Hoofdkwartier

‘Je moet wel durven. Sinds Darwin weten we dat willekeurige mutaties en natuurlijke selectie de drijvende krachten zijn achter evolutie in de natuur. Nee, zegt de van oorsprong Oostenrijkse evolutiebioloog Martin Nowak, samenwerking is de eigenlijke architect van alle verandering. Op elk niveau, op elk moment, of het nu is tussen de moleculaire bouwstenen van het leven in de oersoep, tussen cellen in het menselijk lichaam, afzonderlijke organismen, ja zelfs hele soorten, met de mens als “supercooperator”.

Let wel, Nowak is een theoretisch bioloog, iemand die bijna al zijn ideeën uittest in de computer of met pen en papier. Dat legt hem geen windeieren, want hij haalde de afgelopen jaren keer op keer de pagina’s van Nature en Science. De resultaten van al dat werk heeft hij nu, samen met ervaren wetenschapsjournalist Roger Highfield, uiteengezet in een boeiend en toegankelijk boek, dat uitlegt, uitdaagt en prikkelt tot zelf denken.’

Dit schreef Rob van den Berg gisteren in het wetenschapskatern van NRC Handelsblad, in ‘Niet selectie, maar samenwerking stuwt de evolutie’. Het betrof een boekbespreking van ‘Supercooperators Evolution. Altruism and Human Behaviour, Martin Nowak with Roger Highfield, Canongate, Edinburgh, 330 blz., € 37, 20’. Helaas niet op de website van deze krant te lezen. Het verbaast me dat Hugo Verbrugh er nog niet over is begonnen; lijkt me echt iets voor hem. Afgelopen donderdag stond er in het boekenkatern van dezelfde krant een interview door Maartje Somers, in de serie ‘Brave New World, interviews met internationale non-fictieschrijvers’, met Tim Flannery:

‘Weg met het specialisme in de wetenschap, de tijd is rijp voor het grote verhaal, betoogt de Australische bioloog Tim Flannery in Here on Earth. Hij is optimistisch over de toekomst van de planeet. “Ik zie overal tekenen van hoop. We zijn een superorganisme met hersens”.’

Maartje Somers schrijft:

‘Zijn Here on Earth is zo mogelijk nog ambitieuzer dan zijn ecologische geschiedenis van Noord-Amerika, The Eternal Frontier (besproken in Boeken, 10.08.01), waarin hij beschreef hoe de nomadenmentaliteit van de eerste mens zorgde voor de ongekende eliminatie van soorten op het Amerikaanse continent. Ook biedt Here on Earth het tegenovergestelde perspectief: dit keer gaat het juist om het principe van co-evolutie. Soorten hebben elkaar nodig om voort te bestaan. Net als in zijn andere boeken mag Flannery qua argumentatie wel eens kort door de bocht gaan en heeft hij aan schotten tussen wetenschappelijke disciplines geen boodschap. Cultureel-biologische geschiedschrijving kun je Here on Earth goed noemen, of ecologische cultuurgeschiedenis. Vorm ontmoet daar inhoud, want juist het denken in loopgraven, binnen de wallen van één discipline, is iets waar Flannery zich in het boek danig tegen verzet.

“Wetenschap zonder de context van andere disciplines en zonder context van de buitenwereld is gevaarlijk, en ontkent de werkelijkheid. Kijk naar de reductie van de mens tot homo economicus. Of kijk naar de atoombom, nog altijd het beste voorbeeld van waar laboratoriumdenken toe kan leiden.

Inmiddels beginnen we te begrijpen dat de wereld iets anders nodig heeft, een holistischer manier van denken. Je ziet de wetenschap steeds meer werken met modellen die de mogelijke uitkomsten van op elkaar inwerkende systemen bestuderen. Nadat we twee eeuwen hebben ingezoomd op de details komen we nu toe aan het grote verhaal, the biggest picture, aan de systeemwetenschappen. Zelfs economie blijkt opeens ook over gedrag te gaan en over natuur, de eindigheid van hulpbronnen. Ik denk dat daarmee een heel oude traditie in ere wordt hersteld. Het brengt de wetenschap ook weer dichter bij de cultuur.”’

