvuldig gedaan. Erg leuk om een deel van mijn achtergrond door de ogen van een ander te zien. 22 februari om 17:20 · Vind ik leuk

Els van Leeuwen De docu gezien. Leuk. Liefdevolle mensen. Wel erg jaren zeventig. Ook veel moois voortgebracht. 22 februari om 19:03 · Vind ik leuk

Els Ticheler Als oud vrije school ouder zou ik willen adviseren: Bekijk de uitzendingen van Michael Schaap (hokjesman) en Karin de Groot (spiritualiteit), dan zie je ‘hoofd’ en ‘hart’ en kun je zelf “handelen”... 22 februari om 21:56 · Vind ik leuk · 2

Michael Bosma wij zijn de antroposofen
wij komen van boven
’t is niet te geloven
Wij dragen zeiden sjaaltjes
en lederen sandaaltjes
en hele lange rokken
en geitenwollensokken
en boven ons bed hangt een steinerportret!

De Poppenkraam Antroposofie is een wetenschap, een filosofie. Men kan dus nooit een antroposoof zijn. zaterdag om 20:24 · Vind ik leuk

Michiel de Boer De VS leert een eenvoudige ziel als ik de basis te leggen van het begrip metaforen. In alle vormen en kleuren leer je ze daar en dat kunnen heel veel mensen niet wat verklaart dat er zo weinig mensen mooi en genuanceerd kunnen dichten. Toch nog iets geleerd zondag om 16:47 via mobiel · Vind ik leuk · 1

Rinske Kegel zijde sjaaltjes moet het zijn ofwel: wij zijn de antroposofen, wij leerden niet goed tellen en kunnen heel slecht spellen 3 uur geleden · Vind ik leuk

Rinske Kegel Heb de uitzending ook gezien en kreeg deels jeuk en deels een goed gevoel. Ik denk niet dat als je zelf zo bent geschoold/opgevoed dat je met afstand kan kijken naar zo'n docu. Bijvoorbeeld de ex-bovenbouwers, hun woorden werden uit de context gerukt en ik vroeg me uberhaupt af of zei zelf wel context hadden. De boer uit het oosten sprak vol liefde en passei maar ook met zekere gekweldheid over het niet geaccepteerd zijn, mijn inziens kan dit nooit alleen liggen aan het feit dat je anders bent, het ligt er ook aan in hoe je je naar de omgeving voegt en daar hoorde ik niets over. Het slachtofferschap droop er van af, vond ik. Daarnaast was het goed om te zien dat ook de kracht van de vrije school het belang van hart en handen zichtbaar werd en het feit dat we zelf moeten besluiten wat we doen met de wijsheden van Steiner. Plaats dat in elk geval in deze tijd en context. Ook wat betreft de rassenleer. Het is wel erg dat ik zelfs met koloniale gedachten ben geindoctrineerd. Als kind nam ik dat aan. gelukkig kan ik daar nu genuanceerder over denken. neemt niet weg dat de vrije school wat betreft midden in de samenleving staan nog wel wat boontjes te doppen heeft. Poistief vind ik het naar buiten treden, de antroposofie zichtbaar maken. Dat zou nog meer moeten gebeuren. Laat maar zien an buitenstaanders wat het kan opleveren, maar wees ook kritisch en kom uit je hol antroposofen, trek dat paarse gewaad uit, daarvoor schaamde Steiner zich ook kapot en trek een biologsch dynamische spijkerbroek aan. Objectiviteit bestaat niet. 3 uur geleden · Bewerkt · Vind ik leuk · 2


Tot slot heb ik het gisteren niet kunnen laten om ook zelf iets op de Facebookpagina van De Hokjesman te schrijven:


Je hebt via Twitter al laten weten dat ik, antroposoof zijnde, zeer te spreken ben over de aflevering over de antroposofen. Dat statement wil ik hier graag ook wel een keer expliciet maken. Vanochtend kwam op mijn weblog een reactie die nogal typerend is voor hoe er vanuit antroposofische hoek naar de uitzending wordt gekeken:

‘Ik had gehoopt dat de antroposofische beweging duidelijker en “hedendaagser” in de wereld zou staan. Het zal wel aan de makers van het programma liggen (?) maar waar was Weleda, het Bolkinstituut, de BD-vereniging, Warmonderhof, de Wervel en de tientallen andere antroposofische initiatieven? Door deze hokjesmankeuze leek het of ik een programma terug zag uit de jaren 80 van vorige eeuw. Niet in deze tijd staand. De “tijdsgeest” verloochenend. En ook jammer dat een aantal geïnterviewden ten stelligst ontkenden antroposoof te zijn... zo leek het alsof men dan “besmet” zou zijn.’

