Beïnvloedbaar

Tsjonge. Het was op vrijdag 3 oktober 2014 in ‘Verrijkt’ dat ik voor het laatst een bericht van de ‘Vereniging van vrijescholen’ overnam. Terwijl ik die dag juist meldde hoe die aan de weg timmerde met regelmatige nieuwsberichten. (Voor het bezoek hier lijkt dit niets uit te maken. De bezoekersaantallen nemen gestadig toe. De 700.000 pageviews in een kleine zeven jaar zijn inmiddels alweer gepasseerd.) Kijk ik nu bij de Vereniging van vrijescholen zie ik als eerste een bericht van eergisteren, ‘Aanmelding voor Conferentie vrijescholen VO nu geopend’:

‘Leerkrachten, coördinatoren, decanen, teamleiders, mentoren, rectoren, conrectoren en bestuurders van vrijescholen in het voorgezet onderwijs kunnen zich per heden aanmelden voor de Conferentie vrijescholen VO die plaatsvindt op dinsdag 17 maart aanstaande op de Stichtse Vrije School in Zeist. Zij kunnen zich aanmelden tot uiterlijk 1 maart 2015.’

Daar meteen onder wordt als laatste nieuws vermeld:

‘Nieuwe vrijeschool in Rotterdam-West timmert stevig aan de weg
Groei vrijeschoolonderwijs: van Rotterdam tot Nijmegen
Vereniging van vrijescholen verwelkomt kandidaat-bestuurslid
Toolbox: groei, uitbreiding en nieuwe initiatieven
Terugblik onderwijsdialoog vrijescholen
Vrijescholen groeien stevig door in 2014
Vereniging van vrijescholen wil brede onderwijsvisie richting 2032
Keuze uit drie eindtoetsen in 2014-2015’

Die ga ik hier maar eens laten volgen, maar dan in chronologische volgorde:

‘Keuze uit drie eindtoetsen in 2014-2015

Vanaf dit schooljaar maken alle leerlingen in de laatste klas van het primair onderwijs een eindtoets. Staatssecretaris Dekker (onderwijs) laat in een brief aan de Tweede Kamer weten dat met ingang van het lopende schooljaar 2014-2015 het gebruik van drie eindtoetsen is toegestaan. De Vereniging van vrijescholen is tevreden met dit besluit en blijft zich inzetten om de keuzevrijheid voor scholen te bevorderen.

Kiezen uit drie eindtoetsen

Voor dit schooljaar betekent dit dat scholen kunnen kiezen uit drie eindtoetsen: de centrale eindtoets die wordt uitgebracht door het College voor Toetsen en Examens (CITO), ROUTE 8 (van A-VISION B.V.) en IEP (van bureau ICE). Alle schoolbesturen in het primair onderwijs worden hiervan op de hoogte gebracht.

Scholen zullen van de aanbieders van de drie beschikbare eindtoetsen informatie ontvangen over de inschrijving voor hun eindtoets. In dit invoeringsjaar van de eindtoetsing krijgen scholen eenmalig meer tijd om een keuze te maken. Aanmelding voor een eindtoets is mogelijk tot en met 30 januari 2015 in plaats van de voorgeschreven datum 31 december 2014.

Lees de Kamerbrief over toelating andere eindtoetsen primair onderwijs op de website van het ministerie van Onderwijs.

Geplaatst op 18 nov 2014


Vereniging van vrijescholen wil brede onderwijsvisie richting 2032

“Het is noodzakelijk dat de politiek een brede visie ontwikkelt op het onderwijs richting 2032. Het gaat daarbij niet uitsluitend om vakken als taal en rekenen, minstens zo belangrijk zijn persoonlijke ontwikkeling, creativiteit en verbeeldingskracht”. Dat stelde Jeroen Gommers, bestuurslid van de Vereniging van vrijescholen, tijdens een debat op 13 november tussen het onderwijsveld en een vijftal Tweede Kamerleden.