Tim Flannery zegt nog een heleboel behartenswaardigs in dit interview. Over hemzelf wordt vermeld:

‘De Australische zoöloog, paleontoloog en milieu- en klimaatactivist Tim Flannery is de ontdekker van ten minste 30 nieuwe zoogdiersoorten in Australië en Azië, waaronder, schrijft hij op zijn website, “twee soorten boomkangoeroes”. Hij is de beroemdste milieuman van Australië, leidde de Copenhagen Climate Council, een organisatie van wetenschappers die de wereld op het belang van de klimaatconferentie in Kopenhagen wilde wijzen, en probeert nu draagvlak te krijgen voor de invoering van CO₂-belasting in Australië.

Flannery is schrijver van een dozijn boeken, waaronder het succesvolle The Weathermakers (vertaald als De Weermakers, 2005) over de invloed van de mens op het klimaat en The Eternal Frontier (vertaald als Een ecologische geschiedenis van Noord-Amerika, 2001). Eerder schreef hij A Gap in Nature (vert. Een gat in de natuur, 2001) een zoektocht langs uitgestorven diersoorten, Throwim Way Leg (vert. Gooi weg die been, 1998) over Nieuw-Guinea, en de ecologische geschiedenis van Australië (The Future Eaters, 1990). Zijn werk wordt in Nederland uitgegeven door Atlas.’

Het is alweer een tijdje geleden, maar op 12 maart stond er een opmerkelijke column van Bert Keizer in Trouw. Dat gebeurt wel vaker, want hij schrijft wekelijks op zaterdag heel goede stukken. Hij kwam al heel kort ter sprake op 2 maart in ‘Zelfregulatie’. In een kort interview door Marc van Dijk met hem in Trouw op 3 september 2010, dat wél op de website is in te zien, gaat het over de ‘Vijfhonderd columns van Bert Keizer’:

‘Zaterdag 4 september verscheen de vijfhonderdste column van verpleeghuisarts, schrijver en filosoof Bert Keizer. Vijf vragen aan de jubilaris.

Wist u van dit jubileum?

“Ik nummer mijn columns, dus ik zag het aankomen.”

Waarom bent u begonnen met het schrijven van columns?

“Als je tijdens de afwas een interessante gedachte krijgt over de zin van het leven of over waterlelies, dan kun je die voor jezelf houden. Je kunt hem ook aan je kat vertellen of aan je vrouw. De volgende stap is om de straat op te gaan en hem daar te verkondigen. De keuze verraadt in welke mate je een aandachtstrekker bent. Zoals Karl Kraus zei: ‘Niet te hoeven schrijven, dat is pas karakter hebben’. Niet dat hem dat weerhield van het schrijven, want hij schreef elke maand zijn eigen tijdschrift vol.”

Leveren uw columns u veel aandacht op?

“Ik krijg iedere maand een paar handgeschreven brieven. Vaak bevatten die een reflectie op een van mijn vaste thema’s: het geloof dat voorbij is, soms nog niet helemaal voorbij lijkt, en de verwarring daarover. Sommige mensen vinden me hovaardig. ‘Wie ben jij om te bepalen wat er voorbij is?’ Maar ik bepaal natuurlijk niets, ben niet eens een oorspronkelijk denker. Ik dein een beetje mee op de golven van de tijd. De aandacht is zelden onaangenaam, al vinden sommige lezers het verwarrend dat ik met mededogen schrijf over lijdende mensen, terwijl ik nergens in geloof.

Mijn publicitaire activiteit heeft me ook een baan gekost. De managers in het verpleeghuis waar ik toen nog werkte, wilden mijn columns vóór publicatie inzien. Ik ben daar weggegaan, met een schoenafdruk op mijn achterste. De mensheid heeft er honderden jaren over gedaan om het recht te verwerven stukjes te publiceren zonder die vooraf aan wie dan ook te hoeven voorleggen.”

Hadden uw managers gegronde redenen om uw stukjes te vrezen?

“Nee, ik heb geen giftige pen, ik ben eerder een chroniqueur. Ik schrijf nooit uit rancune over het doen of laten van één mens of instelling. Ellende die door mensen wordt veroorzaakt, is de ergste soort, maar ik ben toch eerder een noodlotaanbidder. Onbedoelde ellende, daar komen de lastigste vragen uit voort.”

