Geen nieuwjaar

Er is zomaar weer een nieuw jaar begonnen. Terwijl het in het oude helemaal niet goed zat. Dat wil zeggen, in de tweede helft van 2018 heb ik helemaal geen bericht meer gepost. In de eerste trouwens ook niet veel, vier stuks maar, in januari, februari, maart en juni. Dat is een wel heel slechte score, ook al waren ze flink lang. En het was nog wel het jubileumjaar van Antroposofie in de pers... in mei 2018 bestond deze weblog tien jaar. Maar dat is misschien ook het probleem. Een weblog kent over het algemeen niet zo’n lange levensduur, mede wegens de technische ontwikkelingen en het veranderende medialandschap. Wat destijds een innovatie was, is tegenwoordig verouderd gereedschap. Er zijn ook zoveel andere media bijgekomen. En dan de persoonlijke en beroepsmatige omstandigheden, die blijven in tien jaar tijd ook niet dezelfde.
Ik heb deze weblog in 2008 opgezet als een echt leesweblog, waarop veel te lezen stond. Waarmee het een soort archief is geworden, als een kroniek. Maar tegenwoordig mag je bijna niets meer zomaar en ongestraft overnemen, wat overigens maar al te zeer terecht is. Ook het ‘antroposofisch landschap’ is in deze periode ingrijpend gewijzigd. Veel grote antroposofische instellingen bestaan niet meer en de media berichten zonder problemen over antroposofische zaken, organisaties, initiatieven en personen. Ikzelf begeef me veel meer en persoonlijker op Facebook (niet op Twitter trouwens en wat dies meer zij), omdat dit omstreden medium veel handiger en sneller is dan een weblog. Bovendien neem ik daar ook niet zo’n eng omschreven positie in, maar vertegenwoordig vooral mezelf. Die bijzondere positie en functie inzake antroposofie vervul ik meer bij mijn tegenwoordige professionele werkzaamheden. De producten die deze werkzaamheden opleveren, hoef ik hier niet allemaal te herhalen, wat de laatste keren standaard praktijk werd.
Nou ja, hoe dan ook kan ik deze weblog beter sluiten en geen nieuw jaar meer beginnen. Dan blijft die nu alleen maar bestaan als een kroniek van de afgelopen tien jaar, waarin het nodige valt na te lezen. Want het helemaal weghalen vind ik weer zonde. En met iets dat zonde is wil ik geen nieuw jaar beginnen. Nu weet u tenminste dat u er rekening mee moet houden dat dit hier mijn laatste woorden zijn.

Goetheanum-leiding

Het tweede kwartaal is zo goed als om en ik heb nog geen bericht opgemaakt. Drie maanden is een hele tijd, maar Motief weet toch een aardig overzicht te bieden. Te beginnen op 11 april.

Nog steeds enorme groei van vrijescholen

De Vereniging voor vrijescholen laat weten dat de groei nog nooit zo groot is geweest als in de afgelopen tien jaar, namelijk 35%. Men schrijft:

‘Vrijescholen groeien daarmee landelijk sterk bovengemiddeld. In totaal volgen nu 27.500 leerlingen in Nederland vrijeschoolonderwijs, 16.000 in het primair onderwijs en 11.500 in het voortgezet onderwijs. Dat blijkt uit een inventarisatie van de Vereniging van vrijescholen.’

De vereniging zegt dat dit te danken is aan de onderwijsvisie: ‘Het is vooral de pedagogische visie van de vrijeschool waar ouders en leerlingen voor warmlopen. Het onderwijs richt zich niet alleen op de ontwikkeling van kennis, maar op de hele persoonlijke ontwikkeling van leerlingen.’

De oorzaak van de groei is deels de oprichting van nieuwe vrijescholen. ‘In het basisonderwijs (22% in 10 jaar) gaat dat om extra locaties van bestaande vrijescholen waar een hele nieuwe stroom wordt neergezet en ook worden er nieuwe vrijescholen opgericht. Zo startten in schooljaar 2017-2018 nieuwe scholen in Castricum en Oss.’

De groei rijst de pan uit op middelbare scholen: ‘In het voortgezet onderwijs is de groei nog sterker (58% in 10 jaar). Er zijn minder middelbare vrijescholen ten opzichte van de basisscholen. Leerlingen uit groep 8 van de vrijeschool (lees: klas 6 op de vrijeschool) kunnen niet altijd naar een middelbare vrijeschool. Dit is regelmatig aanleiding voor ouders om te ijveren voor de oprichting van een nieuwe vrijeschool.’

Het volgende bericht is op 18 april:

Herverdeling van taken in het bestuur van de AAG

Nadat op 24 maart 2018 de Algemene Ledenvergadering van de Algemene Antroposofische Vereniging (AAG) in Dornach, Zwitserland, heeft besloten de twee bestuursleden Paul Mackay en Bodo von Plato niet te herkiezen, heeft de Goetheanum-leiding gewerkt aan het plan voor een overgangstijd. Het resterende bestuur van de AAG bestaat uit vier personen. Dit bestuur en de sectieleiders van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap vormen samen de Goetheanum-leiding.

De taken en mandaten van Paul Mackay en Bodo von Plato in de organisatie, voor projecten, conferenties en werkverbanden, blijven bestaan tot de ‘hei-sessie’ van de Goetheanum-leiding op 11 en 12 juni. Dan zullen de taken en mandaten worden herverdeeld. De opdracht aan Paul Mackay om de Algemene Antroposofische Vereniging verder in de Raad van Commissarissen van Weleda te vertegenwoordigen, is door het bestuur op 10 april bekrachtigd.

De Goetheanum-leiding wil de periode tot de sessie in juni gebruiken om de uitslag van de stemming te analyseren en evalueren, en verdere beslissingen voor te bereiden. In het bijzonder zullen daarbij deze vragen centraal staan: welke fouten en welk verzuim is de Goetheanum-leiding aan te rekenen? Welke ontwikkelingen heeft zij niet juist ingeschat? Waar is er een gebrek aan begrip voor de leden? Waar waren processen niet transparant en onvoldoende te volgen?

De Goetheanum-leiding schrijft in een brief aan de medewerkers en de leden: ‘Wij willen nog sterker proberen ons in te spannen met onze intenties vanuit het Goetheanum zo mogelijk alle leden mee te nemen.’ Met als doel perspectieven voor de toekomst voor de antroposofie in de wereld en aan het Goetheanum te ontwikkelen.

Ramon Brüll van het Duitse antroposofische maandblad Info3 levert commentaar op de gebeurtenissen in een artikel in het meinummer, dat sinds 17 april online staat. Hij interpreteert de situatie als de doorbraak van de ‘conservatieve fractie’. Als het grootste probleem ziet hij echter iets anders. Hij vraagt zich af of een vereniging nog wel de meest geschikte juridische vorm is en of een personele unie van verenigingsbestuur, leiding van het Goetheanumbedrijf en hoofd van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap in deze tijd nog adequaat is.

‘Voor de verschillende taken, zoals coördinatie van wereldwijde activiteiten van de Antroposofische Vereniging, de zakelijke leiding van de miljoenenhuishouding van het Goetheanumbedrijf en de leiding van een op spiritualiteit gerichte Hogeschool, worden verschillende vaardigheden vereist.’ Aldus de opinie van Ramon Brüll.

We gaan mei in, want op 2 mei verscheen:

Het weten, meten en toepassen in de zorgpraktijk

Op 18 mei vindt het jaarlijkse symposium van het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden plaats. Het gaat over het weten, meten en toepassen in de zorgpraktijk.

‘De interesse in vitaliteit, zelfregulatie en gezondheid is de afgelopen jaren in de maatschappij en in de gezondheidszorg sterk gegroeid. Het versterken van zelfregulatie als een gezondheid bevorderende benadering kan beschouwd worden als een aanvulling op de ziekte bestrijdende benadering. Om deze benadering professioneel in de zorgpraktijk te gebruiken zijn kennis, meetinstrumenten en implementatietrajecten in de zorgpraktijk voor verschillende doelgroepen noodzakelijk.’

In De Krant van de Aarde – de krant van Groen Nederland, jaargang 13, nummer 2 van april-mei 2018, staat een interview met de lector Antroposofische Gezondheidszorg, onderzoeker Erik Baars: ‘Antroposofische gezondheidszorg past goed bij deze tijd’.

‘Veel patiënten ervaren dat ze baat hebben bij antroposofische gezondheidszorg, maar hoe zit het met de wetenschappelijke onderbouwing hiervan? Lector Antroposofische Gezondheidszorg Erik Baars vertelt over het belang en de resultaten van wetenschappelijk onderzoek op dit gebied.’

De gezondheidsbevorderende insteek van de antroposofie blijkt goed aan te sluiten bij de opmars van gezondheidsbevordering in de reguliere medische wereld.

Baars: ‘Antroposofie is in essentie een geesteswetenschap, een benadering die bedoeld is als een aanvulling op de bestaande wetenschap. Dat betekent dat er onderzoek gedaan wordt, waar kennis uit voortkomt. Die kennis wordt toegevoegd aan wat we al weten op basis van eerder onderzoek, net als in de natuurwetenschappelijke wereld. Dat is volgens mij een van de sterke kanten van de antroposofische gezondheidszorg: dat er heel veel uitgewerkte kennis is, die naar mijn idee bovendien goed aansluit bij wat er natuurwetenschappelijk in de gezondheidszorg gevonden is.’

Dat wordt duidelijk tijdens het symposium op 18 mei, waarop zelfregulatie en het versterken ervan vanuit verschillende perspectieven en op verschillende niveaus wordt benaderd.

‘Sprekers uit binnen- en buitenland zullen de volgende vragen aan bod laten komen: Wat is autonome (fysiologische) regulatie? Wat is psychologische zelfregulatie? Welke kennis is er inmiddels ontwikkeld? Welke meetinstrumenten zijn er ontwikkeld en getest om veranderingen in zelfregulatie te kunnen meten? En hoe gebruiken we deze kennis en instrumenten in de klinische praktijk met cliënten/patiënten?’

7 mei bracht:

Rumoer om de landelijke bibliotheek in Den Haag

De landelijke antroposofische bibliotheek in Den Haag is al minstens een jaar een omstreden onderwerp binnen de Antroposofische Vereniging. Het is vooral acuut geworden door de verbouwing van het pand waarin de bibliotheek van oudsher is gevestigd, het Elisabeth Vreedehuis in de Riouwstraat te Den Haag, waardoor de bibliotheek een half jaar lang gesloten is geweest. Maar nu deze opnieuw en wel drie volle dagen per week geopend en ook de catalogus weer online beschikbaar is, is het rumoer nog niet verstomd.

Het is een landelijke trend dat bibliotheken opnieuw positie moeten kiezen en hun functie moeten herdefeniëren, als niet al meteen sluiting dreigt, omdat de realiteit duidelijke grenzen stelt aan de mogelijkheden. Evenmin is het vanzelfsprekend om zo’n gespecialiseerde bibliotheek als deze landelijke bibliotheek in bedrijf te houden, dat vraagt veel van alle betrokkenen.

De website AntroVista plaatste begin mei een alarmerend bericht onder de kop ‘Petitie voor de bibliotheek’. Daarin staat: ‘Het bestuur van de Antroposofische Vereniging heeft het voornemen om het budget van de landelijke bibliotheek in Den Haag vrijwel te halveren. Hierdoor zou o.a. veel materiaal uit de collectie moeten verdwijnen.’ Met het oog op de jaarvergadering op 19 mei wordt opgeroepen een petitie te ondertekenen die het bestuur verzoekt op zijn schreden terug te keren. Inmiddels hebben er al meer dan zeventig mensen ondertekend.

Het bestuur op zijn beurt ontkende in het eigen blad Motief in alle toonaarden dit van plan te zijn. Het kondigde de jaarvergadering 2018 aan met onder meer dit agendapunt: ‘Een door het bestuur ingestelde commissie doet verslag van haar onderzoek naar de centrale bibliotheek van de vereniging en geeft mogelijk een advies over de toekomst. Het rapport is hier te downloaden: Advies landelijke AViN-bibliotheek.’

Dat advies luidt in kort bestek dat de bibliotheek een landelijke uitleen- en informatiefunctie heeft en houdt (de lokale uitleenfunctie is een impliciet gegeven). Net zoals de bibliotheek een wetenschappelijke functie heeft en houdt, waarvoor de secties van de Hogeschool voor Geesteswetenschap worden betrokken bij het collectiebeheer. Bezuinigen dient alleen te geschieden naar evenredigheid en rekening houdend met de realisatie van de hieronder genoemde doelstelling. Zolang het fysiek realiseerbaar blijft, worden alle functies van de bibliotheek op één locatie gehouden.

Die doelstelling van de bibliotheek is volgens de commissie: ‘Het verwerven, ontsluiten en ter beschikking stellen van antroposofische informatie ten dienste van zowel leden van de Antroposofische Vereniging in Nederland als van andere belangstellenden en wel zodanig, dat de collectie fysiek en digitaal gemakkelijk toegankelijk is, een hoge actualiteitswaarde heeft en dat historisch en wetenschappelijk waardevolle boeken en andere documenten bewaard blijven.’

Het is een advies aan het bestuur, dus het is afwachten wat het bestuur de leden op 19 mei als voorstel zal voorleggen en wat de Algemene Ledenvergadering vervolgens zal besluiten.

Op 16 mei gevolgd door:

Tweede brief van de Goetheanum-leiding

Na op 13 april een eerste brief te hebben geschreven naar aanleiding van de jaarvergadering op 24 maart, heeft het hoofdbestuur er op 14 mei een tweede aan toegevoegd (in het Duits en in het Engels). De vorige keer schreef het bestuur dat het nog wel tot de ‘heisessie’ op 11 en 12 juni zal duren, voordat het knopen kan doorhakken over wat de Algemene Ledenvergadering in maart besloten heeft. Alles zomaar aanpassen gaat niet, nu de uitslag van de stemming anders is uitgevallen dan wat het bestuur en de vertegenwoordigers van de landelijke verenigingen zich hadden voorgesteld. Ondertussen is men wel al bezig met de voorbereidingen voor die later te nemen besluiten.

‘In deze voorbereiding wordt duidelijk dat bij onze Hogeschool voor Geesteswetenschap het bepalen van de toekomstige leiding van de Algemene Sectie een grote uitdaging is. Hiermee zijn vragen verbonden over het profiel en de werkwijze van deze voor het geheel van de Hogeschool belangrijke sectie. Dit alles zal in de tijd tot de bijeenkomst over vier weken nauwelijks voldoende duidelijk zijn geworden. Niettemin geldt ook hier wat we voor alle taken aan het Goetheanum hebben besloten: het mandaat aangaande de leiding zal bij de junisessie nieuw worden toebedeeld. Tot dan behouden Paul Mackay en Bodo von Plato hun taken die zij voorlopig binnen de leiding van de sectie in de overgangstijd blijven vervullen.’

Dit is niet het enige onderwerp in deze brief. Ook het verloop van de jaarvergadering zelf geeft aanleiding tot nieuwe overwegingen.

‘Ons bereiken veel dringende reacties. Hoe kunnen we de over de hele wereld verspreid levende leden op gepaste wijze laten deelnemen aan de besluitvorming op de jaarvergadering, zoals bij de bevestiging van bestuursleden, statutenwijzigingen of de hoogte van de ledenbijdrage? De Goetheanum-leiding heeft Gerald Häfner (leider van de sociaal-wetenschappelijke sectie) en Justus Wittich (bestuurslid) het mandaat gegeven tot eind juni een proces te beginnen dat zal leiden tot voorstellen over nieuwe vormen van deelname door leden. Deze kunnen dan op de jaarvergadering van 2019 worden besproken en eventueel besloten. De Algemene Antroposofische Vereniging, zoals deze momenteel functioneert en zich tot nu toe wereldwijd heeft ontwikkeld, moet tot in de statuten tot uitdrukking komen. Vanaf het begin zijn hierbij de negentien secretarissen-generaal betrokken, die achttien landelijke verenigingen op vijf continenten vertegenwoordigen. Tegelijkertijd versterkt zich dit jaar de uitwisseling met veertien verdere verenigingen (met minder dan vijfhonderd leden).’