De Vereniging onderstreept daarmee het belang van de vrijheid van de inrichting van onderwijs. Tijdens het debat in Onderwijspoort stelde Gommers dat Den Haag moet komen met een visie op hoofdlijnen, maar vervolgens ook de afstand moet bewaken. “Echte onderwijskwaliteit is mogelijk wanneer schoolleiders, leerkrachten en ouders de ruimte krijgen om dat zelf vorm te geven”.

Vijf jaar na Dijsselbloem

Vijf jaar geleden kwam de commissie-Dijsselbloem met stevige kritiek op het huidige onderwijsbeleid en een groot aantal aanbevelingen voor verbeteringen. Begin oktober presenteerde de Onderwijsraad een kritisch rapport waaruit blijkt dat de rolverdeling tussen politiek en onderwijsveld niet wezenlijk is veranderd. De politiek bemoeit zich te veel op detailniveau met het onderwijs en krijgt het advies krachtiger te kiezen op hoofdlijnen. Ook wordt het onderwijsveld te weinig gehoord en moet de politiek actief op zoek gaan naar (tegen)geluiden van schoolleiders, leerkrachten, ouders en leerlingen.

Onderwijs2032.nl

Staatssecretaris Dekker (onderwijs) heeft de aanbeveling van de Onderwijsraad omarmd en lanceerde op 17 november het initiatief onderwijs2032.nl over de toekomst van het onderwijs. Hij geeft daarmee het startsein voor een groots opgezette dialoog in 2015 over de belangrijke onderwijsvraag: “wat moeten kinderen leren op school zodat ze klaar zijn voor hún toekomst?” Dekker roept het onderwijsveld op om deel te nemen aan een nationale brainstorm via de website onderwijs2032.nl en via sociale media #onderwijs2032.

Vrijescholen zullen van de gelegenheid gebruik maken om hun bijzondere geluid te laten horen en ook de Vereniging zal op verschillende niveaus deelnemen aan de dialoog.

Geplaatst op 24 nov 2014


Vrijescholen groeien stevig door in 2014

In 2014 stegen de leerlingenaantallen op vrijescholen in het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs gemiddeld met 5,6%. Dat blijkt uit de jaarlijkse telgegevens van de Vereniging van vrijescholen. In het voortgezet vrijeschoolonderwijs gaat het voor het tweede jaar op rij om een forse groei van ruim 8%. Het aantal leerlingen in het primair onderwijs groeide in 2014 met bijna 4%.

Vraag naar vrijescholen neemt toe

De Vereniging van vrijescholen ziet in de groeicijfers van de laatste jaren een trend en een bevestiging van de pedagogische meerwaarde van het vrijeschoolonderwijs. Daarnaast signaleert de Vereniging in de samenleving een grotere vraag naar vrijeschoolonderwijs en een toenemende behoefte aan méér vrijescholen in de eigen regio. Dat blijkt onder andere uit oplopende wachtlijsten en een groot aantal nieuwe initiatieven voor vrijescholen door het hele land, zowel in de randstad als de provincie.

Onderwijs2032.nl

Staatssecretaris Dekker van onderwijs heeft recent het initiatief genomen om in 2015 via het platform Onderwijs2032.nl een nationale dialoog te organiseren over de brede opdracht van het “toekomstgericht funderend onderwijs”. De Vereniging is blij dat dit onderwerp nu in Den Haag en in het onderwijsveld de verdiende aandacht krijgt.

Op vrijescholen is de brede opdracht van onderwijs één van de belangrijke uitgangspunten voor de vertaalslag naar het curriculum. Daarin hebben scholen een jarenlange ervaring opgebouwd. Samen met deze vrijescholen zal de Vereniging in 2015 actief deelnemen aan de nationale dialoog om bestaande kennis en waardevolle ervaringen te delen met de onderwijssector, de politiek en de staatssecretaris.

