Achterban

Op woensdag 5 februari berichtte ik in ‘Fout’ over problemen in Breda.

‘Op de website van “Breda vandaag” schreef Nadine Kieboom eergisteren “Rudolf Steiner School berispt om gedrag leraar”’.

Dezelfde auteur kwam op 11 februari met ‘Rudolf Steiner School houdt vertrouwen in leraren’:

‘Het bestuur van de Rudolf Steiner School in Breda deelt het oordeel van de Landelijke Klachtencommissie van onderwijs over het onacceptabele gedrag van leraren en het te laat ingrijpen door het bestuur. Dat staat in de officiële reactie van bestuurder Paul Appel op het oordeel van de commissie. Volgens Appel zijn er inmiddels voldoende acties ondernomen. “Maar we zijn er natuurlijk nog niet.” De reactie werd dinsdag gepubliceerd op de website van de school.

Onacceptabel gedrag

Vorige week stapte een moeder van een leerling naar de pers naar aanleiding van onacceptabel gedrag van een leraar en een lerares uit dezelfde klas van de vrije school in Breda. De ouders verwijten de leraren van denigrerend en intimiderend gedrag richting de leerlingen. De moeder heeft bandopnames gemaakt van de lessen door een recorder in de tas van haar dochter te stoppen. De klachten van de ouders werden gedeeltelijk gegrond verklaard door de klachtencommissie.

“Toon afkeuren”

Nadat deze kwestie in de pers naar buiten kwam, stuurden directie en het bestuur een brief aan alle ouders. Hierin staat dat zij de toon waarop tegen de kinderen gesproken wordt door de betreffende docenten afkeuren. Met de betrokken docenten zijn gesprekken gevoerd en afspraken gemaakt om herhaling te voorkomen. Daarnaast onderzoekt de schoolleiding ook het eigen functioneren. “We dwingen onszelf op alle niveaus te kijken naar eigen handelen en hier stappen in te zetten”, zo staat in de brief.

“Vertrouwen in leerkrachten”

Directrice Anja de Vos schrijft verder dat ze er alle vertrouwen in heeft dat de betrokken leerkrachten in staat zijn het probleem samen met bestuur en directie op te lossen. “Aan hun kwaliteiten als leerkracht heb ik überhaupt nooit getwijfeld”. Ook Appel zegt nog steeds vertrouwen te hebben in de leerkrachten. “Ze zijn ermee eens dat bepaalde zaken onacceptabel waren.”

Grote uitstroom

De moeder heeft haar twee kinderen inmiddels van de vrije school gehaald. In de betreffende klas, groep zeven, zouden sinds oktober 2012 al 13 van de 30 leerlingen door ouders zijn overgeplaatst naar een andere school. Het bestuur spreekt zelf van een uitstroom van 11 leerlingen. “Er is meer verloop dan we willen zien. Maar de redenen van het vertrek van de kinderen verschillen. Soms is er bijvoorbeeld sprake van verhuizing.”

Maatregelen

Nadat de klachten bij Appel bekend waren, heeft hij diverse maatregelen genomen. Een van de twee leraren, die het grootste deel van de tijd voor de klas stond, is in november tijdelijk met ziekteverlof gestuurd. Daarnaast liet de bestuurder een veiligheidsscan uitvoeren onder leerlingen van de hoogste klassen en loopt er momenteel nog een tevredenheidsonderzoek onder ouders. Ook was er vrijdag een ouderavond over dit onderwerp. Verder is deze maand een tweedaagse trainingsdag gepland voor het hele team met een externe begeleider.

Impact

De sfeer op de school is verder “wel goed”, vertelt Appel. “Maar dit soort dingen zijn nooit leuk natuurlijk.” Volgens de bestuurder hebben de bandopnames een impact op de leerkrachten. “Het is natuurlijk bijzonder dat er zonder toestemming opnames worden gemaakt. Het geeft een dreigend gevoel aan de docenten en het leverde nogal wat discussie op.”

“Belang van kinderen”

De moeder die naar de klachtencommissie stapte, blijft van mening dat de school het belang van de leerkrachten boven het belang van de kinderen stelt. “Wanneer wordt de toestand van de kinderen nu eens goed belicht? Het gaat alleen maar over het team. Niemand die begint over het effect van de leraren op de leerlingen. Toen ik mijn dochter van school haalde, werd het een heel ander kind.” Appel deelt deze mening niet. “Wij kijken altijd naar het effect op de kinderen. We hebben hier ook specifieke acties op ondernomen.”

Zwijgcultuur

Daarnaast verwijt de moeder de school van reactief in plaats van proactief gedrag. “De school reageert alleen op de punten waar die kritiek op kreeg. Wanneer gaat het doek eraf en vertelt de school nu eindelijk eens het hele verhaal?” Volgens de moeder is er sprake van een zwijgcultuur. “Het is een gesloten systeem. Ouders die kritiek hebben, durven niet op te staan. Doen ze dat wel, dan krijgen ze de hele bups over zich heen.”

Paul Appel wil niet spreken van een zwijgcultuur. “Ik vind wel dat de cultuur binnen de school wat opener mag worden. Daarvoor hebben we ook die tweedaagse georganiseerd.” Ook vindt hij dat hij met zijn brief aan de ouders voldoende openheid geeft.

Directrice Anja de Vos gaf aan zelf geen reactie te willen geven.’

BN DeStem, editie Breda van woensdag 12 februari, besteedde hier ook aandacht aan, blijkens het bericht ‘Docenten Rudolf Steinerschool Breda mogen blijven’ daar op de website. Op de website van de school zelf is te lezen:

‘Geachte ouders en bezoekers van onze website,

Onlangs is er door ouders van een leerling van onze school een klacht ingediend bij de Landelijke Klachtencommissie voor het Algemeen Bijzonder Onderwijs (LKC). Via onderstaand schrijven willen wij u graag inzicht geven in de ingediende klacht en de reactie van de klachtencommissie en het college van bestuur.

Breda, 11 februari 2014

Op 14 november 2013 hebben de ouders van een leerling van de Rudolf Steiner School Breda twee klachten ingediend bij de Landelijke Klachtencommissie voor het Algemeen Bijzonder Onderwijs (LKC).

De klachten met kenmerk 13-31 en 13-32 gaan over het optreden van twee leerkrachten in dezelfde klas van de school. Op 24 januari 2014 heeft de LKC haar oordeel over de klachten kenbaar gemaakt aan de klagers en de beklaagden. Het schoolbestuur dient uiterlijk binnen 4 weken te reageren naar de klagers en de LKC; dit is gebeurd op 10 februari 2014.