In de brief maakt het bestuur ook gewag van een verandering in zijn voornemen om de Faust van Goethe in 2020 weer op te voeren. Nu zal er niet van de uitvoering van Christian Peter uit 2016-2017 worden uitgegaan, maar een geheel nieuwe enscenering worden ontwikkeld. Dat zal echter meer tijd en geld kosten, zodat een volledige Faust dan nog niet tot de mogelijkheden behoort, maar wel een ingekorte.

Ook intern in het Goetheanum zijn er veranderingen te melden. De werkprocessen worden bekeken door een nieuw gevormde bedrijfsleiding, bestaande uit Stefan Hasler, Justus Wittich en voorlopig tot juni Paul Mackay. Daartoe wordt wekelijks ook een vergadering gehouden met tien bedrijfsbepalende medewerkers die afdelingsoverstijgend een dwarsverband tussen enerzijds de elf secties en anderzijds het huis en de leiding moeten leggen.

Tot slot zijn er verschillende personele wijzigingen. Als voorbeeld wordt Martin Zweifel genoemd, die verantwoordelijk was voor de succesvolle betonsanering van het Goetheanum, en die door de gemeenteraad van Dornach is benoemd tot directeur van de afdeling bouwzaken.

De derde maand van het tweede kwartaal is juni. Op 6 juni verschenen maar liefst drie berichten:

Nieuwe consumentenvraag en biodynamische landbouw

14 juni infodag voor geïnteresseerden in de opleiding op de hoofdlocatie in Dronten. Maak kennis met duurzame landbouw en ontdek of het werken met planten en dieren iets voor je is. Op Aeres Warmonderhof word je opgeleid tot boer van de toekomst. Biologisch-dynamisch boer om precies te zijn. Er is een opleiding voor jongeren, maar er is er ook één voor volwassenen die in deeltijd willen leren voor een nieuwe carrière in de biologisch(dynamische) landbouw.

Vanwege de unieke opleiding die er wordt geboden, stromen er jongeren uit het hele land en het buitenland in met vooropleidingen van vmbo tot vwo. Hier gaan praktijk en theorie echt hand in hand, want jongeren wonen, werken en leren op Aeres Warmonderhof. ’s Morgens zitten ze in de les, ’s middags werken ze op de boerderij vlakbij. De volwassen deeltijders komen één dag per week naar school en lopen stage op een bio(dynamische) boerderij naar keuze.

Biologische en biologisch-dynamische boeren verkopen hun producten steeds vaker rechtstreeks aan hun klant en er werken vaak meer medewerkers op het bedrijf. Daardoor zit er een stevige sociale kant aan dit bio-boerenleven. Sommige bio-boeren hebben een zelfoogsttuin of stadstuin, wat betekent dat klanten zelf hun portie komen oogsten van het land. Daarvoor is veel voorlichting en uitleg nodig. Nog zo’n nieuwe vaardigheid die van de boer van de toekomst wordt gevraagd.

Tijdens de informatiedag volg je een proefles, lunch je met de studenten in hun huisjes op het erf en werk je mee op de boerderijen. Zo kun je het beste ontdekken of het boerenleven iets is voor jouw toekomst: denk aan bedrijfsleider zijn op een boerderij, aan een stadslandbouwbedrijf of bijvoorbeeld een zorgboerderij.

De vraag van de consument van tegenwoordig sluit aan bij de manier waarop biodynamische boeren altijd al werken: duurzaam, lokaal geproduceerd, geen uitputting van bodem, planten en dieren, een eerlijk loon voor de boer. In de biodynamische landbouw staat de kringloop centraal en is een gezonde bodem de basis voor gezond voedsel. Dat is toekomstdenken. De biodynamische landbouw is gebaseerd op de antroposofische wereldvisie van Rudolf Steiner. Je maakt op school kennis met deze manier van kijken en kunt ervaren of dit wat voor je is of niet.

Afgestudeerden van Warmonderhof kom je tegen in binnen- en buitenland, als ondernemer of medewerker op grote en kleine boerderijen, zorgboerderijen of stadslandbouwprojecten, in allerlei uitvoerende of leidinggevende functies in natuurvoedingswinkels, groothandels of product verwerkende bedrijven. De opleiding is ook een goede opstap voor alle soorten hbo-opleidingen.

Wil je langskomen? Meld je dan even aan via de website. Of hoor in deze filmpjes van studenten zelf hoe het wonen, werken, leren er aan toegaat op Aeres Warmonderhof.


De staat van het vrijeschoolonderwijs is opgemaakt

Op maandag 4 juni publiceerde de Vereniging van vrijescholen voor de allereerste keer de ‘Staat van het Vrijeschoolonderwijs’. De eerste exemplaren werden door voorzitter Rian van Dam op woensdag 30 mei overhandigd aan Lisa Westerveld (GroenLinks), Michel Rog (CDA) en Roelof Bisschop (SGP). Dat gebeurde tijdens een onderwijsdialoog, waarin bestuurders en leraren van vrijescholen hun zorgen uitspraken over de vrijheid in het Nederlandse onderwijs.

Met de Staat van het vrijeschoolonderwijs reageert de Vereniging van vrijescholen op de eenzijdige conclusie van de onderwijsinspectie over het vermeende ‘afglijden van het Nederlandse onderwijs’.

‘Als die beeldvorming wordt gebruikt voor nog meer inperking van de ruimte in onderwijs, dan gaat dat ten koste van de diversiteit. Leraren worden uitsluitend uitvoerders van onderwijs, scholen worden “meer van hetzelfde” en ouders hebben straks weinig meer te kiezen. Voor vrijescholen is het belangrijk dat er keuzevrijheid is en dat scholen voldoende ruimte hebben om de eigen pedagogische visie op onderwijs in de praktijk vorm te geven’, zo stelde Rian van Dam.

De aanwezige Kamerleden toonden begrip voor de zorgen van de vrijescholen en gaven aan belang te hechten aan autonomie in het onderwijs. Rog en Bisschop spraken zich hiervoor uit, Westerveld gaf aan dat GroenLinks op dit moment een partijdebat voert over de vrijheid van onderwijs.

De Vereniging van vrijescholen volgt de politieke ontwikkelingen op de voet en zal in het schooljaar 2018-2019 zelf met enkele partners een debatreeks organiseren, onderwijssector breed.

De Staat van het Vrijschoolonderwijs is uitgebracht in het licht van het bijna gelijknamige rapport van de onderwijsinspectie. De publicatie toont recente ontwikkelingen in het vrijeschoolonderwijs en geeft diverse auteurs podium om eigen ervaringen en ideeën te delen. Vrijescholen vragen daarmee óók aandacht voor de niet direct meetbare, maar wel merkbare opbrengsten van het onderwijs.


Willem Frederik Veltman overleden op 95-jarige leeftijd

Een oudgediende van de antroposofische beweging, Willem Frederik Veltman, is op 22 mei in zijn woonplaats Den Haag op 95-jarige leeftijd overleden. In januari verscheen nog zijn autobiografie, Licht en Duister. Het verhaal van mijn leven.

Tot het eind van zijn leven was hij ten nauwste verbonden met de Vereniging voor Vrije Opvoedkunst, die het blad Vrije Opvoedkunst (VOK) uitbrengt. Hij was na de Tweede Wereldoorlog, in 1947, een van de heroprichters van deze vereniging, op 24-jarige leeftijd, zodat hij die meer dan zeventig jaar trouw gediend heeft. Al die tijd heeft hij als redacteur en auteur een belangrijk stempel op het tijdschrift met dezelfde naam gedrukt.

Al gauw raakte hij ook nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de Antroposofische Vereniging, hij werd eind jaren vijftig ook redacteur van het ledenblad van deze vereniging. In de jaren zestig en zeventig was hij tevens bestuurslid. In de jaren negentig raakte zijn relatie met de vereniging echter ernstig bekoeld, wat hem noopte afstand ertoe te nemen.

Wim Veltman was op veel terreinen actief, ten eerste in de landelijke vrijeschoolbeweging. Hij is vooral bekend geworden door zijn cursussen en voordrachten, en door de vele boeken die hij schreef. In zijn werk werd hij gedreven door zijn liefde voor toneel, zijn idealen met betrekking tot Europa en de inspiratie uit de antroposofie en uit het Christendom.

Wim Veltman heeft veel boeken op zijn naam staan. Die zijn destijds voornamelijk uitgegeven door Uitgeverij Vrij Geestesleven, waar hij ook bestuurslid is geweest. Later nam Uitgeverij Christofoor een aantal van zijn titels over. Zijn boeken gingen onder meer over Chartres, Hellas, Victor Hugo, Goethe, Dante, over de vrijeschool en over karma en reïncarnatie. Een monumentale reeks titels.

Publicaties van Wim Veltman

De vrije scholen. Beginselen en methode 1957
Nella fiamma d’amor. Studie over het leven en werk van Dante Alighieri 1968 Tweede druk 1978 met nieuwe titel Dantes openbaring
Wat is antroposofie? 1970
Karma en reïncarnatie 1974
Shakespeare’s imaginatieve wereld. De vormen van dingen onbekend 1976 Tweede druk 1989 met nieuwe titel Meer dan een spel der verbeelding. Geestelijke realiteiten in het werk van Shakespeare
Rudolf Steiner. Een biografie 1980
Chartres. Historie, de kathedraal, het geheim van Chartres 1980
Zangers en ketters. De cultuur van troubadours en katharen in Zuid-Frankrijk 1981
Goethe en Europa. Een bezinning op de huidige wereldsituatie 1982
Tempel en graal. Over de mysteriën van tempelorde en graal en hun betekenis voor onze tijd 1989
Antroposofie. De weg van het ik 1991
Reïncarnatie en regressie. Over de werking van het karma 1993
Mensen en planeten. Een kosmisch georiënteerde psychologie 1993
De spirituele werkelijkheid van het Christendom 1996
Ravenna. Tijden, beelden en gestalten 2002
Victor Hugo, Oceaan. Mysteriesporen in leven en werk van Frankrijks grootste dichter 2006
Hellas. herinnering, bezinning, toekomstverwachting 2009
Licht en Duister, het verhaal van mijn leven 2018

Op 11 juni kwamen de Zonnehuizen nog eens in beeld:

Nieuw Veldheim in de maak

Een verrassende wending in de continuing story van de Zonnehuizen in Zeist. De grote instelling, ooit opgericht door Bernard Lievegoed, ging in 2011 failliet. Het werd overgenomen door eerst Intermetzo, maar die raakte zelf ook in de problemen, later door Pluryn. We berichtten daarover. Het vastgoed moest worden afgestoten en staat momenteel te koop. Nu is er onder anderen door oud-medewerkers van de Zonnehuizen het initiatief genomen om het vastgoed te verwerven, onder de noemer ‘Nieuw Veldheim’, bestemd voor ‘ecologische inclusieve buurtontwikkeling, duurzaam wonen en werken voor meerdere generaties en doelgroepen in Zeist’.

De bijbehorende website meldt: ‘Vereniging Azarias Buurtontwikkeling heeft op 21 februari 2018 Coöperatie Nieuw Veldheim opgericht om de herontwikkelingslocaties Veldheim, Stenia en Peronnik aan te kopen en vervolgens te transformeren naar duurzame, inclusieve buurten. Deze locaties liggen aan de Utrechtseweg 69, 86 en 119 in Zeist en behoren tot de Stichtse Lustwarande. De Stichtse Lustwarande strekt zich uit van de Bilt tot Rhenen en kent meer dan honderd buitenplaatsen en landgoederen langs de zuidwestelijke rand van de Utrechtse Heuvelrug.

We hopen u te interesseren om mee te doen. Er is haast geboden, omdat we voor 2 juli 2018 een bod gaan uitbrengen en we daartoe meer dan 50 woningen verkocht dienen te hebben van de 89 die we gepland hebben. Op deze website leest u meer over ons burgerinitiatief tot buurtontwikkeling.’

De initiatiefgroep gaat voortvarend te werk. Onder de kop ‘Bod op oud-Zonnehuizen locaties’ schrijft men: ‘Sinds half april staan in Zeist de voormalig Zonnehuizen locaties, Veldheim, Stenia en Peronnik, te koop. Azarias Buurtontwikkeling heeft ontwerpschetsen laten maken en in samenspraak met omwonenden de plannen verder ontwikkeld. In de plannen is plaats voor diverse soorten woningen en maatschappelijke organisaties (opleidingen, zorg, werkplaatsen). Voor de aankoop is Coöperatie Nieuw Veldheim opgericht. Zij zal voor 2 juli 2018 een indicatief bod doen. Omdat de tijd begint te dringen, zoeken we een groter publiek om de belangstelling te peilen. Alleen als velen de plannen steunen en meedoen, zal het lukken!’

Er wordt gestreefd naar historische continuïteit. Initiatiefneemster Alexandra Buijsman vertelt op de website: ‘Het gaat erom de functies wonen, werken en zorgen samen te brengen in levendige buurten met een voorbeeldfunctie voor de samenleving. We houden het gedachtegoed levend, van waaruit professor Bernard Lievegoed (oprichter van Zonnehuizen in 1931) en zijn vrouw Nel Schatborn (directeur van Zonnehuizen tot 1976) samen met de begeleiders vele honderden kwetsbare kinderen ondersteund hebben. Door deze bijzondere locaties te transformeren naar inclusieve zorgzame buurten, bouwen we voort op de historie van aandacht voor elkaar en de omgeving in de ruimste zin van het woord. Lievegoed noemde dat bouwen aan een helende omgeving voor de samenleving. Dat is de opgave voor Azarias Buurtontwikkeling.’

Tot slot was er op 25 juni aandacht voor wat er in Dornach gebeurt:

Derde en vierde Goetheanum-brief aan de leden

Op 16 mei berichtten we over de ‘Tweede brief van de Goetheanum-leiding’, waarin het hoofdbestuur aan het Goetheanum in Zwitserland verslag deed welk gevolg het gaf aan de jaarvergadering 2018.

Inmiddels zijn twee nieuwe brieven verschenen die de meest recente ontwikkelingen schetsen, in het kader van meer transparantie en communicatie. Behalve versies in het Duits en Engels, meteen ook vertalingen in het Frans en Spaans.

De derde brief verscheen begin juni, dus nog voor de interne conferentie van het bestuur op 11 en 12 juni, waarin knopen zouden moeten worden doorgehakt. Het bestuur beschreef daarin dat het tot zijn verrassing moest vaststellen dat veel mensen geen duidelijk beeld hebben hoe de leiding van het Goetheanum wordt samengesteld en hoe deze werkt. In de brief legde men dit uit en stelde kort de mensen voor die deel uitmaken van deze leiding.

De vierde brief verscheen medio juni, dus na de interne conferentie, en maakte de resultaten daarvan bekend. Het is een lange brief geworden. De korte samenvatting in vijf punten luidt aldus:

1. De Goetheanum-leiding neemt de volle verantwoordelijkheid voor de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap over. Uit haar waarneming vanuit Hogeschoolperspectief benoemt zij in de toekomst leden van het hoofdbestuur en vraagt de Algemene Ledenvergadering deze keus te bevestigen.

