Vruchten van onderzoek

‘Op 23 november 2006 is de Stichting Prof. Dr. Bernard Lievegoed Fonds, fonds voor antroposofisch wetenschappelijk onderzoek opgericht: het “Lievegoed Fonds”. Oprichters: Ron Dunselman (voorzitter AViN), Max Rutgers van Rozenburg (penningmeester AViN), Bert Vroon (beoogd voorzitter Lievegoed Fonds) en Ted van den Bergh (directeur Stichting Triodos Foundation).’

Het is alweer een hele tijd geleden dat dit gebeurde. Trouwens, met AViN wordt bedoeld: Antroposofische Vereniging in Nederland (alsof iedereen in Nederland die afkorting kent). De aangehaalde tekst is te vinden op de homepage van dit Lievegoedfonds. Deze gaat verder:

‘Het Lievegoed Fonds stimuleert – bij voorkeur Nederlands – antroposofisch wetenschappelijk onderzoek, zowel fundamenteel – de ontwikkeling van theorie, van methoden en technieken – als toegepast, binnen universiteiten en hogescholen en antroposofische onderzoeksinstellingen en overigens alles wat daartoe ondersteunend kan zijn.

Het Lievegoed Fonds stimuleert de vorming van een Netwerkuniversiteit, waarin antroposofische wetenschappers voor ideeënuitwisseling en ontmoeting tweemaal per jaar bijeenkomen. Het Lievegoed Fonds verzorgt de coördinatie en financiering.

Het Lievegoed Fonds steunt onderzoeksactiviteiten die resultaten voortbrengen met aantoonbare maatschappelijke relevantie.’

Het is ook alweer ruim een half jaar geleden dat ik op deze weblog schreef over dit fonds. Dat was op 11 juli 2008 in ‘Antroposofisch wetenschappelijk onderzoek’. Ik verwelkomde het initiatief, maar wel enigszins kritisch. Zou het kunnen waarmaken wat de website beschreef? Maar als ik mezelf mag citeren, naar aanleiding van de sinds 4 juli vernieuwde website:

‘Ted van den Bergh van Stichting Triodos Foundation, in wiens handen directie en financieel beheer van het Lievegoed Fonds zijn gelegd, vraagt de bezoeker vanaf 4 juli: “We zijn benieuwd hoe de site ervaren wordt en u kunt hier uw reactie geven als u dat wilt. Ook vragen zijn welkom.”’

Er zijn hier echter zegge en schrijve nul reacties te lezen. Net zoals trouwens bij het weblog, terwijl er toch wordt aangekondigd dat daar

‘waar mogelijk publicaties gaan komen van delen van deze blogdiscussie op de website zodat deze voor iedereen te lezen zijn.’

Als ik dan nog even verder rondkijk, zie ik bij de opeenvolgende items: ‘Agenda’, ‘Onderzoek’ en ‘Jaarverslag’ dit staan:

‘Agenda: Bestuursvergadering 26 september 2008. Bestuursvergadering op nader overeen te komen datum in december 2008. Volgende bijeenkomst Netwerkuniversiteit 16 januari 2009.’

‘Onderzoek: Op deze plaats zullen onderzoeksverslagen en -resultaten worden gepubliceerd.’

‘Jaarverslagen: Het jaarverslag over het eerste (verlengde) boekjaar 2006/2007 zal in september worden vastgesteld en op deze plaats worden gepubliceerd.’

Maar ook werkelijk geen woord meer dan dit. Kortom: er lijkt wel niets gebeurd sinds de laatste keer. Geen teken van leven op deze website in ieder geval. Dat nodigt dan ook niet uit om geld aan dit fonds te doneren voor zijn mooie doelstellingen, zoals gevraagd wordt.

