Bedoeld is: antroposofie in de media. Maar ook: in de persbak van de wijngaard, met voeten getreden. Want antroposofie verwacht uitgewrongen te worden om tot haar werkelijke vrucht door te dringen. Deze weblog proeft de in de media verschijnende antroposofie op haar, veelal heerlijke, smaak, maar laat problemen en controverses niet onbesproken.

maandag 31 maart 2014

Heklaantje

Op 21 maart schreef Sebastian Jüngel in het kader van de rubriek ‘Aus dem Leben am Goetheanum’ over ‘Christian Morgenstern am Goetheanum’:
‘Am 31. März 2014 jährt sich der 100. Todestag von Christian Morgenstern. In einer Kulturtagung, in Aufführungen und in der Wochenschrift “Das Goetheanum” erscheint der Dichter als jemand, der unkonventionellen Humor, Begriffsklarheit und Religiosität in sich künstlerisch vereinte.

Die Kulturtagung “Alle Dinge werden mir ein einzig Du” (28. bis 30. März) ist dem inneren Reichtum des Dichters und Menschen Christian Morgenstern gewidmet. Er suchte fortwährend nach der geistigen Natur des Menschen, ging den Weg der Selbsterziehung und durchlebte dabei manch inneren Seelensturm. In der Begegnung mit seiner späteren Frau Margareta Gosebruch von Lichtenstern und Rudolf Steiner fand Christian Morgenstern Erfüllung. Entsprechende Einblicke geben Morgenstern-Herausgeber Ernst Kretschmer, David Marc Hoffmann vom Rudolf-Steiner-Archiv und die Leiterin der Sektion für Schöne Wissenschaften, Christiane Haid, die für die Tagung verantwortlich zeichnet. Als Autoren aktuell erschienener Bücher sprechen Peter Selg (Rudolf Steiner und Christian Morgenstern) und Johannes Lenz (Margareta Morgenstern).

Das Werk Christian Morgensterns ist präsent durch die Morgenstern-Hommage “Farbenwort” der Eurythmie-Bühne am Goetheanum (28. März), eine Rezitation mit Musik und ein Liederkonzert mit Morgenstern-Vertonungen (29. März) sowie die Eurythmieaufführung mit Sprechchor “Alle Dinge werden mir ein einzig Du” (30. März).

Die Wochenschrift “Das Goetheanum” würdigt Christian Morgenstern, der in seinem Menschsein anderen eine Richtung aufzeigte. Während Peter Selg im “Goetheanum” Nr. 12/2014 die intime geistige Beziehung Rudolf Steiners zu Christian Morgenstern dokumentiert, durch die sich ihm weitere Erkenntnisse erschlossen, arbeitet Walter Kugler Parallelen in beider Lebenslauf heraus. Andreas Laudert würdigt im “Goetheanum” Nr. 13/2014 Morgensterns Weg zur Welterkenntnis und sein Ringen um das Herauslösen der Sprache aus der bürgerlichen Konvention. Weitere Beiträge sind in Planung.

Das Puppentheater Felicia zeigt Morgensterns Ostermärchen am 16. und 17. April.’
Vandaag had John Hogevorst van uitgeverij Nearchus ook iets ‘Historisch’:
‘Het was in 1990 onze tweede uitgave: Midden-Europa – balans van onze eeuw van Renate Riemeck. Een fascinerende blik op de aanloop naar de eerste wereldoorlog, op de diepere betekenis van die oorlog en op de missie die “Midden-Europa” heeft, of mogelijk, zoals Rudolf Steiner ná die oorlog uitsprak, sinds die oorlog niet meer heeft... Want na de afloop van die oorlog zou Midden-Europa, in de ogen van Rudolf Steiner, die missie niet meer kunnen vervullen. Een eeuw na dato staan de media bol van de aandacht voor de eerste wereldoorlog, en dat is niet helemaal onterecht. Die oorlog was veel belangrijker dan wij in Nederland doorgaans aannemen.

Die uitgave van ons, van 24 jaar geleden, heeft werkelijk nog niets aan belang ingeboet. Er resteren nog 34 exemplaren en die kosten maar € 5,00.’
Als we het over de Eerste Wereldoorlog gaan hebben, mag Markus Osterrieder niet ontbreken. Op dinsdag 11 maart publiceerde nieuwsagentschap NNA een interview met hem door Wolfgang G. Vögele, ‘Historiker Osterrieder: Forschung zum Ersten Weltkrieg richtet sich auch nach zeitgenössischen Trends’, wat een ‘Fortsetzung der NNA-Serie: Zeitenwende Erster Weltkrieg’ is:
‘Den Auftakt der Serie zum Ersten Weltkrieg bildete im Dezember 2013 ein Bericht über den Bestseller “Die Schlafwandler” des australischen Historikers Prof. Christopher Clark, der sich mit den Ursachen des Kriegsausbruchs befasst. Jetzt geht es um das neue Buch des Münchner Historikers Markus Osterrieder, das Ende April erscheint. Osterrieder behandelt darin die Haltung Rudolf Steiners während des Weltkriegs. NNA-Korrespondent Wolfgang G. Vögele hat den Autor zu seiner Arbeit befragt. (Emailinterview) Der Historiker hat vor einigen Jahren auch an der Neuausgabe von Steiners “Zeitgeschichtlichen Betrachtungen” mitgearbeitet.

München/Stuttgart (NNA) – NNA: Wie sind Sie dazu gekommen, sich mit dem Thema Erster Weltkrieg zu befassen?

Osterrieder: Während meines Studiums der Osteuropäischen Geschichte und Slavistik vor 30 Jahren wurde mir bewusst, welcher Einschnitt der Erste Weltkrieg für die Beziehungen zwischen Deutschen und Slaven einerseits und andererseits der Menschen und Völker des östlichen Europa untereinander bedeutete. Den mannigfaltigen Gründen hierfür wollte ich seitdem nachgehen.

NNA: Warum war es Ihnen wichtig, die Vorgeschichte des Weltkriegs im 19. Jahrhundert, aber auch dessen Nachwirkungen bis zum Ausbruch des Zweiten Weltkriegs zu beschreiben?

Osterrieder: Weil man die Faktoren, die auf den Weltkrieg hinsteuerten, nur in einem größeren Kontext verstehen kann, der zurückreicht zumindest bis in die Zeit der Napoleonischen Kriege. Zudem schien es wichtig, zu skizzieren, warum die Architekten der Pariser Friedensordnung schon unmittelbar nach Kriegsende selbst begriffen, dass dieser “Friede” (peace to end peace, Alfred Milner; Carthaginian peace, J.M. Keynes, beide im März 1919) nicht Bestand haben und vielmehr einen neuen Krieg nach sich ziehen würde (there is not one chance in ten of preventing another great war within the next 20 or 30 years, Edward Grigg 1924). Auch Rudolf Steiner warnte bereits 1921 vor einem kommenden zweiten Weltkrieg, weil die in Paris geschaffenen Verhältnisse bereits im Moment der Entstehung als gescheitert gelten konnten.

NNA: Spätestens seit Karl Liebknecht behaupten Sozialisten, dass nicht einzelne Völker den Weltkrieg verursachten, sondern der Imperialismus als solcher. Stimmen Sie dem zu?

Osterrieder: Wie jede pauschale, ideologisch (in Liebknechts Fall sozialistisch) gefärbte These beinhaltet auch diese einen simplifizierenden, monokausalen Reduktionismus, dem ich so nicht zustimmen kann.

NNA: Der Historiker Christopher Clark sagte, dass schon lange vor Erscheinen seines Buches “Die Schlafwandler” (2013) ein Paradigmenwechsel in der Beurteilung der “Kriegsschuldfrage” eingesetzt hatte. Würden Sie das bestätigen?

Osterrieder: Ja. Überhaupt ist es besser, anstelle über eine vermeintliche “Schuld” stattdessen über tiefer reichende Ursachen zu forschen, die den Kriegsausbruch erst ermöglichten. Fritz Fischers Arbeiten der 1960er Jahre waren zwar sehr verdienstvoll, fanden jedoch lange Zeit keine Entsprechung in ähnlichen Untersuchungen über die Motive anderer kriegführender Mächte und blieben allein schon aus diesem Grund einseitig. Seine Thesen wurden jedoch schon damals von einer großen Zahl gerade westlicher Historiker nicht widerspruchslos übernommen. In der internationalen Geschichtswissenschaft bestand seit den 1920er Jahren generell noch nie ein völliger Konsens über dieses Thema.

Viel ist in der Forschung von den zeitgenössischen Modetendenzen abhängig. Wenn jetzt im Westen sehr viel über die kriegsauslösende Politik Russlands und Serbiens geforscht wird, so ist das auch im Zusammenhang mit dem heutigen politischen Geschehen zu sehen (Stichwort “Putin”). Und im Moment ist es im Sinne der transatlantischen Bündnispolitik auch opportun, Deutschland militärisch wieder etwas zu “ermuntern”.

NNA: Was konnte Steiner – als Nichthistoriker – zur Klärung der Kriegsursachen und des Kriegsausbruchs beitragen und wie sind seine Beiträge aus heutiger Sicht zu bewerten?

Osterrieder: Man muss nicht Fachidiot sein, um als Zeitgenosse Verständnis für die treibenden Kräfte des Zeitgeschehens zu entwickeln. Steiner machte schon vor Kriegausbruch auf Symptome aufmerksam, die weit über die eigentliche Diplomatie der damaligen Zeit hinausreichten und gesellschaftliche Krankheitsbilder kennzeichneten. So konstatierte er früh ein viel umfassenderes Ursachengeflecht, das in einen Weltenbrand führen musste und auf das die historische Forschung zum Teil erst in den letzten 20 Jahren aufmerksam wurde: Von spirituellem und politischem Imperialismus über die Krisen im wissenschaftlichen Weltbild, die vorherrschende Wirtschaftsideologie, die ungelösten sozialen und nationalen Fragen, bis hin zu Symptomen wie der grassierenden Neurasthenie (Joachim Radkau sprach 1998 vom “Zeitalter der Nervosität”), der Bewußtseinstrübung führender Persönlichkeiten (von Christopher Clark kürzlich als “Schlafwandler” beschrieben), aber auch geistige Schicksalfragen. Dabei wird deutlich, dass der Erste Weltkrieg mehr als ein historischer Knotenpunkt verstanden werden kann, in dem viele verschiedene Menschheitsfäden zusammenliefen, ohne Umwandlung sich verknoten mussten und dadurch katastrophale Umwälzungen herbeiführten.

NNA: Christian Morgenstern, der wenige Monate vor dem Kriegsausbruch 1914 starb, wollte seinen Lehrer Rudolf Steiner für den Friedensnobelpreis vorschlagen. Inwiefern wollte Steiner zum Weltfrieden beitragen? Kann man ihn als Pazifisten bezeichnen?

Osterrieder: Steiner war kein Pazifist im landläufigen Sinn und hat sich während des Kriegs über pazifistisch phrasierende Zeitgenossen, die “unklare Phrasen unter die Menschheit [...] bringen” und sich “einschmieren in das menschliche Gefühlsleben”, auch deutlich geäußert. Steiner kritisierte damit die unreale Phrasenhaftigkeit, mit der oftmals über Pazifismus gesprochen wurde, ohne die Ursachen, die zu Konflikten führten, zu erkennen und aufzulösen. Er wertete vielmehr das Anschwellen der pazifistischen Bewegungen zu Beginn des 20. Jahrhunderts als “das deutliche Zeichen, dass wir vor dem größten Kriege der Menschheit stehen”.

Als eine “Friedenssonne, eine Sonne der Liebe und Harmonie über die Menschen hin” erblickte er hingegen alle Anstrengungen der individuellen Menschen, die auf eine Spiritualisierung des Welt- und Menschenbildes zielten, ohne welche die tiefere Konfliktursachen nicht zu beseitigen waren.

NNA: Ist die von Steiner vertretene Auffassung, das zukünftige Schicksal der Anthroposophie sei an dasjenige Mitteleuropas geknüpft während die angloamerikanischen Mächte die Vernichtung der mitteleuropäischen Kultur anstrebten, aus Ihrer Sicht heute noch vertretbar?

Osterrieder: Rudolf Steiner war sich nach Kriegsende völlig bewusst, daß die anglo-amerikanische Welt zur Hegemonialmacht aufgestiegen war, und appellierte 1920 an die “intensive Verantwortlichkeit” der Englisch sprechenden Welt, “daß in den Wirtschaftsimperialismus des ‘Open Door’ die Pflege eines wahren Geisteslebens [...] hineingegossen werden muß”. Er vertrat also in Anbetracht der entstandenen Verhältnisse die Auffassung: “Die anglo-amerikanische Bevölkerung hat damit, daß sie dasteht als diejenige, deren Macht sich ausbreitet, deren Einfluß vor allen Dingen sich ausbreitet, die unbedingte Verantwortung, dem Geistesleben sich zuzuwenden.”

NNA: Am rechten Rand der anthroposophischen Bewegung existiert seit langem eine Subkultur mit eigenen Tagungen, Publikationen und Internetpräsenz. Zu ihren Themen gehören Holocaust-Relativierung, Einkreisungsphantasien, mehr oder weniger offener Antisemitismus, Antiamerikanismus usw. Offiziell wird darüber nicht gesprochen. Wäre aber die Anthroposophische Gesellschaft nicht verpflichtet, sich von diesen Kreisen, deren Angehörige größtenteils Mitglieder der AAG sind und sich auf Rudolf Steiner berufen, deutlich zu distanzieren?