2. Het hoofdbestuur bestaat uit Justus Wittich, Joan Sleigh, Constanza Kaliks und Matthias Girke.

3. De behartiging van zaken die de eerste klas van de Hogeschool betreffen, is aan Claus-Peter Röh toebedeeld. Hij wordt hierin door Joan Sleigh (Engels) en Constanza Kaliks (Spaans/Portugees) ondersteund.

4. Justus Wittich draagt procesverantwoordelijkheid om binnen een jaar de Algemene Antroposofische Sectie van een eigen sectieleiding te voorzien. Daarbij werken onder anderen Florian Osswald en René Becker mee. In de tussentijd blijft Joan Sleigh aanspreekpunt voor de Algemene Antroposofische Sectie.

5. De Goetheanum-leiding heeft Rebekka Frischknecht (voor de medewerkers), Stefan Hasler (Goetheanum-leiding) en Justus Wittich (hoofdbestuur) met de bedrijfsvoering in huis belast.

Op de foto: de Goetheanum-leiding na de interne conferentie op 11 en 12 juni 2018 (foto: Heike Sommer).

Rehabilitatie

Het is eind maart. Als ik in deze maand nog een bericht wil maken, moet dat nu snel. Er valt uiteraard veel te melden. We beginnen waar we de vorige keer waren gebleven.

Best bijzonder: antroposofische opleidingen aan Hogeschool Leiden
26 februari 2018

Kijkje in de keuken bij antroposofische opleidingen.

Iedereen die wil weten wat er gebeurt bij de opleidingen Docent Muziek, Vrijeschool Pabo, Docent Dans/Euritmie en Kunstzinnige Therapie kan op 17 maart terecht op De Ontmoetingsdag op Hogeschool Leiden.

Op die dag kan iedereen een kijkje nemen in de keuken van de bijzondere opleidingen, kennis maken met studenten en docenten, en workshops en presentaties bijwonen. De workshops worden in twee rondes verzorgd door studenten en docenten van de organiserende opleidingen.

Klik hier voor meer informatie en aanmelding.

Programma
09.45 uur: Inloop & Markt
10.15 uur: Opening door studenten
11.15 uur: Eerste workshopronde
12.15 uur: Tweede workshopronde
13.00 uur: Biologische lunch en ruimte voor Ontmoeting
14.00 uur: Einde

De workshops worden in twee rondes verzorgd door studenten en docenten van de opleidingen Kunstzinnige Therapie, Docent Muziek, Docent Dans/Euritmie en Vrijeschool Pabo. Deelname aan de Ontmoetingsdag is kosteloos. Wel is het belangrijk om je komst door te geven via het aanmeldformulier.

Sinds 1 januari 2013 vormen de opleidingen van voormalig Hogeschool Helicon in Zeist en Den Haag onderdeel van het cluster Educatie van Hogeschool Leiden. Dit betreft de opleidingen Docent Dans/Euritmie, Docent Muziek en de Vrijeschool Pabo. De opleidingen kenmerken zich door hun antroposofische grondslag.

Per april 2014 zijn de eerstegraads lerarenopleidingen Dans/Euritmie en Muziek in Den Haag verhuisd naar de locatie van Hogeschool Leiden in Leiden. De Vrijeschool Pabo in Zeist was al in een eerder stadium verhuisd.

Hogeschool Leiden kent nog vier andere clusters, waaronder het cluster Zorg. De opleiding Kunstzinnige Therapie behoort hiertoe. Deze opleiding Kunstzinnige Therapie – die haar basis in de antroposofische gezondheidszorg heeft – is de enige geaccrediteerde hbo-opleiding voor het beroep van kunstzinnig therapeut en bestaat al sinds 1992 aan Hogeschool Leiden.


Presentatie nieuw boek over de jeugd van Rudolf Steiner
26 februari 2018

Op de geboortedag van Rudolf Steiner, op 27 februari nu 157 jaar geleden, zal het nieuwe boek van Martina Maria Sam over kinder- en jeugdjaren van Rudolf Steiner ten doop worden gehouden. Dat gebeurt heel toepasselijk in de boekhandel in het Goetheanum te Dornach, Zwitserland.

De auteur toont in het boek veel details uit Steiners leven tussen 1861 en 1884. Zoals biografische schetsen van zijn belangrijkste klasgenoten en leraren op school, gereconstrueerde lesroosters, onderwerpen van opstellen en gevolgde colleges. Als bijproduct kon de auteur verschillende keren iemand identificeren en bepaalde verbanden leggen. Zo werd duidelijk dat de zus van jeugdvriend Rudolf Ronsperger – de vrouw van een bekende, in Berlijn levende schrijver – Luise Kautsky was. In de nalatenschap van het echtpaar Luise en Karl Kautsky bevond zich niet alleen een foto van broer Rudolf, maar ook een brief waarin de reden voor zijn suïcide in 1890 staat.

Is de auteur ook iets te weten gekomen over de hobby’s van Rudolf Steiner? De biografe schrijft dat hij zichzelf op eigen initiatief boekbinden, steno, Latijn en Grieks leerde. ‘Opvallend bij Rudolf Steiner is zijn al vroeg aanwezige, sterke kennisdrang – van de vraag: wat gebeurt er binnenin een spinnerij?, via de het droogproces van inkt en de mathematische fundamenten van het atomisme die hij als twaalfjarige zelfstandig probeerde te doorzien, tot kennistheoretische vraagstukken, bijvoorbeeld over de natuur van het Ik.’

Martina Maria Sam liet zich leiden door een innerlijk motief. Rudolf Steiner heeft er zelf op gewezen hoe vroege biografische ervaringen in zekere zin tot ‘kijkglazen’ kunnen worden voor geesteswetenschappelijk onderzoek. Zo heeft de diepe schaamte die hij beleefde toen hij als leerling een nieuw, door zijn ouders duur gekocht schrift door een omgevallen inktpot had bedorven, tot een ‘versterking van zijn krachten tot geestelijk bevatten’ gevoerd. Zulke verbanden zijn niet in het minst aansporingen om de eigen biografie opnieuw te bezien.

Martina Maria Sam, Rudolf Steiner. Kindheit und Jugend (1861-1884). Verlag am Goetheanum, Dornach 2018, 488 bladzijden, € 50.


Het verschijnen van ‘Bronnen van de euritmie’
14 maart 2018

In april verschijnt het langverwachte boek van Werner Barfod, Bronnen van de euritmie. Het wezen van de mens in dierenriemgestiek en planeetgebaar. Scholingsmotieven en nieuwe vertolkingsmiddelen in de euritmische kunst op basis van de antroposofische menskunde. Bewerking, samenstelling, vertaling en annotatie door Paul Peter Vink.

De inhoud van Bronnen van de euritmie is verdeeld over vier boeken:

Boek I en Boek II: In de eerste twee boeken staat de Logosverbondenheid van de mens centraal. Zowel in verband met zijn constitutie, als in verband met zijn culturele en individuele ontwikkelingsmogelijkheden en -opgaven.

Boek III: Het derde boek wil aan de hand van voorbeelden uit de woordkunst mogelijkheden aangeven die tot het gaan van een dergelijke weg kunnen enthousiasmeren.

Boek IV: Om deze scheppingsmogelijkheden te mobiliseren en tot ontwikkeling te brengen, is het van belang dat het Ik van de euritmist zich zodanig versterkt dat het vrij kan gaan ademen tussen Ego en hoger Ik. In het oefentraject van de meditatieve euritmie zijn daartoe de voorwaarden gegeven. De meditatieve euritmie is het onderwerp van het vierde boek.

Door te kiezen voor een indeling in vier ‘boeken’, een glossarium, appendices en een uitgebreid notenapparaat is Bronnen van de euritmie als een handboek opgezet voor in principe iedereen die geïnteresseerd is in de euritmie. Het boek is ontstaan uit een uniek project en langzaamaan gegroeid, in directe samenwerking met Werner Barfod, rond het thema ‘De scheppende kracht van het woord.’ Het motto van Bronnen van de euritmie luidt: ‘Het Woord stroomt werkzaam door de wereld, en de vormen van de wereld houden het Woord vast.’

Het boek verschijnt bij Uitgeverij KaBeiRoi, een initiatief van Paul Peter Vink en zijn vrouw Hildegard Backhaus Vink. Bronnen van de euritmie is de eerste publicatie van deze nieuwe uitgeverij, die onder de naam Verein KaBeiRoi Verlag is ingeschreven in het handelsregister van Arlesheim in Zwitserland. Geïnspireerd door de aloude wijsheid van de Kabieren: ‘Natuur is geest, geest is natuur’, wil de uitgeverij in haar fonds titels van antroposofische auteurs uit met name het Duitse taalgebied opnemen.

Bronnen van de euritmie is met behulp van een formulier op de website van de uitgeverij te bestellen met een korting van € 20,00, namelijk voor de sterk gereduceerde prijs van € 49,50 (verkoopprijs bij verschijnen € 69,50). Deze aanbieding geldt tot het moment waarop het boek rond 7 april in de boekhandel verkrijgbaar zal zijn. Het boek wordt bovendien kosteloos per post toegezonden. Bronnen van de euritmie verschijnt in een linnen gebonden uitgave voorzien van twee leeslinten en telt ruim 1300 pagina’s in dundruk.


Maak helder wat je doet en waarom
19 maart 2018

‘Er vindt momenteel een discussie plaats onder leerkrachten van vrijescholen over het leren schrijven en leren lezen in de eerste klas van de vrijeschool. Een aantal scholen hanteert de zogenaamde José Schraven methodiek en weer anderen zijn het daar hartgrondig mee oneens en gaan voor één van de kroonjuwelen van de vrijeschool: het leren schrijven en lezen zoals Rudolf Steiner dat heeft aangegeven voor de kinderen in een eerste klas.’

Zo valt te lezen op de website van ‘Gezondmakend onderwijs’, onder de kop ‘Platform “Met ons kun je Schrijven en Lezen”’. Dit platform blijkt een initiatief te zijn van de redactie van de tijdschriften Vrije Opvoedkunst en De Lerarenbrieven. De bedoeling is het thema ‘Leren Lezen en Schrijven’ te bespreken en uit te diepen en daarbij ook andere belanghebbende partijen uit te nodigen om deel te nemen. Met name worden genoemd ‘de pedagogische sectie van de AViN, de BVS (Schoolbegeleidings-dienst), de Vereniging van vrijescholen, Vrijeschool Pabo (v/h Hogeschool Helicon), de Vereniging voor Vrije Opvoedkunst en individuele leerkrachten die zich in dit onderwerp verdiept hebben of zich willen verdiepen.’

Men geeft echter aan het ook heel belangrijk te vinden dat ouders hierover meedenken en zich kunnen uitspreken. ‘De redactie van Vrije Opvoedkunst en De Lerarenbrieven zal de ingekomen reacties verzamelen en een samenvatting daarvan opnemen op de site.’

Het digitale platform is vinden op de website van de Vereniging voor Vrije Opvoedkunst. Op de website staan al acht heel diverse bijdragen, van Ingrid Boelens, Kim Lapré, Kees Warmerdam, Frans Lutters, Annechien Wijnbergh (BVS schooladvies) en Joep Eikenboom. De laatste schrijft: ‘Een aantal jaren geleden tijdens een bijeenkomst op de Dordtse Vrije School raadde een onderwijsinspectrice ons aan om toch vooral vast te houden aan en te gaan staan voor de kwaliteit die het vrijeschool-onderwijs te bieden heeft. Zij waarschuwde voor de neiging binnen de vrijescholen om zich uit angst alsmaar aan te passen aan wat in het onderwijsveld zogenaamd “verwacht” wordt. “Maak helder wat je doet en waarom”, was haar boodschap.’

Ingrid Boelens van de vrijeschool Amersfoort schrijft: ‘Mij werd duidelijk dat velen mijn zorgen delen, daar waar het gaat over het loslaten van de goede, mooie en ware menskundige achtergronden van ons vrije-school-leerplan. Op veel vrijescholen gaat het niet meer om de werking van het onderwijs, maar om resultaten en vooral om die met grote snelheid te behalen. Ik krijg de indruk dat op veel scholen de meeste leerkrachten “gewoon” meegaan in het zo snel mogelijk leren lezen en schrijven en “onze” uitgangspunten ‘vergeten’ (of niet eens kennen). Daarnaast is er een handjevol (meestal minder) leerkrachten dat grote zorgen heeft, niet in gesprek kan of mag en niet weet hoe nu verder. Ook zijn er ouders die over deze gang van zaken in de vrije scholen vragen stellen.’

Voordat ik met het meest recente bericht van Motief kom, eerst deze oproep op de website van de Antroposofische Vereniging, die daar sinds begin februari op staat:

Oproep jaarvergadering 2018 in Dornach

De jaarvergadering van de Algemene Antroposofische Vereniging in Dornach (Zwitserland) zal dit jaar plaatsvinden van 22 tot en met 25 maart. Dat betekent dat de vergadering dit keer niet op vrijdag, maar al op donderdag begint en duurt tot en met zondagmorgen. Dat is niet zonder reden. Drie belangrijke zaken staan op de agenda.

Ten eerste, dat wij al even onderweg zijn om de impuls van de vereniging als geheel te versterken, vanaf de Wereldconferentie Michaël 2016. De drievoudige aanpak om deze vereniging met de impuls van het Goetheanum als Hogeschool voor Geesteswetenschap, op basis van de Grondsteen, te verlevendigen en te verdiepen komt uitgebreid aan de orde. In werkgroepen is er alle gelegenheid om in kleiner verband nader op verschillende aspecten in te gaan en actief mee te doen.

Ten tweede is er de rehabilitatie van Ita Wegman en Elisabeth Vreede die door een uitgebreide voorbereiding – in samenspraak met een initiatiefgroep vanuit de leden uit verschillende landen – nu een prominente plek krijgt op de jaarvergadering. Op donderdag en vrijdag is er steeds een lezing over een van beide vrouwen uit het eerste bestuur en wij hebben gelegenheid om als leden ons uit te spreken in een plenair gesprek, alvorens op zaterdag met de formele punten van de jaarvergadering (huishoudelijk gedeelte) ook over een voorstel tot opheffing van de ontslagbesluiten van Ita Wegman en Elisabeth Vreede uit 1935 te stemmen. Het voorstel zal bekend worden gemaakt in het weekblad Das Goetheanum.

Ten derde is er de herbenoeming van de bestuursleden Paul Mackay en Bodo von Plato. Na zeven jaren moet een bestuursbenoeming worden bevestigd of zij eindigt. Dat besluit ligt voor beiden op de jaarvergadering ter stemming voor. Dit jaar treedt Seija Zimmerman af, die in Finland haar werk voor de antroposofische geneeskunde zal voortzetten. De overige bestuursleden zijn Constanza Kaliks, Joan Sleigh en Matthias Girke. Bij het uitblijven van een herbenoeming – die niet vanzelfsprekend is – zou het bestuur halveren. Tijdens hun laatste treffen in februari in Conegliano in Italië (een verslag daarvan verschijnt in Anthroposophie Weltweit) spraken de Europese secretarissen-generaal de zorg uit dat er voldoende continuïteit blijft in het bestuur en dat de stem van de Antroposofische Vereniging als wereldvereniging voldoende gehoord wordt tijdens de jaarvergadering en niet te veel een lokale aangelegenheid van de leden in (de omgeving van) Dornach. Zij spraken zich uit voor de herbevestiging van Paul Mackay en Bodo von Plato, die in de wereld het gezicht zijn van de vernieuwing van de vereniging. De impuls om de vereniging te verlevendigen en tegelijk de onderlinge samenhang te versterken gaat in belangrijke mate van hen uit. De secretarissen-generaal roepen leden van hun landelijke verenigingen op om naar de jaarvergadering in Dornach te gaan om in ieder geval de stem uit de verschillende landen sterker te laten horen. Het besturen van de Algemene Antroposofische Vereniging is meer dan een lokale aangelegenheid en we staan op een cruciaal knooppunt in de ontwikkeling.