De klachten en het oordeel van de LKC luiden in het kort:

1. De leerkracht gaat met grote regelmaat op een manier tekeer die niet acceptabel en schadelijk is;
Op dit onderdeel is klacht 13-32 door de LKC gedeeltelijk gegrond verklaard. Behandeling van dit onderdeel van klacht 13-31 is door de LKC tijdens de behandeling op 13 december jl. opgeschort in verband met ziekte van de betrokken leerkracht.

2. De directeur neemt de geluiden rondom de leerkracht niet serieus, handelt de klachten niet juist af en houdt de situatie in stand;
Dit onderdeel is bij beide klachten door de LKC ongegrond verklaard.

3. De voorzitter van het bestuur handelt de klacht niet correct af. Hij houdt de (schadelijke) situatie voor de leerlingen in stand;
Dit onderdeel is in klacht 13-31 door de LKC gedeeltelijk gegrond verklaard en in klacht 13-32 ongegrond verklaard.

De LKC heeft de klachten en haar oordeel daarover inmiddels geanonimiseerd gepubliceerd. U kunt deze nalezen op www.geschillencommissiesbijzonderonderwijs.nl

In de week van 3 februari jl. verschenen berichten in de lokale en regionale pers over de klachten. Omdat het antwoord van het bestuur op het oordeel van de LKC nog niet gereed en gecommuniceerd was naar de klagers en de LKC, kon op vragen nog geen volledig antwoord worden gegeven.

Door middel van dit bericht informeren wij de stakeholders van onze school over ons antwoord op beide klachten. Medewerkers en ouders van onze leerlingen zijn vooraf geïnformeerd over de strekking van ons antwoord.

Tot slot hecht ik eraan te melden, dat wij de gang van zaken en het gebeurde uitermate betreuren en het ons spijt, dat wij er niet eerder in geslaagd zijn tot een passende oplossing te komen. Intussen zijn individueel en schoolbreed maatregelen getroffen die herhaling zullen voorkomen.

Stichting Vrije School Breda
P.C.W. Appel,
voorzitter College van Bestuur

Geanonimiseerde reactie College van Bestuur van de St. Vrije School Breda in pdf-file.’

Vorige keer, op maandag 10 februari in ‘Ongerust’, berichtte ik dankzij het Weekbericht van vrijeschool De Zwaan traditiegetrouw over de stand van zaken bij de onderbouwen van de vrijescholen in Zutphen. Er was daarover echter nog meer te melden, blijkens de ‘Algemene informatie’ in het weekbericht van 30 januari:

‘Bericht van de MR

De medezeggenschap van IJssel en Zwaan zijn een samenwerking aangegaan. Afgelopen vergadering hebben we voor het eerst gezamenlijk vergaderd en we vonden het allemaal een meerwaarde hebben. Daarom vergaderen we vanaf nu elke keer (deels) gezamenlijk en afwisselend op IJssel en Zwaan, hiermee vast een voorschot nemend op de toekomst. Zo kunnen we met elkaar nadenken over de bouw en verbouwing en alles wat met de samenvoeging van de twee scholen samenhangt. Bijvoorbeeld de te vormen nieuwe eerste klassen, we blijven hameren op zo transparant mogelijke informatiestromen. Lees hier verder...

Brief MT aan MT/bestuurder Stichting VSNON

Beste Ceciel, Gijs en Lizzy,

Op 30 oktober jl. heeft MR de Zwaan jullie een brief gestuurd met daarin een aantal concrete vragen over het gelopen proces om van 3 naar 2 scholen te gaan en aanverwante zaken die nog onduidelijk zijn. Onze intentie daarin was en is nog steeds: helderheid en antwoorden krijgen, voor onszelf en onze achterban: de ouders van de betreffende scholen. Lees deze brief hier verder...’

Die twee gaan we eens nader bekijken. Eerst het ‘Bericht van de MR’:

‘De medezeggenschap van IJssel en Zwaan zijn een samenwerking aangegaan. Afgelopen vergadering hebben we voor het eerst gezamenlijk vergaderd en we vonden het allemaal een meerwaarde hebben. Daarom vergaderen we vanaf nu elke keer (deels) gezamenlijk en afwisselend op IJssel en Zwaan, hiermee vast een voorschot nemend op de toekomst. Zo kunnen we met elkaar nadenken over de bouw en verbouwing en alles wat met de samenvoeging van de twee scholen samenhangt. Bijvoorbeeld de te vormen nieuwe eerste klassen, we blijven hameren op zo transparant mogelijke informatiestromen.

Ook kunnen we elkaars expertise benutten bij thema’s als passend onderwijs, inzet van de ouderbijdrage, eigenlijk bij bijna alle onderwerpen zijn er raakvlakken. Per agenda zullen we nadenken welke onderwerpen we wel en niet gezamenlijk zullen bespreken. Deze keer was de vergadering bij ons. Volgende keer is het op de IJssel. Ook het voorzitterschap, de agenda en notulen zullen rouleren.

Vanuit de studiedag op 23 november is het punt “structuur van de medezeggenschap” naar voren gekomen, waarbij een werkgroep gaat onderzoeken hoe binnen de veranderingen van VSNON de medezeggenschap effectief kan blijven functioneren. Voor ons, als MR van de Zwaan, is dit een belangrijk thema in de samenvoeging met MR de IJssel, maar ook hoe de MR zich verhoudt tot de GMR, als meer zaken bovenschools worden aangepakt en er meer uniformiteit gaat ontstaan in de kern van beleidszaken.

In november hebben we in een brief aan het MT en de bestuurder aangedrongen op helderheid over een aantal punten aangaande het besluit om van 3 naar 2 scholen te gaan en de uitvoering daarvan. De vragen in de brief werden ons op het schoolplein gesteld en de lijn of de inhoud van deze onderwerpen leken niet (meer) helder te zijn. De bestuurder heeft antwoord gegeven op een aantal van onze vragen, maar op een aantal ook niet. Wij zullen die vragen dan ook opnieuw stellen.

Onze volgende vergadering is op donderdag 26 februari. Vanaf nu is de donderdag onze vaste vergaderdag. We vergaderen deze keer op de IJssel. Wil je als toehoorder aanwezig zijn dan kan dat natuurlijk. We stellen het op prijs als je dat vooraf meldt. Heb je een agendapunt dan kun je dat schriftelijk indienen, uiterlijk een week voor de vergadering. Zo kunnen we er rekening mee houden en ons werk goed voorbereiden. Contact verloopt via de secretaris, Natasja van Dijk (nlvdijk@xs4all.nl).