Osterrieder: Obwohl ich mich seit 37 Jahren mit Person und Werk Rudolf Steiners beschäftige, bin ich niemals Mitglied der Anthroposophischen Gesellschaft gewesen und habe auch keine Absicht, es in der Zukunft zu werden. Es steht mir darum allein schon aus diesem Grund nicht zu, dass ich der Anthroposophischen Gesellschaft irgendeine Empfehlung zu geben hätte.

Was das oben angesprochene Problem betrifft, das zumeist auf ein reichlich primitives Wirklichkeitsverständnis und monokausalen Reduktionismus, wenn nicht auf offener Lüge aufbaut, ist ihm allgemein gesprochen nicht damit beizukommen, dass man sich von etwas “distanziert”, sondern, dass man es, wo nötig, widerlegt und das eigene Wirklichkeitsverständnis darlegt. “Distanzierungen” haben in der Regel selbst ideologischen Charakter und sind oft der erste Schritt zu einer Selbstzensur.

Mit Ideologien und Herdendenken jeglicher Couleur (politischer, religiöser, wirtschaftlicher oder weltanschaulicher), d.h. phrasenhaften Begriffshülsen als Transportmittel unverdauten Gedankenbreis und emotionaler Ressentiments, kann ich persönlich als Forscher und als Mensch nicht das Geringste anfangen.

NNA: Was folgt aus Ihrer Forschung für die Europapolitik unserer Zeit?

Osterrieder: Dass man aus den Geschehnissen der Jahre 1912 bis 1922 erschreckend wenig gelernt hat, was die tieferen, weltanschaulichen und machtpolitischen Prämissen betrifft, die in einen Krieg münden mussten. Die von Rudolf Steiner angemahnte “Pflege eines wahren Geisteslebens” hat nicht stattgefunden. Im Gegenteil. Nicht umsonst evozieren so viele Persönlichkeiten aus Politik und Wirtschaft eine Wiederholung der Situation von 1914 in der Gegenwart (innerhalb der EU, aber auch in Ostasien). Und das ist eigentlich erschütternd, weil sie damit selbst eine Bankrotterklärung des gegenwärtigen politischen und wirtschaftlichen Systems konstatieren.

NNA: Herr Osterrieder, vielen Dank für die ausführliche Auskunft zu Ihrer Arbeit. Zu Ihrem Buch im einzelnen, vor allem auch der Haltung Rudolf Steiners verweisen wir auf die Rezension zu Ihrem Buch, die NNA demnächst bringen wird.

Literaturhinweis:
Osterrieder, Markus, Welt im Umbruch. Nationalitätenfrage, Ordnungspläne und Rudolf Steiners Haltung im Ersten Weltkrieg, Stuttgart 2014 (ISBN: 978-3-7725-2600-83)

In Verbindung stehende News: ‘Krisenjahr 1914 von “hoher Modernität”’ – 02.12.2013 23:50’
In dit kader kan ik ook het ‘Dossier Eerste Wereldoorlog. The War to End All Wars’ van Ezrah Bakker in herinnering roepen:
‘De vijf Zachariël artikelen over de Eerste Wereldoorlog zijn in mei 2006 in boekvorm verschenen: Kroniek 14-18 deel 10, uitgeverij Aspekt, 24,95 (ISBN 90-5911-242-3). Verkrijgbaar in de betere boekhandel. Direct bestellen via internet kan ook: klik hier

In Frontier Magazine verscheen in juni een fraai samenvattend artikel: de Allerlaatste Oorlog

> De Eerste Wereldoorlog (deel II: Oorlog)
> De Eerste Wereldoorlog (deel III:1917)
> De Eerste Wereldoorlog (deel IV: 1918 en Versailles)
> De Eerste Wereldoorlog (deel V: 1919-1989-?)
> Appendix I : De Slag om Verdun
Gisteren verscheen van Wolfgang Held op Facebook bij weekblad ‹Das Goetheanum› ‘Wer vom Weg nichts weiß’:
‘«Tatsächlich haben wir, der Westen, doch viele unserer Mitbürger dazu erzogen, auf den Islam als Religion herunterzuschauen. Das ist auf islamischer Seite registriert worden.» Das sagte Helmut Schmidt im Interview und wollte damit die islamische Wut verstehen, nicht gutheißen. Tatsächlich hat Europa seinen Hochmut noch nicht abgelegt, ein Hochmut, der Aggressionen schürt. Manche erinnern jetzt in der Krise um die Ukraine an die Rede von Wladimir Putin im Deutschen Bundestag 2001, als sich der russische Präsident durch die Nato-Osterweiterung 1999 und der bevorstehenden Aufnahme weiterer sieben osteuropäischer Staaten in die Enge getrieben fühlte:

«Wir sprechen von einer Partnerschaft. In Wirklichkeit haben wir aber immer noch nicht gelernt, einander zu vertrauen. Trotz der vielen süßen Reden leisten wir weiterhin heimlich Widerstand. Heutzutage werden Entscheidungen manchmal überhaupt ohne uns getroffen. Wir werden dann nachdrücklich gebeten, sie zu bestätigen. [...] Wir sollten uns fragen, ob das normal ist, ob das eine echte Partnerschaft ist.»

Was wäre gewesen, wenn die EU zuerst daran erinnert hätte, dass die Krimhalbinsel bis 1952 russisch war? Was wäre gewesen, wenn wir uns der Schadenfreude um das zerfallene Sowjetreich bewusst geworden wären? Dann wäre die europäische Selbstgerechtigkeit kleiner gewesen. Natürlich, wir träumen von einem freien und friedlichen Europa und sind diesen Weg schon weit gegangen. Aber der Weg darf so wenig wie sein Ziel Hochmut, Schadenfreude und Demütigung kennen. Hier lässt sich Morgensterns Ausspruch umwenden: «Wer vom Weg nichts weiß, wird das Ziel nicht finden.»

Wolfgang Held’
Op 18 februari meldde ik in ‘Business’ een nieuw boekje van Edmond Schoorel over ‘Warmte’. Aan zijn zijde schaart zich nu Astrid van Zon met ‘“Warmte vergt jaren groei” – de effecten van warmteondersteuning bij kinderen met ernstige meervoudige beperkingen’:
‘Uit de inleiding: “Deze publicatie is het resultaat van een jarenlang onderzoekstraject op het kinderdagcentrum van Rozemarijn. Het is het warme enthousiasme van Astrid van Zon geweest waardoor het onderzoek kon starten en kon worden voltooid. En dit enthousiasme is gebaseerd op de krachtige ervaring dat kinderen met een meervoudige beperking baat hebben bij ‘verwarming’ van hun ledematen.

Warmte is een bijzonder verschijnsel: het is op twee manieren te ervaren. Uiterlijk door een warmtebron, innerlijk door een inspiratiebron. Warmte doet leven en bewegen, maakt ons menselijk en brengt ons verder in onze ontwikkeling. Als de zorgverlener warmtebron en inspiratiebron tegelijk kan zijn, kan de zorgvrager zich meer mens voelen. Deze publicatie kun je ook lezen als een oproep aan begeleiders en ouders: realiseer je hoezeer we deze kinderen kunnen helpen door hen niet alleen van binnenuit liefdevol te benaderen, maar ook van buitenaf warmte te bieden.”

Het boek kan besteld worden via Rozemarijn door overmaking van € 12,50 naar rekeningnr.: IBAN NL73RABO035.85.27.813, t.n.v. Raphaëlstichting, Schoorl onder vermelding van: “Warmte vergt jaren groei” + uw naam + adres.’
Nog iets Noord-Hollands; op 28 maart schreef Archtectenweb over ‘Nieuwe vestiging voor agrarisch zorgbedrijf’:
‘Aan de rand van de duinen bij Bergen is een nieuwe vestiging van het agrarisch zorgbedrijf De Noorderhoeve geopend. De locatie Heklaantje, bestaande uit een ensemble van gebouwen met verschillende functies, is ontworpen door negen graden architectuur. Ondanks het aanzienlijke volume oogt de bebouwing kleinschalig.

Bij de Noorderhoeve werken mensen met een verstandelijke beperking en een andere zorgvraag in het boerenbedrijf, wonen ze met anderen in een huiselijke omgeving en kunnen ze zich op andere manieren persoonlijk ontwikkelen. Heklaantje bestaat uit een stal, een educatief centrum en een woonzorghuis voor acht personen en een medewerkersgezin.

De gevels van de verschillende gebouwen zijn bekleed met wit gebeitst hout, om ze eenheid en ook een zekere stoerheid uit te laten stralen. Ook ogen ze dankzij hun variërende massa’s vriendelijker dan wanneer er bijvoorbeeld voor één grootschalig volume zou zijn gekozen.

“Het ontwerp is consequent doorgewerkt, de massa’s zijn strak gedetailleerd, er treedt een spannende plasticiteit op door de uitwaaierende overstekken en verschillende dakvlakken. De grote dakvlakken zijn doorbroken en de nok wordt als vormgevingselement ingezet om ook hier weer kleinschaligheid tot uitdrukking te laten komen”, melden de architecten.

Heklaantje is na de locatie Duinweg de tweede vestiging van De Noorderhoeve.’
Op 24 januari introduceerde ik in ‘Appelsap’ de nieuwe website van de opleiding voor ‘docent dans/euritmie’. Op 24 maart berichtte de ‘Euritmie Academie’ op Facebook:
‘Beste vrienden,

Nadat wij nu alweer sinds januari 2013 onderdeel zijn van Hogeschool Leiden, gaan de euritmieopleiding en de muziekopleiding op 28 april a.s. ook daadwerkelijk naar Leiden verhuizen. Maar niet, voordat wij afscheid hebben genomen van ons dierbare gebouw in de Riouwstraat. De medewerkers en studenten van de beide opleidingen willen u van harte uitnodigen om op woensdagmiddag 16 april a.s. hierbij aanwezig te zijn en dit moment met ons te delen.

Een afscheid van een gebouw en omgeving waarin vooral de euritmie-opleiding gedurende lange tijd vele verschillende fasen en ontwikkelingen heeft doorgemaakt en waar vele mensen onderdeel van zijn geweest. Samen willen wij o.a. terugkijken op de tijd die achter ons ligt, maar vooral ook dit moment op gepaste wijze invulling geven. Vanaf 14.00 uur is er ontvangst en om 14.30 uur begint het programma, dat tot ongeveer 17.00 uur zal duren.

Wij zouden het zeer op prijs stellen als vele van u hierbij aanwezig kunnen zijn en zien uw aanmelding voor deze bijeenkomst tegemoet via onze email of telefoon: euritmieopleiding@hsleiden.nl of: 070-3550039’
Op 25 maart schreef ‘dichtbij-meeschrijver’ Joop Dorresteijn ‘Op weg naar een kleine Flevolandse voetafdruk’:
‘Transition Town Almere en de Brede Vrijeschool Almere organiseren een bijeenkomst met als thema: “Op weg naar een kleine Flevolandse voetafdruk”.

Ruim een jaar geleden heeft een aantal betrokken inwoners van Almere het initiatief genomen om de stad Almere te laten opgaan in het mondiale netwerk van Transition Towns. Dit snel groeiende netwerk is erop gericht om de bevolking van steden, wijken en dorpen een aantrekkelijk en kansrijk perspectief te bieden in de verwarrende en crisisvolle tijd die de samenleving nu doormaakt.

Transition Town Almere stelt zich als doel een platform te zijn voor personen en instellingen in Almere die willen denken over en werken aan een duurzame en veerkrachtige stadssamenleving.

Ieder mens

In dat kader organiseren TTAlmere en de Brede Vrijeschool Almere een bijeenkomst met als thema: “Op weg naar een kleine Flevolandse voetafdruk”. Met het Footprintmodel kan gemeten worden hoe bedrijven, steden, maar ook landen en personen gebruik maken van de beschikbare ruimte en energiebronnen. Zo kan ook ieder mens voor zichzelf meten hoe zijn ecologische voetafdruk is en in welke mate er een beroep gedaan wordt op de draagkracht van de planeet.

Op deze bijeenkomst, die nadrukkelijk bedoeld is voor iedere inwoner van de Flevopolder die zich aangesproken voelt door dit thema en die eventueel daadwerkelijk een bijdrage wil leveren aan een duurzame samenleving, zal Jan Juffermans, voorzitter van de Werkgroep Voetafdruk Nederland, een presentatie geven.

Daarin zal hij met name concrete succesverhalen vertellen over initiatieven die in diverse Nederlandse plaatsen zijn genomen. Hij zal daarbij voortdurend de vraag stellen wat de inwoners van Almere en de Flevopolder kunnen leren over hun mondiale en regionale voetafdruk en hoe dit eventueel tot concrete en betekenisvolle initiatieven kan leiden voor de stad Almere en/of de gehele Flevopolder.

De bijeenkomst zal ook worden bijgewoond door de huidige stadsschrijfster van Almere, Renate Dorrestein. Zij zal kort beschrijven wat zij in Almere zoal doet om uiteindelijk haar boek over Almere te kunnen schrijven. Van de aanwezigen hoopt ze vervolgens een “inspirerendetalige-bijdrage” te krijgen.