Geplaatst op 15 dec 2014


Terugblik onderwijsdialoog vrijescholen

“Een discussie over wat ons allen raakt... hoe ziet het onderwijs er in de 21e eeuw uit?” Deze woorden sprak voorzitter Rian van Dam op woensdag 10 december 2014 in het auditorium van de Kunsthal Rotterdam bij de opening van de dialoog die aan de ALV van de Vereniging van vrijescholen voorafging. “Met elkaar in discussie over hoe onderwijs er in het jaar 2032 uit moet zien en hoe wij onze opvattingen, denkbeelden en kernwaarden kwijt kunnen in de landelijke onderwijsdialoog die Staatssecretaris Dekker heeft aangezwengeld.”

Onderwijzen voor de toekomst in het licht van het verleden

Bestuurslid Jeroen Gommers benadrukte de samenhang van toekomst en verleden: “Waardering voor de geschiedenis die er is” — daarbij gebarend naar de tentoonstelling “Alchemie van het Alledaagse” over het werk van Rudolf Steiner in de naastgelegen zaal — “en oog voor de vraagstukken die de toekomst met zich meebrengt. En hoe je daar in het onderwijs een vorm voor vindt... door te kijken naar het verleden én naar de toekomst. Dat is eigenlijk waar je elke dag in het onderwijs voor staat.”

Jeroen sloot zijn inleiding af met de reacties van zeven Zuid-Hollandse scholen op de vraag: “Welke kernkwaliteiten doen er toe voor kinderen die in 2032 de school verlaten?” De scholen noemden: creativiteit en verbeeldingskracht; moraliteit en verantwoordelijkheid; sociale flexibiliteit en vermogen tot verbinden.

Hoopvol

Ook gastspreker Aziza Mayo, lector aan de Hogeschool Leiden, formuleerde in haar brief “Aan mijn jongste dochter” het belang van soortgelijke kwaliteiten: van socialisatie, wat staat voor: je normen, waarden en gedragingen eigen maken; je bewust worden van wie je bent en wat je wilt. En van subjectwording of persoonsvorming, waarmee bedoeld wordt: de manier waarop je als individu in de wereld tot ontwikkeling komt. En verantwoordelijkheid neemt.

Aziza vond het hoopgevend “dat de eenzijdige nadruk op de kwalificatiefunctie van het onderwijs — kennis en vaardigheden — minder vanzelfsprekend wordt. Dat socialisatie en persoonsvorming als wezenlijke functies van het onderwijs worden gezien”.

Tegelijkertijd voorspelde zij dat persoonsvorming slechts een bescheiden plaats zou gaan innemen, “omdat dit aspect zo moeilijk te vangen is in doelen en indicatoren”.

Wat goed onderwijs aan de kinderen van morgen zou moeten bieden, sloot volgens haar aan bij het wezenlijke van vrijeschoolonderwijs: “Het gaat niet zozeer om wát er precies onderwezen wordt, maar hoe het kind zich daartoe en tot het grotere geheel leert verhouden...”

Beïnvloedbaar of niet?

Om de kwaliteiten “die er straks toe doen”, uit de voordrachten van Jeroen en Aziza, op de grond te kunnen zetten, had bestuurslid Artho Jansen voor alle aanwezigen een geel formulier ontworpen met daarop een beïnvloedingskwadrant. Kwesties die op landelijk niveau én op schoolniveau wel of niet te beïnvloeden zouden zijn, konden daarop ingevuld worden. Dit gaf richting aan de discussie, die zich toespitste op een praktische uitwerking.

In kwadrant I “Moeilijk te wijzigen op landelijk niveau” plaatste een bestuurder de vastgelopen discussie van het BRIN-nummer voor het VO. Kijkend naar discussie 2032.nl zou kwaliteit meer moeten meewegen om ruimte te krijgen om als vrijeschool te kunnen groeien. “Tegen BRIN-nummers met een vaste voet in en ook tegen strenge bekostigingsregels in.” Een schoolleider vulde dit aan met de licentie voor VMBO-basis/kader leerlingen. “Vrijescholen hebben deze heel grote doelgroep niet onder hun dak... en dat betekent dat vrijescholen buiten spel komen te staan met mogelijkheden voor basis/kader leerlingen, vooral in de techniek.” Toch zou dit probleem naar kwadrant IV “Op schoolniveau beïnvloedbaar” kunnen verhuizen als er samenwerking met andere scholen zou ontstaan. Rian van Dam zegde daarop toe dat het bestuur dit zou blijven aankaarten bij de Tweede Kamerfracties.

