Voorbestemd

Eerst een bericht uit het Vlaamse. Vrijdag meldde Knack ‘Middelbare Steinerschool Vlaanderen vraagt aandacht voor actieve onderwijsvrijheid’ via het Belgische persbureau Belga:

‘Het is belangrijk om alert te blijven voor het behoud van de actieve onderwijsvrijheid. Dat zegt Paul Buyck, pedagogisch directeur Middelbare Steinerschool Vlaanderen, naar aanleiding van het 25-jarig bestaan.

Het Steineronderwijs onderscheidt zich van het klassieke onderwijs doordat het focust op de persoonlijkheidsvorming en de sociale vorming van de leerlingen. De ontwikkeling van het sociale, kunstzinnige en ambachtelijke vermogen is daarbij even belangrijk als de ontwikkeling van het intellectueel vermogen. “Het is op dit moment zo dat de meeste middelbare Steinerscholen zich goed overeind houden, maar het is belangrijk om alert te blijven voor het behoud van de actieve onderwijsvrijheid”, zegt Paul Buyck, pedagogisch directeur Middelbare Steinerschool Vlaanderen. “Met de nakende schaalvergroting hebben we via het Overleg Kleine Onderwijsverstrekkers (OKO), zowel bij het kabinet van de onderwijsminister als bij de leden van de onderwijscommissie, sterk de belangen verdedigd van de scholen die vertrekken vanuit hun eigen pedagogisch concept, zodat die hun project kunnen behouden.”

In heel Vlaanderen volgen zo’n 1.250 leerlingen middelbaar onderwijs op drie Vlaamse steinerscholen die samen zeven vestigingen tellen. Dat kan zijn in de Middelbare Steinerschool Vlaanderen (met vestigingen in Gent, Leuven, Lier, Berchem of Brugge), de Steinerschool Antwerpen of de BuSO school Parcival in Antwerpen. Het jubileum van de Middelbare Steinerschool Vlaanderen wordt vrijdagavond met een academische zitting in het Gentse stadhuis gevierd. Daarbij zal onder meer MSV-stichter Kamiel Van Herp aanwezig zijn, naast KUL-professor Jan Masschelein, filosofe Christine Gruwez, pedagoog Pedro De Bruycke en de Gentse schepen van Onderwijs, Opvoeding en Jeugd Elke Decruynaere (Groen). (Belga)’

Vandaag toonde David van Hecke op de website van Het Nieuwsblad met een flink aantal foto’s hoe dat eruit zag, met deze gemakzuchtige begeleidende tekst:

‘Het vijfentwintigjarige jubileum van de Middelbare Steinerschool Vlaanderen werd vrijdagavond met een academische zitting in het Gentse stadhuis gevierd. Onder meer MSV-stichter Kamiel Van Herp, KUL-professor Jan Masschelein, filosofe Christine Gruwez, pedagoog Pedro De Bruycke en de Gentse schepen van Onderwijs, Opvoeding en Jeugd Elke Decruynaere (Groen) discussieerden tijdens een academische zitting over de uitdagingen voor het onderwijs.’

Terug naar Nederland, en dan speciaal Zutphen. Afgelopen donderdag besloot ik ‘Halveren’ met een bericht uit De Stentor dat zo begon:

‘De stichting voor vrije scholen in Zutphen (VSNON) krijgt groen licht van het Zutphens college van B en W om 2,6 miljoen euro, die eerder beschikbaar was gesteld voor uitbreiding voor het voortgezet onderwijs, anders te besteden. Dat hebben burgemeester en wethouders deze week besloten.’

Daaraan werd gisteren door dezelfde krant ‘Initiatiefgroep vrije school blijft knokken voor behoud scholen’ toegevoegd:

‘De initiatiefgroep Vrije school Nu blijft onverminderd ijveren voor het behoud van drie vrije basisscholen in Zutphen. Dat laat een woordvoerder desgevraagd weten.

Bekijk ook...
Vrije scholen Zutphen onder toezicht
Bovenbouw Vrije School gaat door
Petitie: behoud drie vrije scholen in Zutphen
Manifestatie tegen sluiting de Berkel

Deze week besloot het Zutphense college van burgemeester en wethouders geld beschikbaar te stellen om het herinrichtingsplan voor het vrije schoolonderwijs mogelijk te maken. Het bestuur van de vrije scholen in Zutphen besloot eind vorig jaar namelijk dat het aantal basisschoollocaties wordt teruggedrongen van drie naar twee. In de toekomst vindt basisonderwijs alleen nog plaats op de huidige locaties van De Zwaan (Valckstraat) en De IJssel (Henri Dunantweg). Locatie De Berkel aan de Weerdslag verdwijnt als basisschoollocatie en komt vrij voor het voortgezet onderwijs van De Berkel. Het college van B en W besloot deze week om 2,6 miljoen euro beschikbaar te stellen voor het aanpassen van schoollocaties.

De initiatiefgroep Vrije school Nu is het al maanden niet eens met het besluit van het bestuur. De groep strijdt voor het behoud van drie vrije basisscholen. “We gaan onverdroten voort met waar we mee bezig waren”, zegt woordvoerder Rik Plakke nu. De initiatiefgroep is in gesprek met raadsleden. Daarnaast wil de initiatiefgroep “alle inspraakmogelijkheden” benutten. Overigens kan Plakke niet exact aangeven hoeveel mensen door de initiatiefgroep worden vertegenwoordigd. Volgens hem zijn dat in ieder geval (ouders van) honderd kinderen.