Colette Schelfhorst,
Voorzitter MR’

En dit is de hele brief ‘Aan: MT/bestuurder Stichting VSNON’:

‘Zutphen, 29 januari ’14
Betreft: uw brief d.d. 19 november 2013

Beste Ceciel, Gijs en Lizzy,

Op 30 oktober jl. heeft MR de Zwaan jullie een brief gestuurd met daarin een aantal concrete vragen over het gelopen proces om van 3 naar 2 scholen te gaan en aanverwante zaken die nog onduidelijk zijn. Onze intentie daarin was en is nog steeds: helderheid en antwoorden krijgen, voor onszelf en onze achterban: de ouders van de betreffende scholen.

Op 19 november heeft u, bestuurder, MR de Zwaan een kort antwoord gestuurd. U verwijst daarbij naar een beschrijving van het gelopen proces op de site van de GMR. Wij hebben gelezen dat daar het een en het ander redelijk staat gedocumenteerd; U geeft aan niet in te gaan op de financiële onderbouwing omdat u die reactie wilde laten samenvallen met haar reactie op de tegenbegroting; deze hebben we gelezen.

Tevens verwijst u naar de informatieavond over de bouw, die nog steeds geen concreet stappenplan over medezeggenschap in het bouwtraject bracht en u geeft aan dat er recent opdracht is gegeven via de gemeente voor een onderzoek naar de luchtkwaliteit op de Valckstraat. Tot slot geeft u impliciet aan geen tijd meer te willen besteden aan het uitleggen van zaken maar zich te willen richten op de toekomst.

Voor een deel kunnen we ons vinden in de verwijzingen naar eerdere publicaties. Op vragen waarop u geen antwoord geeft, willen wij toch graag alsnog antwoord hebben. Mede omdat in een aantal van die vragen de onrust zit die nog bij veel ouders, ook bij de initiatiefgroep, leeft. Daarom vragen we nogmaals uw aandacht voor een aantal onderwerpen die wij nav vragen uit onze eerdere brief aan u voorleggen:

3. Wat was de onderbouwing van het voorgenomen besluit dat aan de GMR ter advisering is voorgelegd, welke documenten, welke bronnen zijn gebruikt voor krimpcijfers? 

U antwoordt hierop in de brief d.d. 9 december in het weekbericht, de reactie op de tegenbegroting. MR de Zwaan wilt u hierover (nogmaals) mee geven dat we graag zouden zien dat er beleid gemaakt wordt vanuit de visie en mogelijkheden om op groei in te zetten. Wij zouden zo graag een sprankelende toekomstgerichte visie zien/voelen, waarbij mensen (ouders en leerkrachten) weer meegenomen worden, weer enthousiast kunnen raken en vrijeschoolonderwijs mogelijk is voor elk kind. Zo zou er nu al nagedacht moeten worden welke mogelijkheden er wél zijn voor zij-instromers en voor een kleuterinstroomgroep.

4. Wat is er met het raamplan gebeurd dat opgesteld zou worden n.a.v. de vorige studiedag met MT en (G)MR? 

We denken dat een raamplan over de invulling van de concrete veranderingen rust kan geven aan medewerkers en (toekomstige) ouders. Wij adviseren z.s.m. een raamplan / planning te maken en die ook aan ouders te communiceren zodat iedereen weet waar hij aan toe is. Waarbij onduidelijkheden worden aangegeven als zijnde een onduidelijkheid.

5. Hoe is aan het besluit over herverdeling van leerlingen verder invulling gegeven? De MR had slechts een adviesrol over de criteria die daarbij gebruikt zouden worden.

We zouden graag meer helderheid zien over de verdere invulling van de herverdeling van de leerlingen. We merken weer een toename van onrust bij de ouders, omdat er in augustus 2014 toch 2 i.p.v. de eerder toegezegde 3 eerste klassen starten.

10. De plaats van BSO en Morgenster en daaraan gekoppeld de kindcentra in de plannen voor de 2 nieuwe scholen. Welke visie heeft het MT t.a.v. het koppelen van een of meerdere kindcentra aan de vrijescholen PO. Welke mogelijkheden ziet het MT. Hoe denken de teams hierover? Welk beleid gaat hier uit voort komen? 

Het opzetten van een kindcentrum vereist een visie en daaruit volgend beleid. Wij verwachten dan ook dat dit onderwerp ter advisering aan de GMR en de betreffende MR-en voorgelegd wordt.

11. Onderzoek luchtkwaliteit Valckstraat: welke opdracht is aan de gemeente gegeven, hoe wordt dit onderzoek uitgevoerd en wanneer zijn de resultaten bekend? 

Graag horen we op korte termijn hoe het staat met het onderzoek, en wanneer we daar verdere verduidelijking over kunnen verwachten.

Wij verwachten op deze vragen antwoord. Wij voelen ons als MR niet geheel serieus genomen met de antwoorden die u tot nu toe gegeven heeft. Onze vragen zijn niet bedoeld om een wij-zij situatie te creëren, maar om helderheid en antwoorden te krijgen, die helpend zijn om de toekomst goed te kunnen blijven overzien. Wij zien graag dat er vanuit een door het MT gedragen visie met kracht en enthousiasme aan een mooie toekomst voor vrijeschoolonderwijs in Zutphen wordt gewerkt.

Met vriendelijke groet,
namens MR de Zwaan,
Colette Schelfhorst, vz’

Er blijkt ook een aparte website van MR De Berkel te zijn:

‘Welkom op de website van MR De Berkel

Via deze website houden wij u geïnformeerd over onze activiteiten.

Met vriendelijke groet
MR De Berkel’

Hier zijn ook de notulen van de vergaderingen te vinden. Van de laatste, die van 8 januari, is deze ‘Communicatie met de achterban’ afkomstig:

‘De MR wil graag serieus werk maken van de communicatie met de achterban. Ze wil hiervoor gebruik maken van de website van school, mits die actueel is. De directeur heeft hierop gereageerd per mail en ter vergadering uitgelegd dat hij nu een ouder zoekt om de site actueel te houden. De MR besluit hierop niet te wachten en een eigen site te lanceren waarop alle informatie over MR De Berkel te vinden is (site: actie Rik). Het heeft overigens nog steeds de voorkeur van de MR om een eigen deel binnen de schoolsite te hebben.

In het jaarplan van de MR staat een paragraaf over de communicatie met de achterban.’