Dag: woensdag 2 april
Locatie: Vrijeschool, Lierstraat 7
Aanvang: 19.30 u. (inloop vanaf 19.00 uur)
Einde: 22.30 u.
Entree: gratis, met het verzoek een bijdrage in de kosten
Aanmelden bij: ttalmere@gmail.com of bscoordinator@vrijeschool-almere.nl’
Dankzij een oplettende lezer mocht ik vandaag een nieuwsbrief van Eliant ontvangen. Erboven stond:
Mogen wij vragen om deze e-mail naar al uw vrienden te sturen? | Bekijk de webversie

Aan wie behoort het zaaigoed toe? Burgers, landbouwers en telers uitgedaagd door de Europese zadenrichtlijn

Vanuit het standpunt van de biodynamische telers en landbouwers voorkomt de geplande Europese zadenrichtlijn dat zaaigoed zoals gevraagd gemeengoed is en blijft. In het huidige (rechts-)bewustzijn worden zaden echter beschouwd als goederen. De huidige ontwerp-richtlijn biedt nauwelijks ontwikkelingsmogelijkheden voor duurzame landbouw en biodiversiteit.

Zaaigoed is gemeengoed

Op 22.01.2014 organiseerden het Brusselse EU-verbindingskantoor van Demeter International en ELIANT een conferentie over de nieuwe EU-zadenrichtlijn met medewerking van de alliantiepartners IFOAM EU, ARCHE NOAH, ECO-PB, Kultur-Saat, Network Economy Group, Saat-Gut e.V., Réseau Semences Paysannes, Peliti en Brot für die Welt.

Hieronder bundelen we enkele kerngedachten van deze conferentie:

– Zaaigoed is een openbaar goed.

– De EU-ontwerp-richtlijn over zaaigoed moet openbaar en met voldoende tijd worden behandeld. Interne discussies tussen Commissie, Europees Parlement en Raad van Europa zijn niet voldoende.

– Zaadvaste soorten, dit zijn soorten die bij vermeerdering – in tegenstelling tot de huidige gebruikelijke hybridesoorten – ook door landbouwers zelf kunnen worden gewonnen, hebben een eerlijke toegang tot de markt nodig.

– Daarom moet de wetgeving worden aangepast aan de specifieke eisen voor ecologische soorten zodat ook niet-professionele telers op biologische boerderijen en zaaigoedconserveerders in alle vrijheid verder kunnen werken.

– Bovendien moet het onderzoek zich richten op een “systeemteelt” waaraan naast onderzoekers en telers ook landbouwers en burgers kunnen deelnemen.

Besluit van de conferentie

Het is van groot belang dat ook ngo’s en de burgermaatschappij zich actief engageren in het beslissingsproces. Hiertoe moeten de public relations verder worden uitgebreid. U kunt hiertoe bijdragen door deze nieuwsbrief te verspreiden onder uw vrienden en kennissen.

In oktober zullen in minstens 7 Europese hoofdsteden zaaigoedfestivals worden georganiseerd. Van zodra hierover meer informatie beschikbaar is, zal ELIANT de geplande activiteiten bekendmaken.

Beslissing van Europees Parlement

De verwerping van de zadenrichtlijn in het Europees Parlement op 11 maart 2014 was een groot succes. Des te zwaarder weegt het feit dat de Commissie de richtlijn niet heeft ingetrokken – nu is het aan de Europese Raad om over de verdere handelwijze beslissen. Wanneer de Raad zich aansluit bij het Parlement, wordt de zadenrichtlijn van tafel geveegd. Wanneer de Raad de zadenrichtlijn samen met de Commissie uitbreidt, begint de discussie helemaal opnieuw. Wij moeten hierop voorbereid zijn en onze public relations versterken.

Vooruitzichten

Het algemene beeld van het Gemeenschappelijk Europees Landbouwbeleid (GLB) legt te sterk de nadruk op het concurrentieprincipe, vooral bij zaaigoed. Wij roepen de Europese burgers op om zich samen met ons in te zetten voor een nieuw Europees landbouwmodel dat is gebaseerd op zaaigoed als gemeengoed en dat een duurzame kwaliteit van producten en teelt vooropstelt en de biodiversiteit van het zaaigoed bevordert.

Wij rekenen op u!

Voor het ELIANT-team
Dr. Michaela Glöckler en Susanna Küffer Heer

Wil u steunend lid worden voor 2014? We danken u.

De alliantie ELIANT zorgt voor intense informatie-campagnes, vertegenwoordigt in Brussel de initiatieven van toegepaste antroposofie en vormt allianties met gelijkgestemde ecologische en culturele initiatieven.’
Op 27 maart kwam de ‘Vereniging van vrijescholen’ met dit verslag ‘“Bildung en leerkracht” centraal op VO conferentie vrijescholen’:
‘Jaarlijks komen honderden leerkrachten uit het voortgezet vrijeschoolonderwijs samen voor inspiratie, bezinning en verdieping ten aanzien van belangrijke, actuele onderwijsthema’s. “Bildung en leerkracht” luidde het thema van de conferentie die op 19 maart plaatsvond op de Stichtse Vrije School in Zeist.

In de vrijeschool is ontwikkelingsgericht onderwijs namelijk niet alleen een belangrijk uitgangspunt, maar zelfs een voorwaarde voor de kwaliteit van het pedagogisch concept van de vrijeschool. De rol van de leerkracht is daar een belangrijk onderdeel van. Essentieel is de ontmoeting met de leerling. De leerkracht is de bemiddelaar die de leerlingen in contact brengt met bronnen van waarde. De leraar kan ook zelf zo’n bron zijn door een voorbeeld te zijn. Tijdens de conferentie kwamen dan ook vragen aan de orde rondom de vorming versus het opbrengstgericht leren en de scholing van de leerkracht zelf.

Opmaat programma

Tegen 10.00 uur in de ochtend stroomt de zonverlichte aula langzaam vol met de meer dan 400 leerkrachten, leidinggevenden, rectoren en genodigden. Voordat zij aan de slag gaan met het thema “Bildung en LEER-kracht” verzorgt Vincent Harry, leerkracht Euritmie in Rotterdam, een korte, interactieve opmaat waarmee hij alle deelnemers in beweging zet. Een hele kleine, maar massale euritmie-uitvoering van het woord “Bildung”.

Wat wil een individu leren?

Vervolgens houdt Frans Lutters, onderzoeker, auteur en vrijeschoolleerkracht, een inleiding op het thema. In een energiek betoog deelt Lutters: “Leren moet dienend zijn aan het individu en houdt na het leven niet op, maar gaat door. Wat wil het individu leren? Een heleboel en daarom is het van groot belang een breed palet van leermogelijkheden op school aan te bieden. Leren vindt vooral plaats van mens tot mens. Soms kan iemand ineens iets zeggen wat ertoe doet. Dit is een spannend proces ook voor de leraar, je voelt je soms ineens gezien”.

Ook geeft hij aan dat er verschillende tempo’s van leren zijn waar de leerkracht oog voor dient te hebben. Hij haalt daarbij het Parcival-verhaal aan, waarbij de hoofdpersoon achtereenvolgens twee verschillende leerkrachten ontmoet. Eerst Gurnemanz, van wie Parcival leert dat hij niet steeds vragen moet stellen én het vooral niet steeds over zijn moeder te hebben! Dus niet over zijn afkomst en niet over het verleden. Hij moet naar voren treden als individu, dat is de essentie volgens Gurnemanz. Parcival maakt veel mee en gaat door diepe dalen.

Dan ontmoet hij de tweede leerkracht, Trevrizent, die hem leert om de juiste vragen te stellen. Lutters geeft aan dat het van groot belang is om leerlingen te stimuleren om vragen te stellen: “Je leert als individu wat je wilt leren, je maakt daarin je eigen keuzes. Je kiest uit eigen ervaringen. Daarom is het wezenlijk om veel te doen en te ervaren om een zo breed mogelijk palet van keuzes te hebben. Ook reflectie is daarbij belangrijk. Reflecteren op wat je geleerd hebt ligt in het verlengde van opbrengstgericht onderwijs. In het onderwijs terugkomen op wat er de vorige dag is geleerd levert een concentratie en krachtbundeling op”.

Pop en klassiek

Het hele verhaal werkt op de zaal door terwijl de leerlingen van de 7e klas een mooi muzikaal tussenspel verzorgen. Begeleid door hun lerares op piano en een stoere medeleerling op de basgitaar, brengen zij twee gevoelige nummers. Een meer klassiek stuk, maar natuurlijk ook een popnummer.

Vrijeschoolonderwijs in beweging

De tweede inleiding op het thema neemt Rob van der Meijden voor zijn rekening. Hij spreekt over Bildung van leraren en over het onderzoek dat de vrijeschool doet om het eigen onderwijs en de vrijeschoolbeweging te begrijpen, te beoordelen en verder te ontwikkelen.

Fijntjes fileert hij het veelgebruikte beeld in de vrijeschoolbeweging van de rivier en het zoeken naar de bron. Van der Meijden toont aan waarom hij dit een verkeerd beeld vindt; een rivier heeft in werkelijkheid niet slechts één bron, alle water van de rivier komt uit de hemel en maakt onderdeel uit van een machtige waterkringloop. Het zoeken naar de zuivere bron roept gevoelens van nostalgie op en verlamt onze wil.

We hebben juist voorstellingen nodig die onze wil wekken. In dat licht stelt hij de vragen: “Wat zijn vrijescholen eigenlijk? Zijn het antroposofische scholen? En wat is dat dan, een levensbeschouwing? Waar komt die vandaan?” Hij neemt de zaal vervolgens in vogelvlucht mee door de ontwikkelingen die het vrijeschoolonderwijs de afgelopen decennia doormaakte. Om uit te komen in de 21e eeuw, waar op zijn minst geconstateerd kan worden dat de vrijescholen in het voortgezet onderwijs aan het groeien zijn, nu verbonden aan reguliere scholengemeenschappen.

Tot slot legt de schooldirecteur uit Breda de zaal een paar open vragen voor, want het is van belang om vragen te stellen, zo leerden de deelnemers eerder vandaag: “Hoe dragen we nu onze kennis en ons inzicht over aan nieuwe generaties leraren? En welke kennis moet dat dan zijn en wordt deze kennis dan getoetst?” Met een mooi wensbeeld sluit Rob van der Meijden zijn inleiding af. Gepassioneerd beschrijft hij een beeld waarbij er binnen tien jaar in elke middelgrote stad in Nederland vrijeschoolonderwijs wordt aangeboden. Dat er verschillende vormen zullen ontstaan en dat iedere school en ieder individu kan werken vanuit professionele autonomie. Dat ervaren leraren luisteren naar nieuwe leraren en andersom. En dat de vrijeschoolbeweging een florerende plaats inneemt in het onderwijsbestel met een open blik naar de (onderwijs)wereld waar zij onderdeel van uitmaakt.

Complete inleiding Rob van der Meijden (pdf)

Dynamische vak- en werkgroepen

De tweede helft van de ochtend wordt er gewerkt in vak- en werkgroepen. Zo’n 30 verschillende groepen verzamelden zich in de vaklokalen en gaan vanuit het thema aan het werk. De wiskunde leraren werken in stilte aan ingewikkelde meetkundige figuren, de handenarbeid leraren verzamelen zich rondom de meester om van hem een techniek te leren. Er wordt uitgewisseld, gediscussieerd en samengewerkt. Het ziet er vanuit de gangen verschillend, maar heel actief uit. Het gebouw zoemt intussen als een bijenkorf, want de cateringgroep is begonnen de aula om te toveren tot een ruimte met een doorlopend buffet en zitjes waar zowel binnen als buiten gegeten kon worden.

Op Sterk Water: “Niet zoveel over je moeder praten!”

Na een heerlijke, biologische lunch verzamelt iedereen zich in de toneelzaal voor een optreden van de cabaretgroep Op Sterk Water. De vier stand-up comedians zorgen voor een wervelend en hilarisch optreden, waarbij de onderwerpen, zang- en acteerstijlen door het publiek worden aangereikt. Er wordt een cabareteske spiegel voorgehouden met veel maatwerk en herkenbare aspecten voor de deelnemers in de zaal. En dus: “niet zoveel over je moeder praten...” en er wordt korte metten gemaakt met de gebruikelijke vooroordelen: “ook jongens vinden het vak Textiel best leuk hoor”. Ook schijnen er toch veel voordelen te zitten aan mobieltjes in het klaslokaal. Kortom: veel lachsalvo’s en een ontspannen intermezzo in het programma.

Afsluiting

De afsluiting van de dag wordt verzorgd door Robert Viëtor, directeur van de vrijeschoolopleidingen aan de Hogeschool Leiden. Hij gaat vooral in op de aansluiting met het beroepsonderwijs. Zo illustreert een film de mogelijkheden van de Euritmieopleiding en ook geeft Viëtor aan dat de recent gestarte Vrijeschoolpabo in Leiden kan rekenen op een goede toestroom van nieuwe studenten. En dat is voor het vrijeschoolonderwijs in de breedte een mooie zaak. Ook wordt in Leiden in de nabije toekomst een lectoraat ingericht speciaal gericht op de vrijeschoolpedagogie. Een welkom instrument om onderzoek te doen naar vrijeschoolonderwijs en de opbrengsten van de pedagogie en daar een waarde aan toe te kennen om zo het vrijechoolonderwijs verdere te expliciteren.’
Op donderdag 27 maart liet ‘Vrijeschool in Amsterdam-Noord’ via Facebook weten:
‘Het is zover! Vanaf vandaag starten we met de officiële inschrijvingen van leerlingen voor de Vrijeschool Amsterdam-Noord in oprichting, dependance van de Geert Groote School 2, voor het schooljaar 2014-2015. Voor het inschrijven van leerlingen voor schooljaar 2014-2015 geldt een termijn van twee weken: van woensdag 26 maart t/m woensdag 9 april. Het inschrijfformulier is te downloaden van onze website. Lees eerst de procedure goed door: http://vrijeschoolamsterdamnoord.nl/inschrijven/
Als laatste vandaag het vervolg van de serie van Lorenzo Ravagli, ‘Zur Geschichte der anthroposophischen Gesellschaft und Bewegung’. Eergisteren verscheen daar ‘1931-1932 | Scherbengerichte und Märtyrerkronen’. Het is geen vrolijk verhaal...
‘Infolge der geschilderten Ereignisse brach der Vorstand der deutschen Landesgesellschaft vollends auseinander. Mit ihren über achttausend Mitgliedern hatte sie fast die Hälfte aller Mitglieder der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft gestellt, nun aber begannen ganze Zweige auszutreten.

