Cultuuromslag

Op 27 en 29 december 2012 in ‘Eeuwfeest’ en ‘Day after’ besteedde ik er al aandacht aan. Vandaag ook het digitaal themakanaal ‘Geschiedenis24’ van de VPRO. Maar met accenten die uit de oude doos komen. Dat blijkt alleen al uit de titel ‘De rassenleer van Rudolf Steiner. Antroposofie 100 jaar oud’. Op de website schrijft Erik van den Berg:

‘Precies honderd jaar geleden sprak de Oostenrijkse filosoof en pedagoog Rudolf Steiner in Berlijn tijdens de eerste algemene vergadering van het antroposofisch genootschap. Het betekende het begin van de antroposofiebeweging. Aan de oorsprong lag echter een hevig conflict tussen Steiner en het theosofisch genootschap over een zogenaamde nieuwe Jezus uit het Oosten. En hoe zat het met Steiner’s ideeën over ras en huidskleur?

Rudolf Steiner (1861-1925) sloot zich in 1902 aan bij de Theosofische Vereniging, de spirituele beweging die in 1875 in New York werd opgericht door onder meer “madame” Helena Petrovna Blavatsky. Niet omdat hij het zo eens is met de fijnstoffelijke ideologie van de theosofen, maar omdat hij de beweging van binnenuit wil veranderen. Zijn doel is om de “leerlingen van de ziel op het pad van ontwikkeling te helpen” door mensen te stimuleren tot zelfkennis. Dit zogenaamde pad van de Rozenkruizers zal tot grote onenigheid leiden.

Steiner wordt secretaris-generaal van de Duitse afdeling, die op dat moment slechts honderd leden heeft. De afdeling werkt vrij onafhankelijk van de rest van het Theosofische Vereniging. Steiner richt zich veel meer op de Europese esoterische, filosofische en wetenschappelijke traditie dan het genootschap. Dat heeft zich fysiek en spiritueel gevestigd in Adyar, India. Ook voor die tijd overigens niet ongebruikelijke opvattingen over een hiërarchie van de ziel en zelfs een “raciale evolutie” staan aan de grond van Steiner’s visie. Zo gelooft Steiner dat het “het lot is van de Germaanse volken om de ‘missie van de blanke mensheid’ te voltooien door het spirituele en het fysieke te verenigigen en dat deze integratie kenmerkend is voor de blanke huid”.

Vanaf 1905 verspreidt Steiner zijn antroposofische ideeën in lezingen en lessen, die in de jaren daarop sterk in aantal toenemen en veel buitenstaanders trekken. In 1907 ontaardt Steiners aanpak in een conflict met de belangrijkste leider van het Theosofische Genootschap, de Engelse feministe en socialiste Annie Besant. Ze is het oneens dat Steiner Blavatsky's ideeën heeft losgelaten.

Datzelfde jaar ontstaat de eerste breuklijn in de relatie, als Steiner met zijn toekomstige vrouw Marie von Silvers het Internationale Theosofische Congres in München organiseert. Geheel tegen de traditie geeft het paar een artistieke draai aan het evenement, met talloze verwijzingen naar het werk van Hegel en Goethe. Steiner beschrijft in zijn autobiografie uit 1929 hoe de oude garde van theosofen duidelijk moeite heeft met de nieuwe uitingen die volgens hem een gevolg zijn van zijn antroposofische impuls aan de beweging. Hij concludeert: “Dit was de ware reden waarom de Antroposofische Vereniging niet meer kon bestaat als deel van de Theosofische beweging.”

De echte breuk komt als Besant vanaf 1911 het Indiase jongetje Jiddu Krishnamurti (1895-1986) presenteert als de nieuwe messias. Volgens Steiner was de verschijning van Christus op aarde een unieke gebeurtenis, want Christus zou immers maar eens incarneren. Daarmee was niet alles gezegd.

Achteraf is wel gesuggereerd dat Steiners rassenideeën hier ook een rol speelden. Het was volgens hem onmogelijk dat “dat Hindu-ventje” Christus kon belichamen. Collega Günther Wagner schreef in 1911 dat Steiner en zijn volgelingen geloofden dat “omdat wij het meest geavanceerde ras zijn, we de meest geavanceerde religie hebben”. Dit zijn enkele van de uitlatingen waarmee de antroposofie-beweging vooral na de Tweede Wereldoorlog nog herhaaldelijk geconfronteerd zou worden.

In 1912 verlaat Steiner de Theosofische Vereniging. Een aantal leden van de Theosofische Vereniging volgt hem en zij vormen een nieuwe beweging. In augustus van dat jaar wordt een begin gemaakt met de voorbereidingen voor een nieuwe beweging, gestoeld op de antroposofische ideeëen van Steiner. Op 28 december 1912 wordt in Keulen het antroposofisch genootschap opgericht. Rudolf Steiner is dan adviseur van deze Duitse afdeling, die drieduizend leden telt.