Vandaar dat ik hier graag de oproep doe, dat u met een roze ledenkaart naar Dornach komt op de jaarvergadering. Daarvoor zijn nu drie hele goede redenen, die ons als Nederlandse leden mede aangaan! Het wordt verder een jaarvergadering met rijk programma (zie de website www.goetheanum.org).

Jaap Sijmons

Dan door naar het laatste bericht van Motief, dan weet u waar dat vandaan komt.

Rehabilitatie en wijziging bestuur AAG in het Goetheanum
27 maart 2018

De verwachte rehabilitatie van Ita Wegman (1876-1943) en Elisabeth Vreede (1879-1943), die in 1935 van hun bestuursfunctie werden ontheven, vond eind maart plaats op de Algemene Ledenvergadering van de Algemene Antroposofische Vereniging in het Goetheanum te Zwitserland. De Nederlandse voorzitter Jaap Sijmons doet op de website van de Antroposofische Vereniging in Nederland verslag van deze Jaarvergadering van 22 tot 25 maart 2018. Tegelijk stemden de aanwezige leden in het Goethenaum niet voor de door het bestuur voorgestelde bevestiging van de verlenging van de bestuurstermijn van de huidige bestuursleden Paul Mackay en Bodo von Plato. Het hoofdbestuur aan het Goetheanum bestaat dientengevolge nu uit vier personen.

Sijmons schrijft: ‘Zeven jaar geleden werd de levenslange benoeming van de bestuursleden vervangen door een zevenjaarstermijn. Voor Paul Mackay en Bodo von Plato begon deze termijn in 2011 en nu waren zij aan herbenoeming toe. De algemene vergadering heeft niet in meerderheid vóór gestemd. Voor de jaarbijeenkomst van vier dagen (donderdag tot zondag) hadden zich circa 560 leden aangemeld. Bij het gedeelte van de jaarvergadering op zaterdagmiddag, waarop de stemming plaatsvond, liep de zaal vol tot bijna 1000 leden. Er werden bij de stemming voor de nieuwe bestuurstermijn voor Paul Mackay 937 geldige stemmen uitgebracht, 408 voor, 467 tegen en 62 onthoudingen. Voor Bodo von Plato 940 geldige stemmen en 398 voor, 486 tegen en 56 onthoudingen.’

Voorzitter Sijmons maakt ook gewag van een merkwaardige bijkomstigheid in dit proces: ‘Het Zwitserse verenigingsbestuur publiceerde in haar mededelingenblad nog enkele dagen voor de vergadering aan al haar leden zijn brief aan de algemene Vorstand met daarin het oordeel dat Paul Mackay en Bodo von Plato niet moesten aanblijven. (…) Gelet op de reacties in de zaal en uiteindelijk ook de stemmingsuitslag ontstond bij de kring van secretarissen-generaal en de landelijk vertegenwoordigers de stellige indruk dat de negatieve stemming bij meer lokale leden oververtegenwoordigd was en de positieve stem van leden verder weg minder tot uitdrukking kwam. Aanwezig was nog geen 2% van de leden uit de hele wereld. Gezien het geringe verschil in stemmen en het grote verschil in gerepresenteerde bestuursstandpunten moeten wij ons op die situatie wel bezinnen.’

Het hele verslag is op de website van de Antroposofische Vereniging te vinden:

Rehabilitatie en gewijzigde bestuurssamenstelling

Verslag Jaarvergadering 2018 in Dornach

De recente jaarbijeenkomst en algemene ledenvergadering van de Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft (AAG), van 22 tot 25 maart in het Goetheanum te Zwitserland bracht een paar opvallende zaken, waarover ik hier graag, vooruitlopend op berichtgeving in Motief, kort verslag doe.

Rehabilitatie Ita Wegman en Elisabeth Vreede

De door de initiatiefgroep van onder anderen onze Nederlandse leden Marijcke van Hasselt en Pieter van Blom werd een motie tot het opheffen van het besluit van 1935, waarbij Ita Wegman en Elisabeth Vreede van hun bestuursfuncties werden ontheven, aan de orde gesteld. In de aanloop naar de stemmingen (tijdens de algemene ledenvergadering op zaterdagmiddag), hebben Stephan Jordan en ik op donderdag de leden verteld over het Elisabeth Vreedehuis in Den Haag. Op donderdagavond hield Frans Lutters een uitgebreide en goed ontvangen lezing over het leven en de persoonlijkheid van Elisabeth Vreede. Op vrijdagavond sprak Peter Selg over Ita Wegman, maar eigenlijk vooral over de huidige vereniging, die hij ziek vond. Met een vrijwel unaniem besluit (een enkele tegenstem en onthouding) werd de betreffende motie aangenomen. Duidelijk was allen ook dat dit formele besluit niet de rehabilitatie is, maar dat het bijdraagt aan een rehabilitatie die reeds was ingezet en verder mag worden doorgezet. Als zodanig een mooi en enigszins feestelijk moment van de bijeenkomst.

Herbenoeming Paul Mackay en Bodo von Plato

De door het bestuur voorgestelde bevestiging van de verlenging van de bestuurstermijn van de bestuursleden Paul Mackay en Bodo von Plato is niet goedgekeurd. Zeven jaar geleden werd de levenslange benoeming van de bestuursleden vervangen door een zevenjaarstermijn. Voor Paul Mackay en Bodo von Plato begon deze termijn in 2011 en nu waren zij aan herbenoeming toe. De algemene vergadering heeft niet in meerderheid vóór gestemd. Voor de jaarbijeenkomst van vier dagen (donderdag tot zondag) hadden zich circa 560 leden aangemeld. Bij het gedeelte van de jaarvergadering op zaterdagmiddag, waarop de stemming plaatsvond, liep de zaal vol tot bijna 1000 leden. Er werden bij de stemming voor de nieuwe bestuurstermijn voor Paul Mackay 937 geldige stemmen uitgebracht, 408 voor, 467 tegen en 62 onthoudingen. Voor Bodo von Plato 940 geldige stemmen en 398 voor, 486 tegen en 56 onthoudingen.

Seija Zimmermann treedt als bestuurder af vanwege haar werk als kinderneurologe en dragende kracht van de complementaire geneeskunde in Finland (wat samenvalt met een emeritaat op de pensioengerechtigde leeftijd, maar zij blijft dus in Finland actief). Het bestuur bestaat daarom nu uit Justus Wittich (penningmeester), Joan Sleigh (Algemene Sectie), Constanza Kaliks (tevens leiding Jeugdsectie) en Matthias Girke (tevens leiding Medische Sectie).

Paul Mackay en Bodo von Plato kregen een langdurige staande ovatie voor hun inzet voor de vereniging, zodat niet de indruk moet ontstaan dat hun persoon als zodanig in het geding was. Zij maken vooralsnog nog steeds deel uit van de Algemene Sectie van de Goetheanum-leiding, waarin zij immers een taak hebben die boven hun bestuursfunctie uitgaat. Hoe dit verder zal gaan is in beraad.

Overige moties

Op de vergadering werden onder meer nog vier verdere moties van Thomas Heck behandeld, die door hem na behandeling alsnog werden ingetrokken of werden weggestemd. Opvallend was het op zijn minst dat hij bij de bespreking van de jaarcijfers in afwijking van de officiële jaarrekening een tekort van € 3,8 mln. becijferde, welk getal op dat moment ook in de pers opdook (de jaarrekening werd overigens goedgekeurd en décharge verleend). Een motie van Eckhart Dönges om in het blad Das Goetheanum elke week tenminste één volle bladzijde tekst van Rudolf Steiner af te drukken kreeg een meerderheid van de stemmen achter zich.

De Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft als Weltgesellschaft

Tijdens de aanloop en op de vergadering speelde nadrukkelijk het thema van de vereniging als een de hele wereld omvattende vereniging. Het was namelijk in de voorvergadering van de secretarissen-generaal en vertegenwoordigers van de landelijke verenigingen duidelijk geworden dat er een verschil in opvatting bestond tussen het bestuur van de Zwitserse vereniging, waarvan alle leden vonden dat Paul Mackay en Bodo von Plato niet moesten worden herbevestigd, en de secretarissen-generaal en landelijke vertegenwoordigers, die (met alle nuance en onderscheidenheid) alle van mening waren dat deze beide bestuurders een belangrijke taak in het team van het bestuur en de Goetheanum-leiding hebben. Met het oog op de ontwikkeling van de hernieuwing van de Goetheanum-impuls zou het zeer onwenselijk zijn als het bestuur hen zou moeten missen.

De kring van de secretarissen-generaal heeft dat in november 2017 al publiekelijk uitgesproken. De Zwitserse secretaris-generaal brak overigens zijn aanwezigheid gedurende de vergaderingen van deze kring in november af en ook de secretaris-generaal van Italië was op het einde niet meer aanwezig (in volgorde van aantal leden per land: wel Duitsland met twee secretarissen-generaal, Nederland, USA, Zweden, Groot-Brittannië, Frankrijk, Brazilië, Australië, Noorwegen, Finland, Oostenrijk, Denemarken, België, Nieuw-Zeeland, Canada en Japan).

In de dagen voor de jaarvergadering kwamen daar nog alle vertegenwoordigers van de bestaande landelijke verenigingen zonder uitzonderingen bij (Oost-Europese landen, Zuid-Afrika, India et cetera). Zien wij hen als representanten van de vereniging als wereldgemeenschap, dan is het Zwitserse standpunt de uitzondering (nog geen 10 % van de leden). Op de vergadering heeft de grote kring van vertegenwoordigers de aanwezigen op het hart gedrukt ook deze stem in de afwegingen mee te nemen.

Het Zwitserse verenigingsbestuur publiceerde in haar mededelingenblad nog enkele dagen voor de vergadering aan al haar leden zijn brief aan de algemene Vorstand met daarin het oordeel dat Paul Mackay en Bodo von Plato niet moesten aanblijven. Twee medewerkers van het Goetheanum namen in krachtige termen tegen Paul Mackay en Bodo von Plato stelling in het (Zwitserse) digitale tijdschrift Ein Nachrichtenblatt en riepen de leden op om naar de vergadering te komen en tegen de herbenoeming te stemmen.

Gelet op de reacties in de zaal en uiteindelijk ook de stemmingsuitslag ontstond bij de kring van secretarissen-generaal en de landelijk vertegenwoordigers de stellige indruk dat de negatieve stemming bij meer lokale leden oververtegenwoordigd was en de positieve stem van leden verder weg minder tot uitdrukking kwam. Aanwezig was nog geen 2% van de leden uit de hele wereld. Gezien het geringe verschil in stemmen en het grote verschil in gerepresenteerde bestuursstandpunten moeten wij ons op die situatie wel bezinnen.

Jaarmotief en -impuls

Door de dominantie van het bestuursvraagstuk zou ten onrechte in de schaduw kunnen blijven dat de jaarbijeenkomst toch vooral bedoeld was om een beweging in de vereniging op basis van de Grondsteenmeditatie te versterken en om de betekenis en relevantie van de Goetheanum als Hogeschool voor Geesteswetenschap te verlevendigen. Wij namen de betekenis van het Geest-Bezinnen in dat verband in ogenschouw. Bijdragen daarover waren er van Stefano Gasperi (secretaris-generaal van Italië), Ariane Eichenberg, Bodo von Plato, Christiane Haid, Justus Wittich en mij. Over dit thema meer op onze jaarvergadering voor Pinksteren!

Jaap Sijmons, secretaris-generaal voor Nederland

Er was hier het een en ander aan voorafgegaan, de vorige keer meldde ik enkele berichten uit de niet-antroposofische (Duitstalige) pers. Dat kan met het volgende worden aangevuld. Eerst maar het grote interview in weekblad Das Goetheanum (nummer 10 van 9 maart) met de beide bestuursleden Bodo von Plato en Paul Mackay, dat kort voor de jaarvergadering online gratis toegankelijk werd gemaakt onder de titel ‘Lass mich ein, ich bin deine wahre Menschenwesenheit’:

Am 24. März stimmt die Generalversammlung der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft darüber ab, ob Paul Mackay und Bodo von Plato ihr Vorstandsamt am Goetheanum um sieben weitere Jahre verlängern werden. Sie selbst haben diesen Zäsurmoment in die Satzung eingebracht und damit das Amt auf Lebenszeit verabschiedet. Wir baten sie zu einem Gespräch und fragen: Wie geht es ihnen selbst, wie sehen sie die Entwicklung der Anthroposophie, was ist ihnen gelungen und in welche Zukunft schauen sie?

Maar ook Christian Mensch van de Basellandschaftliche Zeitung / Solothurner Zeitung, die de vorige keer al ter sprake kwam, had over hetzelfde onderwerp twee nieuwe bijdragen. Op 23 maart was dat ‘Das Geld der Rudolf-Steiner-Bewegung wird langsam knapp’:

An ihrer Jahrestagung hat die Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft grundlegende Entscheide zu treffen. Denn die Rudolf-Steiner-Bewegung kämpft mit anhaltenden finanziellen Problemen.

Op 27 maart gevolgd door ‘Hardliner proben Aufstand: Steiner-Bewegung verweigert dem Vorstand die Gefolgschaft’:

Die GV der Allgemeinen Anthroposophischen Gesellschaft hat zwei Vorstandsmitgliedern die Bestätigung für eine weitere siebenjährige Amtszeit verweigert. Als Reaktion trat Weleda-Chef Paul Mackay per sofort aus dem Führungsgremium zurück.

Even een heel ander onderwerp, dat op 23 maart aan bod kwam bij Deutschlandfunk, over Friedrich Rittelmeyer:

Der erste christlich-anthroposophische Bischof Deutschlands

Die meisten Deutschen dürften ihn nicht kennen: Friedrich Rittelmeyer. Im Umfeld von Waldorfschulen ist das anders: Rittelmeyer war der erste Erzoberlenker der Christengemeinschaft, einer Kultgemeinschaft, die der Anthroposophie nahe steht. Vor 80 Jahren ist Rittelmeyer gestorben.

Maar goed, laten we eerst terugkeren naar Nederland, naar iets anders ook. Op de website van Motief staat bij #220 van maart deze ‘Ontmoeting’:

Het is woensdagochtend, half tien… de luiken net open. Iemand klopt op de deur. Of we al koffie schenken? Ons café opent pas om 10 uur, maar ik laat de man binnen. Hij neemt plaats in de serre, bij het raam en kijkt uit over de winterse tuin. Ik vertel hem over ons koffieconcept: geen dure pistonmachine, maar vers gemalen bonen in een cafétiere. Van de beste koffieleverancier van Nederland: Peeze koffie. ‘Een cafétiere, met van die slappe koffie?’, vraagt de man, die thuis overduidelijk wel zo’n luxe koffiemachine heeft staan en verse espresso’s maakt. ‘Is dat soms antroposofisch?’ Ik moet denken aan een film die ik laatst zag. Daarin werd gegrapt over de zogenaamde ‘antroposofische knuffel’: een muf ding met knoopjes in handjes en voetjes. Nee, het vooroordeel van wollig zijn we nog niet kwijt. Ik kijk hem glimlachend aan nodig hem uit de proef op de som te nemen. En ik vertel dat het mooi meegenomen is als je dan zo’n potje koffie bestelt en even moet wachten tot het getrokken is, er even tijd vrij komt voor het ontmoeten van een ander mens. Een kunstwerk. Of jezelf.