Zwischen Dezember 1930 und Januar 1931 traten Johanna Mücke, Ernst Stegemann und Kurt Piper zurück, während viele deutsche Arbeitsgruppen sich von der deutschen Landesgesellschaft abwandten und der Dornacher Gesellschaft anschlossen. Der Versuch des verbliebenen Vorstands, die fatale Entwicklung durch eine außerordentlich Generalversammlung Ende Januar 1931 aufzuhalten, scheiterte, und weitere Vorstandsmitglieder (Moritz Bartsch, Hermann Poppelbaum (1891-1979), Friedrich Rittelmeyer) legten ihre Ämter nieder.

Bis zur Generalversammlung an Ostern 1931 hatten bereits 76 Zweige die deutsche Gesellschaft verlassen. Ende April trat der frühere Landesvorstand zurück und löste den Restbestand der alten Gesellschaft auf, um Platz für einen Neuanfang zu machen. Auch die Überreste der »Freien Anthroposophischen Gesellschaft«, die trotz der Weihnachtstagung und der Gründung der Jugendsektion nicht aufgehört hatte, zu existieren, lösten sich im Frühjahr 1931 auf.

Steffen schlug daraufhin eine Initiativgruppe zur Neugründung der deutschen Landesgesellschaft vor, der einige Mitglieder des alten Vorstands angehörten und setzte dieser drei Ziele: Überwindung des Sektenwesens durch methodische Strenge in der wissenschaftlichen Arbeit, Förderung künstlerischer Aufführungen und die Fortführung des Goetheanumbaus. Dieser Vorschlag wurde bei einer außerordentlichen Generalversammlung der (alten) Landesgesellschaft am 26. April 1931 angenommen.

Unmittelbar im Anschluss an dieses Treffen traten etwa 400 Mitglieder zusammen, um eine »Anthroposophische Arbeitsgemeinschaft in Deutschland« als Sammelbecken all jener Mitglieder zu bilden, die mit der Ausrichtung der neuen deutschen Landesgesellschaft auf Albert Steffen und Marie Steiner nicht einverstanden waren. Diese Arbeitsgemeinschaft, in der Eugen Kolisko, Ernst Lehrs, Jürgen von Grone und Emil Leinhas den Ton angaben, wurde von Elisabeth Vreede und Ita Wegman unterstützt. Als die »Arbeitsgemeinschaft«, deren Mitgliederzahl inzwischen auf etwa 1000 angewachsen war, um Anerkennung in Dornach bat, blieb ihr diese jedoch versagt, damit nicht erneut eine zweite anthroposophische Gesellschaft in Deutschland entstünde. Ähnliche Vorgänge spielten sich auch in anderen europäischen Ländern ab, lediglich in Holland und England stellten die Anthroposophischen Gesellschaften, die sich der Führung Dornachs verweigerten, unter der Leitung von Zeylmans van Emmichovens und Daniel Dunlops die Mehrheit dar.

Auch die Generalversammlung der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft am 31. März 1932 mutierte nach einem anfänglichen Scharmützel zwischen Steffen und Vreede zu einem Scherbengericht, dessen Opfer Walter Johannes Stein war. Das geistige Niveau der Versammlung erreichte mit der versuchten Austreibung Steins aus der anthroposophischen Bewegung einen neuen Tiefpunkt. Steffen beglückwünschte sich in seiner Einleitung dazu, dass die von ihm im vergangenen Jahr ausgegebenen Direktiven, »streng methodisch« im Bereich der Wissenschaften und Künste zu arbeiten, außerordentlich fruchtbar gewesen seien.

Im Anschluss an ihn trat Elisabeth Vreede, die weiterhin am Vorstandtisch saß, als Anwältin der schweigenden Minderheit auf, die im Lauf der vergangenen sieben Jahre von der Mehrheitsgesellschaft unter Führung Albert Steffens ausgeschlossen worden sei. Guenther Wachsmuth entgegnete, die »Märtyrerkronen« würden vor ihr falsch verteilt und es gebe auch auf der Gegenseite Menschen, die gelitten hätten. Außerdem verwechsle sie Ursache und Wirkung, wenn sie behaupte, die betreffenden Mitglieder seien ausgeschlossen worden. Vielmehr habe ihre Opposition gegen die Mehrheit dazu geführt, dass diese Mehrheit sich gegen sie wenden musste.

Diese Gedankenfigur bereitete ein zentrales Argument vor, das später benutzt werden sollte, um die faktisch Ausgeschlossenen zu solchen zu erklären, die sich selbst ausgeschlossen hätten. Außerdem interpretierte Wachsmuth die Exklusionsvorgänge als Heilungsprozess, dem dadurch geschadet würde, dass die Wunde von Vreede erneut aufgerissen werde. Wer soziale Wunden heilen wolle, müsse sich auch der richtigen Heilmethode bedienen. Wachsmuth schloss sich Curt Englert-Faye (1899-1945), dem Begründer der Zürcher Steinerschule und der Zeitschrift «Menschenschule« an, der behauptete, es gebe nur eine einzige richtige Methode, die »Ausgeschlossenen« wollten sich dieser nicht anschließen, über die richtige Methode könne es aber keinen Zweifel geben.

Daraufhin stellte der polemische Zuspitzungen liebende Roman Boos die Frage, ob Elisabeth Vreede überhaupt noch Mitglied des Vorstandes am Goetheanum sei. Steffen bejahte dies. Ein ähnlicher Notenwechsel spielte sich im Folgenden zur deutschen Landesgesellschaft ab: Hermann Poppelbaum ließ ihre Tätigkeit im besten Licht erscheinen, Vreede wies erneut darauf hin, dass es auch hier Ausgeschlossene gebe, die sich in der anthroposophischen »Arbeitsgemeinschaft« vereinigt hätten. Steffen entgegnete, die von ihm ausgegangene Gründung der Initiativgruppe habe niemanden aus-, sondern vielmehr alle einschließen sollen und die Schuld sei nicht bei ihm zu suchen, wenn es weiterhin Menschen gebe, die sich der neuen Gesellschaft nicht anschließen wollten. Bei einer weiteren Wortmeldung entgleiste Boos vollständig. Diesmal sprach er davon, die Absicht der anthroposophischen »Arbeitsgemeinschaft« sei von Anfang an gewesen, »die Anthroposophie von Rudolf Steiner loszureißen«, diese Absicht habe Kolisko bereits seit 1924 verfolgt (man erinnere sich an seine Bemerkungen über den »Raub der Esoterik«) und Walter Johannes Stein sei »ein Feind des Goetheanums«.

Die Angriffe gegen Stein werden hier im Zusammenhang berichtet. Betont werden muss, dass Stein selbst gar nicht anwesend war, sondern auf einer 42-tägigen Vortragsreise in drei Ländern unterwegs war, auf der er 42 Vorträge über Anthroposophie hielt. Zuerst wandte sich ein Mitglied aus Berlin gegen die Vorträge, die Stein in dieser Stadt gehalten hatte. Er bemängelte das Übermaß an Propaganda für sie, die damit verbundene Geldverschwendung, dass Stein ein hohes Lied auf England singe, dass seine Vorträge zwar oberflächlich logisch schienen, aber nur, wenn man denkfaul sei. Offenbar könnten sich Lehrer der Waldorfschule wochenlang von dieser absentieren. Zwar könne man die anthroposophische »Arbeitsgemeinschaft« nicht verbieten, aber unmöglich dulden, dass sie eine grundsätzlich andersartige Methode verfolge, als die dornachtreuen Zweige.

Daraufhin fühlte sich Erich Schwebsch (1889-1953), ein Kollege Steins aus der Stuttgarter Schule, bemüßigt, darauf hinzuweisen, dass die Vorträge Steins nicht etwa von der Schule finanziert würden, sondern dessen Privatangelegenheit seien. Nach dem Angriff gegen Steins Rednertätigkeit erfolgte ein weiterer gegen seine Tätigkeit als Lehrer, den diesmal niemand geringerer als Marie Steiner vortrug. Sie hatte von einer Mutter das Schulheft ihrer 15jährigen Tochter erhalten und berichtete, Stein habe darin einen Vergleich zwischen den himmlischen Hierarchien und militärischen Dienstgraden angestellt. Schwebsch fühlte sich wiederum bemüßigt, seine Betroffenheit zum Ausdruck zu bringen. Nun griff Wachsmuth ein und meinte, manche Leute behaupteten, es gebe einen Steffen-Kult. Dem sei nicht so, aber einen Stein-Kult gebe es sehr wohl. Seine Vorträge hätten Kultcharakter oder seien agitatorisch. Er wundere sich über die viele Zeit, die Stein zur Verfügung stehe, um Vorträge zu halten. Anderswo kündige er seine Vorträge an, ohne den Namen Rudolf Steiners zu erwähnen; bald werde die Menschheit nicht mehr wissen, wer die Anthroposophie geschaffen habe, Rudolf Steiner oder Walter Johannes Stein. Ein anderer Kollege Steins, Paul Baumann, meinte, daran erinnern zu müssen, dass er schon vor sechs Jahren (1926), als noch »ein gewisser Mut dazugehörte«, sich auf einer Generalversammlung energisch gegen Stein geäußert habe. Nicht genug damit, er deutete auch an, dass Stein aufgrund dessen, was er hier gehört habe, »aus der Schule geworfen« werde. In der Folge meldete sich auch Emil Molt, der Gründer der Waldorfschule, zu Wort und meinte, in der Angelegenheit Stein müsse »Remedur« geschaffen werden.

Manche Redner ergingen sich in Lobeshymnen auf Marie Steiner und Steffen, von dessen Rede über die richtige Methode ein Glanz auf die pädagogische Arbeit herüberstrahle (Hermann von Baravalle, ein weiterer Kollege Steins), andere bedauerten nicht den »armen Stein«, sondern die »arme Anthroposophie«. Allein George Kaufmann (1894-1963) von der englischen Landesgesellschaft, der die Vorträge Steins in England übersetzt hatte, sprach sich lobend über ihn aus. Boos wiederum warf ein, die Waldorfschule sei keine Einrichtung für »seelenpflegebedürftige Lehrer«. Einen Appell zur Besinnung brachte daraufhin Elisabeth Vreede vor: die Generalversammlungen verliefen seit Jahren so, dass immer einige Menschen über andere herfielen. Wachsmuth wies einmal mehr solche Anklagen von sich und schob die Schuld Elisabeth Vreede zu, die gleich zu Beginn die »alten Dinge« wieder aufgewärmt habe.

Kurz nach der Generalversammlung forderte Emil Molt, der Gründer der Stuttgarter Waldorfschule, Stein auf, seine Vortragstätigkeit zu beenden und mehr in der Schule zu unterrichten. Stein entgegnete: »Sie wollen mich mundtot machen. Ich danke, ich kündige hiermit meine Stellung« und emigrierte mit seiner Familie kurz darauf nach England.

Vorheriger Beitrag: 1930 | Sukzession und falsche Bodhisattvas

Fortsetzung folgt’

donderdag 27 maart 2014

Proactief


Het nieuwsoverzicht na ruim twee weken; de vorige keer was immers op dinsdag 11 maart in ‘Successie’. Ik kan natuurlijk weer beginnen met de koeien, zoals de vorige twee keren. Maar er zijn ook andere follow-ups denkbaar: school De Lans of de vrijescholen in Zutphen. En de mazelen, maar dan op een andere manier, want dat is geen echte follow-up. Of toch de alchemie van het alledaagse? Het boek over het ontstaan van de Lievegoedkliniek? Het is allemaal denkbaar.

Nee, ik kies iets heel anders. Iets verrassends om mee te beginnen. Met ‘ScienceGuide’, ‘hét online nieuwsmagazine voor de kennissector waarin de bijdrage van innovatie en kennis aan de maatschappelijke en economische ontwikkeling centraal staat’. Op 19 maart verscheen daar op de website ‘Juridisch HBO loopt voorop’:
‘Het HBO loopt voor op de juridische praktijk, concludeert Eric van de Luytgaarden, Lector aan Zuyd Hogeschool. “Kennis van het recht alleen voldoet al lang niet meer om met de huidige juridisering van de samenleving cliënten ter dienste te staan.”

Hieronder leest u het opinieartikel van mr. Eric van de Luytgaarden, Lector Zuyd Hogeschool:

In NRC Handelsblad van 17 maart 2014 doen vijf bestuursvoorzitters van grote advocatenkantoren een oproep om de juridische opleiding te verbreden. Het is een cri de coeur die neerkomt op het verminderen van de juridisch technische kennis in de juridische opleidingen ten faveure van een verbreding in multidisciplinaire zin.