Op 3 en 4 februari 1913 spreekt Steiner in Berlijn. Hij beschrijft onder meer hoe hij op zijn zevende zijn eerste helderziende ervaring had: terwijl hij in de wachtruimte van het station zat, verscheen voor hem een familielid dat op dat moment, ver weg, net was overleden. Vanaf dat moment openbaarde de geestenwereld zich aan Steiner en leerde hij het onderscheid maken tussen de wezens en zaken die je “ziet” en die je niet “ziet”.

Steiner’s toespraak markeert het begin van de antroposofiebeweging. Later dat jaar wordt in Dornach (Zwitserland) gestart met de bouw van het (eerste) Goetheanum, het wereldcentrum voor de antroposofiebeweging. Dit hobbitachtige gebouw wordt in 1923 na brandstichting vervangen door een soort afgeronde bunkerkerk. Het vrije school-onderwijs, antroposofische geneeskunst, biologisch-dynamische landbouw en andere ideëen die de antroposofie zo kenmerken krijgen in die jaren vorm. En hoe liep het af met dat kleine hindu-ventje? Krishnamurti ontbond in 1929 in Ommen de Orde van de Ster in het Oosten, die hem als messias had gepresenteerd. In 1930 stapte hij uit de Theosofische Vereniging, waarna hij wereldwijd lezingen hield om mensen onvoorwaardelijk vrij te maken van organisaties en rituelen die het zoeken naar waarheid belemmeren.

Kijk en luister

Het discussieprogramma Middageditie besteedde in 1996 aandacht aan de opvattingen van Steiner over ras en huidskleur: maakten deze (nog steeds) structureel deel uit van de antroposofie? Waarom werd er decennia na dato pas afstand genomen van deze ideeën en uitlatingen van Steiner? Een gesprek met Jelle van der Meulen, lid van de Nederlandse Antroposofen Vereniging.

Kijk verder naar Plaats van Herinnering over de Krishnamurti-cultus in Ommen in de jaren ’20 (2007). In OVT (2011) een gesprek over Steiner met historicus Bert ter Hoeve en cultuurhistoricus Arnold Labrie. Beiden reageren op de stelling: “De antroposofie levert heel aardige kinderen op, die aan de buitenwereld een zware dobber hebben.”’

Afgezien van een flink aantal hinderlijke tikfouten en enkele feitelijke onjuistheden, is het heel flauw om niet te vermelden dat er in 2000 in opdracht van de Antroposofische Vereniging in Nederland een rapport is verschenen waarin de mate van racisme bij Steiner en in de antroposofie is onderkend en tevens zijn plaats is gewezen. Zo is er een item van zeventien jaar geleden te bekijken, ‘Middageditie: Rudolf Steiner’ van 1 april 1996, twee dagen nadat er een buitengewone ledenvergadering in Utrecht over de kwestie was gehouden. Felix Meurders onderwerpt Jelle van der Meulen, destijds hoofdredacteur van Motief, gedurende acht minuten aan een vraaggesprek:

‘In de ideeën van Rudolf Steiner, de grondlegger van het antroposofisch denken en initiator van de pedagogiek van de “Vrije Scholen”, zijn racistische tendenzen te bespeuren. De Nederlandse Antroposofen Vereniging is hier niet gelukkig mee en wil zich van deze ideeën distantiëren.
Studio-interview hierover met een lid van deze vereniging, J. van der Meulen, die afstand neemt van Steiners rassenleer, niet van de rest van diens antroposofische gedachten.’

Er is ook een item van ‘Plaats van Herinnering – Ommen, Krishnamurti’ van vier en halve minuut, waarin het volgende wordt getoond:

‘Bij Ommen in Overijssel staat het achttiende-eeuwse kasteel Eerde. De eigenaar, Philip Baron van Pallandt, schenkt in 1924 het kasteel met de bijbehorende 1700 hectare bossen, heide en akkers, aan de Indiase wijsgeer Krishnamurti. Krisnamurti wordt op dat moment door de theosofische beweging gezien als de nieuwe wereldleraar.’

Nou ja, je kon er op wachten dat dit zou gebeuren. Als over twee en halve week antroposofen aan het antropologisch onderzoek van De Hokjesman worden onderworpen, dan moet daar natuurlijk eerst tegenwicht tegen worden geboden. En het liefst gewaarschuwd of zelfs onschadelijk gemaakt. Het aardigste en meest normale item (voor de radio, er staat gek genoeg niet bij van wanneer; dit wordt dan natuurlijk ook weer niet genoemd in de voorgaande tekst) is deze ‘Labyrint reportage: Antroposofie: wetenschap, geloof of geluk?’ waarin antroposofisch arts Madeleen Winkler rustig mag uitleggen hoe zij de antroposofische gezondheidszorg ziet. Maar op het einde is er dan toch weer een ‘twist’, die krijgen we echter niet te horen.