Ik vraag hem of hij er iets lekkers bij wil: wortelcake of appeltaart. Hoeft niet, hij heeft net ontbeten. Nieuwsgierig geworden naar wat hem hier brengt vraag ik hem of hij al van deze plek wist. ‘Ja, ik zie al bijna een jaar containers voor de deur staan in de tijd dat ik hier langsfietste. En opeens hing de vlag uit, branden er kaarsjes binnen en lijkt het huis bewoond. Ik was nieuwsgierig naar wat er nu in is gekomen. Zat er hiervoor niet iets in met dans?’ Ik vertel hem over de euritmie-academie, die naar Leiden verhuisde en hoe de stichting Euritmie het gebouw verzorgde. Om het (gouden) stokje aan de Antroposofische Vereniging over te geven, die er flink in investeerde om het 2018-proof te maken, open voor de wereld. Hij knikt begripvol.

Maar wil ook weten hoe het dan zit met diegene waarvan het huis de naam draagt: Elisabeth Vreede. Wie was zij dan en waarom is het naar haar vernoemd? Ik vertel hem over de jonge Elisabeth, die hier op een paar steenworpen afstand woonde, dat Rudolf Steiner bij haar ouders thuis lezingen gaf en dat ze later met hem meereisde naar Berlijn en Dornach, om uiteindelijk in het eerste bestuur van de vereniging plaats te nemen. Dat we door deze naam haar eren, maar tegelijkertijd de toekomst tegemoet treden met haar levenswerk indachtig: hemel en aarde verbinden. ‘En grappig,’ zegt de man, ‘zo dicht bij het Vredespaleis, leuke woordspeling als je het zo bekijkt.’ ‘Het was ook nog eens praktisch haar achtertuin’, voeg ik eraan toe.

Op zijn aandringen vertel ik over astrologie en de door haar opgerichte sectie voor wis- en sterrenkunde. Over hoe de antroposofie uitgaat van de realiteit van een geestelijke wereld en onze verbinding daarmee. Hoe je dat in het wereldse, alledaagse kunt vinden: de manier waarop men in de vrijeschool met het kind werkt. Hoe de BD-landbouw zich tot de aarde en kosmos verhoudt en hoe we kunnen vertrouwen op de geneeskracht van ons eigen lichaam, met behulp van de natuur.

Er gaat een lichtje aan bij de man. Hij omschrijft het alsof ‘de puzzelstukjes waarvan hij al wel gehoord had, voor hem op tafel worden uitgespreid’. Hij past ze in elkaar. En bestelt ondertussen een tweede rondje koffie. Toch minder slappe hap dan gedacht, bij die antroposofen op de Riouwstraat.

Stephan Jordan, bestuurslid en antropreneur in het Elisabeth Vreedehuis

En als we dan toch bezig zijn, mag deze Motief #219 van februari er ook wel bij, dan weten we weer waar het allemaal om gaat:

Grondsteenwerk

Als ik op 1 januari het gordijn opendoe, blijkt het tot mijn verrassing helder te zijn. Ik besluit om de Langbroekerwetering af te fietsen op zoek naar een mooie plek voor de nieuwjaarszonsopkomst. Bovendien is het – heerlijk – de stilste (maandag)ochtend van het jaar. De Grondsteenspreuk is, zoals wel vaker, mijn reisgezelschap. Enerzijds omdat deze menszijn, wereld en geestelijke wereld met elkaar verbindt, anderzijds omdat de Grondsteenconferentie voor de deur staat. En heel verheugend: met een groot aantal aanmeldingen.

Als antroposofie, zoals Rudolf Steiner zegt, gedaan moet worden, dan is dat in meditatieve oefeningen en reflectie, in samen of alleen studeren, in stille momenten waarin iets wezenlijks kan oplichten – als inzicht en als ontmoeting met een wezen. Door als Mensenziel bewuster open aanwezig te zijn en wakkerder te zijn voor je gevoelens, zoals de derde en de tweede strofe van de Grondsteenspreuk beginnen. En door, zoals in de eerste strofe genoemd, levend in je ledematen, meer geaard te zijn, verbonden met de aarde dus; de levende aarde die ons draagt. En die ons – voor zover ze dat nog kan – verdraagt… Maar die ook ons bewustzijn nodig heeft. Niet in de laatste plaats omdat we als mens meer en meer de engelentaak moeten overnemen om de elementenwezens te verzorgen. Kunnen we ons dat steeds meer her-inneren?

Aandacht geven aan wat je voelt (en dat je voelt soms ook), geeft het pittige besef dat al die gevoelens realiteiten zijn; schaamte, verlangen naar goedkeuring, vriendschap, irritatie, onzekerheid, blijdschap, verdriet enzovoort. Kun je aanvaarden dat ze er zijn? En dat ze bij ieder mens verschillend zijn en ook in elk moment verschillend? In het bezinnen, in ziele-evenwicht, kun je, behalve ervaren wat die heftige opmerking voor jezelf betekent, ook aandacht geven aan wat die eigenlijk betekent voor degene die hem maakt. Wat spreekt er doorheen? Hoe ontmoet ik jou en de wereld en hoe doet de ander dat?

En ook spreekt de Grondsteenspreuk van een rustend hoofd, een elementaire klus in de stroom van planningen, oordelen, je afvragen, voorstellingen. Dat is niet enkel een kwestie bij meditatie of andere scholingsoefeningen, maar ook als je echt wil luisteren; als je – samen of alleen – een werkelijk goed idee nodig hebt. Of als dat goede idee jou nodig heeft. De Grondsteenspreuk zit vol met oproep. Met de vraag om gedaan te worden. En om samen gedaan te worden. Zeker ook in de bestudering, verdieping en uitwisseling, die een enorme stimulans zijn elke Grondsteenconferentie weer. Maar ook in het dagelijks leven. Het leven op en met de aarde en alle wezens die daarbij horen. Het leven met en tussen Mensenzielen. Opdat goed worde.

Clarine Campagne, bestuurslid

De vorige keer had ik van de Vlaming Lieven Debrouwere acht afleveringen genoemd van zijn serie over Antroposofie en karmabewustzijn op zijn weblog Vijgen na Pasen. Daar zijn er inmiddels weer vier bijgekomen:

3 maart 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (9)
9 maart 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (10)
16 maart 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (11)
23 maart 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (12)

Iets soortgelijks geldt voor Lorenzo Ravagli en zijn serie over de geschiedenis van de Algemene Antroposofische Vereniging, vooral aan de hand van de jaarvergaderingen in Dornach en de verslagen daarvan in Das Goetheanum. We waren de vorige keer gekomen tot 1977. Er kwamen nog twee berichten over dat jaar, om vervolgens door te gaan naar 1978:

1977

Anthroposophen sahen in den revolutionären Umtrieben der jungen Generation vor allem eines: die Sehnsucht nach dem Geist. Dabei konnten sie sich auf den Gründer der Bewegung stützen, der selbst solche Umtriebe als Symptome fehlgeleiteter Spiritualität gedeutet hatte. Als Beispiel sei hier an vielzitierte Ausführungen aus einem Vortrag vom 11. September 1920 erinnert. [Die Weihnachtstagung kann gerufen werden]

1977

Der restliche Teil der Generalversammlung war ausgewählten Länder- und Sektionsberichten gewidmet. Von Interesse sind hier die Beiträge zu Italien und den USA, da sie Einblick in die politische und kulturelle Urteilsbildung sowie das Selbstverständnis führender Anthroposophen im Jahr 1977 geben [Auf der Suche nach dem unentdeckten Amerika]
________________________________________

1978

Das »Dreipäpstejahr« verdankt seinen Namen spektakulären Ereignissen in der katholischen Kirche. Aber nicht nur diese altehrwürdige Institution weist 1978 eine durchwachsene Bilanz auf, sondern auch die Nebenbühne der neuen religiösen Bewegungen und die Hauptbühne der Weltpolitik [Anthroposophie im Dreipäpstejahr]

1978

Wenden wir uns der Generalversammlung als treuem Spiegel des Gesellschaftsbewusstseins zu, die 1978 am 19. März stattfand. Der Tradition entsprechend eröffnete der Vorsitzende, Rudolf Grosse, die Versammlung durch eine Ansprache, in die ein Totengedenken eingebettet war [Versäumte Versöhnung 1]

1978

Der vierte Verstorbene, den Grosse namentlich erwähnte, veranlasste ihn zu etwas längeren Ausführungen, da das problematische Verhältnis zur Institution, die jener repräsentierte – das Jahrzehnte der Gesellschaftsgeschichte geprägt hatte und auch 1978 fortbestand –, den meisten Anwesenden in lebhafter Erinnerung gewesen sein dürfte und Grosse selbst an der Entwicklung dieses Verhältnisses maßgeblich beteiligt gewesen war [Versäumte Versöhnung 2]

1978

Im Schatzmeisterbericht Gisela Reuthers bei der Generalversammlung 1978 spiegelte sich der Mitgliederzuwachs und die zunehmende Attraktivität der Anthroposophischen Gesellschaft.[1] Die Bilanz wies zum Ende des Jahres 1977 Aktivposten in Höhe von rund 16 Millionen Schweizer Franken aus und Passiva in Höhe von rund 10 Millionen. [Zwischen Erlösungsbedürfnis und anthroposophischer Mission]

1978

1978 stand ein für die anthroposophische Metahistorie bedeutender Jahrestag bevor: im Herbst 1979 sollte der Anbruch des »neuen Michaelzeitalters« zum hundertsten Mal wiederkehren. Auf den Erzengel Michael hatte Steiner früh hingewiesen. [Kulturpolitik im Zeichen Michaels ...]

Ik denk dat ik hiermee wel ongeveer het belangrijkste van de afgelopen maand in beeld heb. Het is in ieder geval genoeg te lezen. En voor wie dat niet zo mocht zijn... er zijn nog een paar boeken te melden.

Presentatie van Gebruik je hersens!

Zondagmiddag 8 april, 14.00-16.00 uur, is de presentatie van het nieuwe boek van Arie Bos: Gebruik je hersens!

Voor de meeste boeken over hersenen moet je een universitaire of tenminste een voortgezette opleiding hebben gevolgd om ze te kunnen lezen. Dat geldt ook voor zijn eigen boeken, bedacht Arie Bos. Terwijl hij eigenlijk vond dat iedereen zou moeten kunnen lezen wat hij daarin beweert.

Daarom besloot hij een versie te maken die voor ieder mens, ook voor scholieren in de hoogste klassen van de middelbare school, leesbaar zou moeten zijn.

De auteur verdedigt in dit boek dat niet de hersenen ons gebruiken, maar dat wij onze hersenen gebruiken. Dat doet hij door de werking en de bouw van de hersenen uit te leggen en de rol die het bewustzijn hierin speelt. Wij zijn niet onze hersenen, maar door ze te gebruiken maken we ze tot een bij ons passende hulp voor al ons doen en laten. Hierbij komen zoveel aspecten ter sprake dat je, wanneer je het boek uit hebt, heel veel over hersenen te weten bent gekomen.

Grote Zaal van het Ita Wegmanhuis, Weteringschans 74, 1017 XR Amsterdam.
Vanaf 13.00 uur inloop, koffie en thee, na afloop borrel en hapjes.
Het boek zal daar te koop zijn (prijs: €16,50)

Eerder was daar op dezelfde plek:

Ita Wegman - een levensschets

Feestelijke boekpresentatie van de nieuwe biografie, geschreven door Ed Taylor.

Tevens houdt Ed Taylor een lezing over hoogtepunten uit de levensloop van Ita Wegman.
Eveneens wordt gepresenteerd: de herziene herdruk van het boek Oude en nieuwe mysteriën, van Ita Wegman.

(op de foto: Ita Wegman in Amsterdam samen met Daniël Dunlop en Pieter de Haan)

zondag 4 maart 14:15 uur
Ita Wegmanhuis
Weteringschans 74, Amsterdam

Maar verder kan ik over dit boek helaas niets vinden. En dan voor diegenen die het Duits machtig zijn.

Peter Selg, Die Mysterien der Zukunft. Vom Lebenswerk Sergej O. Prokofieffs

720 Seiten, 19 Abb., Leinen mit Schutzumschlag 35,– Euro / 42,– CHF ISBN 978-3-906947-07-5

Als Sergej O. Prokofieff im Jahr 2001 in den Vorstand der Anthroposophischen Gesellschaft und in die Leitung der Freien Hochschule für Geisteswissenschaft berufen wurde, nahm er sich vor, am Goetheanum in Dornach, als dem prädestinierten «Ort der neuen Mysterien», intensiv an fünf Themen weiterzuarbeiten, die er seit drei Jahrzehnten verfolgt hatte. Rückblickend fasste er sie wie folgt zusammen:

1. Die Pflege der Beziehung zu Rudolf Steiner
2. Die Vertiefung der anthroposophischen Inhalte und vor allem der anthroposophischen Christologie
3. Die Erarbeitung eines immer besser werdenden Verständnisses der Weihnachtstagung 1923/1924 als der Begründung der neuen Mysterien
4. Die Entfaltung der Esoterik der Anthroposophischen Gesellschaft
5. Die Stärkung der Wirksamkeit der Ersten Klasse der Freien Hochschule für Geisteswissenschaft durch Erkenntnisarbeit und die Weiterentwicklung der Allgemeinen Anthroposophischen Sektion als Ort der geistigen Forschung. – Vom Goetheanum aus sollten die spirituellen Inhalte dieser Themenkreise ausstrahlend in der Welt wirksam werden.

En om in stijl te eindigen:

Rudolf Steiner, Briefe und Meditationen für Ita Wegman. Zur Rehabilitierung Ita Wegmans. Band 1

144 Seiten, 43 Abb., Leinen mit Schutzumschlag 25,– Euro / 30,– CHF ISBN 978-3-906947-10-5

Rudolf Steiner arbeitete in den letzten zwei Jahren seines Lebens intensiv mit der Ärztin Ita Wegman zusammen. Mit ihrer Unterstützung begründete er nicht nur die anthroposophische Medizin und Heilpädagogik, sondern auch die Anthroposophische Gesellschaft und ihre Freie Hochschule in neuer Form. Ita Wegmans Bedeutung für das Zustandekommen und die Abhaltung der «Weihnachtstagung» Ende des Jahres 1923 war groß. – Nach seinem Tod formierte sich der Widerstand gegen ihre Person und Position und führte nach Prozessen der Verkennung und Diffamierung zu ihrem Ausschluss vom Goetheanum und der Anthro posophischen Gesellschaft.

Der erste Band dieser Dokumentation beinhaltet Rudolf Steiners Zeugnisse, die – in Form von Briefen und Meditationen – von seiner Wertschätzung Ita Wegmans und ihrer Bedeutung für ihn sprechen. Erstmals werden in diesem Band all seine Briefe an sie aus dem Jahr 1924 in Handschrift wiedergegeben.

Ondernemingskamer

Het is weer tijd voor het maandelijkse shotje nieuws. Meer blijkt nu eenmaal niet te lukken. Niettemin blijven de bezoekerscijfers constant. Ik let er tegenwoordig nauwelijks meer op. Enige tijd geleden passeerden we de één en een kwart miljoen pageviews… het gaat maar door. Dus zo nu en dan wat nieuws plaatsen kan geen kwaad. Dan heeft u alles hier toch handig bij elkaar. Én het verdwijnt niet. Dat is ook wat waard.

Samengaan De Nieuwe Band en Odin
31 januari 2018

Biologisch(-dynamische) voedselcoöperatie Odin wil samengaan met de biologische coöperatieve groothandel De Nieuwe Band, zo maakten de beide organisaties op 30 januari bekend. Odin heeft, behalve een webwinkel en een bezorgdienst, tevens negentien biologische supermarkten in het hele land, Odin Estafette geheten. De Nieuwe Band is vooral bekend van haar natuurvoeding in de vorm van droogwaren.