Goed, dan naar nieuws van de Begeleidingsdienst van vrijescholen, met dit op zijn website:

‘Een special in verband met de Conferentie “Vraag het de kinderen” op 14 maart a.s. Samen met Vrijeschool Pabo organiseren we deze conferentie. Het is de derde op rij. Ieder jaar in maart willen we een conferentie organiseren die aansluit op de nieuwe ontwikkelingen en voeding geeft aan leraren en leidinggevenden op het gebied van vrijeschoolonderwijs. Schrijft u zich snel in, zodat we u op 14 maart op de locatie van Vrijeschool Pabo in Leiden zullen ontmoeten.’

We vinden daar onder meer:

‘Conferentie “Vraag het de kinderen”: Programma

Vaak weten kinderen heel goed te benoemen hoe zij het liefst geholpen zouden worden, maar is het de leraar die vergeet deze vraag te stellen. Iedereen komt op aarde met een raadsel, een vraag. Je zou het ook intentie kunnen noemen. En de volwassenen helpen hen daarbij. Een simpele vraag kan een wereld van verschil maken. Maar hoe kom je op die vraag? LEES MEER

Conferentie “Vraag het de kinderen”: Lezingen

De dag wordt geopend door Helma Koomen. Zij geeft een lezing over de relatie “Leerkracht-Leerling”. De tweede lezing, in de middag, wordt gegeven door Marcel Seelen. “Het wonder van de vraag” LEES MEER

Het geheim van een goed verhaal

Leerlingen die gemotiveerder zijn en betere teksten schrijven. Wat wil je als leraar nog meer? Je leert meer over jezelf als je een betere schrijver bent Het gaat erom als schrijver en lezer samen te denken en te zoeken. Dat je elkaar bevraagt: wat bedoel je daarmee? LEES MEER’

Dan is er nog deze nieuwsbrief van ‘De Nieuwe Basis’ van 13 februari 2014:

‘Bedankt voor de aanhoudende stroom aanmoedigingen en bijvallen voor ons initiatief. We groeien nog steeds door en zijn blij met alle respons! We hadden ons voorgenomen elke twee weken een nieuwsbrief te sturen, maar iedere week hing er alweer nieuws in de lucht dat het nieuws van die week zelf anders zou belichten. De keuzes en afspraken volgden elkaar in snel tempo op. Er was veel te doen in januari, en er moest een keuze worden gemaakt om de voortgang van ons initiatief door te laten gaan! Vandaar dat we ervoor hebben gekozen om het proces dat we in de wintermaand hebben gestart eerst helemaal af te ronden, zonder jullie allemaal omslachtige tussenstanden mee te delen. Nu is er dan resultaat!

De knoop doorgehakt!

Nadat we in het afgelopen jaar alle mogelijkheden hebben geïnventariseerd hebben we de verschillende mogelijkheden tegen elkaar afgewogen. In alles verlangen wij het sterkst naar goed en zorgvuldig vrijeschoolonderwijs, met de voordelen van een krachtige en dynamische organisatie en de nodige kennis en ervaring die voor dit bijzondere onderwijs nodig is. We hebben daarom definitief gekozen voor de variant waarin we openen als dependance van de vrijeschool Widar in Groningen, ondersteunt door het overkoepelende bestuur VS Athena.

We hebben deze voorkeur voorgelegd VS Athena. De interim-bestuurder dhr. Hans Jansen reageerde onmiddellijk positief en heeft aangegeven leiding te willen geven aan het verdere proces. Ook Widar is verheugd en kijkt uit naar de samenwerking. Voor een dependance van Widar buiten de gemeente Groningen zal een uitzondering in de wet moeten worden gerealiseerd. Een moeilijke maar niet onmogelijke opgave. Chris Cornelisse, die vorm geeft aan de visie van De Nieuwe Basis zal in opdracht van Athena de inhoudelijke kant verder vorm geven. Zij zal daarin gaan samenwerken met Rian Renting die vanuit Athena de organisatorische kant op poten zal gaan zetten. Gezamenlijk zullen we een gedegen financieel en ondernemingsplan schrijven. VS Athena zal onderzoek doen naar alle juridische aspecten van deze bijzondere situatie.

Van start in september 2014?

De vraag die op ieders lippen brandt is natuurlijk: lukt het om dit jaar al te starten? We weten het nog steeds niet zeker! Nu de knoop is doorgehakt gaan we als allereerste onderzoeken of de wetgeving het toelaat op zo’n korte termijn te openen en of wij zelf op deze korte termijn de organisatie voldoende inhoud en fundament kunnen geven. Halverwege maart weten we dan of we toch van start kunnen in 2014 of dat het nodig is de opening uit te stellen naar september 2015. Zodra we uitsluitsel hebben brengen we jullie natuurlijk op de hoogte!

Werkgroepen...

Er bereiken ons voortdurend vragen van ouders/belangstellenden die zich graag in willen zetten voor De Nieuwe Basis. Fantastisch! Nu het duidelijk is dat we met Widar verder gaan hopen we op korte termijn ook concretere invulling te kunnen geven aan ons initiatief. Dat is dan ook het moment dat we werkgroepen willen gaan vormen om dit vorm en inhoud te geven. Middels deze nieuwsbrief en de mail zullen we jullie op de hoogte houden van deze plannen. We zien er naar uit De Nieuwe Basis handen en voeten te geven!

Promotie...

Wilt u ons initiatief bekend maken in uw omgeving? Dan kunt u onze poster downloaden en printen. Hang de poster op in de bibliotheek, supermarkt of verspreid hem via de mail!’

Van vrijeschoolnieuws kun je nooit genoeg krijgen. Daarom ook dit bericht van Nana Göbel op de website van maandblad Erziehungskunst:

‘Licht der Menschlichkeit 

Von Nana Goebel, Februar 2014 

Janpen und Porn Panosot – Waldorfpioniere in Thailand.

1996 eröffnete die erste Waldorfschule in Thailand. Wie kam es dazu? Janpen und Porn Panosot studierten beide an der Chulalongkorn Universität. Für das Studium hatte der in Sukhotai geborene und nicht in privilegierten Verhältnissen aufgewachsene Porn aufgrund seiner exzellenten Schulabschlüsse ein Stipendium bekommen.

Beide waren an der Universität bereits Aktivisten; sie gaben nach dem Militärputsch eine der bekanntesten Untergrundzeitungen heraus. Ende der 1980er Jahre begleitete Ingrid Liebig-Hundius ihren Mann Harald Hundius, einen auf Bergdialekte im Norden von Thailand und Laos spezialisierten Professor für Orientalistik an der Universität Passau, bei einem Forschungsaufenthalt.