Update 7 februari:

Hé, ik ontdek iets opmerkelijks. De titel is veranderd. Nu heet het hele bericht opeens ‘Honderd jaar antroposofie. De omstreden leer van Rudolf Steiner’. Dat is toch wel iets heel anders of geeft in ieder geval een heel andere indruk. U moet weten dat de URL van dit artikel eigenlijk ‘Rudolf Steiner geloofde niet in Krishnamurti’ is, waarschijnlijk de oorspronkelijke titel, dus een overijverige eindredacteur heeft er vast iets veel spannenders met een rassenleer van willen maken. Maar dat is nu dus teruggedraaid. Ik vind deze nieuwe titel veel beter en adequater. Echter niet alleen dit, ook het eind is veranderd. Nu luidt de laatste alinea:

‘Maar hoe liep het af met het hindu-ventje? Krishnamurti ontbond in 1929 in het Drentse Ommen de Orde van de Ster in het Oosten, die hem als messias had gepresenteerd. In 1930 stapte hij uit de Theosofische Vereniging, waarna hij wereldwijd lezingen hield om mensen onvoorwaardelijk vrij te maken van organisaties en rituelen die volgens hem het zoeken naar waarheid belemmeren. Ook Steiner’s volgelingen nemen in de loop van de twintigste eeuw afstand van verouderde ideeën zoals zijn rassenleer. Niettemin zal dit de achilleshiel blijven van zijn filosofie.’

Ook dat is al veel beter. Dus toch een cultuuromslag! Nu alleen nog een paar feitelijke correcties. Bijvoorbeeld ‘Steiner beschrijft in zijn autobiografie uit 1929 (...)’, terwijl er even verderop staat: ‘Steiner overlijdt in 1925.’ Die autobiografie kan niet eens later dan 1925 geschreven zijn, wat die dan ook inderdaad is. Nou, hoe dan ook, deze ontwikkeling valt me toch weer mee van de VPRO.

Dan iets anders. Het spreekt voor zich. Ik haal het van de website van Driegonaal, hoofdredacteur John Hogervorst schrijft vandaag over ‘Ricardo Semler’:

‘Misschien lopen we in Driegonaal wel eens té ver voor de troepen uit. (Ligt dat aan ons, of aan de troepen?) Gisteravond een inspirerende documentaire in Tegenlicht bij de VPRO. “Het levende bewijs dat radicaal anders werkt: minder regels en minder toezicht zorgen voor grotere productiviteit en geluk.” En zo is het maar net: moed, inspiratie en gezond verstand zijn voldoende om bestaande praktijken in nieuwe, hoopgevende werkelijkheid om te zetten.

In 1995 schreef Ben van Tilborg in Driegonaal (20e jaargang, nummer 2) een bespreking van het boek dat Semler toen al schreef: SEMCO-stijl.

De stijl van Semco – een nieuwe wind op de werkvloer

Semco is een bedrijf in Brazilië met bijna 800 werknemers dat industriële machines fabriceert pompen, vaatwasmachines, koelmachines, mixers, biscuitproductielijnen en dergelijke. Nadat zijn vader het bedrijf vanaf het begin van de vijftiger jaren had opgebouwd, heeft Ricardo Semler het in 1981 overgenomen. Na twee jaar woei er ten gevolge van zijn veranderende, non-conformistische opvattingen een volledig andere wind in het bedrijf. Over deze geschiedenis heeft Ricardo Semler een boeiend, verhalend boek geschreven: “Semco-stijl, het inspirerende verhaal van de meest opzienbarende werkplek ter wereld”.

De piramidale en overgereguleerde bedrijfsstructuur werd er een van zelfbeheer van de medewerkers wat betreft de activiteiten waarmee ze dagelijks direct van doen hebben, zoals: werkplanning, ontwerp, verkoopbeleid. Er zijn geen managers meer in de zin van voorschrijvende en op prestatie controlerende regelneven. Er resteren ongeveer 12 van de 50 managers (op 800 medewerkers), die er nog zijn ter coördinatie van het gehele Semco-bedrijf en ter bespreking van vragen die door de mensen op de werkvloer zelf als door hun onoplosbaar worden aangedragen. De managers stellen, net als alle andere medewerkers, zelf hun salaris vast. Alle salarissen zijn openbaar. Er zijn geen statussymbolen voor managers zoals extra fraaie bureaus of secretaresses en assistenten (wie zijn post, fax en agenda zelf niet meer kan bijhouden heeft blijkbaar teveel werk). Alle bedrijfsfinanciën zijn toegankelijk voor alle medewerkers; de vakbonden leren de werknemers om deze cijfers te lezen. Bij aankoop van een ander bedrijf of bij de verhuizing van het bedrijf wordt dit door vrije voorbespreking en stemming onder allen beslist, omdat, aldus Semler, dergelijke zaken ook voor iedereen gevolgen hebben. De ondernemer en hoofdaandeelhouder, Ricardo Semler, ziet het als zijn opgave om situaties te creëren waarin anderen, dat wil zeggen degenen die zelf bij een kwestie betrokken zijn, de beslissingen nemen. Semco kent winstdeling voor de werknemers (naast het zelf vastgestelde salaris), waarvan het totaal op 25% van de ondernemingswinst uitkomt. De werknemers besloten dit bedrag gelijkelijk onder elkaar te verdelen. In deze winstdelingsbesprekingen werd een herinvesteringsbedrag van 12% van de winst door allen redelijk geacht. Werknemers worden geholpen bij het opzetten van eigen bedrijfjes doordat hen onder gunstige voorwaarden Semco-apparatuur verhuurd wordt en ze krijgen daarbij de vrije beweeglijkheid in de markt. Het efficiëntere gebruik van machines (die puur intern gehouden hele tijden zouden stilstaan) is één van de factoren die deze verzelfstandigingsstrategie economischer maakt.