Kwadrant III “Moeilijk te wijzigen op schoolniveau” werd grappig gevonden. “Omdat je daar namelijk zelf bij bent”, zei een bestuurder. “En dan kun je van alles wijzigen.” “Als je als leraren en ondersteunend personeel het eigenaarschap voelt van wat er in een school gebeurt, dan kun je alles met elkaar veranderen. Het is belangrijk je organisatie zó in te richten dat iedereen dat eigenaarschap voelt! Dit gebeurt nog te weinig. Maar we zijn er wel hard mee bezig.” Dit standpunt werd gedeeld door de andere aanwezigen. In kwadrant III werden dan ook geen issues geplaatst.

In kwadrant IV “Op schoolniveau beïnvloedbaar” kwamen de meeste zaken te staan. Zoals: de kwaliteit van een school verhogen los van de omvang; starre overtuigingen loslaten; een onderzoekende houding aannemen en professionaliseren. Maar ook: terug naar subjectwording... een bestuurder merkte daarover op dat het “om de basis gaat... dat een leerling leert nadenken en doen, zodat hij in welke situatie dan ook zijn weg wel vindt. En dat de leerkracht in dat proces het belangrijkst is.” Daarop vulde een schoolleider aan dat er een paradigmaverandering zou moeten komen naar subject-denken: “Moeten we wel doelgericht bezig zijn met mensen die een bijdrage leveren aan de samenleving? Is onderwijs niet gericht op iets heel anders: mens worden, mens zijn en een plek in de wereld innemen...?” Zij zag daarin ook een rol voor de Vereniging weggelegd.

Een onderwijsmanager vroeg Rian van Dam naar de mogelijkheden van zo’n verandering. “Is dat landelijk beïnvloedbaar?” Dus onder te brengen in kwadrant II? Rian antwoordde dat er in de contacten met de Tweede Kamer “in het denken” wel ruimte is. Maar dat dat zich nog niet direct vertaalt in zaken veranderd krijgen... “Dus ja, er is aandacht voor, maar nee er is nog geen shift in het anders doen. Dus volhouden en ervoor zorgen dat we met groei, cijfers en zelf aan kwaliteit werken die discussie blijven voeden.”

Hierop reageerde een bestuurder met de opmerking dat de Vereniging eigenlijk te klein is voor inhoudelijke beïnvloeding. “Dat ligt op het terrein van de wetenschap en de scholen. De Vereniging zou daarom moeten faciliteren dat er meer geld komt voor inhoudelijk onderzoek.” Een ander meende dat het wel mogelijk is om de culturele context te veranderen als er aangesloten wordt bij reguliere terminologie in plaats van te blijven spreken over denken-voelen-willen. “Dat kan, want het gaat immers over dezelfde zaken.”

Tenslotte nam een schoolleider een tegengesteld standpunt in: “Eigenlijk moet er helemaal niet bepaald worden wat goed onderwijs is, omdat de toekomst ongewis is.” Daarvoor in de plaats zou er gepleit moeten worden voor diversiteit van onderwijs: “Diversiteit is belangrijk, omdat velen het mis zullen hebben. Ruimte claimen voor diversiteit is belangrijk want daarbinnen kunnen we als vrijeschoolbeweging floreren, experimenteren en ontwikkelen.” Hij achtte dit goed landelijk beïnvloedbaar.

Hierop bedankte Artho Jansen iedereen voor zijn bijdrage en deed een oproep aan de aanwezigen om zoveel mogelijk leraren en betrokkenen te motiveren het gele beïnvloedingskwadrant-formulier in te vullen. De uitkomst daarvan wordt teruggekoppeld!

