Complottheorieën

Ik ga weer eens reclame maken voor De Aardespiegel. Dat deed ik voor het laatst op 13 januari in ‘Discussie’. Sindsdien is er behoorlijk veel gebeurd op de website van dit online tijdschrift voor ‘geesteswetenschappelijke onderzoeksjournalistiek’. Maar je moet wel flink zoeken voordat je vindt wat je hebben wilt. Het menu bovenin is niet erg eenduidig, met ‘Berichten’, ‘Artikelen’, ‘Lezersvragen’ en ‘Columns’. Waar moet je nu wat vinden? Gelukkig zijn er in het menu rechts de ‘Meest recente berichten’ en ‘Recente reacties’ weergegeven. Als je die bijhoudt, kom je een heel eind. Maar wat nog steeds geldt, is wat ik op 13 januari meldde. En dat is alleen te vinden via ‘Archief’ in het menu rechts. Ga daar naar januari en scroll naar ‘Alle oude Aardespiegels online’, en klik op ‘Klik hier en vind alle oude aardespiegels op datum gesorteerd.’ En daar, ja daar, is dan ook ‘De Aardespiegel van 26 januari 2012’ te vinden. De inhoud ervan staat al die tijd aangekondigd op de homepage, maar je kon er daar vandaan zelf niet bij. Zo dus wel. Het gaat mij om het openingsartikel ‘Occult-politieke genootschappen en het gevaar van complottheorieën’:

‘Complottheorieën tieren tegenwoordig welig, constateert Arjen Nijeboer. Er kan haast geen belangrijke gebeurtenis plaatsvinden, of er verschijnen snel complottheorieën over. Iedereen kent inmiddels de complottheorieën rond de aanslag op het World Trade Center in New York “9/11” in 2001 of de “Orde van de Illuminati” die al eeuwen uit zouden zijn op het verwerven van wereldheerschappij. Het is goed kritisch te staan tegenover complottheorieën. Arjen Nijeboer laat zien hoe populaire complottheorieën zijn ontstaan en hoe je hierover een gezond oordeel kan vormen, zonder een complottheorie op voorhand af te wijzen. Van belang is ook of je in het vormen van je eigen oordeel wel of niet uitgaat van een spiritueel wereldbeeld dat rekening houdt met het reële bestaan van geestelijke tegenmachten.’

Eigenlijk vormt dit artikel een uitbreiding, een vervolg of een aanvulling op zijn artikel voor Motief nr. 46 van november 2001, ‘Jihad versus McWorld. Achtergronden bij de “War on Terrorism”’, dat nog altijd op de website van de Antroposofische Vereniging is te vinden:

‘De onmenselijke, duizenden levens verwoestende aanslagen in de Verenigde Staten hebben tot een golf van emoties in het Westen geleid. Dat is begrijpelijk en dat moeten we respecteren. Toch moeten wij ook – of juíst – in deze gevallen streven naar een helder beeld van de werkelijke achtergronden. In feite zijn we getuige van een nieuwe ronde in de mondiale strijd tussen de sferen van McWorld, het westerse globale kapitalisme – en Jihad, die zich vanuit onder andere religieus fanatisme, etnische stammenstrijd en heilstaatideologieën tegen McWorld verzet. Beiden doen echter een aanval op het middengebied van democratie en menselijke oplossingen. Dit middengebied moeten we versterken, en niet partij kiezen voor McWorld of Jihad, meent Arjen Nijeboer.’

Wat zegt Arjen Nijeboer nu in 2012 in De Aardespiegel? Met het volgende geeft hij een prachtvoorbeeld van geesteswetenschappelijke onderzoeksjournalistiek op niveau. En u kunt zich ondertussen abonneren op De Aardespiegel:

‘Als u de nieuwsbrief van De Aardespiegel elke tweede donderdag wilt ontvangen, dan kunt u zich hier aanmelden. De Aardespiegel is geheel afhankelijk van donaties. Om geesteswetenschappelijke onderzoeksjournalistiek mogelijk te maken, kunt u een bedrag (richtbedrag 50 euro per jaar) schenken aan de Stichting ter Bevordering van Geesteswetenschappelijke Onderzoeksjournalistiek. U bent geheel vrij om wel of niet te schenken.’

En dan nu echt Arjen Nijeboer:

‘Complottheorieën zijn hot. Sinds de jaren ’70 is er vooral in Amerika een “cottage industry” ontstaan van uitgeverijen, tijdschriften, radioprogramma’s en commerciële websites die samen een continue vloedgolf aan materiaal omtrent samenzweringen voortbrengen. Een zoekopdracht op Amazon.com in november 2011 op “conspiracy” gaf bijna 23.000 producten en volgens Google.com bestaan er 110 miljoen webpagina’s over “conspiracy”.