Het herinrichtingsplan is onder meer ingegeven door financiële problemen. De vrije scholen gaven jarenlang meer geld uit dan dat er binnenkwam. De scholen staan onder verscherpt financieel toezicht van de onderwijsinspectie. Ook voorziet het bestuur dat het aantal leerlingen gaat dalen in verband met de krimp.’

Dat was natuurlijk de vraag: hoe zou deze groep ontevreden ouders reageren? Die heeft sinds 21 maart niets meer van zich laten horen, de bijbehorende website heeft geen update meer gekregen. Ik gaf donderdag nog aan wanneer ik er voor het laatst over bericht heb. Ondertussen gingen de ontwikkelingen wel door. Die werden gedocumenteerd op de websites van de drie verschillende betrokken Zutphense vrijescholen. Bijvoorbeeld door dit bericht op de website van vrijeschool De Zwaan, ‘Bericht Overgang Scholen’:

‘Geplaatst op: 23 april 2013
Aan: de ouders en leerkrachten van De Berkel, De IJssel en De Zwaan

Zutphen, 23 april 2013

Betreft: overgang van drie naar twee scholen

Beste ouders en leerkrachten,

In november 2012 werd het besluit genomen om binnen de stichting VSNON over te gaan van drie naar twee basisscholen. Alle leerlingen worden in de toekomst gehuisvest aan de Henri Dunantweg (De IJssel) en de Valckstraat (De Zwaan). De locatie aan de Weerdslag (De Berkel) zal huisvesting voor het voortgezet onderwijs worden.

Om bovenstaande mogelijk te maken wordt het gebouw aan de Henri Dunantweg geschikt gemaakt voor elf groepen. Het gebouw aan de Valckstraat wordt gerenoveerd dan wel herbouwd en geschikt gemaakt voor minimaal twaalf groepen. We streven er naar het gebouw van De Berkel per augustus 2014 gereed te maken voor gebruik door de bovenbouwleerlingen.

In deze brief lichten wij toe welke procedure gevolgd werd bij de uitwerking van het besluit en de uitkomst daarvan, oftewel op welke locatie uw kind onderwijs zal gaan volgen.

Procedure

In februari stelden wij via de MR-en en lerarenteams van de drie scholen een werkgroep in van drie ouders en drie leerkrachten (van elke school een ouder en een leerkracht). Wij gaven de werkgroep opdracht om onder leiding van ondergetekenden criteria te formuleren op grond waarvan de verdeling zou moeten plaatsvinden. Het voorstel van de werkgroep hiertoe namen wij over. Wij legden het voorstel ter advisering voor aan de MR-en van de drie scholen. Wij gaven vervolgens de drie leerkrachten uit de werkgroep opdracht om een voorstel te doen voor de verdeling. Hun voorstel namen wij over.

Criteria

De criteria zoals geformuleerd door de werkgroep zijn in volgorde van belangrijkheid:

a. de leerlingen in hun klassen moeten als een geheel samen met de leerkracht op de locaties geplaatst worden
b. er moet op elke locatie een volledige school gevestigd worden met 3 kleuterklassen en klas 1 t/m 6
c. tracht zoveel mogelijk de schoolgemeenschappen bij elkaar te houden
d. probeer zoveel mogelijk de gezinnen op een school te houden. Als dit niet mogelijk is laat dan de oudere kinderen (4e, 5e en 6e klassers) zich verplaatsen naar een verder weg gelegen locatie dan de locatie van de jongere broertjes/zusjes

Augustus 2013

Per augustus 2013 wordt de overgang van drie naar twee stromen ingezet. Er starten twee eerste klassen. Een op de Weerdslag en een op de Valckstraat. Om een gehele stroom straks op de Dunantweg te vormen starten we met een eerste klas op de Weerdslag. (1 t/m 6) De nieuwe eerste klassen die van start gaan op de locaties Weerdslag en Valckstraat worden samengesteld in overleg met de betreffende kleuterjuffen, nadat alle schoolrijpheidsgesprekken zijn afgerond. Ongeveer vier toekomstige eerste klassers passen op De Zwaan; de overige passen op De Berkel.

Augustus 2014

In de nieuwe situatie wordt de huidige Berkel verplaatst naar de locatie aan de Dunantweg en de huidige IJssel en Zwaan worden zo veel mogelijk samengevoegd op de locatie Valckstraat. Waar dat niet lukt, zullen klassen en klassenleerkracht op de Dunantweg blijven.

In tabelvorm is de situatie per augustus 2014 als volgt:

locatie Dunantweg – locatie Valckstraat / of tijdelijke huisvesting

3 kleuterklassen waarvan 1 van de IJssel – 3 kleuterklassen waarvan 1 van de IJssel

klas 1 – klas – 1 klas 1

klas 2 – klas 2

klas 3 (huidige klas Ilja) – klas 3 (huidige klas Constance) – klas 3 (huidige klas Timo)

klas 4 (huidige klas Onno) – klas 4 (huidige klas Joan) – klas 4 (huidige klas Els)

klas 5 (huidige klas Suzanne) – klas 5 (huidige klas Sigrid) – klas 5 (huidige klas Merinke)

klas 6 (huidige klas Anja) – klas 6 (huidige klas Annemieke) – klas 6 (huidige klas Angela)

In de voorliggende periode zijn er zoveel kleuters aangemeld dat wij in augustus 2014 drie eerste klassen verwachten. Ondanks de gekozen beleidslijn (van drie naar twee) willen wij niemand teleurstellen en starten we nog eenmalig drie eerste klassen. Wij zijn altijd bereid u persoonlijk een toelichting te geven als u vragen heeft. Neemt u daarom gerust contact met ons op.

