Brandpunt

Dit is het bijkantoor van De Nederlandsche Bank uit 1955, ontworpen door H.T. Zwiers. Het verving het eerdere gebouw aan de Boompjes uit 1905 dat tijdens het bombardement werd verwoest. ‘Het gesloten gebouw heeft een traditionele architectuur: bakstenen gevels, een monumentale entree en een terugliggende koperen dakopbouw.’

Weer veel nieuws deze dagen over vrijescholen. Morgen zal Hilde Steenbergen haar proefschrift verdedigen aan de universiteit van Groningen. Behalve de Vereniging van vrijescholen, zoals ik op 6 maart in ‘Levenslang’ liet zien, laten ook anderen zich niet onbetuigd. Deze vereniging heeft ook ander nieuws (of ouds, het is maar hoe u het bekijkt) te bieden. Maar daar kom ik straks allemaal op. Eerste het meest actuele nieuws. Daarvoor schakelen we over naar Amsterdam, dankzij Het Parool. Deze krant meldt vanochtend op zijn website, bij monde van verslaggever Hans van der Beek, in ‘Boze ouders nemen Vrije School over’:

‘Op de vrije basisschool Geert Groote in Amsterdam-Zuid (500 leerlingen) is de chaos zo groot dat de gemeente op het punt staat de school onder curatele te stellen.’

Dat is bijzonder alarmerend. De krant schrijft verder:

‘Aanleiding voor de crisis is een machtsovername van ouders die zich verzetten tegen een kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Een ingewijde: “Een groep orthodoxe ouders is erin geslaagd dat plan om zeep te helpen. Dan praat je over taal en rekenen, niks anders. Het recht op slecht onderwijs is succesvol bevochten. Dit is echt de Taliban.”’

Ik moet, om dit goed te kunnen volgen, teruggrijpen op een van mijn eerste bijdragen op deze weblog, namelijk op 3 mei 2008 in ‘Gezond verstand’. Omdat het zo’n tijd geleden is, laat ik dat bericht hier nog een keer volgen:

‘Lezers van het Algemeen Dagblad werden een maand geleden, op zondag 6 april (in ieder geval op de website), opgeschrikt door een artikel van Tonny van der Mee met als titel “Hard met de neus op de feiten gedrukt”. Hierin staat de alarmerende mogelijkheid dat een vrijeschool in Amsterdam zal moeten sluiten omdat het ver onder de maat presteert.

“De Geert Grooteschool 2 in Amsterdam-Zuid staat al maanden op de lijst van zeer zwakke scholen van de Onderwijsinspectie. Vorige maand bereikte de crisis op deze vrije school voor basisonderwijs een dieptepunt toen de inspectie het vertrouwen in de school dreigde op te zeggen.”

In het artikel worden de punten genoemd die zwaar onvoldoende zijn bevonden. Maar het beschrijft ook dat er hard aan wordt getrokken om hier binnen afzienbare termijn verbetering in te brengen.

Interessant is vooral dat de overkoepelende organisatie voor antroposofische pedagogie, de Vereniging van vrijescholen, dit geval niet verhult, maar duidelijk openheid van zaken geeft. Je moet dat natuurlijk wel weten en op haar website kunnen vinden. Ik moet toegeven dat ik dit pas gisteren ontdekte:

“Van 20 maart tot en met 5 april is de Geert Groote School II in Amsterdam veelvuldig in het nieuws geweest. De artikelen die zijn verschenen zijn verzameld en in één bestand samengevoegd.”

Hieruit leer ik dat het gaat om een school met 150 leerlingen, die niet verward moet worden met de twee andere vrijescholen in Amsterdam met een (bijna) gelijkluidende naam: de Geert Groote School betreft basisonderwijs, het Geert Groote College middelbaar onderwijs. Onder de documenten is een print, afkomstig van de website onderwijsconsument.nl van de OCO (Onderwijs Consumenten Organisatie), waaruit ik de twee volgende citaten haal:

“De kwaliteit van de Geert Groote School 1, gevestigd aan het Hygieaplein in Amsterdam Oud-Zuid, is door de inspectie als voldoende beoordeeld. De Geert Groote 1 en 2 vallen onder het bestuur van de Stichting Geert Groote School. Bij het Geert Groote College is de kwaliteit ook als voldoende beoordeeld, deze school die net als de Geert Groote School 2 gevestigd is aan de Fred. Roeskestraat in Zuideramstel valt onder het bestuur van de Stichting Vrije Scholen Voortgezet Onderwijs Noord-Holland.”’