Ik heb hierop net de volgende reactie geschreven, en die wil ik hier graag ook weergeven:

‘De Hokjesman was op zoek naar antroposofen, niet naar antroposofische instellingen of organisaties. Laat staan de antroposofie zelf. Dat heeft hij expliciet buiten beeld gelaten. Anders was het helemaal niet te doen. Nu heeft hij een stuk of drie protagonisten uitgekozen, die niet verschillender van elkaar konden zijn. Er komen nog meer mensen in het programma voor, maar deze drie worden met voor- en achternaam genoemd: achtereenvolgens Erik van Ipenburg, Floris Schreve en Paul Mackay. Die worden volledig in hun waarde gelaten; de Hokjesman gaat uiterst respectvol met hen om en maakt geen van allen belachelijk. Maar laat wel zien hoe verschillend zij zijn en hoe verschillend zij met de antroposofie omgaan. En dat klopt helemaal, want antroposofie is uiteindelijk een zeer individuele aangelegenheid waarin ieder vrij is. De antroposofie is eigenlijk iets heel wonderlijks, want het staat ieder volledig vrij ter beschikking, waarbij iedereen zelf mag weten hoe hij of zij ermee omgaat. Dat vond ik in dit programma meesterlijk in beeld gebracht. En natuurlijk hadden er nog heel andere mensen aan het woord kunnen komen, met een andere instelling, want weer een wat andere indruk had kunnen geven. Maar ja, zo zijn mensen en zo is het leven. Je kunt niet alles in een hokje van drie kwartier stoppen. Het moet ook nog genietbaar en enigszins spannend blijven. Wat dat betreft heb ik voor de makers van het programma de grootste bewondering. Deze aflevering vertelt duidelijk een verhaal, van begin tot eind, met kop en staart. Misschien valt het pas echt op als je het terugziet. Het is eigenlijk heel kunstzinnig (om in antroposofisch jargon te blijven), waar spanning wordt opgeroepen door naast these antithese te stellen, deze verder te volgen en uiteindelijk notabene in het Goetheanum samen te brengen, om niet te zeggen tot een synthese te voeren. Dat wordt in feite ook expliciet zo gezegd op het einde. Kan het mooier? Ik vind het geniale televisie en eigenlijk zouden de makers er een prijs voor moeten krijgen; speciaal voor deze aflevering, want ik vermoed dat die wel de moeilijkst te maken is geweest van alle acht.’


Johan Beikes waarvan acte! Gisteren om 14:51 · Vind ik leuk · 1

Cis Harmse Zo heb ik de uitzending ook beleefd Gisteren om 15:12 · Vind ik leuk · 1

De Hokjesman Geweldig stuk Michel. Echt tof. Dank! Gisteren om 15:22 · Vind ik leuk · 2

Michel Gastkemper Och, ik zou er nog veel meer aan kunnen toevoegen, hoe ik ervan genoten heb. Het genot zit hem ook in de details. Elke week opnieuw die leader zien, waarin gezegd wordt dat De Hokjesman de Nederlander zal opmeten, ontleden en... doorgronden. Juist op dat moment komt die euritmiste van achter dat gordijn tevoorschijn. Nou moet je weten dat dat een typisch ‘antroposofisch’ woord is, dat ‘doorgronden’. Dat ligt ze op de lippen bestorven, want ze (dus ik ook) willen alles kunnen ‘doorgronden’. Dus elke week had ik weer enorm plezier om die leader terug te zien, en me tegelijk te verheugen op de aflevering over de antroposofen. En zo zou ik nog vele details kunnen noemen waarvan ik heb genoten. · Vind ik leuk · 3


Marjan Keuter Goede reactie Michel! 23 uur geleden via mobiel · Vind ik leuk · 1

Henny Dijkstra Ik zag een wonderlijke overeenkomst tussen (protestantse) gelovigen die zich niet goed genoeg vinden om aan het Heilig Avondmaal te mogen en antroposofen die nog niet goed genoeg waren om antroposoof te heten... wonderbaarlijk verschijnsel... wie neemt trouwens de maat wie aan welke criteria moet voldoen? Op zijn ‘antropologische’ wijze heb ik genoten van hoe de hokjesman ‘de antroposofie’ in beeld bracht. 22 uur geleden · Vind ik leuk · 2

Hester Anschütz Mooi verwoord! 21 uur geleden · Vind ik leuk · 2

Frederik Vinamont Wat bijzonder dat mijn reactie zo’n pleidooi voor het programma bij jouw uitlokt, Michel. Daar is geen speld meer tussen te krijgen. Chapeau! Maar mijn uitgangspunt was: ‘Ik had gehoopt dat de antroposofische beweging duidelijker en “hedendaagser” in de wereld zou staan.’ En daarmee doelend op het feit dat het programma juist heel duidelijk liet zien waar de antroposofie voor staat in deze tijd. Overigens wil ik ook even jouw uitspraak ‘een reactie die nogal typerend is voor hoe er vanuit antroposofische hoek naar de uitzending wordt gekeken’ rechtzetten: ik heb helemaal niets van doen met een ‘antroposofische hoek’. 21 uur geleden · Vind ik leuk · 3

Michel Gastkemper Je hebt in beide gelijk, Frederik. De antroposofische beweging, of wat daarvoor doorgaat, heeft nog aardig wat werk te verrichten om beter over het voetlicht te komen met wat het is en wil zijn. En dat jij niet in een ‘antroposofische hoek’ hoort, weet ik heel goed; maar wat jij schreef (of hoe ik het opvatte) ben ik de laatste dagen meer tegengekomen her en der onder antroposofen. En dat was voor mij een mooie aanleiding om er eens goed op door te gaan. Vandaar. 19 uur geleden · Vind ik leuk · 3