Heeft het columnistendom naast de dreiging met censuur nog andere nadelen?

“De volgende column is altijd in je gedachten. Maar dat ervaar ik niet als een last. Wel mis ik soms de vrijblijvendheid. Ooit was ik bang om te schrijven, of te onderkennen dat ik de wens had schrijver te zijn. In die tijd schreef ik veel brieven en dagboeken. Daarin kon ik vrijuit mijn gang gaan; het hoefde nergens heen. Dat is nu anders. Een column moet altijd van A naar B. Ik speel nu voor een publiek; schaamteloos improviseren is er niet meer bij.”’

En de column van 12 maart waar het mij nu om gaat, en die dus niet online is (maar waarschijnlijk later in een van zijn boeken gebundeld zal worden), heet ‘De heilloze verwarring van stof en geest’:

‘Een collega stuurde mij een fraai voorbeeld van de nog steeds als wildvuur om zich heen grijpende neiging om het menselijke brein, de zich binnen uw schedel bevindende geschatte 1500 gram aan ondoorgrondelijke macaroni, te betrekken in overwegingen rond geestelijke bezigheden.

Laat ik eerst zeggen wat ik “geestelijk” vind, want als je dat woord zomaar gebruikt denken mensen altijd dat je het over God gaat hebben. Of over spoken. Zaken als democratie, Frans leren of de aardappelprijs zijn geestelijk. En dingen als stenen, aardappels of de Alpen zijn stoffelijk.

Als je die twee door elkaar haalt begint het gemieter. Een Kamerzetel is iets heel anders dan die blauwe stoel in de bekende zaal. Het is een maatschappelijke positie en dat is die blauwe stoel niet.

Veel gepraat over hersenen en brein en geest en ziel haalt deze twee dimensies door elkaar en belandt daardoor in een rare kramp of in de neiging om met het woord “mysterie” op de proppen te komen. Het fraaie voorbeeld betrof een cursus onderwijskunde onder het motto “Hoe mensen zelf door hun gedrag hun hersenen kunnen vormen en zo beter functioneren”. Collega vroeg zich af of hij zijn hersenen kon vormen door zijn gedrag, terwijl zijn gedrag door zijn hersenen wordt gevormd? Of was het ouderwets Cartesiaans bedoeld: dat de ziel zich al boetserend met de hersenen bezighield? Nee, er stond dat “gedrag”, niet “de ziel”, hersenvormend aantrad. Ik denk dat de verwarring voortkomt uit een dubbelgebruik van “hersenen”, wat herinnert aan de twee betekenissen van Kamerzetel. Een Kamerzetel is geen stoel. En zo zijn “hersenen” die verbeterd kunnen worden in een cursus geen orgaan in de schedel. Dat iemand “een goed stel hersens” heeft, is geen anatomische mededeling. De foldermakers halen twee betekenissen van “hersenen” door elkaar, daarom klinkt het zo raar.

Deze verwarring van twee soorten “brein” ligt ten grondslag aan het neuroreductionisme, waarin de reductionisten de kluwen op onnavolgbare wijze nog verder in de war draaien. Ik sprak vorige week in De Nieuwe Liefde met Victor Lamme, reductionist par excellence, en desgevraagd verklaarde hij dat de essentie van het gesprek dat hij daar voerde natuurlijk lag in de onderliggende neuronale vuurpatronen. Ik schetste zijn gedroomde thuiskomst na deze avond waarbij zijn vrouw hem vraagt: “En, hoe was ’t?” Stel dat hij haar de essentie van het gesprek zou presenteren in de vorm van een aantal opeenvolgende hersenscans van alle aanwezigen waarop bepaalde hersengebieden als actiever dan andere oplichtten. Wat zou ze dan anders kunnen zeggen dan: “Vicky, hou op met je scans, ik vraag je hoe wás het?”

De activiteit van neuronen in ons anatomische brein verhoudt zich tot ons geestelijk leven als de lotgevallen van de blauwe stoel tot de Kamerzetel. Dat wil zeggen: wat in de ene sfeer gebeurt heeft wel degelijk gevolgen in de andere. Anatomische hersenschade heeft als gevolg een gehavend geestesleven. En de andere kant op: bij opheffing van de democratie gaan die blauwe stoelen naar marktplaats.nl. Totnogtoe is nog niemand erin geslaagd over dit verband tussen geest en stof te spreken zonder zijn voet in een drol te zetten. Je komt er niet uit.