Dit roept meteen de vraag op of Het Parool wel over de juiste gegevens beschikt, want de vijfhonderd leerlingen die Hans van der Beek nu noemt is heel wat anders dan de honderdvijftig waar bijna een jaar geleden sprake van was. Uit het fotobijschrift bij het bericht van vandaag blijkt dat het wel degelijk om Geert Groote II gaat: ‘De Geert Grote School 2 in de Ferd. Roeskestraat.’ Uit de rest van het bericht stijgt een werkelijk indianenverhaal op, dat nauwelijks te geloven is:

‘Enkele weken geleden namen zo’n twintig ouders de klassen over. Leerkrachten werden de klas uit geduwd, bestuursleden bedreigd. Vorige week werd door leerkrachten en een groepje ouders een motie van wantrouwen ingediend tegen het bestuur. De interim-directeur, de derde in een kleine twee jaar, is op non-actief gesteld. Een locatie-directeur heeft ontslag genomen, net als de voorzitter van het bestuur. Van het bestuur is nog één lid over.

Vanmiddag zou een laatste bemiddelingsgesprek zijn. Als dat gesprek onbevredigend eindigt, zal de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) de Onderwijsinspectie adviseren de school onder een bewindvoerder te plaatsen. Sluiting is waarschijnlijk geen optie, omdat de gemeente niet weet waar ze de vijfhonderd leerlingen dan moet onderbrengen.

Een ingewijde: “Een zelfbenoemde tussenpersoon van de Vereniging van Vrije Scholen deelt daar nu de lakens uit. De school is stuurloos. Op dit moment is zelfs politie-ingrijpen gerechtvaardigd. Als gemeente willen we op afstand blijven, maar we willen ook dat kinderen onderwijs krijgen.”

Vorig jaar maart dreigde de Onderwijsinspectie de school ook al te sluiten, omdat er geen vertrouwen was dat het bestuur op korte termijn de onderwijskwaliteit zou kunnen verbeteren. Daarop werd een verbeterplan opgesteld, dat de kwaliteit van het onderwijs meteen verbeterde, bleek uit in een tussentijdse meting, afgelopen december.’

Het fotobijschrift biedt nog extra informatie:

‘Volgens vertrekkend directeur Anne Veldt was de school juist goed op weg aan de eisen van de inspectie te voldoen.’

Goed, dan nu naar de Vereniging van vrijescholen zelf en wat die aan het doen is (buiten zich bezighouden met dit lastige geval). Eerst wil ik kort ingaan op de weblog waar ik het op 10 februari in ‘Antwoord’ over had, die bedoeld was ‘om – naast de nieuwspagina van de vereniging – een verdieping te bieden aan actuele zaken’, maar die tot nu toe slechts één bericht kende, namelijk van 28 oktober 2008. We kunnen nu noteren dat hiervan op 4 maart opnieuw gebruik is gemaakt. Wat erop staat is niet wereldschokkend – dat is namelijk diezelfde ingezonden brief aan NRC Handelsblad die ik op 6 maart in ‘Levenslang’ weergaf. Maar de suggestie inzake deze weblog die ik op 10 februari deed: ‘het zou een goede mogelijkheid zijn om meer te vernemen van achtergronden en motieven’, lijkt toch te zijn overgenomen. Wordt deze weblog nu op de openingspagina van de Vereniging van vrijescholen immers aangekondigd als:

‘Vrijescholen en de Vereniging van vrijescholen zijn op tal van manieren in het nieuws. Vanwege interessante ontwikkelingen in de scholen, projecten bij de Vereniging, of omdat er nieuws is in de pers. Om nieuws te melden, of om op nieuws te reageren heeft de Vereniging een weblog gemaakt waarop u over actuele zaken kunt lezen. Het weblog is bereikbaar via vrijescholen.wordpress.com.’

Dat is hoe dan ook vooruitgang. Visueel wordt dit zelfs tweemaal ondersteund. Via een eerste plaatje met stapels kranten en de banner: ‘Vereniging van vrijescholen in de media – klik hier...’ en een tweede met schermafbeelding van de weblog en de banner: ‘nieuw WEBLOG Vereniging van vrijescholen – klik hier...’