Met het verdwijnen van de zuilen en de “grote verhalen” is er tegenwoordig steeds meer sprake van wat wel “fusion paranoia” heeft genoemd. Als ik alleen al in mijn eigen kennissenkring kijk, dan tref ik daar aan: het geloof dat alle tandartsen ter wereld in een geheim genootschap verenigd zijn om ons via kiesimplantaten tot willoze marionetten te maken; dat door Amerikaanse senatoren een wet wordt voorbereid die “het kapitalisme” gaat afschaffen en waarbij iedereen gratis geld krijgt; dat door regeringen gestuurde vliegtuigen ons besproeien met chemicaliën om zo de wereldbevolking wat uit te dunnen in verband met de overbevolking; dat de tsunami van 2004 doelbewust werd veroorzaakt door een atoomontploffing in de Indische Oceaan; dat de WHO en de Illuminati de Mexicaanse griep van 2009 hebben verspreid om de wereldbevolking terug te dringen tot 1 à 2 miljard; dat onze politieke leiders in de laatste fase van de voorbereiding van een dictatoriale wereldregering zijn; enzovoort. (Met dit laatste bedoel ik de complottheorie waar Mark Rutte of andere politieke leiders in het geniep actief bezig zouden zijn een dictatoriale wereldregering voor te bereiden en bewust oorlogen of hongersnoden uitlokken om het zover te krijgen. Dat staat los van het gegeven dat het natuurlijk mogelijk is dat er in tijden van crisis rond de Euro als noodsprong een wereldregering-achtige instelling ingevoerd kan worden.)

Hoe zijn deze theorieën ontstaan? Welke geestelijke impulsen werken hierin en welke werking hebben ze? Om dit te beantwoorden, moeten we naar de historische oorsprong van complottheorieën kijken.

de moderne complottheorie

Gedachten over complotten zijn uiteraard van alle tijden, maar het ontstaan van de moderne wereldcomplottheorie is duidelijk aan te wijzen en ligt eind achttiende eeuw. Onder de indruk van de Franse Revolutie, publiceerden de Franse jezuïet Augustin Barruel en de Schotse vrijmetselaar John Robison in resp. 1797 en 1798 merkwaardig gelijkgeaarde boeken waarin ze verklaarden dat er geheime genootschappen waren die de huidige maatschappelijke orde van kerk, monarchie en kapitaal omver wilden werpen. [1] Beide wezen de Illuminati aan als één van de belangrijkste occult-politieke broederschappen, maar ook vrijmetselaars en (volgens vooral Barruel) joden waren de boosdoeners.

Hun boeken waren zeer invloedrijk en zijn tot vandaag verkrijgbaar bij uitgeverijen en internetboekhandels die zich specialiseren in complotten. Hun thema is tot ver in de twintigste eeuw hetzelfde gebleven: er zijn geheime occulte genootschappen waarin verlichte figuren, occultisten, joden en socialisten samenspannen om met gevaarlijke vernieuwingen de gevestigde orde omver te werpen.

In zijn uitstekende historische studie naar complottheorieën, laat Johannes Rogalla von Bieberstein zien dat complottheorieën in de 19e en 20e eeuw typisch als een strijdmiddel werden gebruikt om de tegenstander extra duister af te schilderen. [2] Vooral katholieke paters en dan nog vooral de jezuïeten blonken uit in het bestrijden van de joods-maçonniek-occulte samenzwering (de “Synagoge van Satan”). Maar ook van liberaal-maçonnieke en protestantse zijde werden complottheorieën ingezet tegen de katholieken.

Merk op dat Rudolf Steiner ook een verlichte occultist was die politieke en economische vernieuwingen nastreefde. Het is dan ook niet meer dan logisch dat Steiner moeiteloos in het schema van complotteurs werd opgenomen. In de Weimar-republiek werd Steiner regelmatig door extreem-rechtse agitators aangevallen als onderdeel van het joods-bolsjewistische complot (waaronder door Hitler zelf in de Völkische Beobachter), en vandaag zijn er op het internet nog steeds allerlei webpagina’s waarop Steiner of de sociale driegeleding op een of andere manier in het loge-schema wordt ingepast.

