Stervenscultuur

Tijdschrift ‘Pallium’ brengt een Q & A met Marie-José Gijsberts op pagina 2 van Issue 5, Volume 17, November 2015, ‘first online: 20 November 2015’:

‘Op 24 november 2015 verdedigt Marie-José Gijsberts haar proefschrift Spirituele zorg aan het einde van het leven in Nederlandse verpleeghuizen. Gijsberts is specialist ouderengeneeskunde. “De kern van spirituele zorg is bijdragen aan spiritueel welbevinden”, vindt zij.’

We herinneren ons dat misschien nog wel. Op vrijdag 23 januari 2009 beschreef ik in ‘Levenseinde’ dat het ‘thema van haar proefschrift luidt: “Spiritual care at the end of life in nursing homes.”’ Zes jaar later is het zover. Op de website van ‘VGVZ, de Vereniging van Geestelijk VerZorgers’ (in zorginstellingen) vind ik deze flyer van een symposium op 24 november, ‘voorafgaand aan de promotie van Marie-José Gijsberts’.

‘Ongeveer een kwart van de Nederlanders overlijdt in een verpleeghuis. Zij zijn opgenomen met lichamelijke problemen en/of dementie, aandoeningen die niet te genezen zijn. Zij hebben recht op goede (palliatieve) zorg voor hun lichamelijke, psychosociale en spirituele problemen aan het einde van hun leven.

Het symposium “spirituele zorg aan het einde van het leven” is bedoeld voor allen die betrokken zijn bij zorg voor verpleeghuisbewoners aan het einde van het leven: artsen, zorgmedewerkers, therapeuten en geestelijk verzorgers. Het focust zich op een aantal aspecten, zoals: hoe kun je scholing op dit gebied vormgeven en wat levert dat op? Waarom heeft aandacht voor spiritualiteit meerwaarde binnen de zorg voor patiënten?

Na afloop van het symposium bent u van harte welkom bij de openbare verdediging van het proefschrift van Marie-José Gijsberts.’

Op de website van ‘Wederzijds Stervenscultuur’ (‘Sinds 2009 geeft de stichting Wederzijds vorm aan antwoorden op de vraag, hoe je bewuster en spiritueler met sterven kunt omgaan’) is onder ‘Archief’ en dan onder ‘Verslagen van studiedagen’ ook deze ‘Vierde ontmoetingsdag 21 april 2012’ te vinden:

‘Op 21 april 2012 vond de vierde studie- en ontmoetingsdag van Wederzijds plaats in Conferentie-oord De Koningshof en de Maartenskerk te Doorn. Het thema was: Hoe kunnen we stervenden en gestorvenen begeleiden? Sprekers waren: Marie-José Gijsberts, specialist ouderengeneeskunde: “De begeleiding van mensen aan het eind van hun leven”. Myriam Driesens, geestelijke in De Christengemeenschap: “Wat levenden en gestorvenen voor elkaar kunnen betekenen”.’

Nog meer gezondheidszorg vinden we bij Motief op de website van de Antroposofische Vereniging. Gisteren werd daar dit bericht geplaatst, ‘Nominatie Hedy d’Anconaprijs voor Noorderhoeve’:

‘De nieuwbouw van Agrarisch Zorgproject Noorderhoeve in Schoorl is genomineerd voor de Hedy d’Anconaprijs 2016. De nieuwbouw van deze biologisch-dynamische zorgboerderij is ontworpen door architectenbureau Negen Graden Architectuur, dat is gespecialiseerd in ecologische en organische architectuur waarin de gezondheid van de mens centraal staat.

De Hedy d’Anconaprijs heeft als doelstelling bekendheid te geven aan voorbeeldige architectuur in de zorg bij alle betrokken partijen. De prijs is bestemd voor excellente zorgprojecten en is eerder uitgereikt in 2010, 2012 en 2014. In februari bezoekt de vakjury de zeven genomineerde projecten. De prijsuitreiking van de vierde editie vindt plaats op 1 juni 2016.

Negen Graden Architectuur kreeg bij de eerste editie van de prijs in 2010 al een eervolle vermelding voor het ontwerp van woon-werkproject Oosterdel in Broek op Langedijk. Behalve de Noorderhoeve heeft dit architectenbureau nog een aantal andere uitgesproken antroposofische projecten onder haar hoede. Op dit moment werkt het bureau namelijk aan de renovatie van het openbare gedeelte van het Goetheanum in Dornach (Zwitserland) en aan de nieuwbouw voor het Antroposofisch Centrum Haarlem.

Algemeen directeur Yaike Dunselman voelt zich zeer aangesproken door de antroposofische visie op architectuur. “Mijn inspiratie ligt nadrukkelijk in wat Steiner over de wereld dacht. Alles wat het leven bepaalt draagt bepaalde wetmatigheden in zich die je kunt waarnemen. Een aspect daarvan is dat al het leven bestaat uit polaire kwaliteiten. Dat bewustzijn – ontwerpen bij de gratie van polaire kwaliteiten – bepaalt hoe ik de materie benader,” zegt hij daarover in een interview dat hij onlangs gaf aan ArchitectuurNL.’

Op de website van Negen Graden Architectuur staat sinds 6 november inderdaad het bericht ‘Interview Yaike Dunselman in ArchitectuurNL’:

‘In de nieuwe editie van ArchitectuurNL #07/2015 staat een interview met Yaike Dunselman. Yaike is de vijftiende kandidaat in de interviewestafette. In de vorige editie werd hij uitgenodigd door Thomas Rau.

Uit het interview: “Als hij om zich heen kijkt is de wereld lelijker dan ooit. De gebouwde omgeving wordt gedomineerd door fascinatie, lompheid en grofheid. Hij doet het anders: verfijnder, kunstzinniger, menselijker. Waar het in zijn filosofie om gaat, is definitief stoppen met liefdeloze dozen samenstellen en overgaan naar liefdevolle, menselijke architectuur.”’

Over de ‘Nieuwbouw Gezondheidscentrum Haarlem’ waarvan deze website, naast vele andere interessante projecten, ook melding maakt, is meer te vinden op een website getiteld ‘Antroposofisch centrum Haarlem. Een eerstelijns gezondheidscentrum en een informatiecentrum geïnspireerd door de antroposofie’:

‘Na jaren van zoeken naar een goede locatie om een antroposofisch centrum neer te zetten waar de vier huisartspraktijken en het antroposofisch informatiecentrum kunnen worden samengevoegd, hebben we nu een prima plek gevonden: een bouwkavel aan het Prinsen Bolwerk 3.

Op 13 februari was de overdracht van de grond! Inmiddels is ook een architect gevonden die het ontwerp gaat maken en de bouw zal begeleiden. Het is Yaike Dunselman van 9graden architectuur. Ga naar nieuws voor de laatste informatie.

Een nieuw centrum kost veel geld. In het verleden hebben patiënten de aanschaf van het Prinsen Bolwerk 12 mogelijk gemaakt, we hopen dat die ook nu weer meedoen door middel van renteloze leningen, giften of andere bijdragen! Ook de voortgang daarvan ziet u op deze site.’

Onder ‘Inleiding’ wordt het volgende beschreven:

‘Het therapeuticum Haarlem bestaat ruim 40 jaar. Het is thans gevestigd op twee locaties, namelijk het Prinsen Bolwerk 12 en de Koninginneweg 36 in Haarlem. Wat begon met twee huisartspraktijken, een fysiotherapiepraktijk en een euritmietherapeut op de locatie Prinsen Bolwerk, is inmiddels uitgegroeid tot een intensief samenwerkingsverband in de eerstelijn. Zo zijn er, verdeeld over de nu nog twee locaties, vier huisartspraktijken met opleidingsplekken voor aio’s, coassistenten en geneeskundestudenten. De artsen hebben gezamenlijk 4 praktijkondersteuners in dienst en worden ondersteund door 7 assistentes (ruim 5 fte). In de vier praktijken werken naast de huisartsen ook twee hidha’s (huisartsen in dienstverband).

Verder zijn er op de huidige locatie Prinsen Bolwerk een fysiotherapiepraktijk, twee psychologenpraktijken, een diëtiste en een euritmietherapeut gevestigd. Op de bovenste verdieping bevindt zich de bibliotheek van de patiëntenvereniging “de Keerkring”, een afdeling van de landelijke patiëntenvereniging “Antroposana”. Recent is ook een orthopedagoge begonnen met haar praktijk.