Sie führte immer wieder Gespräche zu Bildungsfragen, sowohl in Bangkok als auch in Chiang Mai. Während einer dieser Begegnungen ergab sich ein Gespräch mit Janpen und Porn Panosot. Beide waren schon in dieser Zeit sozial aktiv. Porn arbeitete damals tagsüber an einem staatlichen Hospital als Kinderarzt. Er kümmerte sich um die medizinische Versorgung missbrauchter Mädchen, half beim Aufbau einer Anlaufstelle für missbrauchte Kinder mit und wurde Gründungsmitglied der »Child Protection Foundation«, die später für bis zu hundert Kinder eine Heimat schuf.

Als er mehr über die Waldorfpädagogik erfahren hatte, wuchs in ihm die Überzeugung, dass er lieber vorsorgend die seelischen und physischen Widerstandskräfte der Kinder stärken wolle, anstatt nur Nachsorge zu betreiben. In der Waldorfpädagogik sah er eine solche Möglichkeit. Gleichzeitig – und auf der Suche nach einer geeigneten Schule für seine Kinder – entdeckte er in ihr auch eine Alternative zum staatlichen Schulsystem, das auf reinem Auswendiglernen und scharfem Wettbewerb basiert.

Vom Kinderarzt zum Kindergärtner...

Kurzerhand wurden die Zelte in Bangkok abgebaut. Die Familie zog in die USA, um nördlich von New York an dem damals in Spring Valley bestehenden Waldorflehrerinstitut Sunbridge College zu studieren. Vier Jahre blieb die Familie in den Vereinigten Staaten und zwei weitere Kinder wurden geboren, bevor die Familie 1994 nach Thailand zurückkehrte. Aus dem Kinderarzt wurde ein Kindergärtner, der in seinem Wohnzimmer mit einer ersten Waldorfkindergartengruppe begann.

Janpen hat neben der Arbeit im Kindergarten und der Pflege der hinzugekommenen Zwillinge erste Werke Rudolf Steiners in Thai übersetzt und so künftigen Erzieherinnen und Lehrerinnen zugänglich gemacht. Da hinter der Gründung ein großes Konzept für die Veränderung des Schulwesens in Thailand stand, folgten ab 1996 Einführungsveranstaltungen an der Chulalongkorn Universität und ein Arbeitszusammenhang mit der Fakultät für Kleinkindpädagogik wurde aufgebaut.

...und dann zum Klassenlehrer

Dem Kindergarten folgte 1996 eine Schule und Porn Panosot wurde Klassenlehrer für eine zunächst sehr kleine Kinderschar. Die »Panyotai« Waldorfschule war staatlich nicht anerkannt, denn ein solcher Schultyp war im Bildungsgesetz nicht vorgesehen. Es musste also etwas unternommen werden. Porn Panosot konzipierte 1998 das Netzwerk für Freiheit im Erziehungswesen, das sich aus zwanzig einzelnen Gruppen aufbaute. Mühsame Gespräche mit dem Ministerium wurden geführt – mit Erfolg, wie sich zeigen sollte. Der 1999 verabschiedete »National Education Act« eröffnete dann tatsächlich eine größere Freiheit im Erziehungswesen. Das Netzwerk wurde zum »Alternative Education Council« ausgebaut und Porn Panosot von der nationalen Erziehungskommission die Aufgabe übertragen, eine Studie zur alternativen Erziehung weltweit zu erstellen, sowie ein Konzept für ein Waldorflehrerseminar in Thailand zu entwickeln. Im Jahr 2000 wurde er Mitglied eines Komitees, das Bestimmungen für das alternative Schulwesen entwerfen sollte. Widerspruch zu leben war also möglich, denn einerseits betrieben die Panosots eine illegale Schule, andererseits wurde Porn zum Berater des Bildungsministeriums in Fragen der Schulvielfalt und der Freiheit im Bildungswesen. Ein Artikel von Panosot in der Bangkok Post führte im Jahr 2000 zur Entstehung einer zweiten Waldorfschule mit dem Namen Tridhaksa, die auch heute noch, allerdings unter einem anderen Namen, besteht.

Illegal und trotzdem international

2002 zog die Schule in ein größeres Gebäude, das nun alle Klassen beherbergen konnte, aber immer noch nicht den Vorschriften entsprach. Die weit über Bangkok hinaus bekannte Schule blieb nach wie vor illegal. Wie bekannt die Panyotai Schule war, zeigte sich, als sie als eine von fünf innovativen Schulen ausgewählt wurde, die den internationalen Teilnehmern einer staatlich organisierten Bildungskonferenz vorgestellt wurden. Einige konventionelle Schulen und Kindergärten hatten inzwischen Methoden der Waldorfpädagogik übernommen. Nun musste eine Schule gebaut werden, denn in den Provisorien konnte die Schule nicht weiter existieren. Auch das gelang, denn mittlerweile waren so viele begeisterte Eltern dazugestoßen, dass die entsprechenden Ressourcen aufgebracht werden konnten. Dazu kamen ein Darlehen der Schwester, einer Lehrerin sowie erhebliche Mittel der Freunde der Erziehungskunst und einiger Stiftungen. Der neue Schulbau wurde 2007 eingeweiht. Damals weilten auch die Teilnehmer der »Asian Waldorf Teacher Conference« hier, die aus dem Staunen über das hier Dargebotene kaum mehr heraus kamen.

Chinesische Kaiser statt germanische Götter

Nach acht Jahren wurde Porn Panosot Oberstufenlehrer und unterrichtete manchmal drei Klassen gleichzeitig, Biologie in der einen, Literatur in der anderen und Chemie in der dritten. Janpen Panosot kümmerte sich um die Schulverwaltung, erledigte alle Post, führte Elterngespräche, gab Kurse, erarbeitete weitere Übersetzungen und kümmerte sich um alles, was »liegen blieb«.

Porn entwickelte den Lehrplan für eine Thai-Waldorfschule, suchte nach Märchen­bildern für die unteren Klassen, fand Sagenstoffe in der buddhistischen Tradition, ersetzte Erzählungen von römischen Kaisern durch Darstellungen der großen chinesischen Kaiser, entwickelte ein neues Konzept für den Musikunterricht und passte den Lehrplan den Bedürfnissen der Kinder in Thailand an.

Janpen und Porn Panosot haben viele Gelegenheiten wahrgenommen, im Land über die Waldorfpädagogik zu sprechen und haben daran mitgewirkt, dass heute weitere Waldorfinitiativen in Chiang Mai, Khonkaen und in einigen anderen Städten entstehen.