Neuroreductionisten denken dat ze er wel uit zijn, door te stellen dat: hij heeft een goed stel hersens “eigenlijk” een anatomische mededeling is. Daarom is zoiets als “de vrije wil” voor hen geen probleem, net zo min als alle, maar dan ook alle, andere geestelijke concepten, een consequentie van hun denken die niet goed tot hen doordringt. Hun reden om de vrije wil uit te leveren aan de neuronen geldt net zo sterk voor alle andere geestelijke begrippen: fascisme, liefde, uitdrukking, spijt, heimwee, abstractie, vaderland, geboorteplek, taal, moeder, beleefdheid, meubelzaak, misdaad, gisteren, dagboek, alles maar dan ook alles wat ons beweegt, neerdrukt, tegenhoudt, opbeurt, amuseert of hoopvol stemt, is “eigenlijk” een kwestie van neuronale activiteit.

De vraag naar de aard van hun eigen beweringen is daarbij een leuke treiteraar: als ze hun beweringen bezien als “eigenlijk” alleen maar neuronale activiteit, dan is de vraag waarom ze zich naar boeken, zaaltjes en camera’s spoeden om er over te praten? Want iedereen die ze daar tegemoet treden komt met die idiote door hun reductie als irrelevant weggezette zaken aanzetten als vragen over hoe dit nou precies zit, wat ze eigenlijk bedoelen, of er dan geen verantwoordelijkheid meer bestaat. Of beschouwen ze hun eigen formuleringen als immuun voor neuroreductie? Dat is pas echt raar. Kortom, als je het neuroreductionistische standpunt goed probeert te formuleren raak je al gauw verstrikt in een heilloze verwarring waarnaast het oude circus Geest & Stof een verademing is, omdat je daar tenminste meteen ziet waar het mis gaat.

Overigens komt Lamme gewoon naar zo’n zaaltje om zijn zegje te doen en op YouTube hoorde ik Dick Swaab (“Wij zijn ons brein”) in het kader van het stervensinitiatief “Uit Vrije Wil” zeggen: “Ik neem belangrijke beslissingen, zeker over mezelf, graag zelf.” Zo zit dat.’

Drie mooie voorbeelden van wat momenteel in de publiciteit is te vinden. In de main stream media (MSM) moet ik erbij zeggen – en dat is memorabel. Zeker voor Antroposofie in de pers. Die laatste column van Bert Keizer doet me qua betoogtrant sterk denken aan de argumentatie van Steiner. Ik zie zelfs duidelijke overeenkomsten in de formulering, alleen heb ik de betreffende tekst van Steiner nog niet terug kunnen vinden. Dat is jammer, want het zou mooi zijn die teksten naast elkaar te leggen. In ieder geval zie je hier hoe bepaalde gedachten doorwerken. Over het doorwerken van gedachten gesproken: dat doet me eraan denken dat er bij het Verlag am Goetheanum een nieuw oud boek is verschenen. Een mij zeer bekend boek dat in 1999 in eerste druk uitkwam (zie ook ‘Kwaliteitsmeting’ op 1 november 2009). En nu dus in het Duits:

‘Entwicklungsstörungen bei Kindern und Jugendlichen

Medizinisch-pädagogische Begleitung und Behandlung

Niemeijer, Martin | Gastkemper, Michel | Kamps, Frans | Hg.

Kinder mit Entwicklungsproblemen und -störungen bedürfen einer Unterstützung, die eine Brücke zwischen Förderung und Therapie schlägt. Genau diesen Ansatz verfolgt das vorliegende Buch. Im ersten Teil werden die drei Sieben-Jahres-Phasen der Entwicklung des Kindes mit ihren jeweiligen Widerständen und Schwellen, die jedes Kind zu überwinden hat, dargestellt. – Methodische Aspekte der Diagnostik von Entwicklungsproblemen, ihre Beratung und Behandlung sowie ein Instrument zur Beurteilung der kindlichen Konstitution mit Therapievorschlägen machen den zweiten Teil des Buches aus. Neun Kapitel über spezifische Entwicklungsstörungen, u. a. Autismus, ADS, Bindungsstörungen, Traumatisierungen, mehrfache Entwicklungsstörungen und Epilepsie schließen das Buch ab.