Buiten de bovengenoemde locaties is zijn er nog een fysiotherapiepraktijk “Het Sophiahuis”, een psychologenpraktijk en twee praktijken voor kunstzinnige therapie waarmee intensief wordt samengewerkt, onder andere door middel van een wekelijkse gezamenlijke patiëntenbespreking op de dinsdagavond. Ditzelfde geldt voor het antroposofisch consultatiebureau, nu nog gevestigd op het Lorentzplein.

Al geruime tijd wordt door ons gezocht naar een locatie waarop al deze activiteiten kunnen worden gebundeld. Deze wens wordt enerzijds ingegeven door ruimtegebrek op de locatie Prinsen Bolwerk 12 en de wens tot meer synergie tussen de 4 huisartspraktijken, anderzijds door een toenemende behoefte nog intensiever samen te werken en ook fysiek korte lijnen te creëren tussen enerzijds de artsen onderling en anderzijds de artsen en therapeuten. De voordelen voor de patiënt zijn evident: alle zorg op één locatie, geïntegreerd en laagdrempelig bereikbaar. Verder maken de huidige eisen, die gesteld worden aan bijvoorbeeld privacy en hygiëne, de oude locaties ongeschikt voor de toekomst.

Aan het Floraplein 27 vindt u het antroposofisch informatiecentrum dat veel informatie biedt. Het heeft een kleine winkel waar boeken en wat speelgoed worden verkocht en heeft een uitgebreide (uitleen)bibliotheek. De informatie die hier geboden wordt, sluit goed aan bij de visie van het therapeuticum. Daarnaast worden er lezingen gehouden en zijn er workshops. Door samenvoegen van het therapeuticum en het informatiecentrum ontstaan er voor beide voordelen: de grote zaal kan gemeenschappelijk gebruikt worden en het beheer van de bibliotheek kan gedeeld worden.’

Dan heb ik voor u nog een ‘Uitnodiging Boekpresentatie’, gevonden op de website van het Edith Maryon College op 11 november:

‘Het betreft een vervolg op het boekje “Helende omgeving” dat in 2010 verscheen bij Zonnehuizen (nu Zonnehuizen Intermetzo). De inhoud gaat over het bevorderen van de lichamelijke gezondheid en het vormgeven van de leefsfeer. Het is geschreven door Annemieke Korte , docent en projectmedewerker bij het Edith Maryon College. Het wordt uitgegeven door de NVAZ (Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders). De presentatie is voor genodigden maar ook geïnteresseerden zijn van harte uitgenodigd.

Datum: 10 december 2015. Plaats: Grote vergaderzaal in het Helicongebouw aan de Socrateslaan 22a in Zeist. Tijd: 16.00-17.15 uur. Programma: Aanbieden van het 1e exemplaar aan mevrouw Margriet Bongers door de heer John Benjamin, projectcoördinator NVAZ. Interactieve presentatie over het boekje door Annemieke Korte. Napraten onder het genot van een hapje en een drankje.’

Nog even terug naar de website van de Antroposofische Vereniging. Sinds maandag 23 november wordt daar ‘Nieuw & Oud: een 3-daagse ontmoeting voor jonge mensen eind december’ vermeld:

‘Drie dagen tussen Kerst en Nieuwjaar bezig zijn met thema’s van nu, die wij, als jongeren en als generatie belangrijk vinden. Drie dagen van verbinding, plezier en samen leren over actuele onderwerpen die zowel werelds als dichtbij en persoonlijk zijn. Een feestelijk samenzijn om stil te staan bij het Nieuwe en het Oude: wat willen we behouden, wat nemen we mee en wat willen we creëren?

Een driedaagse conferentie

We lopen allen wel eens rond met vragen over de wereld en onszelf en hoe we ons daadwerkelijk kunnen verbinden met de tijd waarin we leven, met de mensen en met onze uitdagingen. Wat betekent het om jong te zijn in het begin van de 21ste eeuw? Wij willen een ingang openen om vragen te onderzoeken door te luisteren naar lezingen, praktisch en interactief aan de slag te gaan in workshops, door samen te eten, plezier te hebben, verhalen uit te wisselen en een open ruimte aan te bieden voor dialoog, ontmoeting en verbinding.

Met Nieuw & Oud “Alles wat we wilden/willen” trappen we af voor de reeks kwartaalbijeenkomsten die gaan volgen en die elk verbonden zullen zijn aan een seizoen. Elk met een eigen thema, georganiseerd voor jongeren tussen de 21 en 35 jaar. Deze eerste editie zal plaatsvinden van 28 tot 30 december 2015 op de Kraaybeekerhof te Driebergen en toegankelijk zijn voor 50 deelnemers (toekomstige evenementen zullen meer deelnemers tellen). Wij willen dit alles voor iedereen mogelijk maken door een lage prijs aan te bieden. Hiervoor ontvangen wij financiële steun.

Jongerenbeweging

Wij zijn een groep jongeren die deel uitmaakt van de jongerenbeweging binnen de AViN. Na deelname op jeugdconferenties, ontstond bij ons het idee ook zelf een dergelijk evenement te organiseren, omdat wij de ervaring hebben dat zulk samenzijn een grote bron van inspiratie en energie is. Wij proberen hiermee tevens een nieuwe impuls te geven aan deze tak van de vereniging en willen we de rol van de jeugd in het begin van de 21ste eeuw onderzoeken en bevragen – en daarbij nodigen wij jullie uit!

Datum: 28, 29, 30 december 2015. Locatie: Kraaybeekerhof, Driebergen. Kosten: € 35. Kijk voor meer informatie op onze website nieuwenoud.nu en op Facebook.’

Ook nog even terug naar de Hondspol. Zie bijvoorbeeld ‘Comeback’ van drie weken geleden, op zaterdag 7 november 2015. Men schrijft daar nu op de website ‘Crowdfunding succesvol!’

‘Half oktober is de crowdfunding van start gegaan. En met een geweldig resultaat: in ruim twee weken is het streefbedrag van 250.000 euro gehaald...! Met grote dankbaarheid mogen we vaststellen dat De Hondspol door een grote gemeenschap een warm hart wordt toegedragen. We zijn alle deelnemers immens dankbaar voor deze steun en blijk van vertrouwen. Dankzij jullie hulp zijn we nu in onderhandeling over de koop van o.a. de veestapel. We verwachten op korte termijn de BD zorgboerderij voort te zetten. We houden alle betrokkenen van ontwikkelingen met de nieuwsbrief op de hoogte. Wil je ook op de hoogte blijven? Meld je dan hier onder aan.

Boerderij De Hondspol

Ruim dertig jaar wordt er biodynamisch geboerd op de gronden van de boerderij. We zijn daardoor uniek in Nederland. De bodem is van een hoogwaardige kwaliteit en dat proef je in de producten.

Met bezielde toewijding verbouwt tuinder Ruud samen met cliënten 1,5 ha grond. Boer Marcel is getrouwd met Hanneke en ook met zijn veestapel. Deze veestapel is in de afgelopen twintig jaar uitgegroeid tot een mooie kudde van het Nederlandse ras MRY. Dit is een dubbeldoelkoe die zowel melk als vlees geeft.

Onder energieke leiding van kaasmakers Huig en Margot worden in de zuivelwerkplaats, van dagverse melk, uitgelezen zuivelproducten vervaardigd. Het team past zo min mogelijk bewerking toe, ze volgen de natuur in de seizoenen en staan toe dat vetgehalte van de melk kan variëren. Zo zien ze kans op een zo natuurlijk mogelijk wijze de pure smaak te behouden en kostelijke zuivel te produceren.

De toewijding kun je zelf proeven. Iedereen is van harte welkom in de boerderijwinkel voor o.a. dagverse boerenmelk, romige kaas, frisse yoghurt, smaakvolle groenten en biologisch vlees.

Nabije toekomst

We onderhandelen nu met o.a. Stichting Lievegoed over onze toekomst. We worden daar professioneel bij ondersteund door Henk Bakker. We starten een nieuw bedrijf en zetten zo onze werkzaamheden voort. De winkel blijft gewoon open en de cliënten van Stichting Lievegoed blijven nog enige tijd op de boerderij. In het aankomende jaar verhuizen de cliënten van Stichting Lievegoed naar Nieuw Rijsenburg en zullen wij starten met nieuwe zorg zowel in werken als wonen. Nu de crowdfunding voorbij is kunt u ons nog altijd financieel ondersteunen. Lees er meer over op de pagina Steun de Hondspol.