Geplaatst op 12 jan 2015


Toolbox: groei, uitbreiding en nieuwe initiatieven

Het vrijeschoolonderwijs maakt de laatste jaren een flinke groei door. De Vereniging is daar blij mee. Tegelijkertijd zorgt de toenemende populariteit voor de nodige uitdagingen. Daarom bundelt de Vereniging in een nieuwe Toolbox relevant nieuws, praktijkvoorbeelden en instrumenten om nieuwe initiatieven en bestaande vrijescholen te ondersteunen bij de opstartfase of in het groeiproces van een school.

Groei! Maar wat nu?

De Vereniging van vrijescholen maakt zich sterk om de positie van het vrijeschoolonderwijs in Nederland te verstevigen. Groei is daarvoor essentieel. Maar deze ontwikkeling zorgt in de praktijk ook voor de nodige problemen. Scholen lopen letterlijk tegen de eigen grenzen op. Het stichten van nieuwe scholen, het openen van dependances is in de praktijk weerbarstig en regelgeving en gemeentelijk beleid belemmeren deze mogelijkheden. Ook initiatiefgroepen en ouders komen voor veel vragen te staan bij het opzetten van een nieuwe vrijeschool.

Om scholen en initiatiefgroepen te ondersteunen heeft de Vereniging van vrijescholen een draaiboek laten opstellen door een onderwijsbureau. Het draaiboek kan als routeplanner gebruikt worden en schetst vijf verschillende scenario’s. De digitale versie van het document is op te vragen bij de Vereniging van vrijescholen.

Geplaatst op 14 jan 2015


Vereniging van vrijescholen verwelkomt kandidaat-bestuurslid

De Vereniging van vrijescholen heeft in december 2014 afscheid genomen van bestuurslid Francien Kleemans. De afgelopen drie jaar heeft zij zich in het bestuur ingezet voor de Vereniging, de vrijescholen en in het bijzonder voor de kwaliteit van het vrijeschoolonderwijs, haar portefeuille. De Vereniging bedankt Francien Kleemans voor haar inzet en betrokkenheid. Het bestuur verwelkomt haar opvolger, Harry Gubbels, die inmiddels als kandidaat-bestuurslid is toegetreden tot het bestuur.

Hij is schoolleider in het primair onderwijs in Nijmegen van Vrijeschool Meander, vertegenwoordiger van Stichting Pallas (organisatie van 16 vrijescholen voor basisonderwijs in Midden en Zuid Nederland) en heeft ruim 25 jaar ervaring in het vrijeschoolonderwijs, als leerkracht en als schoolleider. Harry stelt zich aan u voor op onze website.

In de algemene vergadering van 10 juni aanstaande wordt Harry Gubbels voorgesteld aan de leden en zal hij officieel toetreden tot het bestuur van de Vereniging van vrijescholen.

Geplaatst op 16 jan 2015


Groei vrijeschoolonderwijs: van Rotterdam tot Nijmegen

De afgelopen twee jaar startten diverse nieuwe vrijescholen in het hele land. In Amsterdam-Noord werd na een overweldigend aantal aanmeldingen recent een vrijeschool geopend voor primair onderwijs (basisonderwijs) en ook kwamen er in 2013 en 2014 nieuwe vrijscholen bij in het voortgezet onderwijs in onder andere Heerlen, Roermond en Zwolle. Het vrijeschoolonderwijs groeit! Maar wat is daarvan de oorzaak en waarom kiezen ouders steeds vaker voor de vrijeschool? Voor de lokale omroep werden ervaringen gedeeld. Beluister het interview met Wieneke Gunneweg, ouder en initiatiefnemer van een nieuw op te zetten vrijeschool in Rotterdam-West en Harry Gubbels, schoolleider van Meander Vrijeschool voor basisonderwijs in Nijmegen.

Ouders kunnen hun kinderen nog aanmelden voor de nieuwe vrijeschool voor primair onderwijs in Rotterdam-West.