Op dezelfde ‘actueel’- of openingspagina staat bovenaan nog ander interessant nieuws. Niet met tekst ondersteund, maar slechts op dezelfde visuele manier als met de weblog. Een onduidelijke foto (onduidelijk wat het voorstelt), maar wel zijn de woorden ‘samenbindend samenwerken’ te lezen, en een banner met deze tekst: ‘Film over MichaëlConferentie 2008 nu online! Klik hier...’ Ja, en als je dan klikt, dan zie je tot je verrassing iets wat al lang geleden was aangekondigd. Ik roep even 5 oktober 2008 in herinnering en mijn bericht met de titel ‘Michaëlhymne’. Dat ging over de Michaëlconferentie van de Vereniging van vrijescholen de volgende dag in Concertgebouw ‘De Vereeniging’ in Nijmegen:

‘Op 25 juli 2008 schreef ik in “Enthousiasmerend” dat het programma me leek aangepast. Op 23 juni 2008 had ik in “Bevrijding” de twee sprekers en een “stembevrijder” voorgesteld.

Nog heel recent, op donderdag 2 oktober, werd er op de website van de Vereniging van vrijescholen een update gegeven:

“Er zullen ongeveer 900 personen deelnemen aan de MichaëlConferentie.”

En:

“Gedurende de dag zullen er opnamen gemaakt worden met een filmcamera.”

Wat zou dat te betekenen hebben?’

Nou, die vraag kan nu dus worden beantwoord. Een film van achtttien minuten van Jorrit de Bruin en Kleis Kemperman van JKTV Producties in Amsterdam, die een impressie geeft van deze conferentie, met fragmenten van de diverse onderdelen. Zo zie je (van 1:00 tot 1:31) voorzitter Leo Stronks, die bij het begin van de conferentie de woorden spreekt:

‘Ik heet u van harte welkom op deze MichaëlConferentie 2008. De conferentie van vandaag is bedoeld om in de ontmoeting te staan, met elkaar, herkenbaar voor elkaar. Maar zeker ook die herkenbaarheid te creëren naar buiten toe. En om dat kracht bij te zetten, hebben wij sprekers uitgenodigd vandaag die nadrukkelijk niets weten van vrijeschoolonderwijs.’

Dan ben je natuurlijk wel benieuwd hoe zoiets vorm krijgt. Meteen daarna komt prof.dr. W. Koops van de Universiteit van Utrecht in beeld. In het januarinummer van Motief had Marcel Seelen hem nog gediskwalificeerd, zoals ik op16 januari in ‘Heraarding’ citeerde:

‘(...) hoogleraar Koops uit Utrecht bekritiseerde fel het Duitse idealisme en de fasentheorie van de bioloog Haeckel en merkte fijntjes op dat we met zijn allen na de Tweede Wereldoorlog gelukkig zo verstandig waren geworden, die dwaze ideeën achter ons te laten... Hij is zo slecht thuis in de ideeën van Steiner dat hij niet doorhad daarmee ook de basis van de vrijeschoolpedagogie met een bruusk gebaar van tafel te vegen.’

Uit het fragment in de film (2:03-4:00) krijg ik een ander beeld van Koops’ bijdrage (en ook van dat van Monique Volman, de andere academica). Hij doet een zwaar beroep op de rationaliteit van de Verlichting, wat mij zo gek nog niet lijkt, zeker niet voor de vrijeschoolbeweging van tegenwoordig. Ook geen slecht uitgangspunt als je de discussie zoekt met het Nederlandse onderwijsveld.

In de film komen nog verschillende andere zaken aan bod. Zoals de door de vereniging ingestelde jaarlijkse onderscheiding die op deze MichaëlConferentie voor het eerst wordt uitgereikt. Die heeft nog geen eigen naam blijkbaar, want wordt ook ‘oorkonde’ genoemd; het is in ieder geval een schilderij. De eer komt die eerste keer te beurt aan Sven Boogert, van de Zeister bovenbouw oftewel de Stichtse vrijeschool (9:58-12:31).

Duidelijk wordt dat de verbinding werd gezocht, over de grenzen heen. ‘Samenbindend samenwerken’ heette de conferentie. Het openingsbeeld van de film stelt dat deze plaatsvond in ‘Nijmengen’, wat ik een originele typering vind (de filmmakers zijn toch geen oud-vrijescholieren?).