Janpen Panosot beschrieb den gemeinsamen Impuls des Ehepaars folgendermaßen: »Das Licht von Rudolf Steiners heilenden Hinweisen, das uns in unserer Arbeit mit den Kindern geleitet hat, ist Nahrung für ihr Wachstum und ihre Entwicklung und hilft ihnen, zu kreativen und moralisch verantwortlichen Erdenbürgern zu werden, die in Zukunft zur Menschlichkeit der Welt beitragen werden.«’

Op ‘De grote Rudolf Steiner Citatensite’ van Ridzerd van Dijk vond ik van Roelof Jan Veltkamp deze reactie op 10/02/2014 om 11:15, waarin hij zijn artikel van april 2008 in de ‘Lerarenbrieven’, getiteld ‘De naam van onze schoolsoort’, weergaf:

‘Vanaf 1996 ben ik met de spelling van onze schoolsoort bezig. Vanaf het bekend worden van de laatste spellingswijziging opnieuw, en nu op het hoogste niveau. Dat heeft er onlangs in geresulteerd dat de Commissie van de Taalunie over één afzonderlijk woord heeft vergaderd, wat hoogst zeldzaam is. Helaas zijn mijn inspanningen vergeefs geweest: ook in de komende editie van Van Dale en de Woorden-lijst zal er vrije school staan.

Over de uitslag van die vergadering en de implicaties daarvan heb ik de mening gepeild van een veertigtal min of meer “identiteitsdragende” collega’s, om een gezamenlijke koers te bepalen. Het ontbreken van die gezamenlijkheid ook in de spelwijze heeft n.l. in de discussie die ik jullie ga voorleggen een niet onbelangrijke rol gespeeld.

Het geheel is bedoeld als een oproep die beter dan ooit onderbouwd is, om nu echt van gewoonte te veranderen als je nog niet bij alle gelegenheden vrijeschool schrijft.

Wie nu de officiële spelling van onze schoolsoort opzoekt, komt uit op vrije school, en niet op vrijeschool zoals wij al sinds lang in de Lerarenbrieven schrijven, in artikelen verantwoord hebben en in vele gesprekken met direct betrokkenen hebben besproken.

De schrijfwijze vrije school heeft het grote nadeel dat voor wie de oorspronkelijke betekenis niet kent, de betekenis “vrijblijvend” op de loer ligt, of positiever “vrijzinnig”, etc. Die oorspronkelijke betekenis staat in de Van Dale, voor het eerst met als voorbeeld onze eigen schoolsoort:

“vrij”, betekenis 8:
– niet van de staat uitgaand, synoniem: bijzonder
een vrije universiteit
een vrije school
– in toepassing op antroposofische scholen e.d.
– Belgische school die deel uitmaakt van het gesubsidieerd vrij onderwijs: in het Belgische onderwijssysteem, onderwijs dat niet door staat, provincie of gemeente wordt georganiseerd.
Antoniem: gesubsidieerd officieel onderwijs, gemeenschapsonderwijs.

Van “vrije school” naar “vrijeschool”: zou de Commissie van de Taalunie te bewegen zijn om onze spelwijze over te nemen?

Na wat begingesprekken via de telefoon en een degelijke uiteenzetting van mijn standpunt kreeg ik als antwoord van de ambtenaren die het werk van de Commissie voorbereiden:

Correct is “vrije school”. Het vrijeschoolonderwijs in Nederland blijkt een bepaald type steineronderwijs te zijn. U kunt dus eventueel ook “steinerschool” gebruiken.

Toelichting

Anders dan in “montessorionderwijs” en “daltononderwijs” bestaat “vrije school” of “vrij onderwijs” uit een combinatie van een adjectief en een substantief, net zoals bijvoorbeeld “katholieke school” of “katholiek onderwijs”. Dergelijke combinaties schrijft u normaal gezien in twee woorden. In enkele gevallen groeien combinaties of woordgroepen aaneen. Dat gebeurt enkel wanneer aan de criteria in 6.8 voldaan is:

– er is slechts een hoofdklemtoon: “zwart boek” vs. “zwartboek”
– de woordgroep wordt verbogen in het meervoud: “zwarte boeken” vs. “zwartboeken”
– een woordgroep groeit aaneen door veelvuldig gebruik: “groene kool” vs. “rodekool”
– de oorspronkelijke woordgroep heeft een verzwakte betekenis: “hoge school” (hoog schoolgebouw) vs. “hogeschool” (hoger niet-universitair onderwijs).

De combinaties “vrij onderwijs” en “vrije scholen”, “katholieke school” en “katholiek onderwijs” voldoen niet aan die criteria.

Mijn tegenwerpingen aan de ambtenaren rondom de Commissie, een pleidooi voor vrijeschool

Wat correct zou moeten zijn, wordt m.i. in dit geval bepaald door de taalgebruiker, in het bijzonder door de behoeders van de schoolsoort met de naam “vrijeschool”.

Op dit punt is er een verschil tussen Nederland en België. In België was de term “vrij onderwijs” etc. al bezet op de wijze zoals correct in de Van Dale omschreven. Daarom is in België gekozen voor “steinerschool”.

De vrijeschool in Nederland bestaat al veel langer: in 1923 werd in Den Haag de eerste vrijeschool buiten Duitsland gesticht, met de naam De Vrije School Den Haag. (In Duitsland heten vrijescholen “Freie Waldorfschule”; Waldorf naar de fabriek waarvan de arbeiders aan Rudolf Steiner om “vrij onderwijs” voor hun kinderen vroegen.) “Vrij” betekende in die beginjaren inderdaad “niet van de staat uitgaand”, vgl. de Vrije Universiteit.

Sinds de wederopbouw na de tweede wereldoorlog is er subsidie aangevraagd en is de vrijeschoolbeweging gestaag en in de jaren ’70 stormachtig gegroeid, naar ca. 100 scholen in Nederland nu. De vrijescholen worden tegenwoordig door alle overheden geheel gelijkwaardig behandeld met de andere erkende schoolsoorten, ze nemen bijvoorbeeld examens af op alle niveaus van vwo tot vmbo.

Het begrip “vrijeschool” is wijdverbreid en veelgebruikt. De oorspronkelijke betekenis ervan is inmiddels danig vervaagd, waarmee ruimte is gekomen voor de interpretatie van vrije school als “vrijblijvende” of “vrijzinnige” school: betekenissen die ongewenst en onjuist zijn. Bij de spelling “vrijeschool” treedt dit minder op. Een naamswijziging in “steinerschool” zou het probleem oplossen, maar is gezien de naamsbekendheid van “vrijeschool” niet zo gewenst.