Wie in dienst komt, wordt door zijn toekomstige collega’s aan de tand gevoeld en elk half jaar beoordeelt iedereen zijn chef en de algemene bedrijfskwesties via anonieme enquêtes met vragencategorieën en een puntensysteem. De uitslagen daarvan zijn wederom openbaar. In praktijk blijken “slecht scorende” managers hieruit zelf al de consequenties te trekken. Aan de andere kant komt er een voortdurende stroom van open sollicitaties naar het bedrijf toe.

Cultuuromslag

Semco heeft zich door deze cultuuromslag gered uit een situatie waarin het bijna failliet was en is sindsdien tot het zesvoudige gegroeid in de Braziliaanse omstandigheden van recessie, inflatie en chaotisch overheidsbeleid met corruptie. Ricardo SemIer heeft zijn eigengereide aanpak door schade en schande geleerd. In 1981 heeft hij eerst met invoering van automatisering, planning, productiecontrole en (te lange) computerlijsten geprobeerd de firma te redden; kortom de gangbare Tayloriaanse-MacKinsey benadering, welke Semco zelfs naar buiten toe predikte. Klassiek kapitalistisch werd het ene bedrijf na het andere opgekocht om de economische kracht van Semco te vergroten. Het topmanagement pleegde de daarbij passende roofbouw op eigen gezondheid, privé-leven en andermans zenuwen. Op 25-jarige leeftijd echter ging Semler door een lichamelijke en zielsmatige crisis en op grond van die ernstige signalen en de therapieën waarmee hij in aanraking kwam, werd hij wakker voor een ander benadering van samenwerken: werkmotivatie door betrokkenheid in plaats van door controle, tucht en orde; kwaliteit van het werk (en niet slechts kwantiteit) nastreven; loskomen van de overtuiging dat men zichzelf behoort af te matten in het werk en dat men onmisbaar zou zijn; de angst voor het delegeren overwinnen; vertrouwen op het eigen verstand en kompas in plaats van de business/management-adviesliteratuur. Met de regeltjes- en toestemmings-cultuur werd radicaal gebroken, omdat dit volwassenen als onmondige kinderen behandelt. Groepen werknemers in een productiebedrijf die steeds weer de verantwoordelijkheid tot zelfstandige beslissingen ervaren, geven blijk van een zeer nuchtere en zakelijke blik op het pure productieproces. Men gaat allerminst profiteren en wordt evenmin “oversociaal” naar elkaar toe.

Semco betaalt 100 procent van de kosten voor kinderopvang van baby’s; deze volledige vergoeding loopt geleidelijk af voor de kosten van opvang voor oudere kinderen. Vacatures worden gesignaleerd door de managers maar met de direct betrokkenen (zo’n 5 tot 20) doorgesproken, inclusief het profiel van de ideale kandidaat. Sollicitanten moeten dan vaak vijf groepsgesprekken met de medewerkers voeren.