De zogenaamde “T-shaped-client-loving-lawpreneur”. Een jurist die juridische kennis (de staander in de T) combineert met brede kennis van psychologie, sociologie, politicologie en economie (de ligger in de T). Waarom? Omdat de problemen van alledag te complex zijn om ze louter met kennis van het recht te tackelen. Ze roepen op tot wijziging van de wet om de juridische opleiding in die zin aan te kunnen passen.

Eindelijk ondersteunt de juridische praktijk datgene wat we al in het HBO praktiseren sinds 2004: preventive and proactive law, of in het Nederlands: proactieve rechtspleging. Al lang houd ik me bezig met het omvormen van de juridische opleidingen, omdat kennis van het recht alleen al lang niet meer voldoet om met de huidige juridisering van de samenleving de cliënten ter dienste te staan. De opleiding van juristen moet veranderen van juridisch dienstverlener naar algemeen, proactief dienstverlener, willen zij niet over vijf- en twintig jaren het verwijt krijgen dat zij teveel op het eigen vak waren gericht, zeg maar dezelfde positie krijgen als de bankiers nu.

Zoals dat gaat bij profetieën werd deze boodschap lang tegengehouden door het establishment. Juridische faculteiten zagen niet de noodzaak van deze innovatie, die in de VS en Scandinavië werd ontwikkeld onder de naam preventive en proactive law.

Gelukkig zag men in het HBO wel de kansen en heeft de hogeschool waar ik als lector werk (Zuyd, en ook eerder hogeschool Utrecht) onze onderzoeksgroep de gelegenheid gegeven HBO juristen meer in de breedte op te leiden. We ontwikkelen businessgames waarin we studenten leren out-of-the-legal-box te denken en oplossingen uit andere wetenschappen aan te dragen voor ogenschijnlijk juridische problemen.

We doen onderzoek naar de wensen en beroepsbeelden die leven in de samenleving. Wat verwacht men van juristen. Een recent onderzoek wijst uit dat er minder aandacht aan het recht zelf besteed moet worden (“dat doen we in de praktijk wel”) en meer aandacht aan sociale intelligentie, presentatie, Bildung, zelfstandigheid, proactief handelen. Deze waarneming komt precies tegemoet aan de wensen van de vijf bestuursvoorzitters.

De juridische academische wereld kan te rade gaan bij onze onderwijsontwikkeling in het HBO, ze zijn meer dan welkom.

Er is genoeg over gepubliceerd, voor die mensen die alvast een voorproefje willen verwijs ik graag naar mijn inaugurale rede van 30 januari 2013, die online te raadplegen is, let u vooral op pagina 38 en verder.’
Eric van de Luytgaarden zijn we op deze weblog al diverse malen tegengekomen. Meest recent was op 5 februari in ‘Fout’, een verder al heel vroeg, bijvoorbeeld op 18 juli 2008 in ‘De Vrije Hogeschool’, en op 16 september en 9 december 2009 in ‘College’ en ‘Naamsverandering’. Dinsdag 25 maart verscheen er een nieuw artikel van Eric van de Luytgaarden op ‘Mr.’, ‘hét platform voor juristen’, met als titel ‘Juridisch HBO levert al de brede bachelor’:
‘Op Radio 1 afgelopen woensdag en in NRC Handelsblad van maandag 17 maart 2014 doen vijf bestuursvoorzitters van grote advocatenkantoren een oproep om de juridische opleiding te verbreden. (...) 
Hoewel de onderbouwing beperkt blijft tot de constatering dat de samenleving te complex is geworden, ondersteunt de juridische praktijk wel een beweging die in het HBO al gepraktiseerd wordt sinds 2011: proactieve rechtspleging. We houden ons bezig met het omvormen van de juridische opleidingen, omdat kennis van het recht alleen, al lang niet meer voldoet om met de huidige juridisering in de samenleving de cliënten ter dienste te staan. Burgers zijn mondiger door meer kennis (media en internet), de samenleving vraagt andere dienstverlening door digitalisering en globalisering, de autoriteit van de jurist is niet meer vanzelfsprekend en de verbinding van de jurist met de cliënt is van groter belang dan de verbinding van de jurist met het recht. Daarom moet de opleiding van juristen veranderen van traditioneel juridisch dienstverlener naar algemeen, proactief dienstverlener, willen zij niet over 25 jaren het verwijt krijgen dat zij teveel op het eigen vak waren gericht, zeg maar dezelfde positie krijgen als de bankiers sinds de crisis in 2008.

Deze proactieve rechtspleging is een juridische beroepsuitoefening gericht op een duurzaamheid. In de proactieve rechtspleging staan vertrouwen, samenwerken en doelgericht handelen centraal. Het is een wijze van rechtsbeoefening die haaks staat op het traditionele reactieve juridische denken, waarin divergerende analyses, regeltoepassing en strategische machtsinterventies centraal staan. Juist de menselijke verhoudingen en het doel van de organisatie of de mensen die de juridische diensten inschakelen moeten uitgangspunt vormen van de proactieve juridische interventie.

In het juridische werk bestaan grofweg twee strategieën: corrigeren of voorkomen. Het eerste is de zogenaamde reactieve rechtspleging waarbij achteraf door juristen wordt geconstateerd wat fout ging en dat wordt via een opgelegde straf, gedwongen nakoming, schadevergoeding, aanwijzing, of dwangsom, gecorrigeerd, letterlijk rechtgezet. Het proactieve, echter is gericht op het voorkomen van problemen, door vooraf in het proces, of in de loop der dingen alle mogelijke competenties, kennis en vaardigheden aan te wenden om er voor te zorgen dat zaken, relaties, afspraken goed verlopen, tot ieders tevredenheid. Hierin past een brede scholing zoals de advocaten bedoelen.

De proactieve aanpak is gebaseerd op vier pijlers: multidisciplinariteit, samenwerken, doeloriëntatie en creatief denken. Wat we aanleren is onder andere het betrekken van andere dan juridische disciplines bij het benaderen van een maatschappelijk , ondernemer of burger gerelateerd probleem. Altijd gericht op het bereiken van een vooraf helder geformuleerd doel.

De advocaten hoeven dus niet te wachten op een wetswijziging om ook niet juridische bachelors toe te laten tot de juridische masters. Ze kunnen hun toekomstige collegae werven van de hogere juridische opleidingen in ons land, die leveren brede bachelors met voldoende juridische kennis.

mr. Eric van de Luytgaarden
Lector faculteit management en recht Zuyd Hogeschool Sittard.’
Het volgende nieuws is de website van DeSeizoenen. Die is vernieuwd. We lezen daar:
‘DeSeizoenen is een zorgorganisatie die diensten verleent en voorzieningen ter beschikking stelt op het gebied van zorg, leven en werken voor cliënten met een verstandelijke beperking, meervoudige handicaps en/of gedragsproblematiek.

De dienstverlening van DeSeizoenen is vooral te vinden in het Oosten en Zuiden van Nederland. Wij werken en wonen in twee grote en vijf kleinere leefgemeenschappen.

DeSeizoenen helpt mensen met een ontwikkelingsstoornis om zich naar vol vermogen te ontplooien. Daarbij gaan we uit van de gezonde kant van het individu en richten we ons op diens mogelijkheden, talenten en wensen. Op basis daarvan werken we aan de beperkingen die de individuele ontwikkeling in de weg staan. lees verder >
Dat doen we, en vinden dan dit ‘Mission Statement DeSeizoenen’:
‘DeSeizoenen is een zorgorganisatie die diensten verleent en voorzieningen ter beschikking stelt op het gebied van zorg, leven en werken voor cliënten met een verstandelijke beperking, meervoudige handicap en/of gedragsproblematiek. DeSeizoenen doet dit vanuit een antroposofische mensvisie, waarbij ontplooiing en welbevinden van cliënten centraal staat en de gemeenschap van bewoners/cliënten, vertegenwoordigers, medewerkers en vrijwilligers een essentiële rol speelt. Het streven hierbij is om de kwaliteit van zorg, wonen, werken en vrije tijd voor cliënten en medewerkers op een hoog niveau te brengen en te houden en tegelijkertijd de kosten van de organisatie structureel binnen de perken te houden, zodanig dat de continuïteit van de instelling nimmer (meer) in gevaar komt.

Het logo

Het logo van DeSeizoenen is ontworpen door Melroy Bisel. Ouders hebben gekozen voor dit specifieke logo, dat is geïnspireerd op het klaverbladmodel dat Bernard Lievegoed heeft gepresenteerd in zijn boek Organisaties in ontwikkeling, zicht op de toekomst. Wat opvalt aan het logo is dat het transparant is: je kunt er doorheen kijken. Daarnaast zijn er regenboogkleuren in verwerkt. De vier seizoenen komen terug in de punten van de lemniscaten: blauw voor winter, groen voor lente, geel voor de zomer en het rood voor de herfst.

Bernard Lievegoed was als organisatiedeskundige en visionair jarenlang bezig met de vraag: hoe blijven organisaties vitaal? Hij zag dat beginnende initiatieven gebaseerd waren op de vitaliteit van de pioniers. Hun initiatief ontstond door hun passie en overtuiging. En in direct contact met hun klant ontwikkelden zij zich in tijd en omvang. Maar hij zag ook dat deze vitaliteit langzamerhand wegstroomde naar gelang de pionier organisatie groter werd en langer bestond. De ooit pionierende organisatie ontkwam er niet aan om de kwaliteit en continuïteit van haar processen te gaan borgen. Hierdoor raakte betrokken medewerkers meer en meer vervreemd van hun werk en werd de organisatie naar binnen gericht. Het contact met de klant verminderde.

Lievegoed zag dat deze fase ondanks alles wel noodzakelijk was in het voortbestaan van de organisatie. Maar dat het van het grootste belang was dat zij zich door deze fase heen ontwikkelde naar de integratiefase. In deze integratiefase worden de kwaliteiten van zowel de pioniersorganisatie, namelijk de initiatiefkracht en de hieraan gekoppelde vitaliteit, als die van de borgende fase, met elkaar in evenwicht gebracht. Daardoor ontstaat er een organisatie die in nauwe afstemming op de klant en de medewerker, innovatief en slagvaardig is. Deze organisatie is georganiseerd naar het klaverbladmodel.

DeSeizoenen kiest met haar logo voor de opdracht om de gemeenschappen met haar activiteiten te leiden naar de integratiefase. Wij geloven dat wij met elkaar de visie, kennis en passie bezitten om de organisatie innovatief en slagvaardig te houden of te krijgen. Hierin doet DeSeizoenen op iedere medewerker en betrokkene het appèl om de handen uit de mouwen te steken en met geloof in eigen kunnen, de vitaliteit weer in de organisatie terug te brengen. Het bestaansrecht van de woon-werkgemeenschappen is gebaseerd op het bieden van op de antroposofie geïnspireerde zorg die maximaal voldoet aan alle maatschappelijke eisen van goed zorgverlenerschap. Alles staat ten dienste van deze opdracht. De directie van DeSeizoenen neemt de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een slank, effectief organisatiemodel dat met zo min mogelijk kosten, deze opdracht dan ook maximaal faciliteert.’
Onder ‘organisatie’ vinden we vervolgens:
‘DeSeizoenen is een zorgorganisatie die diensten verleent en voorzieningen ter beschikking stelt op het gebied van zorg, leven en werken voor volwassen cliënten met een verstandelijke beperking, meervoudige handicap en/of gedragsproblematiek.

DeSeizoenen doet dit vanuit een antroposofische mensvisie, waarbij ontwikkeling en welbevinden van cliënten centraal staat en het samen wonen en werken in de gemeenschap van bewoners, cliënten, familie en wettelijk vertegenwoordigers, medewerkers en vrijwilligers een essentiële rol speelt.

Het streven is hierbij om de kwaliteit van zorg en dienstverlening ten behoeve van wonen, werken, cultuur en vrije tijd voor cliënten op een hoog niveau te brengen en te houden en tegelijkertijd in de organisatie de balans tussen inkomsten en uitgaven te houden, ter borging van de continuïteit van de instelling. De kwaliteit en tevredenheid van onze medewerkers en antroposofische affiniteit zijn belangrijke randvoorwaarde om onze dienstverlening te laten aansluiten bij onze doelgroep.

De antroposofische mensvisie staat voor ons centraal. Deze sterke identiteit was en is een absolute voorwaarde voor onze betrokkenheid, aangezien wij geloven dat deze juist de meerwaarde aan de zorg geeft (ten opzichte van bijvoorbeeld andere niet antroposofische instellingen). Wij geloven echter ook dat deze identiteit allereerst tot recht komt in het contact tussen cliënt, zorgverlener en andere betrokkenen. Wij willen de antroposofie met name “doen”, in plaats van erover te spreken.

Locaties geven invulling aan deze missie door accenten in hun identiteit aan te brengen die passend zijn bij de lokale behoefte. De samenwerking met meerdere locaties zorgt daarbij voor kwalitatief goede (en kostenefficiënte) invulling van ondersteunende functies en het bundelen van beschikbare kennis over wonen, werken, cultuur en vrije tijd.

Onze voorzieningen en diensten worden ter beschikking gesteld door twee ondernemingen die nauw met elkaar samenwerken. In DeSeizoenen B.V. wordt de primaire zorg vormgegeven. In Care Shared Services B.V. worden de bedrijfsvoering en facilitaire diensten georganiseerd.