De belangrijkste taalgebruikers, de identiteitsdragers van deze schoolsoort, schrijven het woord aaneen, zoals in de naam van de “koepel” van onze schoolsoort tot uitdrukking wordt gebracht: Vereniging van vrijescholen.

Volgens mij voldoet het begrip “vrijeschool” aan alle criteria van de Taalunie om een samengesteld woord te zijn (bepalingen onder 6.8):

– er is slechts een hoofdklemtoon: men spreekt van “vrijeschóól” en niet van “vrije schóól”.
– “vrijeschool” wordt veelvuldig gebruikt, dus net als “rodekool” aaneengeschreven
– de oorspronkelijke woordgroep heeft een verzwakte betekenis: “vrije school” (“niet van de staat uitgaand”) is veranderd in “vrijeschool”: iets als “traditionele vernieuwingsschool waar met antroposofische achter gronden de ontwikkeling van het kind centraal gesteld wordt”.

Vele telefoongesprekken en mailtjes volgden de afgelopen twee jaar, met een citaat als voorbeeld:

Als ik afga op de schrijfwijzen die op internet te vinden zijn, lijkt er overigens in Nederland geen sprake te zijn van consensus over het al dan niet aaneenschrijven. Op http://www.vrijescholen.nl is op de openingspagina bijvoorbeeld sprake van “een onderwijsbegeleidingsdienst die zich richt op vrije scholen in Nederland”.

Hier blijkt hoe belangrijk het is als we zelf onze naam op een eenduidige manier hanteren. In de telefoongesprekken verzekerde men mij dat het probleem er niet geweest was als iedereen inmiddels vrijeschool was gaan schrijven, volgens het principe “de taalgebruiker bepaalt”.

Eindoordeel

Onlangs is de kwestie in de officiële Commissie behandeld, met als uitkomst:

De Commissie is van oordeel dat de schrijfwijze van vrije school, volgens de gangbare spellingregels (niet veranderd in 1995 of 2005!), een spatie vereist zoals dat in woordgroepen de standaardspelling is. Het accentpatroon van vrije school verschilt overigens niet van dat van vergelijkbare woordgroepen die wel degelijk met spatie geschreven worden, zoals bv. hervormde school, katholieke school, vast voorzetsel. Dat steinerschool zonder spatie geschreven wordt is het directe gevolg van het feit dat het een samenstelling is, met als linkerdeel een zelfstandig naamwoord. Daarin verschilt het van de woordgroep vrije school met het bijvoeglijk naamwoord vrije als voorbepaling.

In niet-officieel taalgebruik staat het iedereen vrij te spellen zoals hij of zij dat wenst. Zo lang u niet namens de overheid optreedt, staat het u dus vrij de letterreeks “vrijeschool” als naam van een onderwijstype te spellen zoals wenst, dus ook zonder spatie.

In de vervolgcorrespondentie op deze beslissing blijkt dat we wél echt vrij zijn om onze naam als handelsmerk te behandelen.

De Taalunie geeft algemene regels voor de schrijfwijze van woorden. Het staat ieder vrij om spelwijzen te gebruiken die op welke manier dan ook gemotiveerd, de voorkeur hebben, in het bijzonder als het namen betreft.

In namen van producten, bedrijven en diensten wordt daar ook veelvuldig gebruik van gemaakt. Denk aan het schrijven van de letter x in namen als Connexxion en Axion, de curieuze hoofdletter halverwege een woord (WordPerfect) en de historiserende spelling, die in de horeca en de makelaardij de indruk van ouderwetse degelijkheid moeten wekken (Waelstaete, Pannenkoekenhuys).

Gezien dit citaat is het niet waarschijnlijk dat de Commissie binnenkort al van standpunt verandert. We moeten geduld hebben, maar wél met één schrijfwijze consequent voor de dag komen.

De spelling vrije school zal dus voorlopig officieel blijven, en door de woordenlijst, de Van Dale-woordenboeken en waarschijnlijk ook door de meeste media, gebruikt worden.

Peiling

Moeten we wellicht naar aanleiding van deze uitslag dan toch een andere koers gaan varen? Om dit te bepalen heb ik een peiling gehouden.

Ik schreef 40 mensen aan wier oordeel ik om uiteenlopende redenen inhoudelijk op hoge prijs stel. Laten we zeggen: samen kunnen ze een representatief antwoord geven op de vraag naar de schrijfwijze van onze schoolsoort. Het betreft hier vertegenwoordigers van de Vereniging van Vrijescholen, de Landelijke Schoolbegeleidingsdienst voor Vrije scholen, Hogeschool Helicon, de Vrije Opvoedkunst, de Stichting voor Rudolf Steiner Pedagogie, de Centrale Administratie voor scholen, de pedagogische sectie, redactieleden van de Lerarenbrieven, neerlandici e.a. uit de vrijeschoolbeweging.

Van de 40 aangeschreven personen hebben er 21 gereageerd. Daarvan plaatsen 15 “vrijeschool” bovenaan. Over de alternatieven heerst verdeeldheid, waarbij “vrije school” een goede tweede is, maar slechts van 2 mensen de eerste voorkeur geniet.

Verreweg de meesten willen de afspraak bestendigen, want het is een soortnaam aan het worden en dwingt op den duur de Taalunie zich aan ons aan te passen. Iemand beargumenteert: “omdat we dit afgesproken hebben, ik schoorvoetend akkoord ging te zijner tijd, maar nu vind dat je met deze naam en schrijfwijze je inderdaad plaatst naast daltonschool, montessorischool, jenaplanschool. Het is dan een soort onderwijs. Helder.”

Er zijn er genoeg die gewoon “vrije school” schrijven (maar inmiddels zonder hoofdletters), maar slechts enkelen plaatsen het bovenaan. Representatief is bijvoorbeeld: “Ik ben het met de commissie van de Taalunie eens en heb me nooit kunnen vinden in de schrijfwijze vrijeschool. Je ziet – ik ben behoudend!” Iemand anders zou het kiezen om principiële en historische/nostalgische redenen, maar beëindigen van de verwarring en internationalisering gaan voor, dus hij pleit voor “waldorfschool”, vanwege het aansluiten bij de internationale schoolbeweging en die naam zou een einde maken aan de verwarring. Om die laatste reden wordt ook het alternatief “steinerschool” door een enkeling bepleit: “dan zijn alle misverstanden de wereld uit. De onbekendheid kan juist een voordeel zijn.”

Schematisch uitgedrukt:

21 personen personen 1e voor-keur 1e t/m 3e voorkeur
(3 pnt 1e, 2 pnt 2e, 1 pnt 3e)
vrijeschool 15 57 % (51 pnt)
vrije school 2 21 % (19 pnt)
waldorfschool 2 9 % (8 pnt)
steinerschool 1 7 % (6 pnt)
overige 1 6 % (4 pnt)

Dit is een overduidelijke uitslag, lijkt mij. Daarom: niet lang gewacht!