Organisatiestructuur

De Semco-organisatie heeft een kerngroep van zes mensen die algemeen beleid en strategie coördineert, In een tweede cirkel eromheen overleggen zo’n tien leiders van bedrijfseenheden. De derde cirkel omvat alle andere bedrijfsmedewerkers van verkopers en productiemedewerkers tot kantinepersoneel. Deze laatste cirkel bestaat uit groepen van 5 tot 20 medewerkers met één leidinggevende. Aldus wordt de arbeid van 800 man georganiseerd. Salarissen zijn niet aan functies of cirkelpositie gekoppeld. De beslissingen in het werk worden primair van de medewerker(s) zelf verwacht. Wanneer hij er behoefte aan heeft, raadpleegt hij zijn (zelf gekozen en regelmatig mede door hem beoordeelde) leidinggevende. De coördinatoren beslissen ook zoveel mogelijk zelfstandig en leggen vragen waar ze niet uitkomen voor aan de wekelijkse teamvergadering met hun bedrijfsleider. De besluiten zijn openbaar. Wekelijks vergaderen weer de bedrijfsleiders met de centrale cirkel. Er zijn dus slechts twee vergaderingen waaraan managers deelnemen. Andere organisatieschema’s zijn er niet. Op een vraag van de werkvloer komt zo binnen enkele dagen antwoord. Bij het vaststellen van hun eigen salaris (jaarlijks aangevuld met een voor iedereen gelijk aandeel in de winst) wordt aan alle medewerkers gevraagd te bezien, hoeveel zij elders zouden kunnen verdienen, wat qua taak en verantwoordelijkheid vergelijkbare Semco-medewerkers verdienen, wat hun vrienden met vergelijkbare achtergronden verdienen en wat ze voor hun levensonderhoud nodig hebben. In de praktijk is men voorzichtig met zijn salarisvraag, uit zorg voor de toekomst van het bedrijf. Over de salarishoogte wordt niet meer geklaagd. In een deelbedrijf experimenteert men (1993) met een salaris dat als vast deel wat lager ligt dan gemiddeld en dat aangevuld wordt met een winstdeel. Een speciale groep in het bedrijf vormen de “denkers” die alle vrijheid hebben om hun tijd en activiteiten zelf te bepalen. Ze komen met nieuwe ideeën en productontwerpen. Ze werken zonder baas en zonder ondergeschikten. Tweemaal per jaar brengen ze verslag uit aan de tweede-cirkel-managers en dan wordt door deze beslist of ze nog een half jaar mogen doorgaan (omdat het levenstempo en de inflatie in Brazilië veel hoger zijn dan in Nederland zou zo’n half jaar vergelijkbaar zijn met één of twee jaar in Nederland). Het salaris van de denkers is wat lager, maar daar bovenop krijgen zij royalties uit hun besparing ideeën en uit de verkoop van de door hun ontworpen producten. Ze mogen vrij hun diensten buiten de firma aanbieden en zich daarvoor laten betalen. Bij vertrek van een medewerker wordt zorgvuldig naar de redenen gevraagd, In een economisch moeilijke periode werd aan iedereen in het bedrijf in grote vergaderingen om voorstellen tot bezuiniging gevraagd. Semco kent niet meer de atmosfeer van groei omwille van de groei. Alle managers en Semler zelf hebben tijd voor recreatie en hun privéleven. Eén van de vrouwen reageerde verontrust: “Wat zijn jullie met mijn man aan het doen, want hij verandert zo” (ten goede dus). Ricardo Semler heeft een stichtingsstructuur aangelegd waaraan zijn aandelenbezit zal overgaan. Deze zal bestuurd worden door een bestuur van 21 mensen, werknemers en buitenstaanders; SemIers familieleden zijn uitgesloten. Vanwege zijn gehechtheid aan zijn aandelen denkt hij de overdracht nog niet tijdens zijn leven te zullen kunnen effectueren. Op de vraag van schrijver dezes, waarom Ricardo Semler die laatste stap niet nu nog voltrok, heeft hij niet (strikt zakelijk) geantwoord; in zijn boek geeft hij de emotionele gehechtheid als reden aan. Nauwkeurig doet SemIer ook verslag van de weerstanden die de vakbonden (sic) tegen de Semco-omvorming mobiliseerden.

Vertrouwen

De stijl waarin het boek geschreven is, is optimistisch, zoals men van een ondernemer kan verwachten. Maar overal spreekt de eerlijke, feitelijke verslaglegging van de ontwikkelingen bij Semco. Bij het beschrijven van penibele situaties schetst Ricardo Semler steeds hoe men zich toen voelde en hoe men de problemen bezag. Ook de misslagen en de trucs van concurrentieondernemers, zoals hij ze zelf ook beging, beschrijft hij openlijk.
Boeiend is, dat hij steeds van de belangrijke medewerkers die hij aantrok, een pregnante beschrijving van hun persoonlijkheid en zijn eigen oordeel over hen geeft. Semco-stijl bewijst, dat in het huidige concurrerende, archaïsch-piramidaal georganiseerde en aan inflatie onderhevige bedrijfsleven verbeteringen mogelijk zijn – ook in de technische en grootschalige industrie – die uit de sociale impuls voortkomen: het voor mondig houden van de medewerkers, het volledig en open informeren van iedereen (tot in de bedrijfsfinanciën toe), het meebeslissen in die vragen die iedereen in het bedrijf zullen raken, het uitzaaien van zelfstandige bedrijfjes die een niet-concurrerende band met de oorspronkelijke moederfirma blijven onderhouden. Wat alle verandering doortrekt, is het vertrouwen in de medemens met wie men samenwerkt.