Wij willen een vooruitstrevende gehandicaptenzorgorganisatie zijn waar tevreden cliënten wonen en werken, en waar trotse, competente en bevlogen medewerkers werken. We willen dat de locaties de toegevoegde waarde van de verbinding met DeSeizoenen ervaren en de dienstverlening van Care Shared Services positief waarderen. We willen aantrekkingskracht realiseren op zowel toekomstige bewoners/cliënten als op toekomstige medewerkers.’
Bijzonder geïnteresseerd zijn we uiteraard in ‘antroposofie’:
‘De antroposofie is een levensbeschouwing die initieel ontwikkeld is door Rudolf Steiner. Steiner leefde van 1861 tot 1925 en werd geboren in het Oostenrijks-Hongaarse grensgebied. Al op jonge leeftijd nam hij naast de fysieke wereld ook de geestelijke wereld waar. De samenleving was zeker in die tijd meer wetenschappelijk ingesteld. Steiner bedacht daarom methoden die het spirituele hanteerbaar maakten. Nadat hij de natuurkundige literatuur van Goethe toegankelijker had gemaakt, ging hij meer met het spirituele aan de slag. Voordat hij van antroposofie sprak, ontwikkelde hij dan ook een theosofie. Later betrok hij er weer meer het materiële, fysieke bij. Rudolf Steiner hield zich bezig met architectuur, drama, filosofie, gezondheidszorg, (heil)pedagogie en landbouw.’
Bij ‘raad van commissarissen’ komen we enkele bekenden tegen:
‘DeSeizoenen kent een Raad van Commissarissen (RvC). De RvC houdt integraal toezicht op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken binnen DeSeizoenen. Daarnaast fungeert de RvC als raadgever van de directie en als klankbord.

De RvC heeft vijf raadsleden. Uit hun midden kiest de RvC een voorzitter. De achtergrond, kennis en kunde van de verschillende raadsleden is complementair aan elkaar en passend bij datgene wat in deze tijd wordt gevraagd van een effectief toezichthouder van een door de antroposofie geïnspireerde gehandicapten zorginstelling.

De raadsleden zijn:

Andreas Reigersman, voorzitter [identiteitscommissie, auditcommissie]
Loek Winter, lid [auditcommissie]
Willem de Boer, lid [benoemings- en remuneratiecommissie]
Hans de Goeij, lid [benoemings- en remuneratiecommissie]
Bob Witsenburg, lid [identiteitscommissie]

De verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden van de RvC zijn vastgelegd in een reglement. Verder is er een informatieprotocol en zijn afspraken gemaakt over zittingstermijnen en herbenoeming.’
Als laatste geef ik nog de ‘cliëntenraad’ weer, anders kan ik wel aan de gang blijven:
‘De cliënten-medezeggenschap binnen DeSeizoenen is op twee niveaus ingericht: op lokaal en op centraal niveau, waarbij de verantwoordelijkheden van “onder op” vanuit de locaties naar “boven” zijn gedelegeerd. De lokale cliëntenraad bestaat uit een commissie van bewoners en wettelijk vertegenwoordigers. De bewoners cq. cliënten worden in hun medezeggenschapswerk ondersteund door een coach.

De Centrale Cliëntenraad is samengesteld uit vertegenwoordigers van de lokale Cliëntenraden. Besluitvorming over gevraagd en verzwaard advies vindt eerst dan plaats, nadat de lokale cliëntenraden zijn geraadpleegd en advies hebben kunnen uitbrengen.

Naast de toetsing op de kwaliteit van de reguliere zorg, hecht de cliënten-medezeggenschap groot belang aan de uitoefening van de door de antroposofie geïnspireerde zorg, zoals deze tot uitdrukking komt in de samenstelling van de woongroepen, het werken, cultuur, de medische ontwikkeling georiënteerde behandelingen en de kunstzinnige therapieën. Bij de overname van de failliete stichting Zonnehuizen zijn de Cliëntenraden en de nieuwe onderneming vijf kernwaarden overeengekomen. Onder andere de continuering van de antroposofische zorg is hierin elementair. Deze kernwaarden zijn: het waarborgen en handhaven van de identiteit per locatie, de sociaal therapie, het ontwikkelen van resultaat verantwoordelijke eenheden, het behoud en verbeteren van kwaliteit, veiligheid en continuïteit overeenkomstig de door de inspectie gehanteerde criteria en geen fusie of opheffing van een woon-werkgemeenschap zonder instemming van de CCR.

Adviezen en onderwerpen van overleg

Op locatie hebben de medezeggenschapsraden regelmatig overleg met de locatiemanager over zaken die de locatie betreffen. In 2012 heeft de directie elke lokale cliëntenraad bezocht om de begroting 2012 en de A&O-cyclus nader toe te lichten.

De Centrale Cliëntenraad komt vier keer per jaar bijeen voor overleg met de directie. Het overleg kenmerkt zich door een open en transparante communicatie tussen de raad en de directie. Er is veel energie gestoken in de opstart van de nieuwe organisatie, waarbij de overname door een particuliere investeerder voor nieuwe vraagstukken zorgde. Thema’s die in 2012 aan de orde kwamen zijn:

– de vijf kernwaarden;
– de benoeming van de door de CCR voorgedragen kandidaat in de Raad van Commissarissen;
– de corporate Governance;
– de juridische en organisatorische structuur;
– de begroting en de jaarcyclus;
– de inzet van therapeuten;
– de overeenkomst Zorg in Natura;
– het ondersteuningsplan;
– de klachtenregeling en het klachtenprotocol;
– het plan van aanpak ter voorkoming van seksueel grensoverschrijdend gedrag;
– de faciliteitenregeling Cliëntenraden.

Samenstelling Centrale Cliëntenraad

De Centrale Cliëntenraad, onder voorzitterschap van mevrouw M. Tonnaer, tevens lid van de lokale Cliëntenraad Bronlaak, heeft in 2012 negen leden. De raad wordt secretarieel ondersteund door een ambtelijk secretaris.

Vanuit de locaties waren afgevaardigd:

– locatie Bronlaak: mevrouw M. Tonnaer en de heer E. Oude Vrielink
– locatie Overkempe: de heren F. Timmer en M. Westerik
– locatie Verdandi/Helios: de heren P. de Sonnaville en R.J. de Valk
– locatie Elivagar: de heer E. van Oostveen
– locatie De Corisberg: de heren H. Münstermann en J. Peters.
– locatie Gennep: nog niet vertegenwoordigd. Cliëntenraad i.o.’
Wie wil kan, kan verder kijken bij ‘ondernemingsraad’. Ik wil alleen ook nog dit ‘jaarverslag’ noemen, maar dat is waarschijnlijk al wat ouder (en dus geen ‘nieuws’):
‘2012 Was voor onze cliënten en hun verwanten, onze medewerkers en vrijwilligers en voor ons, een bijzonder jaar in een vernieuwde organisatie.

Uit het verslag is te lezen dat we in 2012 volop in beweging zijn geweest – van onze start op 10 januari tot de laatste dag op 31 december 2012. Wij spreken onze dank uit aan allen die deze vliegende start mede mogelijk hebben gemaakt. Wij zijn trots op de resultaten.

De komende jaren zullen we in verbinding met elkaar en met onze stakeholders verder bouwen aan de ontwikkeling en groei van onze cliënten, medewerkers en organisatie. U kunt het jaarverslag downloaden door op onderstaande link te klikken.

DeSeizoenen – Jaarverslag 2012

Wij wensen u veel leesplezier en vragen bijzondere aandacht voor de interviews die in het jaarverslag zijn opgenomen.

Philipp Jan Flach, algemeen directeur / Peter Lensselink, financieel directeur

2012 – In Beweging’
En met dit laatste is waarschijnlijk geen woord te veel gezegd... Okee, wat dan? Dat wordt dan het Biojournaal, bij monde van Lenneke Schot op 20 maart, met ‘Mooie beelden van koeiendans bij familie Brandsma’:
‘De koeien van de familie Brandsma in Bolsward mochten zaterdag 15 maart het land weer in nadat ze een paar maanden op stal hadden gestaan. Vanwege het vroege voorjaar was dit bijna een maand eerder dan in 2013. En als de deuren van de stal dan opengaan... Petra Kroon maakte voor TV Bolsward de onderstaande reportage.’

Over Thom de Groot en de familie Brandsma had ik het op dinsdag 11 maart in ‘Successie’. Diezelfde dag, diezelfde ochtend zelfs, bleek Maino Remmers van het Radio 1 Journaal ook geschreven te hebben over ‘Oormerkweigeraars’:
‘Vanmiddag om 15.00 uur heeft veehouder Wytze Brandsma een gesprek met staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken over de blokkade voor zijn koeien en kalveren die de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) heeft ingesteld voor zijn bedrijf. Brandsma nam vorig jaar het bedrijf over van zijn vader, die als principiële oormerkweigeraar te boek stond. De gele grote oorbellen aan de oren van de runderen. En niet alleen zijn bedrijf, ook vijf andere bedrijven in die categorie zijn door de NVWA op slot gegooid omdat ze zich volgens de toezichthouder niet houden aan de regels voor identificatie en registratie (INR) van de beesten. Van de ruim 25.000 rundveehouders zijn er volgens de NVWA nu nog 18 veehouders, die geregistreerd staan als oormerkweigeraars. Ze lappen de regels aan hun laars, zo is het idee. Maar Wytze meent dat de gele oorplaten slecht zijn voor de dieren. “Ze scheuren uit hun oren, ze verliezen ze. Het hoort niet op die dieren”.

Begin jaren negentig besloot de EU tot de invoering van het systeem van registratie en identificatie (INR) dmv een gele flap, die in de oren van de kalveren, wordt geschoten. Een groep boeren weigerde het schietpistool te gebruiken en stapte naar de rechter. De rechter besloot in 1998 tot een gedoogregeling, een soort uitsterfconstructie, voor de toenmalige groep van gewetensbezwaarden voor het oormerken van runderen. Het ging om een kleine groep van 30 principiële weigeraars, vooral biologische boeren. Er mochten geen nieuwe gevallen bijkomen. Ze kregen ook te maken met strenge regels waar ze zich aan moeten houden. Brandsma vecht nu de blokkade aan omdat hij het bedrijf van zijn overleden vader heeft overgenomen en het volgens hem dus niet gaat om een nieuw bedrijf. “Ik heb die gele kaarten wel, die liggen in de kast. Wij fotograferen de dieren en kunnen de gele merken en de dieren aan elkaar koppelen, dus ze zijn wel degelijk geregistreerd”.

Thom de Groot uit Grou is ook tegen de flappen. “Daardoor krijgen we ook duizenden euro’s minder subsidie. Maar ik moet die dingen niet”. Bij hem zijn afgelopen maand 18 dieren weggehaald omdat de NVWA meende dat er sprake was van verwaarlozing. De Groot stapte naar de rechter en vandaag krijgt hij zijn dieren terug. “Ze doen dit puur om me te jennen”. Beide boeren weten zo vijf andere systemen op te noemen waarmee je de dieren kunt merken. “Denk aan de chip die huisdieren tegenwoordig ook krijgen. Die kun je bij de staart zetten, dan komen ze na de slacht niet in de voedselketen. Of een sonde die in de maag blijft zitten”. Verder worden nog genoemd een pootband of een nekriem met een chip. “Die gele flappen, dat is niet van deze tijd”. Buurman Hans Hettinga in het nabij gelegen Hart werd gebruikt de gele oorkaarten wel. “Ik ken niet anders, ik ben er aan gewend en maak me er niet zo druk over”. Als we in de stal kijken zien we hier en daar een koe die een oormerk is verloren. Ook een dier met een uitgescheurd oor. “Dat gebeurt soms als ze achter een hek blijven hangen”. Volgens Brandsma zijn er ook bedrijven bij waar zeker de helft van de dieren verminkte oren heeft. Hij verruild in de loop van de ochtend zijn kloffie voor het pak voor Den Haag. “De blokkade moet er af, we krijgen binnenkort 30 kalveren en als ik die niet naar een vleesbedrijf mag brengen heb ik een groot probleem in de stal, nog los van de kosten van voer en verzorging”.

Audiofragment 1
Audiofragment 2
Audiofragment 3
Audiofragment 4
Audiofragment 5
‘Oormerkweigeraar Wytze Brandsma is gisteren (11 maart) in gesprek gegaan met staatssecretaris Sharon Dijksma. De biologische melkveehouder werd hierbij vergezeld door zijn moeder Lamkje en zijn zus Hedwig. “Het was een goed gesprek met een positieve uitkomst. Het komt er op neer dat ik als opvolger oormerkweigeraar mag blijven. De blokkering van ons bedrijf zal binnenkort opgeheven worden. We zijn dan ook behoorlijk opgelucht”, zo geeft Wytze aan.

Wytze volgde vorig jaar noodgedwongen zijn vader Henk op, na diens plotselinge overlijden. Henk weigerde zijn koeien altijd al te voorzien van een oormerk. De regering probeerde Wytze te dwingen om dit wel te gaan doen. Zijn vader viel namelijk nog onder het Uitvoeringsprotocol Gewetensbezwaarden Identificatie & Registratie, maar dat geldt niet voor Wytze. Daarom hoopten de weigeraars op clementie uit Den Haag.

Wytze geeft aan dat hij best aan het protocol wilde voldoen, maar dat hij hier onvoldoende tijd voor had gekregen. “Hier had de staatssecretaris begrip voor. Daarom heeft ze toegezegd dat ik oormerkweigeraar mag blijven zolang ik aan het protocol kan voldoen. We gaan dus zo snel mogelijk alle benodigde haarmonsters bij de koeien verzamelen en opsturen. Dan zullen de koeien morgen hopelijk al geregistreerd worden en wat mij betreft zal de blokkade van ons bedrijf begin volgende week al opgeheven worden.”