Met hartelijke groet van het enthousiaste Hondspol-team, Marcel, Hanneke, Ruud, Linda, Huig en Margot

Winkel openingstijden: woensdag en vrijdag 10.30-16.00 uur, zaterdag 9.30-13.30 uur’

Bionext meldde gisteren ‘Biologische omzet groeit sterk in eerste helft 2015’:

‘In de eerste 36 weken van 2015 is de verkoop van biologische producten in de supermarkten sterk gegroeid. De groei vindt vooral plaats in de droge kruidenierswaren en brood, banket en ontbijtgranen met resp. 31% en 30%. De daling van omzet van vlees in 2014 is weer omgebogen naar groei: de biologische vleesomzet in de eerste 36 weken van 2015 weer met 10% groeit. Dit terwijl de algemene vleestrend dalende is.

Bavo van den Idsert, directeur Bionext: “De introducties van AH Biologisch en Jumbo Biologisch, samen goed voor bijna 60% marktaandeel in de supermarkt, hebben het aanbod van biologisch sterk verbeterd en verbreed. Ook andere supermarkten zijn actiever geworden met biologisch in de eerste 36 weken van 2015.”

Vrijwel alle productgroepen dragen bij aan de groei. Bij de supermarkten zijn de snelste groeiers brood, banket en deegwaren (+39%), droge kruidenierswaren (+30%), eieren (+10%) en vlees (+10%). De biologische winkels profiteren niet mee van de groei: zij dalen iets in omzet in het eerste half jaar 2015. Dat lijkt direct samen te hangen met de sterkere concurrentie van de supermarkten.

Biologisch wereldwijd

De markten in de VS en de EU zijn belangrijke motoren achter de groei van de wereldwijde omzet. De VS is in 2014 met 11% gegroeid naar meer dan 35 miljard dollar. Daarmee is het marktaandeel gegroeid naar bijna 5%. Dat is des te opmerkelijker omdat het biologisch landbouwareaal slechts 1,5% bedraagt. De VS zijn dus in sterke mate afhankelijk van de import van biologische producten.

Het meest spectaculair zijn momenteel de ontwikkelingen in Scandinavië. De biologische omzet in Zweden is in 2014 met 35% gestegen. De belangrijkste oorzaken van de Scandinavische groei zitten in een groeiend bewustzijn bij de consument, aangewakkerd door voedselschandalen. En er wordt gericht overheidsbeleid gevoerd: de Deense overheid heeft bijvoorbeeld een speciaal programma opgezet voor de certificering van biologische catering en restaurants. Dat is een groot succes: meer dan 1.000 hotels, restaurants en bedrijfsrestaurants zijn inmiddels gecertificeerd en serveren maaltijden met minimaal 25% (brons), 60% (zilver) of 80% (goud) biologische ingrediënten. Van den Idsert: ‘In Nederland heeft stichting Eko-keurmerk een soortgelijk certificeringssysteem opgezet voor restaurants. Dit is pas recent opgestart, maar heeft grote potenties, zeker als overheden daarin het goede voorbeeld gaan geven.’

Landbouwareaal blijft achter

De productie van biologische voeding in Nederland blijft, net als in omringende landen, achter bij de vraag. Aandacht voor omschakeling naar biologische landbouw wordt een kernfactor om aan de groeiende vraag te kunnen blijven voldoen. In steeds meer EU-landen wordt een actief stimuleringsbeleid voor de biologische landbouw gevoerd. Bedrijven die hierin verantwoordelijkheden nemen, bijvoorbeeld in de vorm van langjarige afnamecontracten, zullen op de middellange termijn grotere leveringszekerheid kunnen bieden dan bedrijven die geen binding aangaan in de keten. Voor Nederland geldt dat de sterke exportpositie naar omringende landen in gevaar komt als de groei van de biologische landbouwsector achterblijft.’

Demeter Nederland bracht op 18 november het persbericht ‘Er is ruimte voor iedereen!’ naar buiten:

‘Terwijl de samenleving piept en kraakt in z’n voegen vanwege een teveel aan niet duurzame materiële groei, agendeert de biodynamische landbouw het thema “ruimte” voor haar presentatie op het Demeterplein tijdens de BioBeurs, 20 en 21 januari in de IJsselhallen in Zwolle. Biodynamische landbouw en voeding zoekt overal de ruimte voor herstel van verbindingen: tussen mens en bodem, plant en dier, maar ook met de omgeving en de lokale cultuur. En tussen jong en oud: de enthousiaste starter en de ervaren ondernemer.

Spirituele ruimte is gelukkig oneindig. De mogelijkheden om elkaar ruimte te bieden zijn groot als we ons denken in beperkingen overboord zetten. Het leven zelf biedt keer op keer overvloed. We kijken naar ruimte voor biodynamische landbouw en voeding, op je bord, in de winkel, op de boerderij via de smaaktuin, de grondplaats, de winkelvloer, het voedselbos en de leergang. Daar werken we in verbondenheid met onszelf, onze omgeving en de natuurlijke ritmes van het leven. Ruimte om te ontwikkelen in elke fase, van eenduidig en pril tot veelvormige differentiatie. Waar zit jouw ruimte om het leven verder te laten stromen?

We nodigen je uit voor een eerste oriëntatie in onze “uitkijktoren” in het midden op ons plein. Wat zijn je vragen waar je over verder wilt leren en denken terwijl je een landschap overziet? Een landschap met een smaaktuin, waar je kunt proeven, leren en discussiëren over biodynamische voedselkwaliteit. Met een grondplaats waar je zittend rondom een paar vierkante meter landbouwgrond met deskundigen en collega’s ontdekt hoe grondzoekers en grondbeheerders elkaar ruimte bieden. Met de winkelvloer waar je in gesprek kunt over welke Demeter producten we inmiddels hebben en wat ontbreekt om te zorgen dat er meer ruimte komt voor biodynamische landbouw. Nieuwe opkomende geïntegreerde vormen van landbouw en natuur zijn te bespreken rond het voedselbos. De leergang biedt een kennismaking met alle soorten aan biodynamische landbouw en voeding gekoppelde opleidingsmogelijkheden.

Het Demeter plein is een gezamenlijk initiatief van Stichting Demeter, de BD vereniging, Warmonderhof, Kraaybeekerhof Academie en Stichting Grondbeheer, ondersteund door de Vereniging van Natuurvoedingskundigen en Landgilde. Naast het Demeterplein worden er vanuit deze organisaties diverse workshops aangeboden zoals “doorschakelen naar Demeter” voor biologische boeren en workshops over bedrijfsopvolging en scholing.’

Op 11 november kwam het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg op zijn website met het nieuws ‘Lector AG spreekt met Europese Commissie officials over antibioticaresistentie’:

‘Op woensdag 11 november was er een bespreking met officials van de Europese Commissie over de bijdrage die complementaire vormen van gezondheidszorg kunnen bieden aan het oplossen van het antibioticaresistentie probleem.

Lector Erik Baars (Antroposofische Gezondheidszorg) was uitgenodigd om input aan het gesprek te geven over onderzoek naar ‘alternatieven voor antibiotica’. Inmiddels komt het onderzoek naar veiligheid en effecten van natuurlijke middelen (bv. kruiden) in meerdere Europese landen langzaam op gang. De lectoraten Antroposofische Gezondheidszorg, Biodiversiteit en Innovatieve Moleculaire Diagnostiek willen aan dit soort onderzoek (laboratoriumonderzoek en klinische studies) in Nederland bijdragen. Inmiddels heeft Eurocam, de Europese netwerkorganisatie van patiëntenorganisaties, artsen en therapeuten in Brussel, besloten om een Task Force Antibioticaresistentie in te richten, waar lector Erik Baars deel van zal gaan uitmaken, om dit thema op de Europese agenda te krijgen. Eurocam heeft inmiddels een brochure over dit thema uitgegeven.’

Tot slot weer eens de vrijescholen met hun nieuws. De Vereniging van vrijescholen plaatste vandaag drie nieuwe berichten op haar website. Het begon met deze ‘Intentieverklaring voor voortgezet vrijeschoolonderwijs in Deventer’:

‘Op maandag 16 november hebben de drie partijen die samen willen werken aan de totstandkoming van een vrijeschool voor voortgezet onderwijs in Deventer een intentieverklaring getekend. De handtekeningen werden gezet door Nannike Buvelot, Vincent Assink en Lizzy Plaschek namens resp. de Stichting Vrijeschool Deventer VO i.o., de Stichting Carmelcollege de Stichting Vrije Scholen Noord en Oost Nederland.