Nu wil ik nog weer een keer ingaan op het proefschrift van Hilde Steenbergen. Afgelopen vrijdag in ‘Levenslang’ haalde ik al een paar reacties daarop uit vrijeschoolkringen aan, zoals een heel gedetailleerde van Berry Idema en een heel andere van Hugo Verbrugh. Bij de reactie van Gijs van Lennep en Leo Stronks vanuit de Vereniging van vrijescholen schreef ik dat die naar mijn weten nog niet geplaatst was als ingezonden brief in NRC Handelsblad, ‘maar dat kan natuurlijk nog gebeuren’. Dat is inderdaad niet gebeurd, maar afgelopen zaterdag was er wel een brief uit Zutphen opgenomen, van Marijke Overkamp-Wichhart, onder de titel ‘Vrije school is wel degelijk een verademing’:

‘De kop “Op Vrije school scoort kind laag” (NRC Handelsblad, 27 februari) dekt de lading van het artikel niet. Uit het artikel blijkt dat leerlingen van Vrije scholen milder zijn, meer geneigd anderen te helpen, en autonomer zijn. Ze zijn ook gemotiveerder om te leren, kunnen beter plannen en hebben een betere relatie met hun docent. Verder hebben ze betere leerstrategieën en zijn ze er meer van overtuigd dat ze het goed doen op school.

Mijn jongste dochter zit op de voortgezette Vrije school, en het is een verademing in vergelijking met wat ik met mijn andere dochters op het reguliere onderwijs heb meegemaakt: te grote scholen, ongemotiveerde, brutale leerlingen, weinig interesse van de leerkrachten voor het kind, om nog maar niet te spreken van het rampzalige studiehuis. Mijn jongste dochter krijgt tenminste voldoende kennis en achtergrond over alle belangrijke zaken in het leven, zoals de Nederlandse geschiedenis, Nederlandse letteren, poëzie, muziek, creatieve vorming en aardrijkskunde. Het zal dan ook geen verbazing wekken dat de meeste Vrije-schoolleerlingen probleemloos doorstromen naar het universitair en hoger onderwijs, en minder vaak afhaken in het hoger onderwijs dan kinderen van reguliere scholen, gewoon omdat ze weten wat ze willen.’

Ook niet geplaatst bij de brieven is een reactie van Geert H.M. van Brakel (M.Ed.) uit Eindhoven, oud- lerarenopleider en onderwijskundig adviseur Fontys Hogescholen. Hij was zo vriendelijk deze voor publicatie op mijn weblog beschikbaar te stellen. Hij schrijft, met als titel ‘Weer misverstanden over vrijescholen’ (deze tekst had natuurlijk meteen ook op de nieuwe weblog van de Vereniging van vrijescholen moeten staan):

‘NRC berichtte op 27 februari j.l over het vergelijkend promotieonderzoek van Hilde Steenbergen aan de Universiteit van Groningen naar de effectiviteit tussen reguliere en Vrije scholen. Terecht geeft dit onderzoek een signaal af dat met nóg meer kracht door de Vrije scholen moet worden gewerkt aan reguliere, vakmatige basisvaardigheden. Een probleem dat in het gehele onderwijs speelt. De eerste reactie van de Vereniging van Vrije scholen in Nederland is mijnsinziens dan ook verstandig. Toch voedt de wijze waarop het proefschrift wordt gefundeerd en vooral uw berichtgeving daarover de reeds bestaande misverstanden over het Vrije schoolleerplan. De huidige maatschappelijke actualiteit laat zien dat we in alle sectoren van de samenleving dringend behoefte hebben aan innovatieve, creatieve en vooral moreel veelzijdig denkende mensen. Originele mensen die ook de daad bij het woord voegen met kennis die niet werd ontkoppeld van de mens en zijn morele menselijke intenties. Staat het oude denken voor haar eigen afgrond?

Het soort effectiviteit dat Vrije scholen nastreven, is allereerst veelzijdiger dan in het reguliere onderwijs gericht op multiple en vooral morele intelligentie van beíde hersenhelften. Vervolgens werkt het Vrije schoolleerplan aan de individuele metamorfose van senso-motorische, via beeldend-kunstzinnige naar cognitief-morele intelligentie. De reguliere effectiviteit van de cognitieve linkerhersenhelft laat zich pas meten en vergelijken na de twaalfde klas! De Vrije school streeft namelijk naar het “leggen van een humuslaag” voor de latere biografie. In de negende klas (derde klas V.O.) begint het Vrije schoolleerplan pas écht werk te maken van het aanspreken van analytisch-cognitieve vermogens.

Ruim een eeuw geleden werden de ecologische, politiek-maatschappelijke en wetenschappelijke crises waarin we de laatste tijd verkeren al voorzien. Reden voor arbeiders om aan Rudolf Steiner te vragen hoe de toekomstige generaties het beste moreel-intelligent konden worden voorbereid op die komende grootschalige problemen. De Waldorfschool werd juist voor het ontwikkelen van de noodzakelijke, nieuwe individuele moraliteit opgericht. Gezondmakend onderwijs voor individu en samenleving streeft naar veelzijdigheid, evenwicht en vooral uiteindelijk naar individueel zélf denken en morele autonomie. Rationeel vermogen en kennis zijn daarvan zeker aspecten, maar niet het enige dat telt.