Volgens Wytze heeft Sharon Dijksma ook toegezegd dat er gekeken gaat worden naar de mogelijkheden om het protocol te moderniseren. “Ook zullen ze alternatieven bekijken, zoals chippen. We hebben nu in ieder geval contact gelegd en ze gaf aan dat het verstandig is om een vertegenwoordiger aan te wijzen voor de groep oormerkweigeraars.” De familie Brandsma is in ieder geval blij dat er naar hen geluisterd is. “We zijn behoorlijk opgelucht na dit positieve gesprek. Er is een goede oplossing geboden.”

Voor meer informatie: Wytzebrandsma@gmail.com
Verwant nieuws vinden we bij Bionext, dat op 25 maart dit persbericht uitbracht, ‘Nieuw EU-wetsvoorstel biologische voeding en landbouw vormt beginpunt discussie’:
‘De Europese Commissie heeft vandaag een voorstel gepubliceerd voor nieuwe wetgeving voor biologische landbouw en voeding. De nieuwe wetgeving moet zorgen voor behoud van het consumentenvertrouwen, ondersteuning van de ontwikkeling van de snel groeiende biologische sector en eerlijke competitie in Europa. Ketenorganisatie Bionext wil de continuïteit van ontwikkelingen in de sector waarborgen en pleit voor stapsgewijze aanpassing van de huidige wetgeving.

De biologische sector pleit al enkele jaren voor verdere doorontwikkeling van de Europese wetgeving voor biologische voeding en landbouw die sinds 2010 van kracht is. Bionext verwacht dat de implementatie van totaal nieuwe wetgeving, waar de Europese Commissie naar streeft, in de praktijk vertragend zal werken en kan leiden tot onzekerheid bij telers, handelsbedrijven en omschakelaars.

“De bestaande wetgeving is nog maar enkele jaren van kracht en heeft zijn succes ruimschoots bewezen,” stelt Bavo van den Idsert, directeur van Bionext. “In die periode heeft de biologische landbouw en voeding een enorme groeispurt doorgemaakt. Bionext heeft de afgelopen jaren enkele gerichte verbeteringen voorgesteld namens de biologische sector. Bijvoorbeeld op het gebied van risicogerichte controle, verplichting van biologische additieven en aanvullende duurzaamheidseisen voor verwerkingsbedrijven. Ook is voorgesteld om stapsgewijs uitzonderingsregels te reduceren en te werken aan verdere harmonisatie van de implementatie van de wetgeving in de lidstaten. Deze gerichte verbeteringen kunnen binnen de bestaande wetgeving worden gerealiseerd. Dan wordt de continuïteit van de wetgeving voor biologische landbouw en voeding het best gewaarborgd. Hetzelfde geldt voor het consumentenvertrouwen.”

Startpunt discussie

Bionext beschouwt het wetsvoorstel als een startpunt voor een discussie tussen de Europese Commissie, de lidstaten, het Europees Parlement en de biologische sector. “Tot vandaag heeft de Commissie haar kaarten gesloten gehouden. Ze liggen nu op tafel en dus kan nu de discussie eindelijk gevoerd worden,” aldus Bavo van den Idsert. Bionext zal de voorstellen bespreken met vertegenwoordigers van de deelsectoren in de biologische landbouw- en voedingssector, waaronder bestuurders van het Biohuis (biologische telers), de VBP (biologische handel en verwerking) en de Biowinkelvereniging. De resultaten daarvan worden gedeeld met alle betrokkenen op nationaal en Europees niveau.’
Een week eerder, op 18 maart, bracht Bionext dit explosieve persbericht naar buiten, ‘“Burgers voor bijen” is doekje voor het bloeden’:
‘Vanaf morgen roept Syngenta burgers op mee te doen aan de crowdfundingsactie “burgers voor bijen”, die boeren helpt om akkerranden in te zaaien. Achter dit initiatief gaat een agro-chemisch bedrijf schuil dat miljarden euro’s per jaar verdient aan de verkoop van pesticiden en lobbyt voor het behoud van neonicotinoïden, middelen die schadelijk zijn voor bijen. De Bijenstichting en de KNNV, initiatiefnemers van het Jaar van de Bij, en Bionext, ketenorganisatie voor biologische landbouw, beschouwen de actie van Syngenta daarom als een doekje voor het bloeden.

Bijen, hommels en vlinders hebben het moeilijk, onder andere door grootschalig gebruik van chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen. In het bijzonder het toegenomen gebruik van neonicotinoïden heeft in de afgelopen decennia grote schade aangericht in de bijenwereld. Veel wilde bijensoorten staan op het punt van uitsterven en daarom werd 2012 uitgeroepen tot het Jaar van de Bij. In dat jaar hebben De Bijenstichting en Bionext samen met De Bolster en Nature & More 500.000 zakjes biologische bijenbloemenzaden verspreid.

Hoewel het initiatief “burgers voor bijen” sympathiek is, zou het volgens de Bijenstichting, de KNNV en Bionext pas geloofwaardig zijn als Syngenta per direct stopt met de rechtszaak voor het behoud van neonicotinoïden en zich tegelijkertijd inzet voor de ontwikkeling van methoden van plaagbestrijding die niet schadelijk zijn voor bijen. Agro-ecologische landbouw, oftewel biologische landbouw, heeft bewezen voordelen voor de biodiversiteit: gemiddeld komen er op biologische boerderijen 25% meer vogels en 3 keer zo veel vlinders voor.

De aanleg van eenjarige akkerranden met bijenbloemen die Syngenta financiert heeft bovendien alleen zin als er op de boerderij jaarrond agro-ecologisch wordt gewerkt. Merijn Bos, landbouwecoloog van het Louis Bolk Instituut: “Dergelijke eenjarige akkerranden trekken insecten aan die het grootste deel van hun leven juist afhankelijk zijn van andere kwaliteiten in het landschap, zoals nestgelegenheid en duurzame gewasbescherming. Als je hieraan geen aandacht besteedt, dreigt de aanleg van dergelijke randen ‘een doekje voor het bloeden’ te worden.” Uit recent werk van het Louis Bolk Instituut is gebleken dat met de juiste aanpak 70% van de boeren met akkerranden hun insecticidengebruik kan verminderen (Bron: project Bloeiend Bedrijf, 2011-2014).

Octrooi rode paprika

Bionext voert momenteel een juridische procedure tegen het octrooi van Syngenta op de rode paprika die bestand is tegen witte vlieg. Dit is een eigenschap die in de natuur voorkomt en door Syngenta wordt geclaimd als “uitvinding”. Dit soort octrooien belemmert de klassieke veredeling van planten en zorgt er op termijn voor dat de variatie op ons bord afneemt. Als u werkelijk wilt bijdragen aan het behoud van biodiversiteit en een gezonde leefomgeving, kijk dan op: www.bionext.nl/hartvoorbiodiversiteit.’
Gisteren schreef men in vervolg hierop ‘Bionext in het nieuws’:
‘Met een persbericht heeft Bionext zichtbaar gemaakt welk agro-chemisch bedrijf schuilgaat achter de actie “burgers voor bijen”: Syngenta. Dit bedrijf verdient miljarden per jaar aan de verkoop van chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen en lobbyt voor het behoud van neonicotinoïden. Het persbericht leverde flink wat media aandacht op, waaronder berichten in het Noord-Hollands Dagblad, het Eindhovens Dagblad, De Stentor, BioJournaal en een uitvoerig interview bij RTV Arnhem.

Bij het opstellen van het persbericht heeft Bionext samengewerkt met de partners van het Jaar van de Bij 2012 (o.a. Bijenstichting, KNNV), biologische bedrijven en het Louis Bolk Instituut.’
En dan is er nog deze column van directeur Bionext Bavo van den Idsert, die op 21 maart ‘Food of superfood, Brazilie wordt wereldkampioen!’ schreef:
‘Het waarschuwende vingertje van het Voedingscentrum over superfood heeft een interessante discussie losgemaakt. Wat is gezonde voeding? Wat is marketing? Wat is nu wel en wat is niet in de haak. We kennen het Voedingscentrum als de uitvinder van de schijf van vijf en de voorschriften wat een mens wel en niet zou moeten eten. Een dogmatische benadering die al jaren achterhaald is en waar dan ook niemand echt aanstoot aan neemt. Tja, de schijf van vijf... Wat moet een mens ermee?

Nu is vriend en vijand erover eens dat voeding een behoorlijke invloed heeft op onze gezondheid, samen met lichamelijke beweging, wel of niet roken en het wel of niet drinken van alcohol. Vervelende welvaartsziekten als hart- en vaatziekten, diabetes 2 en obesitas worden direct in verband gebracht met onze slechte voedingsgewoonten. Te zoet, te zout, te vet en in z’n algemeenheid teveel calorieën en te weinig voedingsstoffen en vezels. Fastfood, snacks, koek, fris- en sport/energie dranken en vlees zijn notoire aanjagers, maar schrik niet. Menig product uit deze categorie is tegenwoordig voorzien van een gezond “vinkje”, wat dat ook mag betekenen. En ongezond zijn ze nooit als je ze met mate nuttigt, zo verweert de voedingsindustrie zich al decennia tegen kritiek op de zoete, zoute en vette kaskrakers.

Iedereen weet diep van binnen dat er maar een remedie is: lekker vers eten, zelf koken, zo weinig mogelijk samengestelde producten kopen en weer begrijpen wat je eet. Zo simpel, maar toch niet eenvoudig om in de praktijk te brengen. Wie neemt er nog voldoende tijd om zelf te koken, wie snijdt er nog z’n eigen uien tot de tranen over de wangen biggelen? Dat vraagt dus om de zogenaamde marketing om ons weer aan het gezonde voer te krijgen.

Zo’n vijftien jaar geleden begon AH met de voorgesneden groenten. Pure kolder natuurlijk, maar het is niet meer weg te denken uit de keuken van tweeverdieners met kinderen die toch de illusie van vers in stand willen houden. En een geld dat het kost, als je het vergelijkt met een hele ui... Een pure marketingtruck, maar hij werkt. En zo is het ook met de superfoods. De bijzondere besjes en granen passen net als het gesneden uitje perfect in de zoektocht naar makkelijk gezond. Je stopt het in je muesli en schranst in een paar minuten veel gezondheid naar binnen. En de bessen- en zadenverhandelaars verdienen er goud geld aan. Al die gezondheid zit natuurlijk ook gewoon in de verse tomaat, de verse spruit, de verse sinaasappel, de bijzondere zwarte bes van eigen bodem met z’n vele vitamines en mineralen. Net zo gezond en een stuk goedkoper.

Het Voedingscentrum zou eens een studiereis naar Brazilië moeten ondernemen. Daar zijn net nieuwe dieetrichtlijnen geïntroduceerd, die zo eenvoudig zijn dat iedereen ze kan begrijpen en niemand betutteld hoeft te worden. Ze gaan uit van vier aanbevelingen:

1. Eet vooral verse, onbewerkte ingrediënten (allemaal superfood in feite!);
2. Gebruik olie, vet, suiker en zout met mate (en dat geldt dan natuurlijk ook voor de zelfregulerende voedingsindustrie!);
3. Beperk de inname van kant-en-klare producten (en haal de helft daarvan uit de schappen…);
4. Vermijd overmatig bewerkte producten (sticker alle producten met meer dan 5 of 6 ingrediënten met een rode waarschuwingssticker!).

Het doel van de vier regels is het tegengaan van ondervoeding en het voorkomen van obesitas. Dat laatste probleem neemt in opkomende landen als China, India en Brazilië explosief toe. Verder geven de Brazilianen nog nuttige richtlijnen, zoals “eten in gezelschap” en “leer koken en geniet ervan, samen met anderen”. Wat een verademing! Weg van het calvinistische “gij zult en gij moet”, op naar de swingende samba van echt eten met elkaar.

Brazilië wordt wereldkampioen!

Bavo van den Idsert
directeur Bionext’
Dan iets heel anders. Op 14 maart schreef Tara Lewis in de De Havenloods Noord over ‘Nieuwe school’:
‘Een groep ouders is bezig met het opzetten van een vrijeschool in Delfshaven. De school in Kralingen kan de toenemende vraag niet bijbenen, en volgens onderzoek is er elders in de stad animo genoeg.

Ouders die hun kinderen naar een basisschool willen sturen met algemeen bijzonder onderwijs kunnen in Delfshaven lang zoeken. Volgens Jaap Stronks, één van de initiatiefnemers, is de diversiteit van het onderwijsaanbod in de wijk minimaal. “Omdat de vrijescholen in Kralingen en Alexanderpolder toe zijn aan uitbreiding is gezocht naar een nieuwe locatie. Delfshaven kwam als meest geschikte wijk uit de bus.”

Ouders die hun kinderen niet op een algemene school willen plaatsen moeten nu vaak uitwijken naar elders. “Zelf heb ik niet op de vrijeschool gezeten, maar het concept spreekt me enorm aan. Het is een cliché maar je zou het kunnen verwoorden als ‘opvoeden is niet het vullen van een vat, maar het ontsteken van een vuur.’ De methode is gericht op ontplooiing van kinderen.” Dat het imago van de vrijeschool wat stoffig kan zijn herkent hij. “Maar ze zijn een stuk moderner geworden. Ik vind het juist goed dat bijvoorbeeld de computer niet een lesdoel op zich is.”