Lag het zwaartepunt qua complottheorieën aanvankelijk in Europa, in de 20e eeuw verschoof dit naar Amerika. Tot in de jaren ’70 waren complottheorieën nog grotendeels het domein van politiek kerkelijk rechts. Ze namen iedereen op de korrel die (naar hun mening) het kapitalisme of de Amerikaanse hegemonie wilde beteugelen. Een uitwas van deze beweging was het McCarthyisme, de heksenjacht onder leiding van senator McCarthy in de jaren ’50 op iedereen die er on-Amerikaanse ideeën op nahield. De katholieke invloed in al deze bewegingen was sterk, volgens mainstream waarnemers. Een bekende Amerikaanse complottheoreticus uit die tijd was de jezuïet Joseph Feeney.

Vanaf de jaren ’80 verspreidde het complotdenken zich echter naar allerlei maatschappelijke groeperingen, zoals ufologen, linkse professors, AIDS-activisten, radicale afrocentristen, cynische postmoderne jongeren en internetnerds. Allerlei groepen met een bepaald stokpaardje beschuldigden de anderen ervan complotten te smeden. Typisch voor deze stroming is het chaotische karakter. Bij één en dezelfde complot-uitgeverij verschijnen typisch tientallen opgewonden boeken die elkaar onderling tegenspreken. Er gaat geen wereldbeeld meer schuil achter allerlei wilde speculaties en vermoedens. Daarom is deze moderne golf van complottheorieën wel “fusion paranoia” genoemd.

Hoe kun je nu chocola maken van de stortvloed aan materiaal omtrent complotten? Laten we eerst een blik werpen op het werk van Rudolf Steiner omtrent politiek occultisme.

Wat zei Rudolf Steiner?

Achterhalen wat Steiner zei over occult-politieke fenomenen is niet eenvoudig, omdat er wel een paar kernboeken zijn (vooral Steiner’s Zeitgeschichtliche Betrachtungen), maar veel belangrijke inzichten van Steiner over honderden voordrachten verspreid zijn. [3]

Het volgende beeld rijst daaruit. Vroeger was het normaal dat ingewijden en loges van achter de schermen impulsen gaven in het openbare leven en de politiek. Steiner stelt dat Voltaire zo nog geïnspireerd was. Echter, met de komst van het huidige cultuurtijdperk (dat in de 15e eeuw begon) is dat eigenlijk niet meer de bedoeling. Mensen die vanuit hogere, helderziende vermogens impulsen aan het publieke leven geven, zouden dat in het openbaar moeten doen. Het logewezen is, met andere woorden, decadent geworden (niet meer bij de tijd passend en dus gedegenereerd). Ze brengen daardoor impulsen in het politieke leven die vooral de belangen van hun eigen groep dienen, en die niet met de tijdgeest in overeenstemming zijn. De definitie van het “boze” bij Steiner is: het goede op de verkeerde plaats of de verkeerde tijd. Loges die vanachter de schermen manipulatief werken, brengen dus eigenlijk impulsen van de tegenmachten in de politiek.

Steiner zag op wereldschaal twee polen in het logewezen. Aan de ene kant staan de Westerse (Angelsaksische) loges. Zij zijn niet meer in staat om eigen weten uit de geestelijke wereld te putten. In plaats daarvan bewaren ze het oude occulte weten in de vorm van symbolen uit vooral het oude Egypte. Die begrijpen de logeleden niet, maar ze werken daardoor juist wel sterk in hun onderbewustzijn, waardoor ze werktuigen van andere machten kunnen worden. Waar Steiner het huidige cultuurtijdperk als een Duits-Angelsaksisch tijdperk ziet, willen de Angelsaksische loges uitsluitend de Engelstalige cultuur dominant maken over de hele wereld. Hiertoe willen ze vanuit Amerika een commercieel-economisch wereldrijk stichten waarbij de Aziatische volken als slavenkaste fungeren. In de Angelsaksische loge-impuls werkt het wezen Ahriman. Deze impuls is erop gericht dat de mensheid het geloof in een geestelijke wereld opgeeft, en dat mensen zo materialistisch worden dat ze na hun dood zo snel mogelijk weer incarneren op aarde, of zelfs in de aardesfeer blijven rondhangen als een soort spoken.

Tegenover de Angelsaksische loges staan de Oosterse (Aziatische) loges. Waar de Westerse loges extreem materialistisch zijn, zijn de Oosterse extreem geestelijk. Zij zien de opmars van de Angelsaksische loges en het Amerikaanse imperium, en die willen ze koste wat kost tegenhouden. Zij willen niet dat de mens zich met de aarde verbindt. Eventueel willen zij dat de hele mensheid haar bestaan naar de geestelijke wereld verplaatst, dus ophoudt met incarneren. Maar omdat de mens zich juist door het herhaalde proces van incarneren ontwikkelt, zou de geestelijke ontwikkeling van de mens hiermee afgelopen zijn. Het wezen Lucifer werkt in deze pool.