Met deze ondertekening maken de betrokkenen een formele start met het gezamenlijke onderzoek dat moet leiden tot een afdeling vrijeschool, met een eigen signatuur, binnen het Etty Hillesum Lyceum. Medio 2016 verwachten de partijen tot definitieve besluiten te komen. Volg de ontwikkelingen op de website van de vrijeschool in oprichting.’

Het tweede is ‘Nu ook voortgezet vrijeschoolonderwijs in Culemborg’:

‘Met ingang van het schooljaar 2016-2017 biedt openbare regionale schoolgemeenschap Lek en Linge als enige in een grote regio rond Culemborg een leerroute vrijeschool. Het initiatief komt van enthousiaste ouders en die vonden al snel in Lek en Linge de ideale partner. Beide partijen kijken verwachtingsvol naar de start. Er is plaats voor vijftig leerlingen.

Leerroute vrijeschool

“De leerroute vrijeschool sluit prima aan bij ons huidige aanbod,” zegt Hanneke Schreuder locatiedirecteur vwo van Lek en Linge. “Het is niet alleen een uitdaging voor kinderen die ervaring hebben met de vrijeschool, maar ook een verrijking voor leerlingen die jenaplan-, dalton- of Montessorionderwijs volgen. En we zien ook dat ouders en leerlingen uit ‘gewone’ basisscholen interesse hebben.” Het vrijeschoolonderwijs is gestoeld op de antroposofische opvattingen van Rudolf Steiner. De eerste school is in 1919 begonnen in Duitsland (Freie Waldorfschule). Uitgangspunt is dat onderwijzen tevens opvoeden is. De leerling als individu én groepsdynamica krijgen volop de ruimte. Dat alles volgens een verfijnd onderwijsconcept, begeleid door ervaren docenten.

“Het vooroordeel dat de vrije school ‘los’ is, klopt totaal niet,” benadrukt directeur-bestuurder Joost van Rijn van Lek en Linge. “Integendeel, het is juist heel gestructureerd. En de leerlingen worden toegeleid naar hetzelfde diploma dat in alle leerroutes op Lek en Linge kan worden gehaald, van vmbo-t tot atheneum. In de tijd die er voor staat. ”

Behoefte aan voortgezet vrijeschoolonderwijs

Tegenover een toenemend aantal vrijescholen voor basisonderwijs, staat nog altijd een beperkt aanbod in het voortgezet onderwijs. Ouders van wie de kinderen willen doorstromen, hebben rekening te houden met lange reistijden. Dat is ook de ervaring van Manuela van den Bos uit Geldermalsen. “Mijn oudste kind doet voortgezet onderwijs in Zeist, de jongste volgt basisonderwijs bij de Werfklas in Culemborg. Dat reizen is een drempel. Als ouders vonden we dat we daar iets aan konden doen. Onderzoek wijst uit dat er in deze regio voldoende basis is voor voortgezet vrijeschoolonderwijs. Aansluiten bij een bestaande school is daarbij de beste optie. En bij Lek en Linge werden we direct warm onthaald. Ik word oprecht blij als ik het culturele klimaat proef. De aandacht voor klassieke muziek, de koorcultuur, het past helemaal bij de vrijeschool.”

Uitgebreide informatie over de leerroute vrijeschool is te vinden via www.vrijebovenbouwculemborg.nl’

Het derde en laatste bericht betreft een ‘Onderwijscafé: méér ruimte voor vrijescholen’.

‘Op 9 december aanstaande houdt de Vereniging van vrijescholen in Stadsmolen de Ster in Utrecht het onderwijscafé: méér ruimte voor vrijescholen. Schoolleiders, bestuurders en initiatiefnemers van vrijescholen gaan in gesprek met elkaar en de panelleden over de ruimte voor vrijescholen, de gevolgen van de beoogde richtingvrije planning, over onderwijskwaliteit en de borging van vrijechoolonderwijs én over innovaties en het huidige onderwijssysteem.

Aanleiding

Uit de telgegevens van vrijescholen blijkt dat steeds meer ouders en leerlingen kiezen voor de vrijeschool. De laatste vijf jaar is het aantal leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs aanzienlijk gegroeid. Om inzicht te krijgen in deze groei heeft de Vereniging van vrijescholen een onderzoek laten uitvoeren naar de keuzemotieven. Daaruit komt naar voren dat ouders en leerlingen vooral kiezen voor de vrijeschool vanwege de aandacht voor de brede persoonsvorming en talentontwikkeling van leerlingen. Hierin zit de onderscheidende kwaliteit van de vrijeschool.

Tegelijkertijd hebben vrijescholen te maken met wachtlijsten en is er lokaal steeds meer animo voor nieuwe vrijescholen. Op verschillende plaatsen in het land richten ouders initiatiefgroepen voor nieuwe vrijescholen. In oktober organiseerde de Vereniging een bijeenkomst voor circa 20 initiatiefgroepen waar zo’n 50 deelnemers bij aanwezig waren. Bestaande vrijescholen en initiatiegroepen ondervinden bij uitbreiding en oprichting te vaak knelpunten als gevolg van wettelijke kaders en lokale regelgeving. Dat betekent in de praktijk dat met enige regelmaat vrijeschool afdelingen worden opgericht onder een regulier onderwijsbestuur, waarbij het van belang is dat het vrijeschoolonderwijs geborgd kan worden.

Meer ruimte voor scholen

Staatssecretaris Sander Dekker wil meer ruimte creëren voor het stichten van nieuwe scholen door de zogenoemde “richtingvrije planning”. Op dit moment zijn de mogelijkheden om nieuwe scholen te stichten te beperkt, waardoor er te weinig ruimte is voor dynamiek en innovatie. Er wordt momenteel gewerkt aan een wetsvoorstel waarmee er meer ruimte komt voor het stichten van nieuwe scholen.

Onderwijskwaliteit

Daarnaast heeft de Tweede Kamer recent ingestemd met het initiatiefwetsvoorstel “naar een doeltreffend onderwijstoezicht”. Het wetsvoorstel dat werd ingediend maakt een einde aan de overvloed van regels die de inspectie oplegt aan scholen en stelt een duidelijk onderscheid tussen de toezichtstaak en de “adviserende” taak van de Inspectie. De Vereniging van vrijescholen vindt het belangrijk dat vrijescholen zelf verantwoordelijk zijn voor de inhoud van het onderwijs. Deze ontwikkeling betekent ook iets voor de borging van de onderwijskwaliteit, de inbedding in het schoolplan en de vertaalslag naar de praktijk in de klas. Kijk voor meer informatie over programma en aanmelden in de agenda op deze website.’

Connaisseurs

In een hoog tempo volgen de berichten zich op... Alleen al bij Motief sinds de vorige keer vier stuks. Op woensdag 11 november was dat ‘Desem voor maatschappijvernieuwing’:

‘“De vrijeschool heeft een groter ideaal dan kinderen voorbereiden op de arbeidsmarkt. Het onderwijs komt voort uit de antroposofische mens- en wereldvisie van Rudolf Steiner, die hij ontwikkelde in de turbulente tijden van het Europa aan begin van de 20ste eeuw. Het vrijeschoolonderwijs wil kinderen opvoeden tot vrije, zelfstandige mensen die vanuit hun eigen impuls de maatschappij kunnen vernieuwen. Worden wie je bent betekent dat jouw geestelijke impuls tot uitdrukking mag komen in je persoonlijkheid. Dat je eigen gedachten en oordelen kunt vormen, een rijk en evenwichtig gevoelsleven ontwikkelt en een sterke wil. Daarover gaat het opvoedingsideaal van de vrijeschool. Zo zou vrijeschoolonderwijs het desem kunnen zijn voor maatschappijvernieuwing.”

Aldus begint op de website VrijOnderwijs.nl het artikel ‘Vrijeschool, toon moed en word wie je bent! (Er zijn al genoeg gewone scholen)’ van 25 oktober. Het is niet alleen een kritiek op de bestaande praktijk van de afgelopen vijftien jaar, waarin vrijescholen veel hebben ingeleverd en zich flink hebben aangepast om binnen het bestel te kunnen blijven bestaan. Het is ook een aanmoediging aan scholen om, in navolging van de huisartsen die recent van de overheid een belangrijk deel van hun autonomie terugkregen welke aanvankelijk bij de geldverstrekkers terecht was gekomen, ook de zeggenschap over hun eigen wijze van onderwijs terug te vorderen. Hun onderwijs is een vakgebied, daarin moeten leken die niet deskundig op dit gebied zijn, zoals politici en financierders, zich niet willen mengen. De vrijeschool moet zijn positie opeisen, zo betogen de initiatiefnemers. Met deze actie kan adhesie worden betuigd door de ‘Verklaring voor de vrijeschool’ te ondertekenen. Meer dan duizend handtekeningen zijn in ruim twee weken verzameld.