Dan kunnen we beter naar het lectoraat antroposofische gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden gaan. Daar heb ik ook eerder over geschreven, meerdere malen zelfs (soms eveneens wat klagerig en mopperend). De laatste keer was op 17 december 2008 in ‘Samenvatting’. Dat was naar aanleiding van het symposium ‘Praktijkonderzoek in de Antroposofische Gezondheidszorg’, de eerste lectoraatsbijeenkomst georganiseerd door het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden, dat de dag tevoren werd gehouden. Ik was daar enthousiast over, en al helemaal over de publicatie die bij die gelegenheid ten doop werd gehouden.

Intussen is al enige tijd op de website van het lectoraat via ‘Nieuws’ het volgende hierover te lezen:

‘Symposium “Praktijkonderzoek in de Antroposofische Gezondheidszorg” een succes!

Op 16 december jl. was het eerste symposium van het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg. Ruim 150 deelnemers van binnen en buiten de antroposofische gezondheidszorg keken als start van de bijeenkomst naar een film met animatie waarin de fundamenten, methoden en resultaten van het participatieve praktijkonderzoek en de wetenschap van gehelen werd gedemonstreerd.

Workshops

In 12 workshops werden de resultaten van recent praktijkonderzoek gepresenteerd en bediscussieerd. Aan bod komen [‘kwamen’ had er natuurlijk moeten staan, MG] onder meer vragen als:

– Hoe diagnosticeren, sturen en evalueren antroposofische gezondheidswerkers uit verschillende beroepsgroepen in de dagelijkse praktijk?
– Wat is de bijdrage van best-practiceonderzoek?
– Hoe kun je methodisch aansluiten bij de individuele patiënt?
– Hoe integreer je ervarings-, reguliere en antroposofische kennis?
– Wat zijn de achtergronden van antroposofische muziektherapie?
– Kunnen kleuren in de kunstzinnige therapie en in de kleurenlichtbadtherapie verantwoord als therapie worden ingezet, en zo ja, hoe dan?
– Hoe kunnen we individuele kunstzinnige therapieprocessen volgen met casuïstische methoden?
– Op welke manier kan de kwaliteit en het effect in de antroposofische kinder- en jeugdpsychiatrie systematisch worden onderzocht?
(...)

Internationaal onderzoek

De Noorse onderzoeker Hamre gaf een overzicht over de stand van zaken van het internationale onderzoek naar de effecten van de antroposofische gezondheidszorg. De resultaten tot nu toe zijn zeer positief. Daarnaast is ook duidelijk dat er nog veel (praktijk)onderzoek moet gebeuren.

Publicatie

Afsluitend werd de nieuwe publicatie van het lectoraat met bijdragen van binnen en buiten het lectoraat gepresenteerd. Heb je interesse in de nieuwe publicatie? De inhoudsopgave inzien kan via deze link: http://www.hsleiden.nl/lectoraten/antroposofische-gezondheidszorg/Publicaties.’

Gek genoeg wordt de titel niet genoemd. Die luidt: ‘Praktijkonderzoek in de antroposofische gezondheidszorg 2008. Eerste stappen in Nederland in de ontwikkeling van practice-based evidence, ondersteuning in het therapeutisch besluitvormingsproces, en het evalueren van kwaliteit en effect.’ Het geheel staat onder eindredactie van Erik Baars en Guus van der Bie.

De inhoudsopgave is indrukwekkend. Daarom laat ik hem hier volledig volgen. Dat lijkt misschien een beetje overdreven, maar dat is het – zeker gezien het voorgaande – niet. Ook andere antroposofische sectoren zouden eens zo’n omvattende ‘state of the art’ moeten samenstellen. Bij elk hoofdstuk geef ik de auteur(s) erbij; die staan namelijk in de inhoudsopgave helaas niet vermeld (wel aan het begin van het hoofdstuk uiteraard):