Geplaatst op 28 jan 2015


Nieuwe vrijeschool in Rotterdam-West timmert stevig aan de weg

De ouders van een initiatiefgroep voor een nieuw op te zetten vrijeschool in Rotterdam-West kunnen lokaal rekenenen op grote belangstelling van ouders van aanstaande vrijeschoolleerlingen. Zoals het er nu voor staat zijn er meer dan voldoende aanmeldingen om in het nieuwe schooljaar, per september 2015, te starten met twee kleuterklassen.

De initiatiefgroep voert intensief overleg met de gemeente en betrokken partijen en timmert hard aan de weg om dit alles mogelijk te maken.

Bekijk hieronder de reportage met Roswitha Abraham (architect) en Ernstjan Cooiman (directeur Vrije School Vredehof) voor de regionale omroep TV Rotterdam over de nieuwe vrijeschool in Rotterdam-West.

Geplaatst op 30 jan 2015’

Dit laatste klopt trouwens niet: het is niet de regionale omroep TV Rotterdam, maar de nieuwe lokale omroep OPEN Rotterdam. Maar hoe dan ook, zo zijn we weer een beetje op de hoogte. Dan iets anders. Op de website van zowel de NVAZ (Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders) als de Antroposofische Vereniging vind ik een aankondiging van een conferentie volgende week zaterdag. Het meest uitgebreid staat dit echter op deze aparte website:

‘Zaterdag 14 februari 2015
“Jij maakt het uit”
Professionele authenticiteit in de gezondheidszorg

Hoe verbind jij jouw eigenheid en identiteit aan je professionele inzet?
Welke inspiratie en handvatten biedt antroposofie?

Van begeleider tot arts, van therapeut tot onderzoeker, van verpleegkundige tot secretaris: iedereen werkzaam in de (antroposofische) gezondheidszorg is welkom!
Een conferentie als een festival: lezingen, werkgroepen, kunstzinnige workshops, meditatiewerkplaatsen. Met als mogelijkheden: luisteren, doen, ontmoeten, uitwisselen, bij jezelf zijn, even uitrusten. Jij kiest jouw route door de activiteiten.

Als gids bij je keuze kun je de drie invalshoeken gebruiken die samen een uitwerking zijn van professionele authenticiteit:
IK: aandacht voor de eigen ontwikkeling
SAMEN: aandacht voor het werken met cliënten en collega’s
WERELD: aandacht voor de vragen van en verantwoording naar de wereld.

De plenaire inleidingen worden verzorgd door Clarine Campagne en Machteld Huber
Lezingen door Erik Baars, Pim Blomaard, Ron Dunselman, Petra Essink, Henk Schutte, Ed Taylor en Tom Peetoom

Werkgroepen
In de vele werkgroepen de volgende thema’s: vitaliteit, scholingsweg, biografisch perspectief, waarnemingsvermogen, oordeelsvorming, ontmoeting, verbindende communicatie, aansluiting vinden, omgang met zorgprogramma’s, verantwoording afleggen

Korte kunstzinnige workshops
Beeldend werken, euritmie, zingen, muziek, drama en sociale bewegingskunst

Meditatiewerkplaatsen
Antroposofie als scholingsweg. Deze werkplaatsen worden door een aantal zeer ervaren mensen geleid.

Ervaringsverhalen
Er worden lokalen ingericht, waar een aantal mensen hun eigen ervaring over hun authenticiteit in hun beroep zullen vertellen. Dit gebeurt onder het hoofd “Storytelling”.
Verder zullen er gedurende de dag ook andere activiteiten zijn, zoals korte films, mogelijk inwrijvingen, boekentafels etcetera
Accreditatie: bij de verschillende beroepsverenigingen is accreditatie aangevraagd.’