Met vriendelijke groeten,

Ceciel Wolfkamp
Directeur De IJssel en De Zwaan

Gijs Langeslag
Directeur De Berkel’

In het weekbericht van 25 april, op de website zowel van De Zwaan en De Berkel als van De IJssel, werd hierop nog een ‘Toelichting herverdeling’ gegeven:

‘Afgelopen dinsdag heeft u allen de mail ontvangen met daarin de herverdeling. Uit gesprekken met ouders is me duidelijk geworden dat er t.a.v. een aantal zaken onduidelijkheid is. Allereerst: hoe zit het nu met de nieuwe eerste klassen?

Er is gekozen voor een eerste klas op de Berkel ipv IJssel omdat de eerste klas een samengestelde klas is van oudste kleuters van IJssel/Berkel. Als zij op de Berkel starten maken zij een jaar lang al deel uit van die gemeenschap en verhuizen dan als een geheel naar de locatie De IJssel. Op de locatie De Berkel kunnen zoals het er nu uit ziet 12 eerste klassers bijgeplaatst worden; op de locatie de Zwaan 7. Het een en ander hangt nog af van de schoolrijpheidsonderzoeken die nog niet bij alle kinderen is afgerond. Het streven is uiterlijk 24 mei met een voorstel voor de verdeling van de oudste kleuters te komen. Op dat moment is dan ook bekend welke leerkracht waar de eerste klas gaat doen.

Daarnaast zijn er op dit moment zoveel middelste kleuters die in 2014 naar de eerste klas gaan dat er dan eenmalig drie eerste klassen moeten starten. 1 op de locatie Dunantweg; de andere twee op locatie Valckstraat. De reden dat er zoveel middelste kleuters zijn zit in het feit dat we de afgelopen jaren enorm hebben ingezet op de PR. We hebben geen toekomstige eerste klassers op de wachtlijst geplaatst.

Vanaf nu is het anders en bestaat de mogelijkheid dat nieuw aangemelde kleuters op de wachtlijst komen om zo te voorkomen dat er over twee jaar teveel eerste klassers zouden zijn voor twee groepen. Voor het starten van opnieuw drie groepen zijn 90 eerste klassers nodig. Uit prognoses blijkt dat we dit aantal de komende jaren niet halen. Er is is slechts plek voor maximaal 60 eerste klassers.

Waarom is er voor gekozen om de IJssel te verdelen? Van De Berkelgemeenschap is al een groot offer gevraagd doordat zij hun gebouw moeten afstaan. De leerkrachten van De IJssel hebben daarom, uiteraard met pijn in het hart, ingestemd om de IJssel te splitsen. Zij hebben daarvoor echt naar het belang van het grotere geheel gekeken. Op beide locatie zowel Valckstraat als Dunantweg zullen nieuwe gemeenschappen ontstaan.

Van ons allen wordt wat gevraagd. Van de een wat meer dan van de ander. We hopen echter dat we allemaal het grotere doel nl ons vrijeschoolonderwijs in Zutphen veilig te stellen, voor ogen blijven houden.

We kunnen ons voorstellen dat ook na dit schrijven nog veel vragen bij u leven. Wij nodigen u uit deze in te brengen (liever dus niet per mail) op de algemene ouderavond op dinsdag 14 mei van 19.30-20.30 uur in het gebouw van De IJssel aan de Dunantweg. Vragen die al per mail gesteld zijn zullen we op die avond beantwoorden.

Namens de drie teams, Gijs Langeslag en Ceciel Wolfkamp’

Ik schreef net dat op Vrije School Nu geen updates meer zijn verschenen. Daar niet, maar op het aanpalende forum zijn wel enkele nieuwe bijdragen geplaatst. Op 26 april schreef ‘yma’ over ‘uitkomst besluit herverdeling; het verhaal erachter’:

‘Nu officieel bekend is gemaakt voor welke herverdeling gekozen is om in de komende jaren uit te gaan voeren, zouden Berkelouders/leerkrachten enigzins opgelucht adem kunnen halen: de school als geheel blijft in dit plan in takt en zij krijgen in ruil voor het “geleden leed” van de afgelopen tijd (het “offeren” van een gebouw) er een identiek gebouw voor terug. Deze solidariteitsgedachte achter de keuze voor dit scenario klinkt heel nobel, maar in feite is dit de enig denkbare strategie om te voorkomen dat het besluitvormingsproces van de bestuurder over moet: wanneer de Berkel zou moeten opsplitsen is er immers sprake van een fusie, omdat een zelfstandige school verdeeld wordt. IJssel en Zwaan hebben samen 1 BRIN nummer; en dus 1 directeur. De (G)mr heeft dan instemmingsrecht: zie http://wetten.overheid.nl/BWBR0020685/geldigheidsdatum_25-04-2013#Hoofdstuk3.

Jammer en een gemiste kans voor directie en bestuurder om hier open en transparant over te zijn naar ouders. Ik vrees dat er opnieuw verdeeldheid en onrust zal ontstaan, ditmaal ook bij de IJssel.

Helemaal omdat de berichtgeving vandaag over tóch een derde kleuterklas en een 1e klas bevestigen dat het een onzalig plan is om kunstmatig van drie naar twee scholen in te krimpen. En prognoses zijn geen feiten: bovendien loopt de vrije school opnieuw voorop als het gaat om verantwoord kleuter onderwijs, zo leert het zwartboek dat onlangs is gepubliceerd; (http://www.besturenraad.nl/content/leerkrachten-publiceren-zwartboek-over-kleuteronderwijs) Die vermeende prognoses kunnen wellicht nog heel anders uit gaan pakken... voortschrijdend inzicht heet zoiets.’