Inhoudsopgave

Inleiding 9
Leeswijzer 9

[Erik Baars en Guus van der Bie:] 1. Antroposofische gezondheidszorg 13

1.1 Kenmerken van de antroposofische gezondheidszorg 14
Het zorgveld 14
Gezondheid bevorderen 14
Op het individu georiënteerde zorgmethodieken 15
Integratie van kennis in de gezondheidszorgpraktijk 15
1.2 Wetenschap van delen versus wetenschap van gehelen 16
Wetenschappelijke positionering 16
Wetenschap van gehelen 16
De professionele ambachtelijkheid van de antroposofische zorgmethodieken 18
1.3 Het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg en de opgaven van het praktijkonderzoek 19
Praktijkonderzoek 19
Groeipotentie 19
Literatuur 20

2. Het verwerven van practice-based evidence 21

[Annerose Kunenborg:] 2.1 Best practices, een aanzet voor kenniscirculatie 22

Inleiding 22
Waarom een onderzoek naar best practices? 22
Hoe past dit binnen het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg? 22
Wat heeft men in de toekomst hieraan? 22
Wat zijn best practices in het algemeen? 23
Hoe is de specifieke aanpak binnen het lectoraat? 24
Welke thema’s staan binnen dit onderzoek centraal? 26
Wat zijn de eerste stappen binnen het onderzoek? 29
Literatuur 31

[Erik Baars en Evi Koster:] 2.2 Het ontwikkelen van practice-based evidence: hoe diagnosticeren, sturen en evalueren atroposofische gezondheidswerkers in de praktijk? 32

Inleiding 32
Doelstellingen 33
Vraagstellingen 34
Materiaal en methoden 34
Resultaten 35
Conclusies 47
Discussie 48
Dankwoord 48
Literatuur 49

[Guus van der Bie en Christa van Tellingen:] 2.3 De integratie van ervaringskennis en formele kennis voor het antroposofische praktijkonderzoek 50

Inleiding en probleemstelling 50
Doelstelling en vraagstelling 50
De biljarter en de professor 51
Praktijkonderzoek: een methode van benaderen 52
Goethe, Steiner, de fenomenen en de antroposofie 52
Waarnemen 53
Herinneren en exacte zintuiglijke fantasie 53
Meebewegen 53
Het fenomeen spreekt zich uit in mij 54
Resultaat: integratie van ervaringskennis en formele kennis 55
Antroposofie als brug 55
Praktische consequentie 57
Literatuur 57
Literatuur ter nadere bestudering 57

[Odulf Damen:] 2.4 Antroposofische muziektherapie 59

Inleiding 59
Fenomenologie als wetenschappelijke methode van de muziektherapie 59
Het verklaringsmodel van de antroposofische muziektherapie 61
Muzikale menskunde en de rol ervan in de diagnostiek 63
Pathogenetische en salutogenetische aspecten in de muziektherapie 67
Het therapeutische proces 69
Conclusie 71
Literatuur 72

3. Het ondersteunen van het therapeutische besluitvormingsproces 75

[Wil Uitgeest:] 3.1 Kleur bekennen 76

Probleemstelling 77
Vraagstelling 77
Materiaal en methoden 77
Resultaten 78
Nawoord 91
Literatuur 92

[Thea Giesen:] 3.2 Zeven stappen in het psychotherapeutisch proces aan de hand van de zeven levensprocessen 94

Inleiding 94
Beelden 96
De methodiek 97
Zeven vragen 100
Een schematische voorstelling van de zeven stappen in het therapeutisch proces 101
Het schema 101
Literatuur 102

[Albert de Vries:] 3.3 De vaardigheden van het aansluiten 103

Een verkenning van ‘gezondheid bevorderen’ en ‘aansluiten’ 103
Bij het aansluiten bij de ander is de vraag ‘Waar sluit je bij aan?’ 103
Het aansluiten in de intuïtieve handeling en de reflectie daarop: ervaringsleren 107
Inlevend waarnemen 107
Inlevend waarnemen als oefening in het leren aansluiten 109
Aansluiten op het vlak van onderzoeken: het ontwikkelingsonderzoek 111
Literatuur 115

[Henk de Brey:] 3.4 Ontwikkeling van de ATP-2000, een persoonlijkheidstest om astrale kwaliteiten in het karakter van de mens te kunnen meten; implicaties voor gebruik in de psychotherapie 116