Preis € 26,00 ISBN 978-3-7235-1413-9 Erschienen 20.04.2011 Illustrationen mit zahlr. Abb. Einband, Buch Format 23 x 15,7 cm, 336 Seiten’

Nog iets anders vermeldenswaard: zowel direct op de website van het Goetheanum als op die van het weekblad met dezelfde naam, lees ik over ‘Das neue Goetheanum’:

‘Mit der Ausgabe zur Landwirtschaftlichen Tagung erscheint das Goetheanum im neuen Bild. Die Gestaltung ist einfacher, großzügiger geworden. Rudolf Steiners Entwurf für die erste anthroposophische Zeitung wollten wir gerne in seiner ursprünglichen Fassung, mit Bleistift auf Leinen gezeichnet, aufnehmen. Vor 80 Jahren haben Schriftsetzer aus der Skizze ein schwarzes Signet gemacht, aus Bewegung wurde Scherenschnitt – technisch damals kaum anders möglich. “Das Goetheanum” wie auch die Titelschrift erscheint in dem Schriftschnitt Titillium. Er ist kürzlich an der Accademia di Belle Arti di Urbino/Italien entstanden und vereinigt Sachlichkeit mit Gemüt. So begegnen sich auf der Titelseite zwei Werkstattbilder aus Rudolf Steiners Hand und heutiger Suche nach Nüchternheit und innerlicher Beweglichkeit. Diese Spanne streben wir redaktionell an. Blättern Sie bitte, vertiefen Sie sich bitte in das neue Heft und wenn Ihnen danach ist, melden Sie, was Sie zu unserem Wurf meinen, denn auf dieses Gespräch ist unser Prozess angelegt, um seine entgültige Form zu gewinnen.

Wolfgang Held, Redaktion Das Goetheanum’

Overigens zat ik al lang te wachten op de vernieuwing bij Info3, zoals op 17 april gemeld in ‘Vlucht’. Maar het blijkt dat men op de ‘oude’ website niet het nieuwe adres aangeeft. En dan kom je dus niet ver. Inhoudelijk heb ik nog weinig nieuws kunnen vinden; het lijkt me allemaal oud materiaal te zijn. Maar misschien komt dat nieuwe nog.

En dan nog iets ‘im eigener Sache’, zoals de Duitsers het zo mooi zeggen. Dit is bericht nummer 993, dus over een week zouden we de duizendste aflevering bereiken. Ter vergelijking: op 12 juni 2010, dus nog geen jaar geleden, schreef ik:

‘En dat is zevenhonderd. Dat is het aantal berichten dat sinds ruim twee jaar op deze weblog is komen te staan. En voor de statistieken: morgen of overmorgen zullen tevens bezoekers voor de tachtigduizendste keer hier langskomen. Ook het aantal pageviews bereikt net vandaag een mooi rond getal: 128.000.’

Of kijk voor nog mooier vergelijkingsmateriaal bij ‘Zeshonderd’ op 1 maart 2010. De stand op dit moment is:

‘Visits

Total 145,827

Average Per Day 179

Average Visit Length 2:15

Last Hour 5

Today 77

This Week 1,253

Page Views

Total 227,479

Average Per Day 307

Average Per Visit 1.7

Last Hour 7

Today 116

This Week 2,146’

Maar nu is het vandaag ook nog 1 mei, dus dat betekent dat ik op de dag af drie jaar bezig ben. En eigenlijk vind ik dat wel mooi genoeg zo. Bewezen is wel dat je met gemak op dagelijkse basis over antroposofie kunt berichten. Dat motief is er ondertussen voor mij dus niet meer. Ik zou makkelijk kunnen doorgaan. Maar als ik echt iets nieuws wil ondernemen, moet ik dat niet doen en mijn tijd anders besteden. Neem de discussie die ik voor het laatst op 10 maart in ‘Falsificatie’ aanhaalde, ‘“Handelen vanuit de Antroposofie”? Wat is dat dan?’, die Sander Louis was gestart op de open LinkedIn groep van ‘Vrijeschool Alumni’. Ondertussen zijn er 285 reacties; dat is dus weer honderd erbij sinds 10 maart. Vijf dagen geleden werd de boel door hem opnieuw aangezwengeld, naar aanleiding van een tv-programma met Tommy Wieringa. Het gaat in golven. Maar echt veel nieuws valt er helaas niet te ontdekken, vooral de vaste deelnemers betrekken snel de oude vertrouwde stellingen. Dat geldt overigens ook voor een andere discussie daar, ‘Antroposofie en Moderne Wetenschap... is de tegenstelling te overbruggen?’ Veel leuker is wat mij betreft de ‘Aankondiging: Vrije School Alumni Diner op 29 mei a.s. in Antropia’, waarover Sander Louis schrijft:

‘Beste Vrije School Alumnus,

Op zondag 29 mei a.s. vindt voor de eerste keer het Vrije School Alumni Diner plaats in cultuur- en congrescentrum Antropia te Driebergen. Graag nodig ik je hierbij uit om onder het genot van heerlijk eten en drinken te vieren dat onze groep ruim één jaar bestaat (sinds 22/3/2010). Tijdens deze bijeenkomst kunnen we op ongedwongen manier kennis maken, ervaringen uitwisselen en “offline” reflecteren over de onderwerpen en discussies die “online” zoal hebben plaatsgevonden.

De bijeenkomst begint om 15.00 uur en duurt tot uiterlijk 20.00 uur. Om 17.30 uur opent Antropia’s chefkok Emmy het smakelijke (biologische en deels vegetarische) dinerbuffet. Wat we voorafgaand aan het diner zullen doen is nog open. Je kunt natuurlijk lekker gaan wandelen op het landgoed of alvast een drankje bestellen op het terras, maar misschien is het leuker als we iets plenairs organiseren. Wat, dat laat ik graag aan jullie over. Heb jij goede suggesties? Een leuk idee? Geef dan in een reactie aan wat jou leuk lijkt om te doen, of klik op “like” onder een voorstel dat jou aanspreekt.

De bijeenkomst is bedoeld voor leden van deze groep, maar als je wilt kun je komen met het hele gezin. Er immers genoeg te zien en te doen op het landgoed: wandelen, herten voeren in het hertenkamp of een bezoekje brengen aan de biggetjes en lammetjes van de boerderij. Neem gerust je bal mee, er mag gevoetbald worden ;-). Ook leuk: op die dag is er een concert van het jeugdorkest van Driebergen.

Kosten p.p. € 23,50 (exclusief dranken), kinderen onder 12 jaar € 10,-.

Cultuur- en congrescentrum Antropia is gevestigd in Driebergen, pal naast het NS station en gemakkelijk te bereiken per auto (voor route en speciale NS retourtickets à € 16,75 vanaf elk station in Nederland: kijk op www.antropia.nl).

Vanwege het beperkt aantal plaatsen is reserveren noodzakelijk. Reserveren doe je door je naam, telefoonnummer en het aantal te reserveren plaatsen door te geven aan: receptie@antropia.nl. Vermeld daarbij a.u.b. dat je reserveert voor het Vrije School Alumni Diner.

Betalen kan op de dag zelf contant of via PIN.

Wellicht tot ziens op 29 mei a.s. in Antropia!

Sander Louis’

Enigszins bevreemdend is dan weer de reactie van Ramon De Jonghe, die hij net gaf:

‘Ik wilde aanvankelijk wel komen, maar iemand die er een vrij goed zicht op heeft, heeft mij met overtuigende argumenten geadviseerd dat het op het moment beter is om een tijdje niet met Antropia te worden geassocieerd. Had je geen neutralere plaats kunnen uitkiezen dan het antroposofisch hoofdkwartier, Sander?’

Misschien is het voor iemand uit België lastig in te zien dat dit juist niet ‘het antroposofisch hoofdkwartier’ is. Sommige misverstanden zijn blijkbaar moeilijk te vermijden en zelfs na drie jaar vrijwel dagelijks weblogberichten schrijven niet uit te sluiten. Maar zoals we vandaag hebben gezien, kunnen we met een variatie op een bekende uitspraak van Joseph Beuys wel zeggen dat ‘antroposofie overal in Nederland plaatsvindt’. Ook in de pers. Maar dat te ontdekken laat ik vanaf nu weer aan uzelf over.

.