Vandaag (woensdag 12 maart) is er om 20.00 uur is een informatieavond in Vrijeschool Vredehof aan de Vredehofweg 30 in Kralingen.’
Hugo Verbrugh kwam er in zijn column in ‘De Ster Online’ op 25 maart over te spreken, ‘Een nieuw fenomeen: trepidatio’:
‘De Havenloods bracht twee weken geleden groot nieuws. Er komt een nieuwe Vrije School in Rotterdam – in Delfshaven. Tegelijk werden op verschillende plaatsen in de stad informatieavonden aangekondigd inzake andere nieuwe Vrije Scholen in andere wijken. Een nieuwe lente, een nieuw geluid! Overal in de stad opeens nieuwe interesse in het onderwijs volgens het mensbeeld van Rudolf Steiner en de antroposofie – een nieuw fenomeen!

Ik kreeg er een heel speciaal gevoel bij. Terwijl ik nadacht over dat gevoel, kwam ook het woord op waarmee ik het kan benoemen: trepidatio. Dat is Latijn, en betekent iets als aarzeling, onzekerheid. Het is afgeleid van trepidare, trippelen: met kleine, snelle pasjes een beetje zenuwachtig heen en weer drentelen.

Voor wie verder kijkt, ligt in trepidatio een geheim verscholen. De geschiedenis van de astronomie licht een tipje van de sluier op. In de astronomie heeft trepidatio een specifieke betekenis.

Die geschiedenis begint bijna 20 eeuwen geleden. Toen werd het zogenoemde lentepunt ontdekt: het feit dat omstreeks 20/21 maart de zon loodrecht boven de evenaar staat, zodat in dat etmaal dag en nacht precies even lang zijn. Die ontdekking ging niet zonder slag of stoot. De eerste waarnemingen leken erop te wijzen dat dit lentepunt geen vast moment aan de hemel was. De zon leek op die dag een beetje heen-en-weer te gaan, een trepidatio, een heen-en- weer-gaande beweging te vertonen.

Met wat wij nu van de astronomie weten, kunnen we ons haast niet voorstellen dat serieuze astronomen dat ooit gedacht kunnen hebben, maar het is echt zo. Achteraf kunnen wij deze vergissing duiden als een projectie van het algemene levensgevoel dat mensen vroeger hadden. Tot ongeveer 1600, het begin van de moderne tijd, voelde de mens het leven intenser dan wij nu doen. In dat algemene levensgevoel was de kosmos een levend organisme. Het leven van mens en dier, de natuur, alles, ook de kosmos, leefde en functioneerde ritmisch. Daardoor was voor de mens van vroeger zo’n trepiderend lentepunt heel aannemelijk. Nu weten we dat in werkelijkheid het lentepunt ieder jaar een beetje anders ligt. Dit jaar was het in onze contreien op 20 maart om 16.57 uur.

Antroposofen voelen zich wat dit algemene levensgevoel betreft verwant met de mensen van vroeger. Wij voelen ons nog steeds essentieel met de kosmos verbonden. Voor mij werkt het begrip trepidatio als een soort codenaam voor die verbondenheid. De mens is letterlijk, concreet, een deel van de kosmos. Hij draagt ook een miniatuurafbeelding van de wereld in zich. De mens is een microkosmos. Daardoor is hij in daadwerkelijke actieve wisselwerking met de kosmos.

Dit mensbeeld is het USP, het Unique Selling Point van de antroposofie, en die inspireert de Vrije School. Het leerplan van de Vrije School is gemaakt om in de leerling het benul van zijn deelzijn van de wereld tot ontwikkeling te brengen. Iets daarvan klinkt door in de woorden van Jaap Stronks, één van de initiatiefnemers van de school in Delfshaven, in het artikel in De Havenloods: “Zelf heb ik niet op de Vrije School gezeten, maar het concept spreekt me enorm aan. ... De methode is gericht op ontplooiïng van kinderen.”

Het nieuws dat er een nieuwe Vrije School komt, stemt natuurlijk tot vreugde. In die vreugde ligt ook een uitdaging besloten. Vrije Scholen dragen soms de naam van Rudolf Steiner. In veel schoolgebouwen hangt ook een portret van hem. Een enkele keer vraag ik iemand die daar werkt wat hij of zij weet van Steiner en de antroposofie. Meestal krijg ik een vaag antwoord waarvan alleen de algemene strekking zeer duidelijk is: men weet er hoegenaamd niets van. Dat bezorgt mij dan een gevoel van trepidatio, aarzeling, onzekerheid. De doorgefourneerde antroposoof die ik ben wordt een beetje zenuwachtig en vindt dat hij daar iets aan moet doen. Dat ga ik dus ook doen – onder andere hier in De Ster. Behalve de nieuwe Vrije Scholen zullen twee andere thema’s me ook nog inspireren. In de Kunsthal komt in de herfst een grote manifestatie over het werk van Steiner. En wereldwijd zal de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog herdacht worden. Daarover heeft Steiner zeer veel meegedeeld dat nieuwe aandacht verdient. Wordt vervolgd.

Hugo Verbrugh
Overigens meldde Omroep West op 13 maart ‘Grotius College in Delft begint Vrije School-afdeling’:
‘Het Grotius College in Delft start in augustus 2015 met een afdeling Vrije School. De school voor voortgezet onderwijs zegt dat er voldoende belangstelling is, met name van basisschoolleerlingen van de Vrije School in Delft.

Op de Vrije School wordt meer aandacht besteed aan kunstzinnige expressie, creatieve vorming en sociaal-emotionele ontwikkeling. Dat moet resulteren in een betere balans tussen hoofd, hart en handen.

De Vrije School-afdeling komt in het gebouw aan de Juniusstraat.’
Maar terug naar Hugo Verbrugh, want van hem vind ik een nieuw boek, ‘De naam van het probleem. Pierre Abelard en het geheim van het probleem gestuurd onderwijs’:
‘Nederlands – Paperback
96 pagina’s | Donker B.V., Uitgeversmaatschappij Ad. | maart 2014
Verwachte leverdatum 28-03-2014
Prijs: € 14,90 
Beschrijving

ProbleemGestuurd Onderwijs, PGO, is een van de grote vernieuwingsmomenten in het onderwijs. Studenten die willen leren volgens PGO vatten een probleem aan en werken daar samen aan. De docent kiest de problemen, draagt materiaal aan, begeleidt, adviseert, “stuurt”. In een actuele variant van PGO stuurt niet de docent, maar doen de studenten zelf dat. Ook bepalen ze zelf in welke richting ze gaan en wat ze aan de problemen willen leren.

PGO is thans wereldwijd populair. Onder andere namen is het al heel oud. Een bijzondere voorloper was Pierre Abélard (1197-1242), filosoof, theoloog en bevlogen docent. Hij is de sleutelfiguur in de grote controverse die in zijn tijd woedde over de vraag hoe de mens tot algemene kennis en begrip komt, de zogeheten universaliënstrijd.

In dit boek geeft Hugo Verbrugh (1937, arts / filosoof) een nieuwe analyse van leven en werk van Abélard. Hij brengt aan het licht hoe Abélard zijn tijd acht eeuwen vooruit was, en nu een actuele bijdrage kan geven aan het debat over onderwijs. Abélard stelt dat de taal en het levende gesprek essentieel zijn in het proces van kennisverwerving en gezamenlijke kennisverwerking. Daarmee is Abélard een zeldzaam originele figuur in de geschiedenis van de avant garde.’
Tot slot, en dan moet ik echt stoppen, dit overlijdensbericht van 21 maart bij Anthromedia.net door Nadine Aeberhard, ‘Zum Tod von Markus Brüderlin’:
‘Direktor des Kunstmuseums Wolfsburg und Kurator der Ausstellung “Rudolf Steiner und die Kunst der Gegenwart” (2010), gestorben

* 1958 in Basel; † 16. März 2014 in Frankfurt

Markus Brüderlin ist mit nur 55 Jahren unerwartet am vergangenen Sonntag an seinem Wohnort in Frankfurt am Main gestorben.

*** 
Empfehlung (external Link in same window): Deutschland Kulturradio Markus Brüderlin – Ein Spurensucher. Nachruf auf den Kunstvermittler und Museumsdirektor von Jochen Stöckmann

***

Im Bezug zu Rudolf Steiner

Von 1996 bis 2005 war Markus Brüderlin künstlerischer Leiter der Fondation Beyeler in Riehen/Basel. Dort hatte er 2004 in der Ausstellung “Archiskulptur” einen Raum eingerichtet, der Steiner mit seinem philosophischen Gegenspieler aus Wien, Ludwig Wittgenstein, konfrontierte: Rationalismus und Metaphysik.

Seit 2006 leitete er als Direktor das Kunstmuseums Wolfsburg. Dort kam es im Jahre 2010 dann zur Doppelausstellung, wo rund 65 Skulpturen, Gemälde, Objekte, Videoprojektionen und Installationen von 15 Gegenwartskünstlern rund 30 Werken von Rudolf Steiner gegenübergestellt wurden. Noch nie wurde der »Kosmos Steiner« so umfangreich dargestellt wie durch die beiden Ausstellungen »Rudolf Steiner und die Kunst der Gegenwart« und »Rudolf Steiner – Die Alchemie des Alltags« .

Über die Ästhetik stiess Markus Brüderlin auf andere interessante Dinge, die Rudolf Steiner formuliert hat. Für ihn, so heisst es in der damaligen Ausgabe der Wochenschrift (Goetheanum Nr. 23/ 10), sei er nicht nur ein dynamischer und unkonventioneller Denker, der vieles vorausdachte, sondern auch ein Künstler.

In der “Die Drei” Ausgabe 5 /2010 heisst es in einem Interview mit Markus Brüderlin: ... “Steiner gehört nicht den Anthroposophen allein. Sein Denken erhält eine Universalität, die weit über die Anthroposophie hinausgeht, und sein ganzheitliches Weltbild erlebt vor dem Hintergrund lebhafter Debatten über ökologische Verantwortung, religiöse Sinnsuche und über ein aus den Fugen geratenes Wirtschaftssystem aktuelle Bedeutung.”

Und weiter ... “Wenn es gelingt, Steiner durch die Gegenwartskunst neu zu lesen, dann wäre die eine Hälfte des Projekts gelungen. Viele Ideen seines ethisch spirituellen Gedankengebäudes erscheinen gerade heute sehr vernünftig, und die Kunst kann helfen, Steiner in dem Sinne zu aktualisieren.”

(Aus “Die Drei” 5/2010: Auf der Suche nach der Moderne im 21. Jahrhundert. Im Gespräch mit Markus Brüderlin anlässlich der Rudolf Steiner-Ausstellungen im Kunstmuseum Wolfsburg)

***

Markus Brüderlin, geboren 1958 in Basel, Studium der Kunstgeschichte, Kunstpädagogik, Philosophie und Germanistik in Wien und Wuppertal. Er promovierte zur Bedeutung des Ornaments für die Abstrakte Kunst im 20. Jahrhundert. Tätigkeit als Ausstellungsmacher und Publizist. 1994-96 Kunstkurator des österreichischen Bundesministers für Wissenschaft, Forschung und Kunst. Gründer des Kunstraums Wien und der Zeitschrift SPRINGER. Von 1996 bis 2005 war er künstlerischer Leiter der Fondation Beyeler Riehen/Basel. Seit 2006 ist er Direktor des Kunstmuseum Wolfsburg und betreute u.a. die Ausstellungen “Ornament und Abstraktion” 2001, “ArchiSkulptur” 2004, "Japan und der Westen" 2007, “James Turrell” 2008, “Rudolf Steiner und die Gegenwartskunst” 2009, “Alberto Giacometti – Der Ursprung des Raumes” 2010, “Die Kunst der Entschleunigung” 2011 und “Kunst & Textil” 2013. 2008 wurde er zum Honorarprofessor an der Hochschule der Künste Braunschweig ernannt.

Links: www.kunstmuseum-wolfsburg.de/home/

Labels

Over mij

Mijn foto
(Hilversum, 1960) – – Vanaf 2016 hoofdredacteur van ‘Motief, antroposofie in Nederland’, uitgave van de Antroposofische Vereniging in Nederland (redacteur 1999-2005 en 2014-2015) – – Vanaf 2016 redacteur van Antroposofie Magazine – – Vanaf 2007 redacteur van de Stichting Rudolf Steiner Vertalingen, die de Werken en voordrachten van Rudolf Steiner in het Nederlands uitgeeft – – 2012-2014 bestuurslid van de Antroposofische Vereniging in Nederland – – 2009-2013 redacteur van ‘De Digitale Verbreding’, het door de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ) uitgegeven online tijdschrift – – 2010-2012 lid hoofdredactie van ‘Stroom’, het kwartaaltijdschrift van Antroposana, de landelijke patiëntenvereniging voor antroposofische gezondheidszorg – – 1995-2006 redacteur van het ‘Tijdschrift voor Antroposofische Geneeskunst’ – – 1989-2001 redacteur van ‘de Sampo’, het tijdschrift voor heilpedagogie en sociaaltherapie, uitgegeven door het Heilpedagogisch Verbond

Mijn Facebookpagina

Translate

Volgers

Totaal aantal pageviews vanaf juni 2009

Populairste berichten van de afgelopen maand

Blogarchief

Verwante en aan te raden blogs en websites

Zoeken in deze weblog

Laatste reacties

Get this Recent Comments Widget
End of code

Gezamenlijke antroposofische agenda (in samenwerking met AntroVista)