Inleiding 116
Vraagstelling 116
Methode 117
Conclusie en discussie 122
Samenvatting 126
Literatuur 126

4. Het evalueren van de kwaliteit en het effect 127

[Joop Hoekman, Martin Niemeijer en Liesbeth Sjoukes:] 4.1 Systematische evaluatie van kwaliteit en effectiviteit in de antroposofische kinder- en jeugdpsychiatrie 128

Inleiding 128
Methodologische overwegingen 128
Kwaliteit en effectiviteit 130
Effectmeting 134
Resultaten van een pilotproject 135
Slotopmerkingen 137
Literatuur 138

[Angelika Verhoog en Hennie van der Geest:] 4.2 Onderzoek naar kleurenlichtbad therapie 141

Inleiding 141
Probleemstelling 142
Methoden 145
Verwachtingen 148
Evaluatie 150
Dataverwerking 150
Discussie 150
Dankwoord 151
Literatuur 152

[Anne Ponstein, Cisca Philipse en Nicole de Vries:] 4.3 Sociaal-emotionele problemen van chronisch zieke kinderen in beeld: aangrijpingspunt voor succesvolle begeleiding 153

Inleiding 153
Materiaal en methoden 154
Resultaten 156
Conclusies 162
Discussie 164
Dankwoord 165
Literatuur 166

[Martin Niemeijer, Erik Baars en Joop Hoekman:] 4.4 Ontwikkeling en implementatie van een neetinstrument op basis van de heilpedagogische constitutiebeelden 168

Inleiding 168
Constitutie 169
Typologie 170
Een concept van gezondheid en ziekte 171
Complementaire diagnostiek 171
Bruikbaarheid 174
Behandeling 174
Effectevaluatie 175
Tot slot 176
Literatuur 176

[Els van der Meij en Jolanda Grootendorst:] 4.5 De ontwikkeling van een meetinstrument voor toonhoogtegevoeligheid 178

Inleiding 178
Materialen en methoden 179

5. Achtergronden 181

[Annemieke Bijman:] 5.1 Wat hebben medewerkers met antroposofie? 182

Inleiding 182
Onderzoeksmethode 183
Enige resultaten 186
Conclusies en discussie 192
Literatuur 193

[Erik Baars:] 5.2 Betekenis mechanistisch en holistisch mensbeeld voor techniekontwikkeling 195

De historische ontwikkeling van het mechanistisch mens- en wereldbeeld 196
Het mechanistisch mensbeeld in de gezondheidszorg 198
Holistische mensbeelden in de gezondheidszorg 198
Verantwoording van het mensbeeld 199
De verdere toekomst van de techniek 200
Een antroposofische reflectie op de geschetste ontwikkeling 201
Literatuur 202

5.3 Visiedocument praktijkonderzoek lectoren Hogeschool Leiden 203

Inleiding 203
De onderzoeksfunctie van hogescholen 203
Uitdaging 204
Methoden van praktijkonderzoek 204
Kenmerken va practitioner research 205
Literatuur 206

Schema ‘Onderzoekslijnen praktijkonderzoek Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg’ 208

Epiloog 210

Over de auteurs 212

Wat nog wel curieus is, is het fotootje dat in het verslag op de website is geplaatst. Het onderschrift luidt:

‘In het midden Eric Baars met Piet Keesmaat, namens het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ) en Anne Boertien, directeur Cluster Zorg, Hogeschool Leiden krijgen als eersten een exemplaar.’

Eric Baars moet natuurlijk Erik Baars zijn. Maar merkwaardig is vooral ‘Piet Keesmaat, namens het bestuur van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ)’. Piet Keesmaat is geen onbekende, hij was onder meer oud-directeur van Huize Thomas in Rotterdam en oud-voorzitter van het Heilpedagogisch Verbond. Maar waarom komt hij hierbij nu opeens uit de lucht vallen? Namens de NVAZ nog wel. Daar wordt geen enkele verklaring voor gegeven.