We kunnen zelf wat doen

In iedere tekst waar het een soortnaam is moeten we uiteraard vrijeschool gaan schrijven. We moeten onze eigennamen en logo’s zo snel mogelijk gaan veranderen, zodat het woordbeeld vrije school en zelfs Vrije School verdwijnt!

De landelijk werkende instellingen hebben met elkaar besloten deze spelling uit te voeren. Ik heb hen gevraagd dat uit te dragen, in navolging van de Hogeschool Helicon, de Vereniging van vrijescholen en de Antroposofische Vereniging in Nederland die voorlopers waren.

Bij deze stel ik dezelfde vraag aan de afzonderlijke leraren en hun scholen!

Een naamsverandering doorvoeren gaat altijd zeer langzaam, ook al wordt het nog zo stringent doorgevoerd (denk maar aan “TNT”).

Toch zullen we er aan moeten werken, want de ongewenste connotaties bij vrije school zullen alleen maar in kracht toenemen, naarmate de oorspronkelijke betekenis zoals hij nu in Van Dale staat steeds onbekender en minder realistisch wordt. En uit oogpunt van PR is onze naam met de gewenste associaties en connotaties daarbij bijzonder belangrijk: “Nomen est omen”.

P.S. Samenstellingen zoals “vrijeschool-leerplan”, “vrijeschool-ouder”

Voor de volledigheid ook nog even over samenstellingen op basis van vrijeschool. Het standpunt van de Taalunie geeft ons daarin voldoende vrijheid om onze eerder gemaakte keuze te volgen. In het hanteren daarvan staat hier een eenheidsbevorderend voorstel. Daar bepleit ik wél een kleine koersverandering bij onze afspraken tot nu toe.

De Taalunie eist het aaneenschrijven, zoals wij dat al vanaf 1997 in dit blad doen:

Samenstellingen met dergelijke woordcombinaties schrijft u aaneen, volgens de regels van de Woordenlijst.

Toelichting

Andere vergelijkbare samenstellingen zijn: “langeafstandloper” (woordgroep “lange afstand”), “nepopenhaard” (woordgroep “open haard”). In zulke samenstellingen moet u alles aan elkaar schrijven omdat u anders een andere betekenis kunt hebben: een “vrijeschoolouder” is een ouder van een kind uit een vrije school, en een “vrije schoolouder” is een ouder waarvan het kind naar een school gaat en die ouder is vrij, die ouder zit niet in de gevangenis.

U kunt steeds een streepje plaatsen om de leesbaarheid of de woordstructuur van de samenstelling te verduidelijken:

“vrijeschool-leerplan” en “vrijeschool-ouder”.

Het mág “vrijeschool-leraar” en “vrijeschool-beweging” worden. Dat is dan ook het voorstel: omdat het duidelijker en mooier is, maar vooral omdat het woordbeeld “vrijeschool” dan weer beter in slijpt: altijd een streepje na onze schoolsoortnaam.

De nieuwe interne “regel” is makkelijk uit te leggen: vrijeschool altijd aan elkaar en bij samenstellingen ook alles aan elkaar en een streepje na de soortnaam vrijeschool.

Deze duidelijke koers zouden we op basis van het besluit van de landelijke instellingen zo gezamenlijk mogelijk moeten gaan varen:

– leraren
– besturen
– ouders
– leerlingen
– hopelijk ook een heleboel grafisch ontwerpers die nieuwe logo’s mogen ontwerpen
– drukkers die de nieuwe huisstijl helpen uitvoeren
– notarissen waar de eigennamen veranderd zullen moeten worden

Denk ook aan alle andere taalgebruikers om de scholen heen die vrijeschool normaal moeten gaan vinden, zoals de oud-leerlingen, oud-ouders, zakenrelaties, etc., opdat de media, Van Dale en de Taalunie uiteindelijk óók om gaan.

Roelof Jan Veltkamp
De Vrije School Den Haag’

Nu heb ik nog één ander ding te melden. Twee eigenlijk. Maar het gaat over dezelfde Stichting Grondbeheer:

‘Stichting Grondbeheer is een onafhankelijke stichting, die met schenkgelden landbouwgrond aankoopt en verpacht aan biodynamische boeren en tuinders. We hanteren eerlijke pachtprijzen, die gebaseerd zijn op het duurzaam producerend vermogen van de grond. Op die manier hoeven onze pachters geen “roofbouw” te plegen en kunnen ze de vitaliteit van de bodems juist opbouwen.

Met het vrijmaken van biodynamische landbouwgrond biedt Grondbeheer een eigentijdse oplossing voor duurzaam landbeheer en bedrijfsopvolging. Deze werkwijze heeft diverse voordelen. Nieuwe, vaak jonge, boeren hebben geen groot startkapitaal nodig. Ze huren als het ware hun bedrijf voor de periode dat ze er werkzaam zijn. Als ze aan het eind van hun loopbaan met pensioen gaan, zoekt Grondbeheer samen met hen naar een geschikte opvolger. Vruchtbare landbouwgrond gaat op deze manier zonder tussenkomst van de fiscus van generatie op generatie.

Dankzij alle donaties, schenkingen en pachtinkomsten heeft Grondbeheer inmiddels 188 hectare biodynamische landbouwgrond vrijgemaakt. Wij zijn trots op onze 13 pachters die deze hectares vitaal en vruchtbaar houden. Zij steken dagelijks hun handen uit de mouwen om gezond voedsel te produceren in harmonie met hun omgeving.

Meer info: www.bdgrondbeheer.nl’

Op 11 februari plaatste het dit leuke, korte, anderhalve minuut durende filmpje:

Op 31 januari liet ‘Stichting Grondbeheer’ op Facebook weten:

‘Heb je al gehoord over De Nieuwe Rentmeester? Dat is het piepjonge zusje van Stichting Grondbeheer die landbouwgrond beschikbaar maakt voor bio en Demeter boeren en tuinders. Met leengeld (in plaats van schenkgeld). Dagblad Trouw schrijft er vandaag over. Onder de titel SUPERCOMBI: SUIKEROOM EN BIOBOER. Heb je het artikel toevallig al gelezen? We horen graag hier je mening!

Het artikel staat ook op onze website: www.bdgrondbeheer.nl/artikel-dagblad-trouw’

En zo is het voor vandaag wel weer even genoeg, dunkt mij.

.