‘Het is de bedoeling dat alle activiteiten van De Nieuwe Band zullen worden geïntegreerd binnen de Estafette Odin BV, die dan de naam Odin De Nieuwe Band BV zal krijgen. De directie van de nieuwe organisatie zal worden gevoerd door de gezamenlijke directies van Estafette Odin BV en De Nieuwe Band.’

Beide organisaties zijn pioniers op hun gebied. Ze vieren dit jaar hun 35e verjaardag en hebben dus samen 70 jaar ervaring in biologisch en innovatieve ketenstructuren.

Op de locatie in Marum (De Nieuwe Band, in Friesland) zal de focus blijven liggen op droogwaren en verpakkingsactiviteiten. In Geldermalsen (Odin, in Gelderland) komt de nadruk nog meer dan nu te liggen op vers en online.

‘De visies van de twee organisaties op de toekomst, op landbouw, op samenwerking in de keten en op voedingskwaliteit sluiten nauw op elkaar aan. Door Odin en De Nieuwe Band samen te voegen ontstaat een 100% biologische totaalleverancier, coöperatief georganiseerd en met een sterke eigen regie op de keten van boer tot bord.’

Odin organiseert op 8 februari, 19.30-21.30 uur, een inspiratieavond in het Elisabeth Vreedehuis in Den Haag. Odin-directeur Merle Koomans (op de foto) vertelt hoe het gaat met Coöperatie Odin. Lizelore Vos (akkerbouwer van Dames en heren Vos) vertelt over haar passie, producten en de verbinding met Odin. Napraten onder het genot van een hapje en drankje. Aanmelden kan bij de kassa van je Odin winkel of via consument@odin.nl. Iedere deelnemer krijgt na afloop een Odin goodiebag met heerlijke producten. Vanaf 19.00 uur staat de koffie klaar.

Vreedehuis (voorheen De Zalen), Riouwstraat 1, 2585 GP Den Haag. Bereikbaar met tram 16 of 1, na 18.00 uur is parkeren gratis


Afscheidsrede Edith Lammerts gepubliceerd op Foodlog
5 februari 2018

Op 7 december 2017 nam Edith Lammerts van Bueren afscheid als bijzonder hoogleraar biologische plantenveredeling aan Wageningen University & Research. Motief berichtte erover op 29 november 2017 in ‘Afscheid Edith Lammerts bij het Louis Bolk Instituut’. Zij hield daarbij voor het breed toegestroomde publiek, ruim tweehonderd man sterk, haar afscheidsrede in het Engels: ‘Plant breeding: adding new dimensions to resilience’. De afgelopen week heeft Foodlog van Dick Veerman in drie delen de Nederlandse vertaling ervan gepubliceerd, onder de titel ‘Plantenveredeling: nieuwe dimensies aan veerkracht’. Deel 1: ‘Hoe biologische plantveredeling professioneel werd in Nederland’, deel 2: ‘Hoe veredel je ondergrondse raseigenschappen?’ en deel 3: ‘Veredelen van planten moet geen truukje zijn maar beleid’.

Edith Lammerts propageert daarin een nieuwe benadering van het veredelingsbedrijf, waarin de verschillende deelnemende partijen elkaar respecteren en met elkaar samenwerken. Zij noemt dit systeem-gebaseerd: ‘Systeem-gebaseerde veredeling moet systeemgericht zijn, zowel door zijn focus op de holistische beleidsdoelen als door zijn methodologie die holistische en reductionistische benaderingen integreert. Om alle spelers in staat te stellen vanuit systeemdenken te handelen, is er een mentaliteitswijziging nodig van particuliere bedrijven, producenten, burgers en beleidsmakers. Dit vereist meer maatschappelijk verantwoord ondernemen, het toepassen van circulaire economie en waarachtige kostenberekening (true-cost accounting), en ondersteuning met eerlijk en groen beleid. Er zijn al uitgangspunten om op voort te borduren.’

Edith Lammerts stond ook op de Biobeurs in Zwolle, die op 17 en 18 januari werd gehouden. Daar verzorgde zij een workshop ‘Biologische plantveredeling vanuit breed perspectief’: ‘Tijdens haar afscheidsrede biedt Prof. dr. Edith T. Lammerts van Bueren uitzicht op nieuwe systeemgerichte plantenveredeling die verder reikt dan alleen selectie op eigenschappen zoals ziekteresistentie, beworteling en stikstof efficiëntie. In haar toekomstvisie breidt zich dit uit naar bredere doelen om zowel de ecologische als sociale veerkracht te versterken. Dit betreft niet alleen agrobiodiversiteit (inclusief kleine gewassen), klimaatrobuustheid en ecosysteemdiensten, maar ook aspecten zoals sociale rechtvaardigheid, voedselzekerheid (hoeveelheid en kwaliteit) en voedselsoevereigniteit (in dienst van culturele diversiteit) om tot een verduurzaming en verbreding van plantenveredeling te komen. Hoe gaan we hiermee aan de slag?’

Op die plek is haar vertaalde rede ook in zijn geheel als pdf-document te downloaden. Wat overigens ook kan op de website van Wageningen University & Research, onder ‘Staff Publications’ met het nummer 532024: ‘Plantenveredeling: Nieuwe Dimensies van Veerkracht’. Maar dan moet je de weg op de universiteit weten te vinden. In ieder geval wist NRC Handelsblad dat. Op 3 januari 2018 interviewde Marianne Heselmans haar over de volle breedte van een pagina, getiteld: ‘Klein wonder: biologische aardappelen.’

De foto toont een handmatige aardappelbloembestuiving (bron: WUR)


Landelijke bibliotheek in Den Haag is weer geopend
7 februari 2018

Het Elisabeth Vreedehuis in Den Haag beleefde op 20 januari haar officiële opening. Antroposofie Magazine berichtte erover:

‘Niet alleen zijn er lezingen en studiebijeenkomsten op het gebied van antroposofie, ook voor muziek, kunst en andere culturele uitingen ben je er aan het juiste adres. Bovendien kun je er van woensdag tot en met zaterdag binnenlopen en genieten van een kopje koffie of een broodje in het lunchcafé. Uiteraard zijn alle producten hier van biologische kwaliteit.

Al decennialang is dit pand aan de Riouwstraat in Den Haag een plek waar activiteiten met een antroposofisch karakter plaatsvinden.’

Er wordt door verschillende partijen gebruik van gemaakt:

‘Zo is het onder meer de thuisbasis van het Studiecentrum voor Antroposofie in Den Haag en van de Bibliotheek van de Antroposofische Vereniging in Nederland. In het verleden waren ook antroposofische studies als de Euritmieopleiding en de opleiding tot docent Muziek in dit pand gehuisvest. Inmiddels heeft ook de Jeugdsectie van de Antroposofische Vereniging er zijn intrek genomen.’

Intussen is de landelijke bibliotheek weer open en is de eigen website online:

‘De bibliotheek van de Antroposofische Vereniging in Nederland bestaat sinds 1925 en is sinds 1958 gevestigd in Riouwstraat 1 te Den Haag. Ze is voor zowel leden- als niet-leden van de Antroposofische Vereniging vrij toegankelijk.

Grootste collectie

De collectie omvat een vrijwel volledige verzameling van de Nederlandse antroposofische literatuur, en een groot deel van de Duitse en Engelse. Met ongeveer 18.000 boeken, 100 dvd’s, verschillende archieven en een tijdschriftarchief met 240 titels en ca. 34 lopende abonnementen is het de grootste antroposofische collectie in Nederland.

Uw bibliotheek online

In deze website vindt u de volledige collectie in een makkelijk doorzoekbare catalogus.

Als u lid bent van deze bibliotheek, kunt u inloggen en daarna online boeken en dvd’s reserveren. U kunt ze vervolgens ophalen in Den Haag of tegen verzendkosten thuis laten sturen. Ook kunt u na inloggen de termijn van geleende materialen verlengen.’


Waarop bouwen wij de Algemene Antroposofische Vereniging?
14 februari 2018

De jaarvergadering en de algemene ledenvergadering van de Algemene Antroposofische Vereniging aan het Goetheanum in Dornach, Zwitserland, wordt dit jaar van 22 tot en met 25 maart gehouden. Het thema is: ‘Waarop bouwen wij? Toekomstperspectieven van de Antroposofische Vereniging.’ De Nederlandse inbreng is ditmaal vrij hoog. Speciaal doordat twee Nederlandse pioniersbestuursleden, namelijk Ita Wegman en Elisabeth Vreede, in het centrum van de belangstelling zullen staan. De reden daarvoor hebben wij hier op 21 december 2017 al eens belicht, in ‘Verwerking van het verleden: rehabilitatie van Ita Wegman en Elisabeth Vreede’.

Zie ook deze oproep: ‘Aan de basis van dit ledeninitiatief staat een brochure die beoogt in brede zin begrip en steun voor deze rehabilitatie te wekken. De achterliggende gedachte is dat het een ledenbesluit was dat destijds leidde tot het onterechte ontslag van beiden uit het eerste Kerstbijeenkomstbestuur en tot de onterechte smet op hun naam.’

Het programma voor de jaarvergadering 2018 die drie hele dagen in beslag neemt, is hier te vinden. Frans Lutters zal op donderdagavond een voordracht over Elisabeth Vreede houden, Peter Selg doet dit over Ita Wegman op vrijdagavond. Onder anderen schrijft bestuurslid en sectieleider van de medische sectie Matthias Girke dat de werkzaamheid van de antroposofie en daarmee ook van de Antroposofische Vereniging zich ontwikkelt in de verbinding met de huidige uitdagingen en de noden van onze tijd. Kan de antroposofie bijdragen aan oplossingen, of, zoals een spreekster het een keer formuleerde, een ‘medicijn’ voor de wereld worden? En hoe kan de Antroposofische Vereniging deze werkzaamheid mogelijk maken en ondersteunen?

Zulke vragen leiden naar met Ita Wegman verbonden impulsen voor de toekomst, de relatie tot de wereld en de macrokosmos naar die van Elisabeth Vreede. In de jaarvergadering wil men de met deze persoonlijkheden verbonden impulsen voor de toekomst versterken in het werk van de vereniging. Er zullen werkgroepen zijn van de elf secties van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap die hun werk presenteren en ter discussie stellen.

Verdere informatie is hier te downloaden.


Nieuwe website voor het Elisabeth Vreedehuis
21 februari 2018

Na de officiële opening van het Elisabeth Vreedehuis in Den Haag in januari en de vernieuwing van de website van de landelijke bibliotheek in Den Haag van de Antroposofische Vereniging aldaar, is nu ook de nieuwe, fraai vormgegeven website van het Elisabeth Vreedehuis online: ‘Antroposofie levend vernieuwen: dit staat centraal in het Vreedehuis, een ontmoetingscentrum waar nieuwe verbindingen kunnen ontstaan. Ongedwongen en met aandacht voor de wereld.’

Er zijn allerlei mogelijkheden voor ontmoeting: ‘In het Vreedehuis vindt u moderne, open ruimten voor kleine en grotere groepen. Een ideale plek voor concerten, vergaderingen, bijeenkomsten en vieringen.’

Het gebouw is niet alleen voorbehouden aan antroposofische activiteiten.

‘Het Vreedehuis wil meer zijn dan een verenigingsgebouw. Door de verbouwingen die de afgelopen maanden in het pand hebben plaatsgevonden, is het nu dan ook beter ingesteld op het faciliteren van andere bijeenkomsten, zoals lezingen, debatten en concerten. Dat hoeven niet per se antroposofische initiatieven te zijn. Als het maar gaat om gedachten of onderwerpen die ook in de antroposofie aan de orde komen. Verschillende levensvisies kunnen elkaar kunnen bevruchten. Of het nu gaat om Boeddhisme of Islam… de antroposofie heeft het in zich om al die stromen met elkaar te verbinden. Zo kan het gebouw een netwerkfunctie krijgen, en tevens een plek zijn waar mensen antroposofie kunnen ervaren door te doen.’

Daarnaast kan er ook van Lunchcafé De Serre gebruik worden gemaakt:

‘Van woensdag tot en met zaterdag serveren we in ons lunchcafé een keur aan lekkers. Alles is biologisch en u proeft hier de beste koffie van Nederland. U bent van harte welkom tussen 10.00 en 17.00 uur.’


Gebouw gezondheidscentrum Haarlem vernoemd naar Joop en Ellen van Dam
21 februari 2018

Het gaat hard bij de bouw van het nieuwe antroposofische gezondheidscentrum in Haarlem. We berichtten er een jaar geleden over, op 3 februari 2017. De eerste paal werd vervolgens geslagen op 19 juli 2017, de grondsteenlegging vond plaats op 15 september 2017 en het hoogste punt werd twee weken geleden bereikt, op 6 februari 2018. Er bestaan uitgebreide fotoreportages van deze evenementen, er is zelfs een filmpje gemaakt van het slaan van de eerste paal.

Ook werd door de patiëntenvereniging in september 2017 een speciale krant gemaakt, met daarin vele details van het nieuwe centrum. Zoals dat het gebouw in mei 2017 een eigen naam kreeg: het Van Dam Huis, genoemd naar Joop van Dam, voormalig huisarts in Haarlem en grondlegger van dit therapeuticum.

De patiëntenvereniging schrijft over hem:

‘Daarnaast was hij ook representant van de antroposofie van waaruit hij werkte, als voorzitter van de Antroposofische Vereniging en heel lang als bestuurslid daarvan. Tot slot was hij lang betrokken bij ouder- en kindzorg als schoolarts. De naam verwijst ook naar Ellen van Dam. Heileuritmiste, antroposoof in hart en nieren en van onschatbare waarde voor Joop’s werk. Vaak trokken zij samen op en zij woonden lang op het Bolwerk in Haarlem. Wij zijn ons bewust dat het nog recente overlijden van Joop ook bezwaren heeft voor het gebruiken van de naam. We zijn dan ook blij dat zijn familie de naam van harte ondersteunt. Wij willen benadrukken dat we in lijn staan van alle mensen die het initiatief hebben genomen om het Therapeuticum in Haarlem te stichten. En ook wij willen ons laten blijven inspireren door de antroposofie om dit mooie werk voort te zetten. We kozen voor “huis” omdat een huis beschutting biedt, een huis biedt plaats aan meerdere individuen, elk met hun eigen inbreng. Zo biedt dit huis onderdak aan de Antroposofische Vereniging in Haarlem, het antroposofisch consultatiebureau en aan het therapeuticum Haarlem.’

Er is ook al een tweede filmpje gemaakt, waarin architect Yaike Dunselman aan het woord komt over het ontwerp dat hij heeft gemaakt. Er zullen nog meer filmpjes volgen. De opening van het gebouw verwacht men in juli van dit jaar, middenin de zomer.

Op de foto: Drude van Houwelingen draagt de grondsteen.

Goed, dat was wat er intussen gebeurde bij Motief. Ook bij Antroposofie Magazine was er in de tussentijd het nodige te vinden. Eerst maar dit.

AM Lente 2018: Gezondheid en Zorg
19 februari 2018

Op 2 maart verschijnt het nieuwe magazine AM met dit keer extra aandacht voor ziektepreventie en het zelfhelend vermogen van de mens, twee belangrijke pijlers in de antroposofische gezondheidszorg. Maar ook de reguliere medische wereld heeft hier steeds meer belangstelling voor. Dat blijkt wel uit de wijze waarop men steeds meer samenwerkt, bijvoorbeeld in de behandeling van patiënten met kanker. We spraken met Erik Baars, lector Antroposofische Gezondheidszorg en verpleegkundige Toke Bezuijen over de integratieve zorg voor kankerpatiënten: samen om de patiënt heen staan. Daarnaast vind je in ons lentenummer artikelen over de volgende onderwerpen:

Natuurlijke kraamzorg: bekijk alles vanuit je baby

Een pasgeboren baby die vanuit de warme, veilige baarmoeder het aardse leven in komt, moet in een klap veel prikkels verwerken. Dat kost veel energie, die het kindje niet kan besteden aan zaken als groeien en hechting.