Al eerder, op 19 maart, schreef Ingrid Busink op hetzelfde forum een uitgebreide beschouwing, getiteld ‘oproep tot einde aan machtstrijd en goed gesprek’:

‘Beste mensen,

Hieronder heb ik een brief opgenomen waarin ik de voor onze kinderen zorgwekkende machtstrijd die ontstaan is probeer te verklaren en ik doe een oproep tot verdergaand gesprek tussen alle betrokkenen om deze machtstrijd om te buigen tot een constructief gesprek en gezonde sociale omgeving voor onze kinderen.

Ingrid Busink

Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald..., zeker als het om kinderen gaat

Beste leerkrachten, bestuurder, directie en ouders,

Binnenkort komt de werkgroep bijeen die zich gaat buigen over hoe de overgang van 3 naar 2 scholen het beste kan verlopen. In het nadenken over het proces wat er in die overgang zou gaan plaatsvinden, kom ik tot de conclusie dat we in het geheel van de scholen in een machtstrijd verzeild zijn geraakt, die de kinderen geen goed zal doen. Met deze brief wil ik een oproep doen om vorm te geven aan een constructieve samenwerking. Daarvoor is het nodig dat het besluit wordt aangehouden, en er eerst ruimte komt voor een echt gesprek, met name tussen bestuurder en leerkrachten, maar ook met ouders. Een uitwerking van dat gesprek, vind je aan het einde van deze brief.

Wat vooraf ging

Het besluit om van drie naar twee scholen te gaan, is genomen door de bestuurder. Vanuit haar opdracht door de Raad van Toezicht om, algemeen gesteld, (financiële) orde op zaken te stellen was dit voor haar een noodzakelijke maatregel. Vanuit het door haar gegeven kader – om binnen een bepaald budget, van 3 naar 2 scholen te gaan –, is vervolgens de Werkgroep Toekomst aan het werk gegaan, om scenario’s te onderzoeken. Echt alternatieve scenario’s, waarbij onderzocht werd op welke manier drie scholen behouden zouden kunnen blijven, zijn echter in de Toekomstgroep buiten beeld gebleven. Het uitgangspunt was bij voorbaat dat iets anders financieel niet haalbaar zou zijn.

Daar lagen twee belangrijke uitgangspunten aan ten grondslag:

– De financiële situatie was beroerd, er waren erg veel hoge kosten voor huisvesting en personele kosten, o.a. ook vanwege b.v. afspraken met mensen die waren vertrokken, ziek waren etc. Inmiddels is hiervan niet alles opgelost, maar wel heel veel door de bestuurder verbeterd, met als gevolg dat er nu een bescheiden positief resultaat te verwachten valt voor 2012, terwijl de tekorten in 2010 en 2011 nog € 422.000,- respectievelijk € 353.000,- waren. Dit is natuurlijk een bijzonder goede prestatie en kan niet genoeg gewaardeerd worden:
uitgangspunt was, dat het leerlingenaantal met 15% zou gaan dalen in 2015, omdat het aantal kinderen zou gaan dalen met datzelfde percentage. Dat zou dan betekenen dat het openhouden van drie scholen financieel niet meer haalbaar was, ook al zouden de financiële verliezen voor het overige zijn verminderd. Daarbij werd ervan uitgegaan dat al het overige qua organisatie, ouderbijdrage etc. gelijk zou blijven.

De werkgroep Toekomst heeft het voorstel gedaan aan de bestuurder (met meerderheid van stemmen, stemverhouding verder onbekend) om de Berkelschool beschikbaar te stellen aan het VO, en de leerlingen van de drie onderbouwen op de locatie de IJssel en de Zwaan te huisvesten. De bestuurder heeft het voorstel overgenomen en als voorgenomen besluit neergelegd bij de Raad van Toezicht en de GMR. Deze konden nog bezwaar maken tegen het besluit. De scholen, leerkrachten en ouders, konden dus alleen via MR en GMR bezwaar maken. De GMR heeft bij meerderheid van stemmen ervoor gekozen in te stemmen met het besluit van de bestuurder. De bezwaren die er waren hebben wel geklonken binnen de GMR, maar ze zijn verder niet gehoord of onderzocht door de bestuurder.

Kortom:

Het besluit van de enkeling (bestuurder) is in het proces opgelegd aan het geheel, door de optie van het openhouden van drie scholen niet te laten meenemen in het onderzoek.

De wil van de meerderheid is in toekomstgroep en GMR opgelegd aan de minderheid: de Berkellocatie gaat sluiten voor PO.

Juist deze zaken komen nu bovendrijven:
1. Er is allerlei onderzoek en initiatief om drie locaties open te houden; er lijken wel degelijk mogelijkheden te zijn om ook met drie locaties de financiën gezond te houden;
2. De bezwaren tegen het sluiten van de Berkelschool als PO locatie komen steeds weer terug.