Juist vandaag verscheen op de website van ‘News Network Anthroposophy Limited (NNA)’ ‘Im Innern ein Feuer der Begeisterung für die Waldorfschule: Autobiografie zeigt Verdienste von Stefan Leber auf’, geschreven door ‘NNA-Korrespondent Wolfgang G. Vögele’:

‘Eine “autobiografische Skizze” des Waldorfpioniers Stefan Leber ist schon 2013 im Verlag Freies Geistesleben erschienen. NNA-Korrespondent Wolfgang G. Vögele hat in das Buch hineingeschaut – und fühlte sich an eigene Begegnungen mit dem Autor erinnert.

Wer während der ausklingenden 68er Bewegung politische Wissenschaften oder Pädagogik studierte und auf der Suche nach gesellschaftlichen Alternativen die boomenden Waldorfbewegung entdeckte, kam an dem Buch “Die Sozialgestalt der Waldorfschule” (Erstauflage: 1974, mehrere Neuauflagen) nicht vorbei.

Sein Verfasser Stefan Leber wirkte schon deshalb vertrauenerweckend, weil er Politologe war. Als Vortragsredner trug Leber mit seiner klaren, unpathetischen Ausdrucksweise viel dazu bei, dass auch marxistisch orientierte Studenten begannen, Steiner als Denker ernst zu nehmen. Einen besseren Werbeträger hätte sich die Waldorfbewegung damals nicht wünschen können. In Lebers Darstellung erschienen die menschenkundlichen Erkenntnisse Steiners auch als diskussionswürdige Alternative zur damals propagierten antiautoritären Erziehung.

In seinen einführenden Vorträgen über die Dreigliederung des sozialen Organismus ging er oft von den dichotomischen Bewusstseinsstrukturen der bundesrepublikanischen Arbeiterschaft aus, indem er Wallraff/Engelmanns Buchtitel “Ihr da oben, wir da unten” (1973) zitierte. Ausgestattet mit einer imposanten Körpergestalt, an der die Pfeile destruktiver Kritik wie an einer Rüstung abzuprallen schienen, glich Leber in seiner Willensnatur manchmal dem Theologen Emil Bock, der ihn konfirmiert hatte. Hinter dem scheinbaren Phlegma spürte man das Feuer der Begeisterung für die Sache, die er vertrat.

Frühen Jahre und Ausbildung

Stefan Lebers lebenslanges Interesse an der sozialen Frage und seine Zugehörigkeit zur Christengemeinschaft haben ihre Wurzeln auch in seiner Familie. Lebers Eltern hatten sich Anfang der dreißiger Jahre in einem Kurs an der Essener Arbeiterbildungsschule kennengelernt, die von dem Christengemeinschaftspfarrer Carl Stegmann mitbegründet worden war. Diese Schule wurde von den Nazis 1933 geschlossen.

Stefan Leber kommt 1937 in Untertürkheim bei Stuttgart zur Welt. Als Volksschüler erlebt er noch die Bombenangriffe auf Stuttgart. 1944 wird die Familie nach Mergelstetten bei Heidenheim evakuiert. Nach Kriegsende, der Vater ist zunächst arbeitslos, kehrt die Familie nach Stuttgart zurück. Stefan kann die wiedereröffnete Waldorfschule Uhlandshöhe besuchen. Sein Klassenlehrer wird Felix Goll. Am Ende der neunten Klasse verlässt er die Schule und beginnt 1953 eine Lehre als Chemigraf (Klischeeätzer), während sein Vater eine Stelle in Marbach am Neckar antritt. Nach einigen Berufsjahren will er studieren.

Ohne Abitur geht das nur mit einer Aufnahmeprüfung, die er schließlich 1957 an der Deutschen Hochschule für Politik in Berlin ablegt. Darauf studiert er politische Wissenschaften am Otto-Suhr-Institut. Nach seiner Heirat folgt er seiner Frau nach Dornach und absolviert dort die Ausbildung zum Waldorflehrer. Anschließend unterrichten beide an der 1949 gegründeten Goetheschule in Pforzheim, wo er zeitweilig auch Geschäftsführer ist.