Muziek maken is gezond

Aldus muziektherapeute Maartje Gillissen. Ze is het dan ook volmondig eens met neurochirurg Erik Scherder, die stelt dat iedereen muziek zou moeten maken. “Met zijn boek Singing in the brain laat hij zien dat muziektherapie werkt.”

Genderidentiteit: hoeveel man/vrouw ben jij?

Vanuit de antroposofie bezien is dit vraagstuk onderdeel van een verschuiving naar een maatschappij waarin het vanzelfsprekend is om je individuele aard optimaal uit te drukken. Als je het goed bekijkt, kun je een echt mens zijn, maar is een echte man of vrouw altijd een karikatuur.

‘Off the grid’ in een Tiny TIM house

Niet alleen je ecologische voetafdruk zo beperkt mogelijk houden, maar ook zo weinig mogelijk fysieke ruimte innemen met je geheel zelfvoorzienende huis: een utopie… of kan het toch echt? Hans Peter Föllmi en Jurgen van de Ploeg bouwden het Tiny TIM House, het enige tiny house dat écht off the grid kan.

En verder onder meer:
• Zangeres Cileke Angenent: “Als je je concentreert op wat je hoort, ga je beter zingen.”
• Feest: Met Palmpasen komt het leven terug.
• Veganistisch eten: een gezonde oplossing voor dierenleed?
• De creatieve kracht van ontspullen en opruimen.

Het lentenummer van AM ligt vanaf 2 maart in de boekhandel. Je kunt ook een los exemplaar bij ons bestellen, voor € 7,95 inclusief verzendkosten. En wil je voortaan AM elke drie maanden in je brievenbus ontvangen? Neem dan een abonnement voor € 29,95 per jaar.


Online lezing over de waarden van vrijeschoolonderwijs
8 februari 2018

Aziza Mayo, lector ‘Waarden van het vrijeschoolonderwijs’ aan de Hogeschool Leiden gaat in op drie vragen:
1. Wat is de essentie van het vrijeschoolonderwijs?
2. Wat doet de vrijeschool om dat mogelijk te maken?
3. Voor welke uitdagingen staat het vrijeschoolonderwijs?

Aziza Mayo vertelt dat het vrijeschoolonderwijs er op is gericht kinderen te helpen om zicht te krijgen op hun persoonlijke levensvragen zoals: wie wil ik zijn, wat wil ik kunnen, hoe wil ik in de wereld bestaan en hoe ga ik daar mijn weg in vinden. Op deze ontwikkelingsweg worden bepaalde menselijke kwaliteiten gewaardeerd en aangemoedigd van waaruit je vorm geeft aan je handelen in de wereld. Ze beschrijft deze kwaliteiten of waarden als innerlijke vrijheid, authenticiteit en oordeelkundigheid. De vrijeschool wil kinderen leren te denken, voelen en vorm te geven vanuit een diepe verbondenheid met de wereld. Zodat je recht doet aan jezelf en aan anderen en het andere in de wereld.

De leerkracht heeft hierbij een essentiële rol. Hij biedt de leerlingen niet alleen een venster op en manier van waarnemen en waarderen van de wereld, maar vooral ook door hoe hij als mens te ontmoeten is. Die ontmoeting ervaar je heel direct in de interacties die leerlingen direct met leerkrachten hebben in de les, maar ook bijvoorbeeld in hoe de leerkracht zijn lessen voorbereid en zich zelf met de les/ontwikkelstof verbindt en hoe de leerkracht zich verhoudt met collega’s en ouders.

De AM Academie organiseert in 2018 diverse online lezingen op het gebied van:
• onderwijs en opvoeding
• gezondheid en zorg
• kunst en cultuur
• BD-landbouw en natuur

Wil je op de hoogte gehouden worden van onze activiteiten? Meld je dan hier aan voor onze gratis nieuwsbrief.


Online lezing over het tussenjaar op de Vrije Hogeschool
22 februari 2018

De druk die vandaag de dag op jongeren ligt is hoog. In het basis- en voortgezet onderwijs moeten ze flink presteren. Steeds meer jongeren kiezen voor een tussenjaar. Waarom? Volgens Nicole Cataldo-Davies zijn ze op zoek naar hun eigen waarden en wie ze zijn in de wereld. En wat is de wereld eigenlijk? Pas als ze zichzelf leren kennen kunnen ze ook een keuze maken voor de toekomst en welke vervolgopleiding ze willen doen.

Nicole is docent aan de Vrije Hogeschool en vertelt in deze tweede AM-lezing over haar ervaringen met de jongeren die ze begeleidt. Hoe ze dit tussenjaar aan de VH vormgeven en voor welke uitdaging ze als docent staat. Vrijehogeschool.nl

Deze online lezing maakt deel uit van een reeks die AM academie organiseert. Bekijk hier alle lezingen van AM academie

Het Parool en NRC Handelsblad meldden gisteren en eergisteren, evenals vakwebsite Skipr, over DeSeizoenen:

Cliëntenraad en directie DeSeizoenen in conflict over zorggeld

De centrale cliëntenraad van zorginstelling DeSeizoenen vermoedt dat de directie, waaronder zorgondernemers Loek Winter en Willem de Boer, zorggeld laten weglekken naar private bv’s. Daarmee zouden ze het verbod op winst maken omzeilen.

Ook DeSeizoenen zelf doet de zaak op de eigen website uit de doeken. Dat begon al op 19 december vorig jaar.

Reactie directie op enquêteprocedure Ondernemingskamer door Centrale Cliëntenraad

De afgelopen periode is er discussie ontstaan tussen de Centrale Cliëntenraad, de directie, de raad van commissarissen en de aandeelhouders van DeSeizoenen over onder meer de (juridische) structuur van DeSeizoenen. De vraagstelling richt zich op de relaties van DeSeizoenen met ondersteuningsorganisatie Care Shared Services en de vastgoedorganisatie binnen dezelfde groep.

Wij hebben begrip voor de vragen van de Centrale Cliëntenraad, maar denken dat een juridische procedure niet de juiste weg is.

DeSeizoenen is een gezonde zorgorganisatie op antroposofische grondslag. Cliënten en ouders/vertegenwoordigers zijn over het algemeen tevreden over de zorg. Er is geleerd van het faillissement van Zonnehuizen waar DeSeizoenen uit voortgekomen is. Een faillissement dat mede veroorzaakt werd door te hoge overheadkosten en een veel te hoge schuldenlast op het vastgoed. Vandaar dat vastgoed en ondersteunende diensten geen deel uitmaken van DeSeizoenen. Door de gezonde en efficiënte bedrijfsvoering kan DeSeizoenen zich optimaal richten op goede zorg.

Er is gesproken over oplossingen, maar dit overleg heeft helaas nog niet tot resultaat geleid. De Centrale Cliëntenraad heeft besloten deze gesprekken niet verder af te wachten, maar om een verzoek in te dienen bij de Ondernemingskamer om – kort gezegd – een onderzoek naar de (juridische) structuur van DeSeizoenen in te stellen. De directie betreurt deze stap en blijft zoeken naar oplossingen om de zorgen van de Centrale Cliëntenraad weg te nemen en voortzetting van deze procedure overbodig te maken.

De continuïteit van de DeSeizoenen en de goede zorg zijn absoluut niet in het geding. Wij vertrouwen er op dat we samen met alle betrokkenen kunnen blijven werken aan goede zorg en begeleiding voor de cliënten.

Directie DeSeizoenen

gepubliceerd op 19-12-2017


Directie DeSeizoenen betreurt enquêteverzoek Centrale Cliëntenraad bij Ondernemingskamer

De directie van DeSeizoenen betreurt het enquêteverzoek van de Centrale Cliëntenraad (CCr) bij de Ondernemingskamer tot het doen van onderzoek naar de juridische structuur van de zorginstelling. De directie heeft de CCr uitgebreid geïnformeerd en met de CCr overlegd over de juridische structuur. Algemeen directeur Merlijn Trouw: ‘DeSeizoenen is financieel gezond, de kwaliteit van de zorg is goed en zowel de continuïteit van de zorg als een juiste besteding van zorgmiddelen zijn geborgd.’

DeSeizoenen is voortgekomen uit het faillissement van Stichting Zonnehuizen. Dat faillissement in 2011 werd mede veroorzaakt door een te hoge schuldenlast op het zorgvastgoed en een uitdijende overheadorganisatie. Daarom hebben de initiatiefnemers en (indirect) aandeelhouders van DeSeizoenen het vastgoed en de ondersteunende diensten ondergebracht in aparte organisaties binnen dezelfde groep.

DeSeizoenen heeft vertrouwen in de (juridische) structuur en het oordeel van de Ondernemingskamer.

gepubliceerd op 22-02-2018


Uitkomst analyses in opdracht van DeSeizoenen

Wij informeren u over de uitkomsten van drie onafhankelijke analyses naar – kort gezegd – de juridische structuur van DeSeizoenen. Deze analyses waren al door de directie gepland en zijn naar aanleiding van de vragen die de afgelopen maanden zijn gesteld door de Centrale Cliëntenraad versneld uitgevoerd. Over de vragen en de gang van de CCr naar de Ondernemingskamer is eerder een bericht geplaatst op onze website.

DeSeizoenen heeft de volgende analyses laten uitvoeren

• Een analyse naar de governance-structuur van DeSeizoenen door prof. Houwen, hoogleraar compliance in de gezondheidszorg en advocaat bij Dirkzwager;
• Een analyse naar de marktconformiteit van de huurovereenkomsten door Cushman & Wakefield, gespecialiseerd in zorgvastgoed;
• Een analyse naar de marktconformiteit van de dienstverleningsovereenkomsten door organisatie- en adviesbureau Berenschot.

Alle drie de analyses tonen een positief beeld van DeSeizoenen

• Uit de analyse van prof. Houwen blijkt dat de governance-structuur van DeSeizoenen conform wet- en regelgeving op het gebied van goed bestuur is. In zijn analyse doet prof. Houwen tevens een aantal aanbevelingen om de governance-structuur nog verder te versterken. De directie bestudeert nu deze aanbevelingen en kijkt in hoeverre zij die kan overnemen.

• Uit de analyse van Cushman & Wakefield blijkt dat de huren die DeSeizoenen betaalt aan Vastgoed DeSeizoenen voor de locaties Bronlaak, Overkempe en De Corisberg marktconform zijn of zelfs lager dan gebruikelijk in de markt voor zorgvastgoed. Voor twee buitenhuizen van Bronlaak wordt een huur betaald die iets boven marktconformiteit ligt. De directie was en is nog steeds voornemens om binnen afzienbare tijd de huurovereenkomsten voor die buitenhuizen op te zeggen.

• Uit de analyse van Berenschot blijkt dat de vergoedingen die DeSeizoenen voor de dienstverlening betaalt aan Care Shared Services B.V. marktconform zijn. De waardering voor deze dienstverlening van locatiemanagers en teamcoördinatoren ligt boven het niveau van marktconformiteit. Het aandeel van de kosten voor dienstverlening in de totale kosten van DeSeizoenen nam de afgelopen periode bovendien af.

De uitkomsten van de analyses bevestigen de rechtmatigheid van de juridische structuur van DeSeizoenen

In de afgelopen periode hebben wij gemerkt dat er vragen leven en misverstanden bestaan over de juridische en organisatiestructuur van DeSeizoenen. Wij willen nogmaals benadrukken dat DeSeizoenen financieel gezond is en dat de continuïteit van de zorg en een juiste besteding van zorgmiddelen goed geborgd zijn. Na het faillissement van Stichting Zonnehuizen heeft de aandeelhouder van DeSeizoenen ervoor gekozen om de risico’s van zorgvastgoed en een uitdijende overheadorganisatie (belangrijke oorzaken van het faillissement van Stichting Zonnehuizen) buiten de zorgorganisatie te plaatsen. Dit is in het belang van DeSeizoenen.

Informatiebijeenkomst in het voorjaar

In de loop van het voorjaar willen wij een brede informatiebijeenkomst organiseren, waarbij wij met alle betrokkenen bij DeSeizoenen – ook aandeelhouders en commissarissen – nader willen ingaan op de keuzes die DeSeizoenen maakt om goede zorg blijvend te waarborgen.

Heeft u vragen over dit bericht dan horen wij dat graag. U kunt dan een mail sturen aan: secretariaat@deseizoenen.org.

gepubliceerd op 22-02-2018

In december verscheen er weer eens een nieuwsbrief van Perun:

Nieuwsbrief № 15 verschenen!

Er is weer een Nieuwsbrief van Perun, de vijftiende inmiddels, met o.a. berichten over de ontwikkelingen bij Perun, aankondigingen van lezingen die dit voorjaar op stapel staan, maar vooral een belangrijk bericht over de veranderingen bij Perun zelf. Wij wensen u veel leesplezier!

Lees Nieuwsbrief No. 15

Daarin staat onder meer dit te lezen:

Perun verzet de bakens

‘Een nieuwe lente en een nieuw geluid’, luidde het gedicht uit het vorige nummer van deze Nieuwsbrief. Dat gaat voor Perun nu echt werkelijkheid worden, want Perun gaat met ingang van het komende jaar de bakens drastisch verzetten: van het begin af aan vooral op het werk van Sergej Prokofieff gericht, gaat Perun daar nu mee stoppen. Dat wil zeggen dat er geen nieuwe vertalingen van het werk van Prokofieff meer zullen verschijnen en dat de bestaande voorraad aan een derde persoon zal worden overgedragen, die de verkoop zal voortzetten. Hiertoe worden op dit moment gesprekken met een serieuze kandidaat gevoerd. Zo komt er na ruim zestien jaar een einde aan deze centrale activiteit, die indertijd een van de belangrijkste, zo niet de belangrijkste reden was om Perun op te richten.

Uiteraard roept dit de vraag op, wat de reden is geweest voor dit ingrijpende besluit. Deze zijn velerlei: een zekere vermoeidheid na jarenlange eenzame monnikenarbeid thuis achter de computer; de toegenomen leeftijd; het verlangen om tijd voor andere zaken te hebben; het feit dat Sergej Prokofieff is overleden en dat er geen nieuwe werken van zijn hand meer zullen verschijnen; en last but not least de sterk teruggelopen verkoop, waardoor het in feite niet meer doenlijk is om nog nieuwe teksten te vertalen en uit te geven. Al deze redenen tezamen maken dat Perun nu zegt: ‘Een punt erachter! Het is mooi geweest!’

Een en ander betekent niet, dat Perun zijn activiteiten helemaal staakt. Het vertalen en uitgeven van belangrijke teksten zal tot op zekere hoogte gewoon worden voortgezet, zij het op beperktere schaal en op een andere manier. Daarbij zal de aandacht onder andere meer gericht zijn op maatschappelijke kwesties, al dan niet in verbinding met het vraagstuk van de sociale driegeleding. Het nieuwe boekje EU of Europa? van Herbert Ludwig, alsmede de lezingen van dit voor‐ en najaar luidden deze ontwikkeling in feite al in. Daarnaast kan het zijn dat het oude plan om een aantal hoofdwerken van de grote russische dichter en filosoof Vladimir Solovjov te vertalen en uit te geven opnieuw zal worden opgepakt. Sommige vertalingen liggen al jaren min of meer gereed op de plank.