Voor de bestuurder komt het protest voort uit gebrek aan informatie. Dat klopt ook: de informatie die namelijk gegeven wordt, en die voor de bestuurder voldoende grond biedt om het besluit als een goed besluit te beoordelen, is voor veel ouders en leerkrachten onvoldoende grond. Deze mensen kiezen een heel ander perspectief om de zaak te beoordelen. Dit perspectief is niet naar boven gekomen in het proces, maar laat zich nu wel gelden! En het is een perspectief dat zich màg laten gelden: de school is van de kinderen, hun ouders en de leerkrachten, niet van de bestuurder. De ouders en leerkrachten moeten gehoord worden in hun bezwaren. Als dat niet gebeurt, dan blijft de machtstrijd:

Huidige situatie: machtstrijd

De huidige situatie is nu zo, dat er een machtstrijd is ontstaan. Ouders, leerkrachten en MR van de Berkel hebben er ernstige bezwaren tegen dat er zo diep ingegrepen wordt in een in hun ogen zo gezonde school met veel aanmeldingen, en twee overvolle kleuterklassen. Er wordt bijzonder veel waarde gehecht aan het schoolgebouw van de Berkel door deze ouders en leerkrachten, zowel voor de Berkel zelf, als voor het geheel van de Vrije Scholen in Zutphen.

Er is geen gesprek tussen ouders of leerkrachten (van met name de Berkel) aan de ene kant, en de bestuurder aan de andere kant. De bestuurder stelt zich op het standpunt dat de procedure is doorlopen zoals was aangekondigd, en het een goed overwogen besluit is. Vanuit dat standpunt is het eigenlijk voor bestuurder niet goed mogelijk het gesprek aan te gaan over de bezwaren. Het protest kan daarom eigenlijk moeilijk anders worden opgevat als te wijten aan een gebrek aan informatie, of gebrek aan inzicht in het feit dat dit het beste, en volgens procedure genomen, besluit is.

De strijd uit zich erin dat:

– Er een initiatiefgroep Vrije School Nu is ontstaan, die ouders mobiliseert om het besluit aan te vechten, de argumenten voor het besluit probeert te doorgronden en tot de conclusie komt dat het niet inzichtelijk is waarom juist het vertrek uit het Berkelgebouw zinvol is voor het geheel van de Vrije Scholen; Er is een groep ouders van de drie scholen gezamenlijk aan het werk om te onderzoeken hoe drie scholen behouden kunnen blijven;

– Er zijn verschillende ideeën, onderzoeken en initiatieven om een school te verzelfstandigen, en/of een nieuwe Vrije School of zelfs leerlijn te starten;

– De leerkrachten onderling dreigden in een strijdverhouding terecht te komen, omdat het team van de IJssel op de ouderavond van 31 januari expliciet te kennen gaf voor het besluit te zijn, terwijl ze zich niet hadden geïnformeerd over de bezwaren van hun collega’s op de Berkel;

– Zelfs tussen ouders onderling van de verschillende scholen is in dagelijkse contacten soms een dreigend conflict merkbaar: “zij van de Berkel zien niet dat...”, “zij van de Zwaan zien niet dat...” Oordelen die over het algemeen op weinig kennis van de feitelijke situatie op de school gebaseerd blijken te zijn;

– De MR van de Berkel heeft een kort geding aangespannen tegen de Stichting omdat het besluit in haar ogen een fusie betreft tussen scholen, waarvoor instemming verplicht is van de MR van de betreffende scholen;

– Iets meer aan de buitenkant, maar wel in een kern van de financiële problemen, is er dan nog de strijd tussen VSNON en de Stichting ter Ondersteuning van het Vrije School onderwijs in Zutphen, over het beheer en gebruik van de panden. Ook daar worden juridische stappen ondernomen;

– Een Berkelouder is uit de GMR gezet.

Het is bijzonder verontrustend dat dit nu leeft in de Vrije Scholen, om onze kinderen heen. Het doet een enorm appèl op de energie van leerkrachten en ouders, nu nog voornamelijk van de Berkel. Een lichtpunt in dit geheel is dat er nu verschillende gesprekken zijn geweest en nog gaan komen tussen de drie lerarenteams. Komende week staat een inhoudelijke verdieping op de agenda, die voor zover ik heb begrepen in elk geval te maken heeft met wat het betekent, vanuit de antroposofie gezien, als je schoolgemeenschappen gaat opheffen of mengen.

Is dit een tijdelijke onrust, of gaat dit zijn uitwerking hebben in de toekomst? Dit kunnen we alleen goed beoordelen als we begrijpen wat er eigenlijk aan deze machtstrijd ten grondslag ligt.

Wat is machtstrijd eigenlijk en hoe ontstaat deze?

Simpel gezegd is machtsstrijd een strijd waarin de één macht uitoefent over de ander, deze daartegen strijdt en degene die macht uitoefent daar weer machtsstrategieën tegenover zet, om het eigen plan door te voeren. De ander zet daar dan ook machtsstrategieën tegenover (juridische strijd, de macht van het getal van de massa, van publiciteit, van de politiek, etcetera). Net zo lang tot er één wint. Over het algemeen is dat degene die ook de formele machtspositie heeft: hem of haar staan gewoon meer middelen ter beschikking.

De machtstrijd ontstaat in het gebied van de menselijke verhoudingen, als zij niet op het gebied van de denkbeelden, de visie, de uitgangspunten en achtergronden wordt gevoerd: daar hoort de machtstrijd thuis, in die zin: dat je je met elkaar vrijelijk kunt uiteenzetten over hoe je ernaar kijkt, als je het nog niet verbindt met consequenties voor posities van mensen. Dan kun je samen op onderzoek hoe het zit, hoe je het wilt, wat er eigenlijk aan de hand is.