De Vereniging van vrijescholen meldde op 11 november een onderzoek van het Universitair Medisch Centrum Groningen en de Rijksuniversiteit Groningen, in opdracht van het ministerie van Onderwijs, waaruit blijkt dat leerlingen die al drie maal per week bewegend taal- en rekenles krijgen, beter kunnen rekenen en spellen. De Vereniging maakt erop attent dat dit bewegend onderwijs al jaren praktijk is op vrijescholen.’

Op 12 november was het ‘Succesvolle sponsorloop door studenten Warmonderhof’:

‘Studenten van de biologisch-dynamische landbouwopleiding Groenhorst Dronten Warmonderhof hebben donderdag 12 november ruim achtduizend euro bijeen gelopen in een door de school georganiseerde sponsorloop. Met dit geld kan biologisch-dynamische landbouwgrond worden aangekocht, zodat jonge BD-boeren in de gelegenheid gesteld worden om hun eigen bedrijf te kunnen starten. De aankoop van de gronden loopt via Stichting Grondbeheer.

Het is voor veel net afgestudeerde BD-boeren moeilijk om zelf een bedrijf op te zetten vanwege de hoge prijs van BD-landbouwgrond. Veel Warmonderhofstudenten komen niet uit een boerenfamilie en hebben dus geen familiebedrijf achter de hand waarin ze kunnen instromen als opvolger. Tegelijk zijn er veel BD-boeren in de overnameleeftijd. Zij hebben vaak decennia lang gewerkt aan het opbouwen van een vruchtbare bodem voor hun bedrijf en zoeken een opvolger. Door eindeloze aandacht, compostering, niet kerende grondbewerking en het gebruik van preparaten hebben zij een bodem gecreëerd waarin gezond voedsel geteeld kan worden. Om BD-grond en de jonge boeren bij elkaar te brengen, werft de Stichting Grondbeheer gelden om deze biologisch-dynamische gronden aan te kopen en tegen een normale pachtprijs te verpachten aan nieuwe BD-boeren. Die kunnen zo voortbouwen op de erfenis van hun BD-voorganger en bovendien is de pacht dusdanig, dat ze sneller een normale boterham kunnen verdienen met hun boerderij. Met zes euro kan gemiddeld één vierkante meter vruchtbare landbouwgrond vrijgekocht worden.

De studenten liepen rondjes over een parcours van vijfhonderd meter over de schoolboerderijen van de Warmonderhof. De afgelopen weken hadden ze sponsors geworden in hun eigen familie- en vriendenkring en in hun netwerk van stageboeren en instellingen die de bd-landbouw een warm hart toe dragen, zoals de Triodos Foundation. Diverse leveranciers stelden prijzen voor de sponsorloop beschikbaar en elke deelnemer kreeg bovendien een goodiebag met lekkers. De student die het meeste sponsorgeld bijeen liep, was Robbert Koolkaas, student aan de deeltijdopleiding Stadslandbouw van de Warmonderhof-locatie in Amsterdam. Kees van Biert, voorzitter van BD Grondbeheer, reikte de prijzen uit en bedankte de deelnemers. “Het is geweldig dat de studenten zó veel bijeen hebben gelopen. Met de gelden kan Grondbeheer vruchtbare gronden voor eeuwig veiligstellen voor biologisch-dynamische boeren.”

De Warmonderhof leidt zeventig jaar lang de biologisch-dynamische boeren van de toekomst op. Het is een school in Dronten die is gevestigd op drie boerenbedrijven, zodat leren en werken hand in hand kunnen gaan. Ook is er een dependance voor Stadslandbouw op een bd-fruittuin in Amsterdam. De school telt zo’n driehonderd studenten, voltijd en deeltijd, jongeren en volwassenen. Het onderstaande filmpje geeft een beeld van de opleiding en haar studenten.’

Maandag 16 november volgde ‘Vernieuwing in de euritmie’:

‘Het novembernummer van Motief staat in het teken van beweging, ontwikkeling en jeugd. Twee van die drie themabegrippen komen aan bod in het openingsartikel: een interview met euritmiste Elsemarie ten Brink door Désanne van Brederode. Als kunstzinnig leider van cultureel centrum De Zalen in Den Haag maakt Ten Brink zich sterk voor vernieuwing in de euritmie.

“Een lang zijden gewaad, daaroverheen een sluier. Veel mensen zeggen dan: ‘Zo moet het. Dit is de echte euritmie, zoals Steiner die ruim honderd jaar geleden heeft gegeven.’ Maar hij zou die stilstand verschrikkelijk hebben gevonden!” zegt Elsemarie ten Brink in het artikel. Ze pleit voor een onderzoekende houding en het inslaan van nieuwe wegen. Inhoud, vorm en stijl moeten daarbij volgens haar in gesprek blijven.

Als kunstzinnig leider probeert ze in De Zalen ruimte te scheppen voor die vernieuwing. Door het geven van euritmiecursussen zonder ook maar één keer het woord ‘etherlichaam’ te laten vallen bijvoorbeeld, en met het maken van een voorstelling als ‘Stemmen Dans!’, die onderdeel is van het Polyfoniefestival dat eind december in De Zalen wordt gehouden. “Euritmie staat als kunstvorm nog in de kinderschoenen,” stelt Elsemarie ten Brink.

Hoewel een euritmievoorstelling waarin keurig Steiners aanwijzingen worden opgevolgd, er prachtig uit kan zien, ontbreekt het daarin volgens haar vaak aan authenticiteit en artisticiteit. Experimenteren om het experimenteren is echter ook niet de bedoeling. Het gaat in de podiumeuritmie om zelfexpressie, maar ook het religieuze is belangrijk. Als euritmist moet je goed voor ogen houden dat je je niet alleen in een fysieke werkelijkheid, maar ook in een geestelijke dimensie beweegt. “Voor mij is euritmie nauw verbonden met waarheid. Zuiverheid. Met een rijk waarin onzichtbare klanken toch kenbare realiteiten zijn. Iedere klinker of toon is een wereld op zichzelf,” zegt ze in het interview.’

Vandaag werd hier ‘Lievegoed financieel gezond in 2016’ aan toegevoegd:

‘“In 2016 verwacht Lievegoed weer gezond te zijn en zijn de betalingsregelingen afbetaald. Er zijn echter ingrijpende maatregelen nodig om zover te komen,” zegt Hilde Hooijman, Raad van Bestuur ad interim van de antroposofische GGZ-instelling in het novembernummer van Motief.

Al sinds 2008, sinds deze organisatie ontstond uit een fusie tussen de Ita Wegman Stichting en Arta-Lievegoed, waren er financiële problemen. Hooijman schetst in het interview hoe er de afgelopen jaren al keihard gewerkt is om de organisatie financieel op de rails te krijgen. “De divisie gehandicaptenzorg, die qua grootte twee derde deel van Lievegoed uitmaakt, is inmiddels gezond. Nu hebben de psychiatrie en verslavingszorg, die samen als GGZ (geestelijke gezondheidszorg) het resterende derde deel vormen, het erg moeilijk,” zegt Hooijman.

Afgelopen zomer dreigde een faillissement, maar na overleg met stakeholders, banken en zorgverzekeraars bereikte Lievegoed overeenstemming over een reddingsplan. De insteek daarbij was om de continuïteit van het antroposofische zorgaanbod en de werkgelegenheid van 620 mensen veilig te stellen. Eerder nam de organisatie al maatregelen door meer uit te gaan van ambulante zorg in plaats van klinische behandeling. Met maatregelen als de verkoop van vastgoed en het vervangen van personeel in de nazorg GGZ, hoopt Lievegoed het financiële herstel te kunnen realiseren.

Hilde Hooijman legt uit dat de antroposofische behandeling sterk is verankerd in leef- en werkgemeenschappen: “Dat is een onderscheidend behandelconcept, waarin de gemeenschap, het erbij horen en het beleven van het ritme van de dag, de week en zelfs de seizoenen een grote rol spelen. Evenals het gebruik van verbale en non-verbale therapieën.” Dit bracht jarenlang echter hogere kosten met zich mee dan door zorgverzekeraars vergoed werd. Lievegoed moest het te veel berekende aan de verzekeraars terugbetalen, wat een groot gat sloeg in de liquiditeit van de organisatie. “We zochten tevergeefs naar erkenning voor dit aanbod en het hogere prijskaartje bij verzekeraars en stakeholders,” zegt Hooijman.