Zo begint voor Perun in 2018 niet alleen een nieuw jaar, maar ook een heel nieuwe fase in zijn ontwikkeling. We hopen dat u ook dit stuk van de weg met ons zult willen gaan.

Wat ik zeker ook moet melden, is de serie van Lieven Debrouwere op zijn weblog Vijgen na Pasen. Twee jaar geleden citeerde ik hem voor het laatst. Dat was op maandag 29 februari 2016 in Lancering 
zondag 14 februari 2016 in Bronstijd 
dinsdag 26 januari 2016 in Blendle

En ook nu kan ik onmogelijk de teksten overnemen. Ze zijn gewoon te lang en te uitgebreid. Dus doe ik het maar zo. Het begon op 9 december 2017 met Antroposofie en karmabewustzijn (1)
24 december 2017 met Antroposofie en karmabewustzijn (2)
31 december 2017 met Antroposofie en karmabewustzijn (3)
5 januari 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (4)
24 januari 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (5)
2 februari 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (6)
9 februari 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (7)
24 februari 2018 met Antroposofie en karmabewustzijn (8) 

Hetzelfde, wel noemen maar niet overnemen, geldt voor Lorenzo Ravagli. Die hadden we voor het laatst op zondag 9 oktober 2016 in Nieuwsbronnen. Ik had hem achtergelaten bij

1975

Die Jahresversammlung der anthroposophischen Gesellschaft 1975 hatte zwei gewichtige Entscheidungen zu treffen, die ihre Entwicklung in den kommenden Jahrzehnten bestimmen sollten [Rudolf Steiners eigentliche Aufgabe ...]

Het gaat als volgt verder:

1975

Im Jahr 1975 wurden zwei neue Mitglieder in den Vorstand der anthroposophischen Gesellschaft »kooptiert«. Eine Kooptation ist keine demokratische Wahl, sondern die Erweiterung oder Ergänzung eines Verantwortungsgremiums durch sich selbst, die mit einer Form ritualisierter Zustimmung – in diesem Fall mit einer »Akklamation« – verbunden werden kann [Ohne mehr Anthroposophie werden wir überhaupt nichts leisten können ...]

1975

Im Jahr 1975 beschäftigte das Goetheanum rund 200 Mitarbeiter, von denen mehr als zwanzig zwischen 70 und 90 Jahre alt waren. Rund fünfzig dieser Mitarbeiter, also ein gutes Viertel, waren über 60. Die jüngsten dieser Mitarbeiter waren beim Tod Rudolf Steiners zehn Jahre alt gewesen. Die meisten von ihnen dürften Steiner noch persönlich gekannt und über lebendige Erinnerungen an ihn verfügt haben. [Die Verabschiedung eines Souveräns ...]

1975

Im folgenden Teil der Generalversammlung musste sich die Mitgliedschaft mit einem weiteren Antrag auseinandersetzen, der weniger wegen seines Inhaltes, als wegen der Argumentation von Interesse ist, die schließlich zu seiner Ablehnung führte [Wachsende Anerkennung, zunehmende Bedrohung ...]

________________________________________
1976

Im Jahr 1976 begann das Terrorregime Pol Pots, dessen genozidaler Dystopie bis Ende 1978 fast ein Viertel der Bevölkerung Kambodschas (1,6 Millionen Menschen) zum Opfer fallen sollte. Im selben Jahr trat der größte bekannte Schlächter der Menschheitsgeschichte, Mao Zedong, von der Bühne dieser Welt ab, um fortan in der Hölle der Massenmörder zu schmoren [Epiphanie eines Mythos – Teil 1]

1976

Von der Weihnachtstagung als dem »höchsten Ereignis der jahrtausendealten Menschheitsgeschichte« spricht Rudolf Grosse im Kapitel über das »Fortwirken« dieser Tagung im Zusammenhang mit dem Anbruch der »neuen Michaelsherrschaft« 1879 und dem Kampf Ahrimans gegen den jungen Geistesforscher Rudolf Steiner [Epiphanie eines Mythos – Teil 2 ...]

1976

Die zweite epochale Publikation, die im Jahr 1976 erschien, war das Buch des Ehepaars Kirchner-Bockholt »Die Menschheitsaufgabe Rudolf Steiners und Ita Wegman«. Dieses Buch ist in zweierlei Hinsicht bedeutsam: es wirft ein bemerkenswertes Licht auf die Art und Weise, wie Steiner mit den Ergebnissen seiner Geistesforschung umging und es rollt einen Themenkomplex neu auf, der bereits 1926 eine fatale Rolle in den Gesellschaftskonflikten gespielt hatte [Postume Rehabilitation ...]

1976

Unsere Übersicht der für die anthroposophische Gesellschaft und Bewegung »epochalen« Publikationen wäre nicht vollständig, wenn wir nicht an ein weiteres Buch erinnern würden, das ebenfalls im Jahr 1976 erschien: die Studie »Der Eingriff des Widersachers« von Johannes Tautz (1914-2008).[1] Diese Studie, die »Fragen zum okkulten Aspekt des Nationalsozialismus« behandelt, fasst drei für den Druck aufbereitete Vorträge zusammen, die der Stuttgarter Waldorflehrer bereits 1966 – 33 Jahre nach der Machtergreifung – gehalten hatte [Der Eingriff des Widersachers ...]

1976

Die Generalversammlung der Anthroposophischen Gesellschaft am 11. April 1976 verlief bemerkenswert friedlich. Frühere Gesellschaftskonflikte klangen nur wie eine ferne Erinnerung in einzelnen Redebeiträgen nach, martialische Töne brachte allerdings ein Bericht Gerhard Kienles in die Versammlung, der von den Schlachten erzählte, die erfolgreich gegen das geplante deutsche Arzneimittelgesetz geschlagen worden waren [Andrängende Studentenwogen ...]

1976

Wie bereits erwähnt, berichtete Heten Wilkens in der Generalversammlung der Anthroposophischen Gesellschaft am 11. April als Generalsekretär der deutschen Landesgesellschaft ausführlich über deren Tätigkeit. Was diesen Bericht für heutige Leser schwer verdaulich macht, ist nicht die Fülle an Vorgängen oder Daten, die er enthält ... [Ballen und Spreizen ...]

1976

Je mehr anthroposophische Initiativen versuchten, die Gesellschaft umzugestalten, umso stärker zogen sie die Aufmerksamkeit der Bürokratie und der Öffentlichkeit auf sich und umso deutlicher kristallisierte sich die Wahrnehmung der Beharrungskräfte heraus, die der beabsichtigten Umgestaltung im Wege standen. [Wir haben eine Schlacht geschlagen ...]

________________________________________
1977

Im Jahr 1977 steuerte der Wahnsinn des Linksterrorismus in der Bundesrepublik seinem Höhepunkt und desaströsen Ende zu. Als Name für die zweite Hälfte dieses Jahres hat sich die Metapher »Deutscher Herbst« etabliert, die für die elegische Befürchtung steht, der von den neuen sozialen Bewegungen und der außerparlamentarischen Opposition vorangetriebene Aufbruch des Lebens aus der Ära einer »bleiernen Zeit« und der von ihm verheißene gesellschaftliche »Frühling« der Liberalisierung und Emanzipation sei vom Untergang bedroht ... [Deutscher Herbst]

1977

Während in der Bundesrepublik Deutschland die selbsternannte Avantgarde der proletarischen Weltrevolution unter großer öffentlicher Anteilnahme vom Chaos verschlungen wurde, das sie selbst heraufbeschworen hatte, spielte sich im Schatten der medialen Aufmerksamkeit eine sanfte Revolution ab, die erst sieben Jahre später die mit Häme vermischte Bewunderung des führenden deutschen Nachrichtenmagazins auf sich ziehen sollte ... [Sanfte Revolution]

Erg hard gaat het dus niet, we zijn pas twee jaar verder. Maar interessant is het wél. Nu zitten we onverhoeds zomaar weer in de Duitse taal. Dan zijn er enkele dingen die ik moet noemen. Om te beginnen dit.

Neu: Rudolf Steiners Weg zu Christus

Lorenzo Ravagli 12. Februar 2018

Von der philosophischen Gnosis zur mystischen Gotteserfahrung.

Die Christologie ist ein zentrales Thema im Werk Rudolf Steiners. Von seinen frühesten philosophischen Schriften an gehören Wesen und Bedeutung des Göttlichen zu den am häufigsten behandelten Fragestellungen. Dass Steiner seit 1901 aus einer genuinen mystischen Christuserfahrung sprach, ist kaum zu überhören.

Wer aber war Christus für Steiner? Der Philosoph und Geistesforscher hat es seinen Lesern nicht leicht gemacht, auf diese Frage eine Antwort zu finden. Das aber liegt am Gegenstand, nach dem gefragt wird. Auch das Christentum hat die vielfältigsten, sich gegenseitig widersprechenden Antworten gegeben.

Die vorliegende Studie verfolgt die spannende Entwicklung des Gottesbewusstseins im Werk Rudolf Steiners von seinen ersten Publikationen bis zu seinem Tod.

Aus dem Inhalt:

• Vorwort oder vom Gott der Philosophen zur mystischen Gotteserfahrung
• Gott und das Göttliche im philosophischen Werk
• Die Mystik im Aufgang – 1901
• Das Christentum als mystische Tatsache
• Das Geheimnis des Hüters der Schwelle – 1905
• Das Johannes-Evangelium als Einweihungsurkunde – 1906
• Das Christentum als zentrales Moment der Evolution – 1906
• Die Entfaltung der Christologie – 1906
• Das Mysterium von Golgatha – 1906
• Christus als Regent der okkulten Sonne – 1907
• Das mystische Lamm – 1908
• Christus, der Sonnenlogos – 1908
• Christus, das Abbild des Vater-Geistes – 1909
• Trinität und Engelwesen – 1909
• Seraphim, Cherubim und Throne als Organe Christi – 1909
• Christus das hohe Sonnenwesen – Geheimwissenschaft im Umriss – 1909/10
• Die ätherische Epiphanie Christi – 1910
• Jenseits der Seraphim – 1910
• Was tun die Exusiai im Phantom des Menschen? – 1911
• Der Verborgene, der über allen thront – 1912
• Sonnensysteme als Leiber der Trinität
• Die Schwesterseele Adams und der kosmische Christus – 1913/14
• Die Trinität im Werk Rudolf Steiners. Rückblick und Ausblick

Dan nog een aantal artikelen uit de niet-antroposofische pers.

RUDOLF STEINER

Verschwörungsmystiker wie der Basler Daniele Ganser kapern Rudolf-Steiner-Bewegung

von Christian Mensch — Nordwestschweiz
Zuletzt aktualisiert am 8.2.2018 um 11:33 Uhr

Verschwörungsmystiker wie der Schweizer «Friedensforscher» Daniele Ganser oder der deutsche Youtube-Moderator Ken Jebsen erhalten Unterstützung durch die anthroposophische Bewegung von Rudolf Steiner. Am 3. März findet in Basel die Tagung «Terror, Lüge und Wahrheit» statt, an der die Propagandisten einer Weltverschwörung ihre Thesen ausbreiten können.


VERGLEICH

Die Ganser-Wahrheit: die Theorien des Basler Historikers im Fakten-Check

von Christoph Zehnder — Nordwestschweiz
8.2.2018 um 11:30 Uhr

Die Rudolf-Steiner-Bewegung organisiert in Basel eine öffentliche Tagung zum Thema «Terror, Lüge und Wahrheit». Mit dabei ist auch der umstrittene Verschwörungsmystiker Daniele Ganser. Doch wer ist der Basler Historiker eigentlich?


RUDOLF STEINER

Wie Ita Wegman in Ungnade fiel und nun rehabilitiert werden soll

von Christian Mensch — Nordwestschweiz
8.2.2018 um 09:00 Uhr

Einigkeit nach aussen, Streit im Innern: Rudolf Steiner, Prophet und Mass aller Dinge, hatte seine Nachfolge nicht geregelt – die Bewegung trug zunehmend Zerfallserscheinungen.


15.02.2018

Streit bei den letzten Anthroposophen in der Schweiz

Der letzte Kampf der Anthroposophen
Derzeit streiten Anthroposophen in der Schweiz um das politische Erbe der esoterischen Glaubensgemeinschaft. In Basel versuchen Steiner-Anhänger, sich mit Verschwörungsprominenz zu schmücken.

Von Ansgar Martins

Als laatste dan. Want dan is het ook genoeg.

Kindheit und Jugend von Rudolf Steiner. Martina Maria Sam erschließt erstmals detailliert frühe Lebenszeit

Pressemitteilung • Feb 13, 2018 11:57 CET

Cover des Buches ‹Rudolf Steiner. Kindheit und Jugend› von Martina Maria Sam (Verlag am Goetheanum)

Goetheanum, Dornach, 13. Februar 2018

Kindheit und Jugend von Rudolf Steiner

Martina Maria Sam erschließt erstmals detailliert frühe Lebenszeit

Die biografische Untersuchung von Martina Maria Sam konzentriert sich auf Kindheit und Jugend Rudolf Steiners und vermittelt das Bild eines jungen Menschen, der von früh an Brücken zwischen seinem inneren Geist-Erleben und den naturwissenschaftlichen Anschauungen seiner Zeit suchte.

Martina Maria Sam dokumentiert umfassend Details aus Rudolf Steiners Leben von 1861 bis 1884. Dazu gehören biografische Skizzen der wichtigsten Lehrer und Studienfreunde, rekonstruierte Stundenpläne, Aufsatzthemen und belegte Vorlesungen. Als Nebenertrag konnte die Autorin einige Identitäten und Zusammenhänge klären. So stellte sich heraus, dass die Schwester des Jugendfreundes Rudolf Ronsperger – «Frau eines angesehenen in Berlin lebenden Schriftstellers» – Luise Kautsky war. Im Nachlass des Ehepaars Luise und Karl Kautsky fand sich nicht nur ein Foto des Bruders Rudolf, sondern auch ein Brief, aus dem die Gründe für seinen Freitod 1890 hervorgehen.

Ist auch etwas über die Hobbys Rudolf Steiners zu erfahren? «Er lernte aus eigenem Antrieb Buchbinden, Stenografieren, Latein und Griechisch», berichtet die Biografin. «Auffällig bei Rudolf Steiner ist der schon früh vorhandene starke Erkenntnisdrang – von der Frage ‹Was passiert im Inneren einer Spinnerei?› über die Vorgänge beim Trocknen der Tinte und die mathematischen Grundlagen des Atomismus, die er sich als 12-Jähriger selbständig zu erarbeiten suchte, bis zu erkenntnistheoretischen Fragen, zum Beispiel über die Natur des Ich.»

Martina Maria Sam ließ sich von einem inneren Motiv leiten. Rudolf Steiner selbst habe darauf hingewiesen, wie frühe biografische Erlebnisse gewissermaßen zu ‹Okularen› für die Geistesforschung werden können. So habe ihn die «tiefe Scham», die er erlebte, nachdem er als Schüler ein neues, von den Eltern teuer gekauftes Schulbuch durch ein umgekipptes Tintenfass verdorben hatte, zu einer «Verstärkung der Kräfte des geistigen Erfassens» geführt. Solche Rückbezüge geben nicht zuletzt Anregungen für neue Sichten auf die eigene Biografie.

Buch Martina Maria Sam: Rudolf Steiner. Kindheit und Jugend (1861–1884), 488 Seiten, 50 Euro/60 Franken, Verlag am Goetheanum, Dornach 2018

Vernissage 27. Februar, 18 Uhr, Buchhandlung am Goetheanum. Eintritt frei

Zufrieden?

.