Deze stap is in het hele proces overgeslagen. En wordt ook nu niet alsnog aangegaan, door de alternatieven op realiteitsgehalte te onderzoeken en na te gaan welke voordelen er uit het bezwarenonderzoek kunnen worden gehaald.

Ik probeer in het onderstaande de twee verschillende visies te duiden. Het is voor mij ook alleen maar geleidelijk aan duidelijk geworden, vanuit welke uitgangspunten en visie de bestuurder vertrekt, en hoe zij dus naar het vrije schoolonderwijs kijkt. Ik heb daar met haar (over de meeste onderwerpen) geen gesprek over gevoerd, dus het zal ongetwijfeld een te beperkt beeld geven wat ik nu schets, maar wat ik uit haar uitspraken en brieven kan afleiden is:

– Dat (bestuurder en) het MT eindverantwoordelijk zijn voor het onderwijs, óók voor de inhoud. Ik weet dat in elk geval één van de directeuren deze mening deelt;

– Dat de gegeven prognoses maatgevend zijn voor de toekomst: de te verwachten demografische krimp in de regio, zal automatische leiden tot een daling van het aantal leerlingen, ook op de Vrije School. Concreet: van 587 nu naar 433 over 15 jaar. Ook op die lange termijn is de toekomst van de scholen als het gaat om het leerlingenaantal in de ogen van de bestuurder dus te voorspellen;

– Dat de scholen veel meer gelijk moeten worden in hun denken en doen dan ze nu zijn: “Als de scholen ieder voor zich denken en doen, blijft de toekomst onbestendig omdat verdeeldheid verzwakt”. (citaat Uit het voorgenomen besluit);

– Het gekozen scenario voor het sluiten van de Berkel voor PO is voordelig, snel en zeker. “Dit zijn waarden die op dit moment van groot belang zijn binnen VSNON.” (citaat uit het voorgenomen besluit);

– Wat betreft de financiën is het uitgangspunt dat de scholen niet meer inkomsten binnenkrijgen dan van overheidswege wordt toegezegd volgens het vastgestelde bekostigingssysteem.

Daarnaast zijn er nog een aantal uitgangspunten die ik niet allemaal zal noemen maar waarvan ik wel twee belangrijke voorbeelden kies:

– Als niet vóór 1 januari 2013 zou zijn besloten wat te doen met het huisvestingsbudget van de gemeente, zou de stichting het budget van de gemeente voor nieuwbouw kwijtraken;

– Het is belangrijk alle Vrije Schoollocaties te behouden.

Het zal duidelijk zijn, dat als dit je visie is, en je uitgangspunten zijn, het genomen besluit een goed en verantwoord besluit is, van waaruit je kunt werken aan de koers die je voor ogen staat: onderwijs onder eindverantwoordelijkheid van het MT, passend qua omvang en beschikbaar gesteld budget voor het te verwachten aantal leerlingen op langere termijn, vanuit een toenemende samenwerking en gelijkheid in denken en doen, dat door de verandering van 3 naar 2 scholen kan worden bevorderd. Of het voordelig, snel en zeker is op deze manier, kan ik niet helemaal mee zien, maar ik kan me wel voorstellen dat iemand het als zodanig beoordeelt.

Zo beschouwd is het geheel bijzonder verantwoord, en ook passend bij de taakstelling vanuit de Raad van Toezicht. Het ingaan op bezwaren die er zijn, is vanuit deze visie niet verantwoord en ook niet aan de orde gezien het feit dat het proces daarvoor voorbij is.

De visie van het Vrije Schoolonderwijs en het perspectief vanuit de antroposofie is op een aantal punten fundamenteel anders. Onder antroposofie versta ik dan bewustzijn (in ontwikkeling) over de mens en mensheid, en daarmee: kennis van ontwikkelingsprocessen. Ik weet natuurlijk niet of inderdaad alle leerkrachten van de Vrije Scholen deze visie delen. Ik weet ook niet of ze zich bewust zijn waar deze visie inderdaad ook in de praktijk tot zijn recht komt en waar niet. Toch durf ik het wel als Vrije Schoolvisie en uitgangspunten te beschrijven, met daarbij de kanttekening dat het natuurlijk de nodige nuance en verdieping behoeft, maar dat die nu niet kan worden gegeven en voor het betoog ook niet nodig is:

– Meest fundamenteel verschillend met de visie van de bestuurder is natuurlijk het feit dat Vrije School onderwijs vrij is omdat zij onafhankelijk beoogt te zijn van staatsinvloed, en de leerkrachten vrij zijn in hoe zij het onderwijs in hun klas inhoudelijk en pedagogisch en didactisch inrichten. Uitgangspunt daarbij is natuurlijk wel het Vrije School leerplan, en de antroposofische pedagogiek en didactiek. De leerkrachten zijn daadwerkelijk de enige eindverantwoordelijke voor hun onderwijs; De school is van de kinderen, het onderwijs van de leerkrachten. De organisatie eromheen moet dit ondersteunen.