Klik hier voor de Tegenlicht-documentaire’

Gisteren meldde BN/De Stem ‘R. Steinerschool in Roosendaal heet voortaan De Zilverlinde’:

‘Basisschool Rudolf Steiner aan de Melis Stokelaan heeft een nieuwe naam: De Zilverlinde. Dat heeft schoolleider Maria Duif maandag bekendgemaakt.

De Rudolf Steinerschool is een vrije school die sinds jaar en dag vernoemd was naar de oprichter van dit type onderwijs. Leerkrachten en ouders vonden het tijd voor een meer eigentijdse naam. Een werkgroep boog zich in de afgelopen maanden over de kwestie en is uitgekomen op De Zilverlinde. Nu de naam bekend is, worden ook de website en het logo van de school in een nieuw jasje gestoken. De naam is gepresenteerd aan ouders en leerlingen.’

Ik heb het er nog niet eerder over gehad, maar dit is ook gaande, ‘Vrije School Den Haag In Groei, de ontwikkeling van gebouw en plein aan de Abbenbroekweg’. Gisteren verscheen van Sanne Hille het bericht ‘De oplevering nadert!’

‘We naderen de oplevering van de nieuwbouw. De plafonds van de lokalen op de eerste verdieping zijn afgewerkt, er wordt hard gewerkt aan het sluierwerk en het verdere binnen schilderwerk. De plavuizenvloeren zijn gelegd. De vochtigheidsgraad van de nieuwe betonvloeren is drastisch teruggebracht dus ook de nieuwe parketvloeren kunnen in de komende weken gelegd worden en gaten in de de oude vloeren worden gerepareerd. Afhankelijk van de weersomstandigheden zullen ook de laatste werkzaamheden aan de buitenkant gaan plaatsvinden. Ook hier nog schilderwerk en het aftimmeren van de boeidelen langs de dakranden.

Soms zit het ook even tegen. De latten waarmee de plafonds op de BG moeten worden afgewerkt zijn “verkeerd” geleverd. Dit had eigenlijk al gedaan moeten zijn maar de aannemer gaat er vanuit dat alles op tijd in gereedheid gaat komen. Er wordt hard gewerkt aan de planning voor de laatste weken en de activiteiten IN de voorjaarsvakantie. Het streven is om na de voorjaarsvakantie de gehele nieuwbouw in gebruik te hebben. Dat is precies op tijd voor de start van de vlinderklas in het nieuwe 6e kleuterklaslokaal. De elektriciteit van de nieuwbouw delen wordt pas in de voorjaarsvakantie aangesloten. Reden is dat de huidige groepenkast niet meer voldoet aan regelgeving en wordt vervangen voor een nieuwe met aardlekschakeling. Dat duurt een paar dagen en kan dus niet eerder dan in de vakantie plaatsvinden anders zitten we met z’n allen in het donker.

De dakactiviteiten liggen stil. Hier is er een tekort aan materiaal ontstaan en is er wat problematiek in de leveringen. De aannemer zal in de komende periode het meeste steigermateriaal en wellicht ook delen van de tijdelijke werkplaats aan de Abbenbroekweg zijde al gaan opruimen. Het werk wat nog uitgevoerd moet worden ligt bij de peuterspeellokalen en langs de patio. Dat kan allemaal zonder steigers. Naar verwachting gaat hier binnen 6 tot 8 weken de laatste fase van start.

Helaas heeft het vervangen van de boeidelen en het opnieuw kitten van de dakranden geen oplossing geboden voor de chronische lekkage rond de toestellen ruimte in de gymzaal. In de komende weken wordt verder onderzocht waar het lek zit... Al met al ziet het er naar uit dat we na de voorjaarsvakantie het hele gebouw in gebruik zullen hebben en dat het stofhappen (grote schoonmaak in de vakantie) tot het verleden behoort.

Mocht je wat meer te weten willen komen over sluieren en kleurgebruik binnen de antroposofie kijk dan eens hier.’

Het begon allemaal in juli vorig jaar, zoals bijvoorbeeld blijkt uit ‘Start bouw’:

‘Sinds vrijdag 6 juli is de school gesloten, het hek is geplaatst en de ingang is dicht getimmerd. De bouw is nu echt van start. Inmiddels is de eerste “pipo” wagen (met dank aan ouder Frank de Haan) op het pleintje aan de Abbenbroekweg geplaatst. In deze (witte) wagen is Margriet Henrard van Tatatoek de komende maanden te vinden. Na de vakantie zal er nog zo’n wagen bijkomen als “kantoor” voor Louwrens.
Foto’s volgen!’

