Carnavalesk

Het is me wat allemaal. Het was al een gebeurtenis, een hype mag je zelfs wel zeggen. Maar door het onvermoeibare strijden van Hugo Verbrugh wordt het ‘Eindeloos bewustzijn’ van Pim van Lommel een zelfs nog grotere hype. Anders was diens bestseller misschien wel ergens bij de honderdduizend verkochte exemplaren blijven steken. Maar nu met het symposium in Amsterdam aanstaande, ‘Bewustzijn voorbij de grenzen’, worden de degens gekruist en klinkt er alom wapengekletter. Doorn in het oog en steen des aanstoots: de Antroposofische Vereniging laat zich hiermee in, waarmee antroposofen om de tuin worden geleid en antroposofie al evenmin een dienst wordt bewezen.

Wat kondigde de Antroposofische Vereniging ook alweer op 8 juli 2008 aan?

‘Cardioloog Pim van Lommel zal op de conferentie “Bewustzijn voorbij de grenzen” een lezing geven over zijn onderzoekingen op het terrein van het eindeloos bewustzijn.

De conferentie vindt plaats op zaterdag 28 februari 2009 en is een vervolg op de conferentie “Ervaringen met onze pre- en postexistentie” die plaatsvond in november 2006. De Antroposofische Vereniging organiseert de conferentie samen met het VU-Podium, een platform voor activiteiten namens organisaties binnen de Vrije Universiteit. In samenwerking met Stichting Merkawah, de Christengemeenschap, de Kübler Ross Stichting en vertegenwoordigers van onder andere de Soefibeweging is het voorlopige programma opgesteld.’

Al eerder maakte ik op deze weblog hiervan melding, laatst nog op 16 januari in ‘Heraarding’. Maar bijvoorbeeld ook op 2 november 2008 in ‘Alle zielen’. De reacties waren veelzeggend. Ramon De Jonghe vroeg zich toen af:

‘Van Lommels conclusie over de dood zou zijn gebaseerd op jarenlang empirisch onderzoek naar bijna-dood-ervaringen. Maar zijn dat geen twee verschillende zaken; dood of bijna dood? Zou de onderzoeker zijn conclusie niet beter beperken tot het onderzoeksgebied, de bijna-dood-ervaring?’

En Jan Cornelissen verwees maar liefst naar:

‘alle bijdragen van Gert Korthof op zijn blog: “Fouten in het boek van Pim van Lommel”: Deel 1, Deel 2, Deel 3, Deel 4, Deel 5, en daarnaast nog: Pim van Lommel en kwantummechanica, Pim van Lommel over hersenen en bewustzijn en Pim van Lommel interview in NRC.’

Zo, dan wist je meteen uit welke hoek de wind waaide. Maar nu dan Hugo Verbrugh. Hij is in februari op het toneel verschenen, waarbij hij zich onverbiddelijk in het koor der critici heeft geplaatst. Begonnen met een bespreking in Motief nr. 126 van februari, onder de titel ‘Eindeloos bewustzijn of ander bewustzijn?’ Maar sindsdien vraagt hij vrijwel dagelijks aandacht hiervoor op zijn eigen weblog. En alsof dat nog niet genoeg is, biedt hij ook nog een essay van 48 bladzijden aan, gedateerd 14 februari, waarin hij al zijn bezwaren uitstalt. (Trouwens, wat hij op zijn weblog schrijft, komt gedeeltelijk hieruit.) Dit essay gaat

‘over de zogenaamde BijnaDood Ervaring, “Eindeloos Bewustzijn”, wetenschap en filosofie, antroposofie en het paradigma van de wezensleden’.

Het is dus een beetje veel om hier goed te kunnen resumeren. Hoewel, de bijgeleverde samenvatting op pagina 2 kan een handje helpen.

‘Het wordt niet duidelijk op grond waarvan antroposofen zo een sterke waardering hebben voor het actuele BDE-discours. (...) de zogenaamde BDE [is] in feite een artefact.’

Verbrugh signaleert bij Van Lommel een opzienbarende onkunde om een wetenschappelijke verklaring voor BDE te kunnen geven. En een onwil om hierbij van antroposofie gebruik te maken. Terwijl dat volgens Verbrugh juist het ei van Columbus is.

‘Het paradigma van de wezensleden volgens het vierledig mensbeeld van de antroposofie geeft een naadloos sluitende verklaring van de zogenaamde BDE en van het probleem om er goed over te spreken.’