– Vanuit het perspectief van de ontwikkeling van de mensheid, zoals je dat in de antroposofie steeds verder kunt ontdekken, kun je zien hoe de Vrije Scholen in toenemende mate tegemoet (zullen) komen aan de (veranderde) behoeften van de kinderen. Uitgangspunt voor te verwachten groei of krimp van een school, kan het ondernemerschap van die school zijn, het wezenlijke waaraan wordt gewerkt om tegemoet te komen aan de behoeften van de kinderen van deze tijd. De ontwikkeling van het leerlingenaantal van de Vrije Scholen hoeft dus niet lineair mee te dalen met de daling van het aantal kinderen in de regio. Het blijkt zelfs uit de cijfers dat landelijk gezien het aantal leerlingen op Vrije Scholen stijgt, zelfs in krimpregio’s als Brabant en Limburg. Een bewijs vanuit de cijfers dat het niet één op één met elkaar verbonden is;

– Vanuit antroposofische visie op het omgaan met geld, is er financieel veel meer mogelijk dan nu wordt gesteld, mits er meer bewustzijn komt voor het schenkgeld dat kan worden geworven voor het onderwijs, in een hogere ouderbijdrage, maar ook bij fondsen en bedrijven. Ouders met een zelfstandige onderneming kunnen worden uitgenodigd b.v. 1% van de winst af te dragen aan de school. Zij kunnen daar zelfs mee doorgaan wanneer hun kind van school is;

– Scholen vormen een heel eigen “organisme”, met een eigen samenhang in denken, voelen en willen, en hebben die ook nodig om de goede omhulling te kunnen bieden voor de kinderen. Samenwerking is heel goed mogelijk, maar wel vanuit die eigenheid;

– De gebouwde omgeving, het schoolgebouw, is wezenlijk van invloed op het onderwijs dat wordt gegeven, en de gemeenschap die wordt gevormd, evenals de grondsteen die in dat gebouw geplaatst is. Een gebouw is om die reden niet zomaar inwisselbaar voor een heel ander gebruik.

Zoals al blijkt uit het bovenstaande, is de Vrije School visie vaak niet zomaar in een paar zinnen te vatten, het vraagt eigenlijk meer tijd en verdieping.

Wat belooft dit voor de toekomst?

Wat kunnen we met deze onderliggende verschillen in visie verwachten voor de toekomst? Het verschil in visie zal zijn uitwerking blijven houden.

Stel, in 2014 zijn drie scholen samengekomen op de Zwaan en de IJssel, na wat verbouwingen. Leerkrachten uit verschillende teams zijn bijeen in een nieuw team. Ouders zijn nog steeds onzeker over wat dat nieuwe team gaat brengen: welke cultuur zal zich in deze school ontwikkelen, en welke in de andere? Kinderen worden bij nader inzien toch maar liever naar de andere school “gedaan”, leerkrachten voelen zich niet thuis in de nieuwe setting en zoeken een nieuwe baan. In de tussentijds zijn veel ouders afgehaakt, teleurgesteld in het gebrek aan inzicht dat wordt geboden in waar per school werkelijk naar gestreefd wordt. Er is een nieuwe vrije school gestart, die, ook al is het een particuliere school, met 40 kinderen in 2014 van start is kunnen gaan. Financieel is dit wel bedreigend voor de beide onderbouwen. Kinderen op de IJssellocatie en de Zwaanlocatie voelen zich onwennig, met al die onwennige volwassenen om zich heen, die omwille van praktisch-financiële redenen moeten samenwerken en opnieuw beginnen. Ze nemen natuurlijk waar, dat de samenhang er niet is. Nieuwe aanmeldingen lopen drastisch terug, omdat op open dagen het gebrek aan vertrouwen, visie en samenhang, duidelijk voelbaar is, ten opzichte van wat andere PO-scholen laten zien. De scores van de CITO-toets, die landelijk door veel (ook niet Vrije Scholen), wordt gekritiseerd en afgewezen, staan op de Zwaan uitgebreid op de website, wat voor de ouders die het Vrije School onderwijs heel anders kennen, verwarrend werkt. Op de IJssellocatie is er veel discussie over de CITO-eindtoets... De zichtbare samenhang met de bovenbouw is geheel verdwenen. De Bovenbouw wordt nog meer dan nu, een gewone, middelbare school. De doorlopende leerlijn is eigenlijk nog verder doorbroken dan ze al was.

Financieel gezien is het nog steeds krap: de verbouwing is tegengevallen zoals bij elke verbouwing, het aantal aanmeldingen loopt harder terug dan verwacht, de ouderbijdrage is lager dan verwacht.

Oproep tot een diepgaander gesprek

Is dit scenario realistisch? Negatief? Of nog te optimistisch? Op grond van mijn ervaring en inzicht in ontwikkelingprocessen vind ik het een tamelijk realistische verwachting. Hoe kunnen we het voor ons geweten verantwoorden dat we medeverantwoordelijkheid nemen voor een dergelijk toekomstperspectief?

Er is maar één manier waarop we vertrouwen kunnen krijgen dat het beter gaat dan dat hierboven is geschetst, en dat is als de samenwerking tussen alle betrokkenen vorm krijgt zonder machtstrijd in de menselijke verhoudingen.

Wat is daarvoor nodig?

– Onderzoek en gesprek over de visie van leerkrachten, ouders en bestuur over het Vrije Schoolonderwijs en haar toekomst: daar mogen de verschillen klinken en gezocht worden naar wat de visie moet worden voor de toekomst, eventueel per school verschillend;

– Onderzoek en gesprek over de bezwaren en alternatieve voorstellen die met heel veel inzet door ouders worden ontwikkeld;

– Afspraken over de toekomstige samenwerking en ieders rol in de organisatie: wie is waarvoor verantwoordelijk en besluitbevoegd?

Om een dergelijke samenwerking mogelijk te maken is het noodzakelijk dat het besluit wordt aangehouden.