Het volledige artikel is te lezen in het novembernummer van Motief.’

Website AntroVista heeft ook nieuws te melden. Behalve over vrijescholen bericht men ook over algemene antroposofische onderwerpen. Op 1 november werd de website ‘Esoterisch Christendom’ gemeld:

‘De website “Esoterisch Christendom” is een gezamenlijk project van Margarete van den Brink en Hans Stolp. U vindt er een schat aan artikelen, die u vrij over kunt nemen.’

Op 10 november was er aandacht voor de ‘Lichtwortel’:

‘De aardappel heeft wellicht zijn tijd gehad als belangrijkste voedingsmiddel van de Westerse wereld. Al in 1924 gaf Rudolf Steiner de uit China afkomstige lichtwortel aan als mogelijk alternatief. Deze plant, ook wel Chinese Yam genoemd, krijgt de laatste jaren toenemend belangstelling. Antroposofisch arts Theo Zimmermann schreef er een essay over, dat hij hier voor het eerst publiceert en dat u kosteloos kunt downloaden. De Duitse Ralf Rößner verbouwt en verwerkt als bio-dynamisch tuinder de lichtwortel. Op 20 november geeft hij in Bergen NH een voordracht.’

Op 13 november werd De Telegraaf aangehaald in ‘Salonfähig’:

‘De Gezondheidsraad raadt sinds kort het drinken van wijn geheel af. En Rudolf Steiner wees er honderd jaar geleden al op dat alcohol niet samengaat met een antroposofische scholingsweg. Dagblad Telegraaf bespreekt in het culinaire katern niettemin een app voor wijndrinkers, “gebaseerd op de leer van de filosoof Rudolf Steiner”. De zaaikalender van Maria Thun blijkt namelijk ook heel handig om te bepalen wanneer je het beste je glaasje kunt heffen. Download de app in de appstore: “When Wine Tastes Best”. Echte connaisseurs kunnen al niet meer zonder, aldus de makers.’

Het nieuwste bericht is van vandaag, ‘Nieuwe directeur Urtica de Vijfsprong’:

‘Ed Taylor was de afgelopen elf jaar directeur van Urtica de Vijfsprong, zorgboerderij en sociaal¬therapeutische leefgemeenschap. Eind dit jaar gaat hij met pensioen. Hij wordt opgevolgd door Astrid van Zon, die de afgelopen jaren directeur was van Rozemarijn in Haarlem, een instelling die zij samen met ouders heeft opgezet en verder ontwikkeld.’

Op 12 november plaatste de website van ‘Volzin, magazine voor religie en samenleving’ een artikel van Lisette Thooft, ‘“Echte” antroposofen vrezen verwatering’:

‘Antroposofische ideeën zijn stilzwijgend ingeburgerd geraakt in allerlei sectoren van onze samenleving. Vrije Scholen bijvoorbeeld zijn ongekend populair. Is antroposofie sexy geworden? Wat doet dat met de leer? En waar staat deze bijna honderdjarige beweging eigenlijk voor?’

Dit was een publicatie uit de papieren editie van oktober, nummer 10 van jaargang 14. Die is in zijn geheel online te lezen. De titel luidt hier echter anders, namelijk ‘Tussen verstarring en verwatering. Antroposofie in Nederland’. Overigens heeft ook de website vrijeschoolbeweging.nl het artikel geplaatst, echter onder weer een andere titel, namelijk ‘“Echte” antroposofen vrezen verwatering van vrijescholen – beeld van proefschrift over de Antroposofische Vereniging’. Dan iets anders, op 16 november werd het bericht ‘In gesprek over vrijeschoolse mediapedagogiek’ gepubliceerd door de Vereniging van vrijescholen:

‘In september organiseerde de Vereniging van vrijescholen samen met BVS-Schooladvies en Hogeschool Leiden een conferentie over media(wijsheid) en digitale middelen op vrijescholen in het primair onderwijs. Een conferentie voor leerkrachten, intern begeleiders, schoolleiders, bestuurders van vrijescholen en studenten van de Vrijeschool Pabo met als doel elkaar te inspireren om binnen de scholen over dit thema in gesprek te gaan en aan de slag te gaan.

In dat kader is een inspiratieboekje gepubliceerd, dat vrijescholen handvatten biedt om het thema binnen de school te verkennen. Verschillende scholen en besturen hebben het thema inmiddels op de agenda staan en gaan samen met leerkrachten en ouders op zoek naar een vrijeschoolse mediapedagogiek. Op de webpagina van de conferentie staan enkele hand-outs gepubliceerd en is een korte film-impressie van de dag te zien.

De Vereniging van vrijescholen organiseert in het najaar van 2016 een terugkombijeenkomst om een jaar later te reflecteren op de ontwikkelingen in de vrijescholen op het gebied van mediawijsheid en digitale middelen in klas.

Aanleiding thema

Als leerkrachten en opvoeders willen wij in ons denken en in ons onderwijs aansluiten bij de ontwikkeling en de beleving van kinderen. De huidige generatie kinderen leeft voor een deel in de virtuele wereld. Hoe kunnen en willen vrijescholen zich hiertoe verhouden? Hoe kunnen we kinderen ondersteunen om, in verbinding met zichzelf en hun omgeving, stevig en vaardig én bewust te staan in deze virtuele wereld? Hoe kunnen zij zichzelf het beste ontwikkelen in en met de digitale wereld? Schoolteams hebben te maken met een verder digitaliserende onderwijsomgeving. Hoe ziet dat er precies uit en wat betekent dit voor de lespraktijk in de vrijescholen?’

Dan nog nieuws uit Duitsland. Gisteren plaatste Die Welt een interview met de oprichter van bioketen Alnatura, de antroposoof Götz Rehn, over het plotselinge verbreken van de banden met drogisterijketen dm, van die andere antroposoof, Götz Werner. Hij zegt hierover: ‘“Der Rauswurf bei dm war für uns enttäuschend”’. Die Welt schrijft:

‘Götz Rehn, der Gründer der Bio-Lebensmittelmarke Alnatura, ist Hobbygärtner und Anthroposoph. Sein Unternehmen versteht er als “Arbeitsgemeinschaft”, das Wort “Chef” hört er nicht so gerne.’

Tot slot nog een aanvulling op wat ik de vorige keer in ‘Comeback’ schreef, over het ontbreken van een algemeen nieuwsmedium over de antroposofische gezondheidszorg. Er is namelijk een aantal websites die een aardige poging doen daarin niettemin te voorzien. Dat is om te beginnen Antroposana, hier vaker genoemd. Maar ook het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg probeert hierin te voorzien. Dat dit niet helemaal lukt, blijkt uit het feit dat onder ‘Actueel’ maar liefst negen berichten van 18 september staan. Maar wat ik vooral wilde noemen, zijn de Nieuwsbrieven van de NVAZ, de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders. Ook die heb ik hier eerder genoemd. Maar intussen zijn er weer verschillende verschenen, waarvan de laatste ‘Nieuwsbrief 5 November 2015: AG voor het voetlicht’ is. Die zijn het lezen waard.

.

Comeback

Het is twee máánden geleden dat ik hier een bericht geplaatst heb. Dat is schrikbarend. En ik kan niet eens beloven dat het beter wordt en niet meer zal voorkomen dat het zo lang duurt. Want hoe meer tijd ertussen ligt, hoe moeilijker het wordt er weer in te springen… Gelukkig hebben intussen verschillende websites de nieuwsvoorziening (gedeeltelijk) overgenomen. Ik heb die hier al vaker genoemd. Vrijeschoolbeweging volgt het nieuws op de voet, uiteraard over de vrijescholen, speciaal in de rubriek met de misleidende titel ‘Nieuwtjes’. Dat hoef ik hier dan niet meer te doen, behalve als er zich iets overkoepelends of landelijks voordoet. Ook AntroVista laat zich niet onbetuigd, behalve op dit onderwijsgebied (dat wel het grootste deel uitmaakt), ook op andere. De vrijeschool is booming, hetzelfde geldt voor de biodynamische landbouw. Biojournaal volgt het biologische nieuws, en neemt de biodynamie daarbij vaak mee. Dus ook dat is grotendeels gecoverd. Met de derde poot van maatschappelijk aandeel van de antroposofie, de gezondheidszorg, is het een stuk slechter gesteld, ook op het gebied van nieuwsvoorziening. Er is geen algemene website die dat volgt.