Waldorf Engagement

Ausführlich erzählt Leber in seiner Biografie von seinen Waldorfkollegen, von seinem immer wieder durch Reisen erweiterten Bekanntenkreis und nicht zuletzt von seiner sich stetig vergrößernden eigenen Familie mit den sieben Kindern. So erhält der Leser einen Einblick in das anthroposophische Leben nach dem Zweiten Weltkrieg, besonders über die sozial bewegte Zeit ab 1967, in der u.a. das Kulturzentrum Achberg und das “Forum 3” in Stuttgart gegründet wurden.

Zunehmend engagierte sich Leber für eine neue Rechtsstellung der Waldorfschulen, für Prüfungen und Abschlüsse, wobei oft langwierige Verhandlungen mit den Schulbehörden nötig waren. Auch Eltern und Schülern wurden zunehmend mehr Rechte eingeräumt. Die Sonderregelungen für Waldorfschulen flossen in die Verordnungen des Kultusministeriums ein.

Leber wird in den Vorstand der Bundes der Freien Waldorfschulen (BdFWS) berufen, wo er eng mit seinem verehrten Mentor Ernst Weißert zusammenarbeitet. Auf dessen Anregung hin entsteht Lebers 1974 erschienenes Buch über die Sozialgestalt der Waldorfschule mit dem Untertitel “Ein Beitrag zu den sozialwissenschaftlichen Anschauungen Rudolf Steiners”.

Nach einem Gründungsstopp infolge Lehrermangels setzt in den 1970er Jahren eine neue Schulgründungswelle ein, an der Leber als Vorstandsmitglied des BdFWS aktiv beteiligt ist. Soziale Impulse des Niederländischen Pädagogischen Instituts (NPI) werden aufgenommen, neue Lehrerbildungsstätten entstehen, die gesetzliche Verankerung privater Hochschulen wird erreicht, eine fruchtbare Zusammenarbeit mit evangelischen und katholischen Privatschulen findet statt (“Arbeitsgemeinschaft Freier Schulen”), staatliche Zuschüsse werden ausgehandelt.

Leber unternimmt berufliche und private Reisen in alle Welt u.a. nach Indien, Japan, Israel, Sowjetunion und Südafrika. Der Zusammenbruch der sozialistischen Staaten in Osteuropa bringt die Gründung neuer Waldorfschulen dort mit sich.

Vordenker

Auch an den Gesprächen mit der Evangelischen Kirche, bei denen es um die Frage der Christlichkeit der Anthroposophie geht, wirkt Leber jahrelang mit. Neben der Anthroposophie war ihm der Kultus der Christengemeinschaft eine zweite Kraftquelle.

Leber charakterisiert in seiner Biographie Kollegen und Mitarbeiter, schildert offen auch konfliktreiche Situationen in den Kollegien, zwischen Eltern und Lehrern oder zwischen Schulen und Behörden. So lässt er den Leser teilnehmen an seinem bewegten Berufs- und Familienleben, das von Schicksalsschlägen nicht verschont geblieben ist. So hatte er den plötzlichen Tod einer Tochter zu verkraften, ein Schlaganfall schränkte in den letzten Jahren seinen Aktionsradius ein.

Längst ist Stefan Leber als ein Vordenker und wichtiger Autor der Waldorfbewegung geschätzt. Vielen dürfte aber erst durch die Lektüre seiner Autobiografie die erstaunliche Umfang seiner verdienstvollen Tätigkeit bewusst werden. Mitwirkende der anthroposophischen Bewegung und der Waldorfschulszene werden eine Fülle vertrauter Namen entdecken. Aber auch für Außenstehende ist das Buch interessant, weil es dokumentiert, wie sich die Waldorfbewegung in der zweiten Hälfte des 20. Jahrhunderts etappenweise modernisiert und sich immer wieder den gesellschaftlichen Herausforderungen gestellt hat.

Stefan Leber (2013): Ein Leben für die Waldorfschule. Autobiografische Skizze. Stuttgart. 286 Seiten, zahlr. Abb., 22 Euro.’