Het zouden een paar promoties waard zijn om deze veelzijdige en genuanceerde effectiviteit van de Vrije scholen te onderzoeken. Bovendien zou het zeer boeiend zijn te weten hoeveel hoog-opgeleide ex-vrijescholieren momenteel initiatieven nemen om wetenschap en planeet verder te behoeden voor de door reductionistisch-materialistisch denken veroorzaakte afgronden waar we voor staan.’

Gisteren nog ging zowaar ook onderwijskundige Theo Wubbels in zijn column op de website van Trouw in op het proefschrift van Hilde Steenbergen. Dat is bijna nog interessanter, gezien het feit hij zo begint:

‘Ik heb geen enkele behoefte om de vrijescholen te verdedigen. Ze zijn me te dogmatisch, te veel gebaseerd op achterhaalde pedagogische ideeën en te weinig evidence based. De gedachten over verschillende fasen in de ontwikkeling van kinderen en schoolrijpheid bijvoorbeeld missen elke empirische basis.’

Maar ondanks dat moet hij uit eigen ervaring wel toegeven dat de leerlingen van vrijescholen die hij in zijn werk is tegengekomen ‘qua sociaal gedrag, studievaardigheden en creativiteit vaak een stapje verder waren dan de gewone leerlingen’. Hij kan het onderzoek van Hilde Steenbergen alleen maar bevestigen. Leuk is het dan ook om de reacties op zijn column te lezen. Verschillende ouders laten zich niet onbetuigd. Misschien ook iets om naar te verwijzen op de weblog van de Vereniging van vrijescholen. Dan kan die pas een echt nieuw brandpunt worden van ‘interessante ontwikkelingen in de scholen, projecten bij de Vereniging, of nieuws in de pers’.

Update 14.45 uur: Inmiddels heeft het ANP een nieuwsbericht gemaakt over de situatie bij de Geert Groote School in Amsterdam, dat door verschillende media wordt opgepikt. ‘Bestuursleden Vrije School bedreigd’ schrijft het AD, en ‘Bestuur Geert Grooteschool bedreigd’ de Amsterdamse zender AT5 op zijn website.

Update 18.25 uur: Een uur geleden publiceerde Het Parool een tweede artikel van Hans van der Beek over de Geert Grooteschool, ‘“Schreeuwende minderheid” regeert basisschool’. Hij stelt daarin dat het niet alleen om de Geert Grooteschool 2 gaat. Zo schrijft hij onder meer:

‘Op de school aan de Fred. Roeskestraat heerst chaos, net zoals op de Geert Groote 1 aan het Hygiëaplein. (...) “Een schreeuwende minderheid van zestien tot achttien ouders heeft op eigen initiatief de Vereniging van Vrije Scholen ingeschakeld,” zegt vertrekkend directeur Veldt. “De zwijgende meerderheid vraagt zich verbaasd af wat hun is overkomen.”’

Wie zijn nu deze kwade ouders, vraag ik mij af. Dat wordt me niet goed duidelijk. Als zij het niet eens zijn met het verbetertraject dat het afgelopen anderhalf jaar is gegaan, wat tot het beleid van de Vereniging van vrijescholen behoort, dan kunnen zij het niet zijn die nu ook deze vereniging inschakelen.

In het artikel worden diverse betrokkkenen genoemd of geciteerd, onder wie de op non-actief gestelde interim-directeur Rob Geurtsen, de inmiddels afgetreden nieuwe voorzitter van het schoolbestuur Christien Hellinga, het alleen overgebleven bestuurslid Rob van Hilten en verenigings-voorzitter Leo Stronks. De laatste zegt:

‘Ik zie zelf geen aanleiding om te denken dat dit traject moet stoppen.’

Rara, hoe zit dit?


Update 22.50 uur: Nu heeft ook de Volkskrant een artikel aan de kwestie gewijd. Gerard Reijn schrijft over ‘Chaos bij Amsterdamse vrije scholen door ruzie met “fundamentalisten”.’ Hierin wordt als het grote probleem de twintig ouders genoemd die alle veranderingen afwijzen. Dat wil zeggen de door de Inspectie gewenste en ge-eiste veranderingen. Deze ouders worden beschouwd als ‘antroposofische fundamentalisten’.