Dan zijn daar nog andere sectoren, zoals economie, kunst, religie, architectuur, media. En antroposofie in engere zin, of algemene zin. Evenals esoterie. Die gaan allemaal een stuk minder eenvoudig. En dan heb ik het nog niet over het buitenlandse antroposofische nieuws. Dus wat te doen op dit moment? Wat te volgen of weer te geven? Daar komt nog iets anders bij. De opzet van deze weblog stamt alweer van ruim zeven jaar geleden. Die is al die tijd niet veranderd. Maar de tijden zijn dat wél. Dus de vraag is of de opzet wel dezelfde moet blijven. Of dat deze weblog zijn natuurlijk einde kan gaan vinden. Het grappige is dat in het buitenland de verwante antroposofische weblogs ook allemaal op hun laatste benen lopen of inmiddels al zijn opgeheven.

Ik kreeg voor het eerst in zeven jaar een mailtje van een lezer over de tekst in de header, over ‘Antroposofie in de pers’, namelijk dat die misverstanden kan oproepen, waar staat: ‘Bedoeld is: antroposofie in de media. Maar ook: in de verdrukking. Want antroposofie is niet eenvoudig te grijpen en te begrijpen. Dat geeft snel een vertekend beeld.’ Die ‘verdrukking’ zou een verkeerde indruk wekken. En inderdaad, zo’n verdrukking speelde zeven jaar geleden misschien nog wel, maar inmiddels niet meer. De media zijn juist heel tolerant ten aanzien van antroposofie geworden, die negatieve connotatie hangt er niet meer onlosmakelijk aan. Het voorstel was dan ook om er zoiets van te maken: ‘een heleboel zaken in de maatschappij worden als vanzelfsprekend aangenomen, maar de antroposofie is een wereldbeschouwing die constant op zoek is de wereld te verbeteren en idealen op de grond te zetten. Dat dit soms problemen op kan leveren en er binnen de antroposofie ook controverses zijn wordt op deze website ook toegelicht.’ Dank Wijnand, voor het serieus nemen en meedenken! Welk alternatief het wordt heb ik nog niet besloten, dat hangt ook een beetje van de voortgang van deze weblog af.

Om eerlijk te zijn, speelt de apparatuur me ook parten. Niet alleen dat de hardware- en softwareontwikkeling zo ver is voortgeschreden dat een medium van een aantal jaren geleden onherroepelijk en hopeloos veroudert. Maar ook nieuwe apparatuur die ik zelf inmiddels tot mijn beschikking heb en gebruik voor dit medium, is zo veranderd dat het veel ingewikkelder is geworden om die oude manier van werken te handhaven. Dat is een praktisch probleem dat alleen achter de schermen optreedt, tenzij het effect ervan direct te merken valt op de weblog, maar niet minder een belemmering vormt. Kortom, een comeback is nog niet zo eenvoudig. O ja, ik moet natuurlijk niet vergeten dat ik sinds meer dan een jaar vast redactielid ben van Motief, Maandblad voor antroposofie, zodat het meeste van wat ik doe daaraan dienstbaar is en daarin vloeit, en niet in deze weblog. Bewust en onbewust werkt zoiets door. Temeer als ik wat ik daar en hier doe congruent met elkaar wil laten zijn, en niet tegengesteld. De verantwoordingen zijn verschillend, in wezen wel dezelfde, maar in hun uitwerkingen kunnen ze anders zijn en die moeten niet te veel uit elkaar lopen.

Over een mogelijke veranderende wijze van aanpak heb ik me al eerder gedachten gemaakt. Deze weblog is opgezet als leesweblog, waarin zo veel mogelijk hele teksten worden weergegeven, zodat die ook later kunnen worden teruggevonden wanneer deze niet meer op de originele websites beschikbaar zijn. Voor liefhebbers van het betere leeswerk. Zo zou historisch onderzoek makkelijker kunnen worden gemaakt. Praktisch voordeel is dat hier de ontwikkelingen in de loop der tijd vrij eenvoudig te volgen zijn; praktisch nadeel dat hier alles her en der staat, ongeordend, schots en scheef, en alleen na veel zoekwerk terug te vinden. Een alternatieve mogelijkheid is om alleen kort samen te vatten en verder met links te verwijzen, op het gevaar af dat de originele bronnen verdwijnen. Maar dat scheelt wel vrij veel werk. Ik kan wel zeggen dat ik op Facebook veelvuldig zo te werk ga, daar is dat medium ook op ingericht. Dat past me op dit moment beter. Maar om dat nu ook op deze weblog te gaan doen, dat betekent vooral dubbel werk… Daar komt nog bij dat in de mediawereld op internet de zaken ook zo zijn veranderd, dat nog heel weinig zomaar is over te nemen. Het meeste van wat van belang is verdwijnt achter een betaalmuur, zodat die teksten meer en meer, heel begrijpelijk, in hun originele vorm niet gratis toegankelijk meer zijn. Daar gaat de vrije en algemene beschikbaarheid van de bronnen!

Zo, dat is de stand van zaken op dit moment. Opnieuw de vraag: wat dan nu te doen? Ik denk dat ik lukraak er een paar dingen uitpik, die nog niet eens de belangrijkste hoeven te zijn, maar die een nieuw begin mogelijk maken. En dan vooral niet meer dan een paar dingen! Dat zal nog een kunst zijn, tijdig weer op te houden. En sneller hier weer bij aan te sluiten. Wat is dan eenvoudiger dan de berichten van Motief op de website van de Antroposofische Vereniging weer te geven? In chronologische volgorde, sinds de vorige keer op maandag 7 september in Verveling.

Congres biodynamische landbouw op 30 september
Geplaatst op maandag 21 september 2015

Op woensdag 30 september organiseren Stichting Demeter en de BD-vereniging (Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding) een groot congres in Artis Amsterdam: ‘Microkosmos Macrokosmos. Biodynamische landbouw tussen hemel en aarde’.

Maandblad Motief bracht in september een dubbeldikke BD-special uit, onder de titel: ‘Wat koop je ervoor?’ Met daarin interviews met landbouwdeskundige Nikolai Fuchs, tuinder Peet de Krom, glastuinder Rob van Paassen, Edwin Crombags van FrieslandCampina/Ecomel, BD-melkveehouder Wytze Brandsma en oud-hoogleraar geologie Peter Westbroek. Maar ook artikelen over het internationale congres Celebrating Soil! Celebrating Life! eind juni in Amsterdam, over Estafette Odin, zorgboerderij De Vijfsprong in Vorden en BD-wijnen.

Over het BD-congres eind september schrijft de organisatie:

“De begrippen microkosmos en macrokosmos komen van de oude Griekse filosofen om de plaats van de mens in het heelal te beschrijven. Als mens staan we in het midden waarvanuit we met de modernste technieken in staat zijn ongeveer 10 tot de 35ste macht in en uit te zoomen. Waar een blik in het heelal ons veelal nederig stemt, stellen we ons richting de kleinste deeltjes veelal als overheersers op.

In de biodynamische landbouw stelt de mens/boer zich bewust als waarnemer en bemiddelaar op tussen enerzijds de kosmische krachten, zoals de seizoenen, de getijden en invloeden van andere planeten en anderzijds het aardse leven met z’n bodemrijkdom aan microben en mineralen (afkomstig uit de macrokosmos). Hoe vertaalt deze attitude zich door naar de kwaliteit van ons voedsel en ons bewustzijn?”

Sprekers: Peter Westbroek, Willem Beekman en Coen ter Berg.
Datum: woensdag 30 september, 10.30-19.45 uur
Locatie: Artis, Plantage Kerklaan 38-40, 1018 CZ Amsterdam
Het congres wordt mede mogelijke gemaakt door BD-Totaal, EkoPlaza, Kroon, Natudis, Nature & More en Odin.

Demeterlandbouw in de kijker
Geplaatst op maandag 5 oktober 2015

De biodynamische landbouw blijft zich in de kijker spelen. Natuurlijk met het grote Demetercongres op 30 september, dat wij al aankondigden. Een uitgebreid verslag van dit succesvolle congres is binnenkort te vinden op de website van Demeter. [Dit staat er ondertussen inderdaad op.]

Eerder werden cijfers van de Demeter Monitor gepresenteerd. Het bericht erover verscheen in Biojournaal, onder de titel “Biodynamische bodems beter bestand tegen klimaatschommelingen”. Er zijn in Nederland 129 boeren die samen 5845 hectare landbouwgrond biologisch-dynamisch bewerken. Dat is 10% van al het biologische landbouwareaal. In 2014 was er een toename van 512 hectare, dus een groei van 10%.