Andre Meiresonne I couldn’t agree more Michel! ik heb ook genoten van De Hokjesman, en nu hier van... je zegt het klip en klaar, frank en vrij! tof dat je het de wereld inbrengt 18 uur geleden · Vind ik leuk · 1

Frederik Vinamont Bedankt voor jouw rechtzetting, Michel! Zo ervaar je maar weer eens hoe beperkt en verwarrend dit medium kan zijn... en dan hoef je echt Arhiman (hihihi, antroposofisch grapje) er niet bij te sleuren maar ons hedendaags menselijk gestuntel wat communicatie betreft te beseffen. 8 uur geleden · Vind ik leuk · 3

Frederik Vinamont En omdat ik merk dat de Hokjesman ons ‘gefacebook’ volgt: het is een uniek programma dat iedereen en alles in zijn recht laat doch haarfijn, haast fenomenologisch (om even jargon te gebruiken) beschouwt en zo de antroposofische beweging een spiegel voor houdend. Hopelijk is men hierdoor een beetje wakker geworden... 8 uur geleden · Vind ik leuk · 1

Marjan Keuter Zou het in de vraagstelling kunnen zitten dat de mensen aarzelend antwoorden of ze antroposoof zijn? Als mij wordt gevraagd: hou je je met de antroposofie bezig, antwoord ik volmondig ja. Maar of ik nu antroposoof ben? Ik hoop ergens dat de Hokjesman bewust de vraag zo heeft gesteld, zodat het schuurt. Want wanneer zeg je dat je antroposoof bent? Voor mij heeft dat niet met protestantisme te maken (snap helemaal wat je bedoelt, Henny Dijkstra, voelde me ook lang niet waard...) of met niet boven het maisveld durven uitsteken. Eerder in de lijn van de uitspraak van Paul Mackay die zei een mens in wording te zijn. Ik ben op zoek naar de antroposofia, maar ben er (nog) niet. 4 uur geleden · Vind ik leuk

Marjan Keuter Ik heb eens op de blog van Floris rond gekeken en er eens over nagedacht wat me nu zo opvalt. Floris (en consorten) besteden heel veel woorden aan uitspraken door Steiner een eeuw geleden gedaan. Het zijn verslagen van stenogrammen, niet gecorrigeerd. Aan welke teksten wordt een eeuw later nog op deze letterlijke wijze aandacht besteed? Het lijkt of Floris zelf is blijven steken in een letterlijke interpretatie en zich daar dan tegen afzet. Terwijl de antroposofie om hem heen zich verder heeft ontwikkeld! Slaat het verwijt dat Floris de antroposoof doet, niet eerder op hem zelf? 4 uur geleden · Vind ik leuk

Marjan Keuter Juist het zoeken naar verbinding tussen antroposofie en de fenomenen in deze tijd, stuit ik als modern antroposoof wel op de nodige blokkades. Lijkt het veiliger om in een vertrouwde ietwat naar binnen gekeerde wereld te blijven met meditaties, studie. Wat als ik de vraag stel naar de karmische opdracht van de islam in deze tijd? Het is een vraag waar ik me sterk mee bezig hou, onderzoekend, vragend, studerend. En ik stuit op grote witte en blinde vlekken. Oordelen: steiner heeft gezegd dat... 4 uur geleden · Vind ik leuk
.

Labels

Over mij

Mijn foto
(Hilversum, 1960) – – Vanaf 2016 hoofdredacteur van ‘Motief, antroposofie in Nederland’, uitgave van de Antroposofische Vereniging in Nederland (redacteur 1999-2005 en 2014-2015) – – Vanaf 2016 redacteur van Antroposofie Magazine – – Vanaf 2007 redacteur van de Stichting Rudolf Steiner Vertalingen, die de Werken en voordrachten van Rudolf Steiner in het Nederlands uitgeeft – – 2012-2014 bestuurslid van de Antroposofische Vereniging in Nederland – – 2009-2013 redacteur van ‘De Digitale Verbreding’, het door de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ) uitgegeven online tijdschrift – – 2010-2012 lid hoofdredactie van ‘Stroom’, het kwartaaltijdschrift van Antroposana, de landelijke patiëntenvereniging voor antroposofische gezondheidszorg – – 1995-2006 redacteur van het ‘Tijdschrift voor Antroposofische Geneeskunst’ – – 1989-2001 redacteur van ‘de Sampo’, het tijdschrift voor heilpedagogie en sociaaltherapie, uitgegeven door het Heilpedagogisch Verbond

Mijn Facebookpagina

Translate

Volgers

Totaal aantal pageviews vanaf juni 2009

Populairste berichten van de afgelopen maand

Blogarchief

Verwante en aan te raden blogs en websites

Zoeken in deze weblog

Laatste reacties

Get this Recent Comments Widget
End of code

Gezamenlijke antroposofische agenda (in samenwerking met AntroVista)