Ik heb er alle begrip voor, dat dit een behoorlijke inspanning van de bestuurder zal vragen en heb veel respect voor haar moed als ze de ruimte ook daadwerkelijk zal kunnen bieden. Het zou een enorme impuls betekenen voor de ondernemende leerkrachten in de teams, de ondernemende ouders en ondernemende managers op de scholen, als nieuwe samenwerking zal worden gezocht. Al eerder heb ik aangeboden dat ik me in dat geval zal inzetten voor het verzamelen van geld bij ouders en fondsen voor de school.

Ik kan me niet voorstellen dat een dergelijke samenwerking niet door alle betrokkenen gewild wordt. Misschien is het goed om dat eerst eens vast te stellen, en dan ook te erkennen dat we allemaal een beetje in onmacht zijn om het ook zo vorm te geven als we het graag zouden willen. Het vraagt een zoeken naar de goede wegen in moderne samenwerking, daar liggen geen formats klaar die we kunnen volgen. Maar er zijn zeker sociale gereedschappen die we kunnen gebruiken, zeker ook bij wat vanuit de antroposofie ontwikkeld is. Misschien zien we dan een ander toekomstbeeld mogelijk worden, bijvoorbeeld:

“In 2014 zijn drie scholen volop in ontwikkeling. Elk lerarenteam heeft apart, en gezamenlijk met de andere teams, een fundamenteel onderzoek gedaan naar de eigen uitgangspunten, visie, samenwerking, en gewenste organisatie. Hieruit is naar voren gekomen, dat de drie scholen elk hun eigenheid verder willen benadrukken en ontwikkelen, en ook de eventuele financiële consequenties daarvan zelf willen dragen: want zo is er een reëel beeld over waar behoefte aan is onder ouders en hun kinderen, en draagt ieder de consequenties van het eigen beleid. Er is een overgangsafspraak gemaakt, voor zolang er nog geen eigen BRIN-nummer is voor de Zwaan. Eén van de scholen overweegt om een eigen bovenbouw, zoals oorspronkelijk bedoeld, in verbinding met de onderbouw te ontwikkelen. Lizzy Plasschek is bereid gevonden haar expertise op het gebied van bestuur en financiën in te blijven zetten voor de scholen. Het is haar gelukt het budget veilig te stellen voor nieuwbouw voor de bovenbouw. Ze is bereid gevonden zich samen met de teams ook op het gebied van financiën en organisatie verder te verdiepen in wat vanuit antroposofie is ontwikkeld en als praktisch gereedschap kan worden benut. De oude structuur met VSNON is losgelaten, en bovenbouw en onderbouw zijn organisatorisch en financieel losgekoppeld.

Er is een enorm draagvlak bij ouders gevonden voor deze aanpak, omdat zij een keuze hebben kunnen maken op grond van de visie en koers van de verschillende scholen. Voor elk wat wils. Er zijn er natuurlijk ook vertrokken, omdat het gerumoer hen teveel was. Er is veel gesprek en ontmoeting met ouders. Zij organiseren onder leiding van een leerkracht die zich daarvoor heeft opgeworpen, ieder naar eigen interesse, in en om de school verdiepingsavonden en dagen, met mensen die vernieuwend zijn in hun eigen vakgebied: pedagogie, opvoeding, algemene menskunde, gemeenschapsvorming, geld, etc. Er is een groep van leerkrachten en ouders, op elke school, die zich bezig houdt met het verzamelen van geld voor de school. De ouderbijdrage blijkt veel hoger dan verwacht. Ouders met een eigen onderneming hebben zich bereid verklaard een deel van de winst elk jaar naar de school over te maken, en gaan hier ook mee door nadat hun kind de school heeft verlaten.

De krachtige inspanning op de scholen blijkt echt nieuwe leerlingen, van heinde en verre weer aan te trekken, zoals dat vanouds ook het geval was: vanuit het Westen van het land komen veel gezinnen deze kant op voor de Vrije Scholen, maar ook vanuit Zutphen zelf en de regio. En zo meer.

In de organisatie is ervoor gekozen met een driegelede organisatievorm te gaan werken, zodat duidelijk is wie verantwoordelijk is voor de inhoud, het culturele leven op de scholen, wie voor de gesprekken en de afspraken en het organiseren, en wie voor het verzamelen en beheren van het geld. Het is een enorm vernieuwende aanpak, die steeds voor vraagstukken stelt, maar ook veel ontwikkeling brengt in de gemeenschap van de scholen.”

Hoe komt het nu verder?

Als ouder weet ik niet goed hoe ik verder het gesprek kan initiëren. Het lijkt me niet de goede weg om de macht van de massa te mobiliseren via handtekeningen verzamelen e.d. Ik heb deze tekst zo proberen te schrijven, dat ieder die bereid is met een onbevangen blik de hele situatie nog eens te bekijken, de waarnemingen zelf kan toetsen en beoordelen, en de visie kan meedenken. Ik hoop dat degenen die in de positie zijn om dit wel te organiseren, hier een handvat in vinden voor verder initiatief.

Ik hoop dat duidelijk is dat ik dit wel vertegenwoordigend voor veel ouders schrijf. Wij willen graag dat er een gezonde sociale omgeving, en gezonde sociale processen rondom onze kinderen worden verzorgd door de school. Veranderingen, zelfs van locatie, kunnen wij en onze kinderen prima opvangen. Tegenover machtstrijd, diep ingrijpende sociale fricties, uitvoering van niet gedragen besluiten, staan wij en onze kinderen machteloos.

Graag ontvang ik een reactie,

Ingrid Busink’

Ik geloof niet dat deze bewogen oproep geholpen of ook maar iets in beweging gezet heeft. Alles lijkt op de voorbestemde uitkomst af te stevenen.

.