Biodynamisch gaat verder dan ‘gewoon’ biologisch. De Demetervoorwaarden vormen een aanvulling op de Europese wetgeving voor biologische landbouw. De innovatieve kracht van de biodynamisch werkende boeren op het terrein van bodemvruchtbaarheid is groot. Dit is duidelijk te zien op de website ‘Goed bodembeheer’.

Op 29 september plaatste dagblad Trouw een opinieartikel van Annelijn Steenbruggen en Loes van Loenen van Stichting BD Grondbeheer, “Uitputting bodem is stille moordenaar aards leven”. Zij betoogden dat boeren pachters van landbouwgrond moeten worden en deze duurzaam beheren. Het artikel is ook te vinden op de website van Stichting Grondbeheer.

Duitsland heeft het grootste aandeel biodynamisch gecertificeerde landbouwgrond ter wereld, bijna 70.000 hectare. Ook daar veel media-aandacht voor Demeter en BD. De gerenommeerde Frankfurter Allgemeine Zeitung publiceerde op 3 oktober twee uitvoerige artikelen over Demeter en biologisch-dynamische landbouw. Een portret van BD-boer Carsten Bauck (39), van de oudste Demeterboerderij in Duitsland met dezelfde naam: Bauckhof, op de Lüneburger Heide. En een portret van Manfred Klett (82), de onafhankelijke BD-pionier die twee decennia de internationale landbouwsectie aan het Goetheanum in Zwitserland leidde, en weer helemaal teruggekeerd is naar zijn vertrouwde Dottenfelder Hof.

Succesvolle crowdfunding voor de Hondspol
Geplaatst op woensdag 28 oktober 2015

Zorgboerderij de Hondspol in Driebergen meldt op zijn website een grote opkomst bij de informatiebijeenkomst op 14 oktober. “De crowdfunding voor het vee, machines en voorraden is gestart en er is nu al 210.000 euro binnengekomen. Dat geeft ons een enorme boost.” Ter verklaring schrijft men over de zorginstelling die de boerderij in eigendom heeft: “Stichting Lievegoed is in financiële nood, heeft een overschot aan onroerend goed en zij zijn genoodzaakt om vastgoed te verkopen. Boerderij de Hondspol heeft 30 hectare grond in eigendom en gebouwen dus dat levert een flink vermogen op.” Zie ook het bericht ‘Verkoop zorgboerderijen Lievegoed’ van 5 augustus.

“Wij willen middels crowdfunding de roerende goederen (vee, machines en voorraden) kopen voor 1 november.” Hiervoor is een eerste bedrag nodig van 250.000 euro. Het ziet er naar uit dat dit gaat lukken, er is alleen nog een laatste inspanning nodig. [Dit is inderdaad intussen gelukt.]

Want: “Stichting Lievegoed beëindigt de Bedrijven BV per 1 november. De roerende goederen worden verkocht. Maar de zorg (cliënten die wonen op de boerderij en de dagbesteding) blijft op De Hondspol en zal ergens begin 2016 verhuizen naar Nieuw Rijsenburg. De verkoop van de boerderij en de gronden zal begin 2016 plaatsvinden.”

Daarvoor is men in onderhandeling met verschillende partijen, waaronder Triodos Bank. Wat men als scenario voor zich ziet, is het volgende:

“We continueren de huidige gezonde bedrijfsvoering. Dat betekent een BD-bedrijf met antroposofische zorg op kleinschalig niveau. De cliënten hebben een verstandelijke beperking, psychische problematiek of afstand tot de arbeidsmarkt. We richten ons op cliënten met PGB basis binnen WLZ vanaf niveau drie. We zijn in gesprek met verschillende zorginstellingen over onderaannemerschap in de zorg. De onderneming krijgt inkomsten uit zorggelden en de boerderij levert inkomsten op. Wij wonen met drie families op de boerderij. We werken op een efficiënte, kleinschalige manier zonder overheadkosten die zwaar op de resultaten drukken. We zullen het gevoel van een familiebedrijf uitstralen, de gemeenschap is belangrijk en wij zijn overtuigd van het belang om verbinding met elkaar in de samenleving aan te gaan.

Concreet komen er 3 cliënten wonen op de boerderij en 16 cliënten voor dagbesteding in de veehouderij, tuin-landschapsbeheer, zuivel en winkel. De winkel zal drie dagen per week open zijn. De producten worden in de boerderijwinkel verkocht en er wordt een deel afgezet aan winkels en restaurants in de regio. De koeien leveren 300.000 liter melk waarvan de helft wordt verzuiveld in kaas en verszuivel en de andere helft gaat naar de melkfabriek. In de toekomst zullen we het wonen uitbreiden tot 6 cliënten en de dagbesteding naar 19 cliënten. Op de boerderij werken we met vrijwilligers en dit willen we in de toekomst zeker uitbreiden.”

Lectoraat Waarde(n) van vrijeschoolonderwijs
Geplaatst op woensdag 4 november 2015

Het oktobernummer van Motief is een onderwijs- en opvoedingsspecial. Dit nummer werd in een extra grote oplage verspreid en is inmiddels uitverkocht. Maar u heeft nog een andere gelegenheid om kennis te maken met onderwijs dat door antroposofie is geïnspireerd. Dr. Aziza Mayo, lector ‘Waarde(n) van vrijeschoolonderwijs’ aan Hogeschool Leiden, spreekt op woensdagmiddag 18 november om 16.00 uur haar lectorale rede uit. De titel luidt ‘Autonomie in verbondenheid’. Aanmelden om deze rede bij te wonen kan tot 16 november.

Voor Mayo is autonomie in verbondenheid de kern van waar het vrijeschoolonderwijs voor staat, vroeger en nu. In de brede maatschappelijke discussie die in deze tijd gevoerd wordt over wat goed onderwijs is, heeft het vrijeschoolonderwijs hiermee een duidelijke positie. Maar dit roept volgens haar ook vragen op “over het hoe en wat van het huidige vrijeschoolonderwijs. Bijvoorbeeld of het de leerlingen van nu voldoende ruimte biedt om hun autonomie te vormen; hoe, binnen sterk groeiende onderwijsgemeenschappen waarin steeds vroeger en breder gedifferentieerd wordt naar onderwijsniveau, zorg gedragen kan worden dat leerlingen de waarde van verbondenheid met anderen en het andere kunnen blijven ervaren; op welke wijze scholen zichtbaar en inzichtelijk kunnen maken hoe, en in welke mate, hun onderwijs bijdraagt aan de vorming van de leerling naar dit beeld van volwassenheid in de wereld.”

De bedoeling van het lectoraat Waarden en waarde van Vrijeschoolonderwijs is, om samen met (oud-)leerlingen, studenten, leerkrachten, docenten en bestuurders, dit soort vragen de komende jaren te gaan onderzoeken.

De inhoud van haar lectorale rede zal gaan over het expliciteren en met elkaar delen van onderwijsbeelden. “Een onderwijsbeeld drukt uit wat wij waardevol onderwijs vinden. Het krijgt vorm wanneer we onze kennis, ervaringen en overtuigingen over het waarom, het wat, het hoe en het waartoe onder woorden brengen; wanneer we expliciteren en onderzoeken hoe we denken, wensen en waarom dit waarom, wat, hoe en waartoe tot elkaar in relatie staan. Om de dialoog over goed vrijeschoolonderwijs zo breed mogelijk te kunnen voeren is het nodig dat de onderwijsbeelden die daartoe geschetst worden gebruik maken van taal die het specifieke van vrijeschoolonderwijs verbeeldt en verbindt met het meer algemene denken over onderwijs.”

Over Aziza Mayo meldt de website van Hogeschool Leiden:
“Aziza is opgegroeid in Bergen waar zij op de Adriaan Roland Holst (Vrije) School heeft gezeten. Na haar studie pedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam, promoveerde ze in 2004 bij deze universiteit op onderzoek naar manieren van samenwerken tussen moeders en jonge kinderen en hoe kinderen hierdoor kennis en vaardigheden ontwikkelen. Na haar promotie werkte ze vier jaar als onderzoeker en Universitair Docent bij de afdeling Orthopedagogiek van de Universiteit Utrecht. Daar deed ze onderzoek naar taalontwikkeling bij Turkse, Marokkaanse en Nederlandse peuters en kleuters, gaf onderwijs in de Bachelor- en Masteropleidingen en was copromotor van twee promovendi.”