En dan gaat het vervolgens 46 bladzijden los. Maar is het niet een beetje laat, vraag ik me af. Het boek verscheen eind 2007 en werd al gauw een bestseller; het bewuste symposium is aanstaande zaterdag. Of is het gewoon een gewiekste publiciteitscampagne, opgezet door de Antroposofische Vereniging, om extra aandacht te trekken, waarbij Verbrugh een heldenrol mag vervullen? Tenslotte is het carnavalstijd, dus ondenkbaar is dit niet.

John Wervenbos wees op verschillende plekken op internet (waaronder de discussiepagina van de Antroposofische Vereniging, Antroposofie Forum) op het tijdschrift van de Stichting Merkawah, Terugkeer, en speciaal op nr. 17 van zomer 2006. Daarin begint een aantal artikelen over wetenschap en BDE. Ruud van Wees, een van de mensen die samen met Van Lommel het bewuste artikel in The Lancet publiceerde, schrijft inleidend:

‘In 1988 werd de stichting Merkawah opgericht met als hoofddoel om een wetenschappelijk onderzoek naar frequentie, mogelijke verklaringen en gevolgen van BDE’s op te zetten onder met succes gereanimeerde hartpatiënten in Nederlandse ziekenhuizen. Het verslag is uiteindelijk als hoofdartikel in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift The Lancet (dec. 2001) verschenen, waarmee een onbezoldigde krachtsinspanning van opgeteld vele mensjaren en geleverd door zo’n 25 mensen, ten einde kwam. Tijdens het onderzoek en ook na de publicatie werden de (tussentijdse) resultaten uitgedragen in lezingen en artikelen. Dit verhaal is de meeste lezers wel bekend.

Maar betekende de onderzoeksdoelstelling dat Merkawah in het begin een wetenschappelijke organisatie was? Neen, mijn eigen ervaring als oprichter is dat we vanaf het begin een dienstverlenende organisatie zijn waar naast onderzoek – wel het eerstgenoemde doel in onze folders en brochures van toen – ook voorlichting, ontmoeting en begeleiding hoog in het vaandel staan. (...)

Aan de attitude van vooral medici en psychologen schort het in mijn oordeel nog steeds en dat heeft alles te maken met een bekrompen werkelijkheids- en wetenschapsopvatting onder wetenschappers en wetenschappelijk opgeleide zorgverleners, die ertoe leidt dat de BDE meestal als hallucinatie en dus als pathologisch verschijnsel wordt ingedeeld. Wat dit betreft zit de taak van Merkawah er nog niet op en we zullen dus stof moeten blijven leveren die deze collega-wetenschappers op andere gedachten kan brengen.

Deze attitude onder wetenschappers en zorgverleners zou voor Merkawah volgens mij al voldoende reden moeten vormen om een wetenschappelijke doelstelling te handhaven, al is het op een vierde plaats, achter ontmoeting, voorlichting en begeleiding (zie de binnenkant van de voorpagina). Men staat sterker in de benadering van deze groepen wanneer men de informatie die in de voorlichting wordt gebruikt kan ondersteunen met informatie uit wetenschappelijk onderzoek.

Er gebeurt binnen Merkawah en in Terugkeer mijn inziens nog steeds voldoende om handhaving van het wetenschappelijke doel te kunnen rechtvaardigen. Toch moet ook worden geconstateerd dat door de jaren het accent minder op wetenschap is komen te liggen waardoor een andere, de esoterische, component wat meer in het licht is komen te staan. Dat zou geen probleem vormen indien de BDE algemeen aanvaard en erkend zou zijn, maar nu brengt dit het gevaar met zich mee dat hierdoor het serieus nemen van de BDE(-er) wordt geschaad. Het terugbrengen van wat meer nadruk op wetenschap is dus – zoals gezegd – ook van tactisch belang in de benadering van de buitenwereld, met name wetenschappers en zorgverleners, maar ook van de media.’

Aan welke kant van deze missie zou Verbrugh zich bevinden: de wetenschappelijke of de esoterische? Hij toont zich sceptisch genoeg om zich in het eerste kamp te scharen. Op 9 februari schrijft hij in zijn weblog:

‘Ik heb het boek gelezen, en sluit me aan bij het oordeel van skepticus Jan Willem Nienhuys. Na een grondige analyse kwalificeert hij het als een “hallucinatoire rijstebrijberg van opeengestapelde onzin”, en concludeert hij “Ik ben veel onzin tegengekomen, maar de meeste onzin heeft toch nog een soort innerlijke samenhang een beetje als fantasieverhalen waar ook dingen in voorkomen die niet kunnen maar die binnen het verhaal toch weer aanvaardbaar zijn. ... Maar zo een pretentieus iemand die van zoveel klokken de klepels volkomen bijster is als van Lommel en die zo volledig de kluts kwijt is, dat is toch tamelijk uniek.”’