Louwrens is schoolleider Louwrens Belt. En inderdaad, op deze weblog is het bouwproces mooi te volgen. Heel anders is de situatie in België, zo meldde de ‘Federatie Steinerscholen’, de Belgische Vereniging van vrijescholen. Zij schrijven over zichzelf:

‘De Federatie Steinerscholen verenigt de scholen in Vlaanderen, die de opvoeding en ontwikkeling van kinderen begeleiden door ze te benaderen als denkende, voelende en willende mensen in wording. Geïnspireerd door het (heil)pedagogisch concept van Rudolf Steiner ontwikkeld in het kader van de antroposofie, werken deze scholen samen aan het behoud en de ontwikkeling van hun kwaliteit in onderwijs en organisatie. Door dialoog, studie en internationale uitwisseling willen zij afstemmen op maatschappelijke relevantie en overheidseisen.
Het uitbouwen van een goede dienstverlening en een bundelen van krachten en kwaliteiten zijn daarbij concrete streefdoelen. We streven daarbij naar goed afgestemde dienstverlening en maken gebruik van elkaars kwaliteiten.’

Deze federatie bracht vrijdag deze ‘Persmededeling financiering schoollgebouwen’ uit (pijnlijke spelfout in de titel...):

‘Antwerpen, 1 februari 2013

De ontoereikende financiering en de onwerkbaar lange wachttijden voor scholenbouw is de laatste tijd meermaals voorwerp geweest van felle debatten. Zo ook onlangs in de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement.

Deze dramatische situatie remt echter niet alleen de noodzakelijke groei van scholen af. Dat ze ook vernieuwing in de weg staat en zelfs tot inkrimping van het onderwijsaanbod kan leiden, willen we aan de hand van volgende voorbeelden illustreren.

Uitbouw BSO-richting Duurzaam wonen en Bio-ecologische bouwafwerking (steinerschool Lier)

5 jaar geleden startte deze steinerschool met een volledig nieuwe richting binnen het Vlaamse onderwijslandschap. Na de tweede en derde graad BSO “Duurzaam Wonen” werd dit schooljaar gestart met een zevende jaar “Bio-ecologische bouwafwerking”. De richting is erg succesvol en telt momenteel 64 leerlingen, wat voor een totaal nieuwe BSO-richting veel is. De financiering van de infrastructuur is echter een ander verhaal. Er moet dringend gebouwd kunnen worden. Doordat de procedures voor financiering via Agion vastzitten, moet er in eigen beheer gebouwd worden met geld dat men hoopt bij elkaar te kunnen sprokkelen middels benefietvoorstellingen, moeizame sponsoring, fondsen uit het buitenland,... De gemotiveerde leraren gaan zelf mee op stap om middelen te vinden.

Het is momenteel behelpen, zoals het rotatiesysteem voor het optimaal gebruik van lokalen van de ASO-richting op dezelfde campus. Met enige moeite lukt dit voor meer theoretische vakken, maar vaklokalen levert dat niet op. De nood aan nieuwe ateliers waar de leerlingen degelijk en professioneel kunnen werken, is het meest acuut. Er is een korte termijn noodoplossing gevonden met gehuurde ateliers buiten de school.
Contact: MSV-Lier, Floortje Nijssen, 03 491 80 15, bso@steinerscholen

Parcivalschool, steinerschool voor buitengewoon onderwijs, Antwerpen (BaO en SO)

De Parcivalschool voor buitengewoon onderwijs is een school met een groeiend aantal leerlingen (120 leerlingen in het BuBaO, 95 leerlingen in het BuSO).

Ondanks deze groeiende vraag wordt de school gedwongen om leerlingen te weigeren omwille van de slechte staat van bepaalde infrastructuuronderdelen en het gebrek aan middelen om deze te vervangen. Bij de recente doorlichting werden 20 lokalen (klassen, ateliers, sportzaal) door de inspectie als “te vervangen” afgewezen.

Indien er tegen september 2015 geen oplossing is gerealiseerd, zal de schoolpopulatie gehalveerd moeten worden. Omwille van het globale nijpende scholentekort in Antwerpen werd aldaar een taskforce opgericht. Het is echter onzeker of en in welke mate de school financiële steun mag verwachten. Om subsidies te verwerven voor nieuwbouw kijkt de school aan tegen enorme wachttijden. Deze voorziene subsidiëring van een aankoop of een verbouwing dekt bovendien slechts een deel van de kosten. Voor aanpassingswerken aan een huurgebouw zijn geen subsidies voorzien, ook niet voor de huur zelf. Subsidies voor geschiktmakingswerken van een aangekocht gebouw vervallen als het gebouw – noodgedwongen – reeds in gebruik genomen wordt. Een enthousiast lerarenteam wil met deze school zinvol werk blijven leveren. Hoelang nog?
Contact: Parcivalsschool, Tine Schürg, 03 230 24 44, tine.schurg@parcivalschool.be’

Er is ook ander nieuws. Daniel Hackbarth meldde eergisteren in de rubriek ‘Wirtschaft & Finanzen’ van de Stuttgarter Zeitung op internet, ‘Arzneimittel- und Kosmetikhersteller. Weleda wächst wieder’:

‘Weleda hat die Trendwende geschafft. 2012 ist der Umsatz des Stuttgarter Arzneimittel- und Kosmetikherstellers von 307 Millionen Euro um fünf Prozent auf 324 Millionen Euro gewachsen. Damit hat das Unternehmen das vergangene Jahr mit einem ausgeglichenen Ergebnis abgeschlossen, wie es in einer Pressemitteilung hieß. In den Jahren 2010 und 2011 hatte die anthroposophisch orientierte Aktiengesellschaft nach Jahren des zweistelligen Wachstums einen Verlust von erst drei, dann sogar acht Millionen Euro verbuchen müssen. Weleda hat seinen Hauptsitz in Basel und eine Niederlassung in Schwäbisch Gmünd.

Zurückzuführen ist das bessere Ergebnis vor allem darauf, dass im vergangenen Jahr eine neue Serie von Pflegelotionen eingeführt wurde. “Dies hat wesentlich zu einem Wachstum in der Naturkosmetiksparte geführt”, sagte Tobias Jakob, Sprecher von Weleda. So stiegen die Erlöse in diesem Segment von 215 auf 227 Millionen Euro. Auch in der Arzneimittelsparte, dem Sorgenkind des Herstellers, verbuchte die Firma eine Umsatzsteigerung um vier Prozent auf 96 Millionen Euro. Weleda macht keine Angaben darüber, wie hoch die Gewinne oder Verluste im jeweiligen Segment sind. Die Kosten gerade bei den Arzneimitteln seien aber weiterhin hoch, sagte der Sprecher: “Wir führen immer noch 1200 verschiedene Präparate, was im Vergleich mit anderen Wettbewerbern sehr viel ist. Das Sortiment wird daher momentan überprüft.”

Ideelle Gründe spielen bei Weleda eine große Rolle

2012 hatte der neue Vorstandschef Ralph Heinisch auf die beiden vorangegangenen verlustreichen Jahre reagiert und das Unternehmen restrukturiert. So wurden weltweit Stellen in der Führungsebene der in rund 50 Ländern vertretenen Aktiengesellschaft abgebaut, nicht aber Arbeitsplätze in der Fertigung. “Teilweise spiegeln sich diese Maßnahmen bereits in dem Ergebnis von 2012 wider. Wir gehen aber davon aus, dass der Großteil sich erst in den Zahlen dieses Jahres auswirken wird”, sagte Jakob. Das Gros des Umbaus sei abgeschlossen, in einzelnen Punkten müsse aber noch nachjustiert werden, so der Sprecher weiter.

Dies dürfte vor allem die bislang defizitäre Arzneimittelsparte betreffen. Heinisch hatte bei seinem Amtstritt deutlich gemacht, dass Quersubventionierungen “Gift” für ein Unternehmen seien. Jede Sparte müsse schwarze Zahlen schreiben. Das war damals ein Tabubruch. Denn es waren mehr ideelle als wirtschaftliche Gründe, aus denen die breite Arzneimittelsparte bis dato aufrechterhalten wurde. Ziel war es nämlich, ein ausreichend großes anthroposophisches Arzneimittelsortiment auf dem Markt zu halten.

2013 soll der Umsatz weiter wachsen

Auch bei den noch ausstehenden Veränderungen sollen nicht nur Gewinninteressen im Vordergrund stehen. “Wir haben bei dem, was bislang geändert wurde, keine Abstriche in ökologischer oder sozialer Hinsicht gemacht – und das wird auch in Zukunft so bleiben. Weleda versteht sich als Pionier, etwa was die Vereinbarkeit von Beruf und Familie angeht, und diese Linie werden wir weiterführen”, sagte Jakob.

Für 2013 strebt Weleda ein weiteres Umsatzwachstum an. Laut Konjunkturprognosen ist in den Hauptabsatzmärkten Deutschland und der Schweiz nur ein Wachstum von weniger als einem Prozent zu erwarten. Dafür sind die Vorhersagen für die anderen Märkte günstiger. Vor diesem Hintergrund peile Weleda einen Erlös von 330 Millionen Euro an, hieß es.’

Een mooi berichtje vandaag ook op de Facebookpagina van ‹Das Goetheanum›, getiteld ‘Neue Priester in den Startlöchern’ (het gaat hier natuurlijk over de verwante Beweging voor religieuze vernieuwing, genaamd de Christengemeenschap):

‘Im Hamburger Priesterseminar hat der Strom der Studieninteressenten seit Semesterbeginn angehalten. Momentan gibt es 20 Studierende, zehn von ihnen wurde nun der Weihebeschluss mitgeteilt. Für das neue 1. Semester, das am 8. September 2013 beginnt, haben sich bereits sieben gemeldet.’