Een dag later heeft Verbrugh het over

‘het wanstaltige succes van “Eindeloos bewustzijn”, het pseudo-wetenschappelijke boek van Pim van Lommel over de bijna dood ervaring. Jan Willem Nienhuys heeft het boek in Skepter met recht en reden gekarakteriseerd als een “hallucinatoire rijstebrijberg van opeengestapelde onzin”. Maar onzin waar je van gaat hallucineren is voor de tallozen die verblind zijn door angst voor echte kennis over de dood het perfecte verdovende middel.’

En op 15 februari begint Verbrugh er weer over:

‘Pim van Lommel ... – ik kan me niet herinneren dat in Nederland ooit in zulke termen is gereageerd op een betoog dat de auteur als “wetenschappelijke visie” presenteerde als in de afgelopen maanden is gereageerd. In mijn blog van 10 februari citeerde ik hier “hallucinatoire rijstebrijberg van opeengestapelde onzin” als samenvatting van deze kritiek. Het woord “hallucinatoir” vindt intussen een lugubere echo in de reactie van de organisatoren van de conferentie en van andere fans van Van Lommel. Al die kritiek is volgens hen alleen maar een bewijs dat Van Lommel inderdaad een grensoverschrijdende wetenschappelijke ontdekking heeft gedaan. Die toestand vreet op zodanige wijze aan mijn gemoed, dat ik er de komende dagen hier iets aan ga doen.’

Enzovoort. – Op 17 februari citeert Verbrugh

‘een stukje met “simpele vragen” in de Margriet (14 08): “Is bewustzijn het zelfde als een ziel?” Antwoord van Van Lommel: “Antroposofen hebben het over een astraal lichaam. De woordkeus wordt bepaald door je cultuur en religieuze achtergrond en omgeving. Ik gebruik die termen bewust niet omdat het verwarrend werkt. Maar in principe is het allemaal hetzelfde”. Bewustzijn, ziel, astraal lichaam – het werkt verwarrend. Maar in principe is het allemaal hetzelfde. Zo wordt wetenschap inderdaad voor velen toegankelijk en aantrekkelijk.’

Bij de commentaren hoopt Verbrugh op:

‘het bewustzijn dat we in de komende tijd echt iets te weten kunnen komen over het hierna. De rumpus die Van Lommel en zijn fans teweeg brengen, werkt hier alleen verstorend en verwarrend.’

Op 19 februari geeft hij als reactie op een van de commentaren, namelijk:

‘“... Die van Lommel kennen we nu wel.” Dat waag ik te betwijfelen. Met name vrees ik dat we zijn invloed en de nefaste werking daarvan nog onvoldoende onderkennen. Daarom ga ik nog even door.’

Op 21 februari heet het:

‘De redenatie van Van Lommel is wartaal’ en ‘De primitieve vergelijking die Van Lommel maakt documenteert alleen dat hij totaal niets begrijpt van wetenschapsfilosofie en geschiedenis.’

En even later:

‘De BIJNA dood ervaring, en zeker de weergave ervan in de pseudo-wetenschappelijke visie van Van Lommel is volgens mij iets zó totaal anders dan de HELEMAAL dood ervaring, dat de mensen die tijdens hun leven hun oren hebben laten hangen naar wat Van Lommel debiteert voornamelijk in de war zullen raken als ze echt helemaal dood zijn.’

En vandaag nog tekent hij in dit kader op:

‘Wat sommige mensen meemaken als ze bijna dood zijn is in genen dele bovennatuurlijk. En ook wat we allemaal zullen meemaken als we helemaal dood zijn, is onversneden natuurlijk. Het paradigma van de wezensleden van het antroposofisch mensbeeld geeft daarvoor een adequate wetenschappelijke verklaring. “Bovennatuurlijk” is in dit verband hoogstens dat zoveel antroposofen zelf dat niet willen inzien, en hun oren laten hangen naar de pseudo-wetenschappelijke flierefluiterij van Van Lommel. Dat zouden ze toch, aangezien ze, naar we ogen aannemen, veel van Rudolf Steiner hebben gelezen en hebben begrepen, zelf moeten inzien?’

In de commentaren laat hij vanochtend weten:

‘wat mijn antroposofische vrienden, met wie ik mij zeer verbonden weet, met Van Lommel doen is erger dan laakbaar stom. Ik begrijp niet wat hen bezielt.’

Vanavond nog reageerde Ad Petersen met:

‘Uh ... deze weblog heeft veel weg van “Eindeloos Gezwam”. Maar oké ik houd het ook bij deze “korte woordenwisseling”. Succes met de schrijverij meneer Verbrugh.’