De Westerse en Oosterse loges zijn extremen waartussen elk mens, en de cultuur als geheel, het juiste midden zou moeten vinden. Volgens Steiner zou op wereldschaal met name de Midden-Europese, Duitse cultuur hierin kunnen slagen. In Midden-Europa (waarvan de kern wordt gevormd door de Duitstalige landen) zou een cultuur kunnen ontstaan die de “geest” en de “materie” op een juiste manier bij elkaar brengt, en vanuit dit nieuwe geestelijke inzicht de wetenschap, de kunst en de maatschappij op vele vlakken zou kunnen vernieuwen. Steiner zelf zette zich voor deze nieuwe cultuur in via de internationale antroposofische beweging, die bekendheid kreeg door o.a. de Vrije School-pedagogiek, de biologisch-dynamische landbouw, de antroposofische gezondheidszorg en de driegeledersbeweging die streed voor een veelomvattende maatschappijverandering van vrijheid in het culturele leven, gelijkheid op rechtsgebied en solidariteit in de economie.

Duitsland had daarmee in de huidige tijd een belangrijke “cultuurtaak”. Duitsland zou die taak echter alleen kunnen vervullen door een samenwerking en culturele uitwisseling met de Slavische culturen van Oost-Europa en Rusland aan te gaan. Steiner zei dat “alle cultuurontwikkeling van de toekomst” het resultaat zou zijn van een “zielshuwelijk” tussen Duitsland en Rusland. Deze zouden hoe dan ook moeten samenwerken. De Amerikaanse loges, daarentegen, eisen voor zichzelf het recht op om de wereldwijd dominante cultuur te leveren en willen Duitsland hierbij omverlopen, uitschakelen. Met name zouden zij goede relaties tussen Duitsland en Rusland willen verstoren, omdat het afgelopen is met de Amerikaanse macht indien zij samengaan. Het samenwerken van Duitsland en Rusland wordt in Amerikaanse kringen ook wel “Eurasia” genoemd en bij Amerikaanse strategische denkers vindt je steevast waarschuwingen dat het nooit zover mag komen.

Binnen Europa speelt een soortgelijke tegenstelling als tussen Westerse en Oosterse loges. Aan de ene kant staat de vrijmetselarij, die een losse verbinding heeft met de Westerse loges. Maar Steiner was niet anti-maçonniek. Hij zei dat sommige van de beste Britse antroposofen, vrijmetselaars waren. Steiner schetste de vrijmetselarij als een lege huls, waarvan de juiste inhoud in een verdere toekomst pas weer zou komen. Tegenover de vrijmetselarij staan de jezuïeten, die een duidelijke verbinding hebben naar de luciferische zijde. Steiner voorspelde dat de link tussen jezuïtisme en socialisme, die hij zag, hoe langer hoe meer naar voren zou komen. De jezuïeten willen een oude toestand, de heerschappij van de katholieke kerk, de toekomst in dragen. De katholieke kerk is echter een naklank van het Romeinse Rijk die in het vorige cultuurtijdperk (tot de 15e eeuw) thuishoort. De jezuïten willen niet dat de mens zelf tot eigen hoger inzicht komt. Zij willen hogere inzichten op de juiste manier aan de mens geven en hem zo beheersen.

Hoewel hij eens op een vraag antwoordde dat politiek-occulte loges in Midden-Europa niet bestaan, schetste Steiner dat de ahrimanische en luciferische pool zelfs binnen Midden-Europa aanwezig waren, namelijk in resp. Pruisen en Oostenrijk. Zuid-Duitsland hield hierbij het midden. [4]

Steiner’s visie op de twintigste eeuw

Als onderdeel van zijn politiek-occulte werk heeft Steiner veel gebeurtenissen van zijn tijd geduid en ook voorspellingen gedaan over de toekomst (Steiner stierf in 1925). Hieronder een paar van de belangrijkste.

Naast andere factoren, zoals de verstrengeling tussen staat en economische belangen bij zowel Duitsland als Groot-Brittannië, weet Rudolf Steiner de diepere oorzaken van de Eerste Wereldoorlog aan een samenwerking tussen “Amerikanisme en jezuïtisme” die het samen gemunt hadden op Midden-Europa. [5] Hij zei al in juli 1917 dat Westerse loges socialistische experimenten in Rusland wilden uitvoeren, onder meer om zo iets naar Rusland te exporteren wat men in eigen land niet wilde (de Bolsjewistische revolutie volgde naar Europese tijdrekening in november 1917). [6] En hoewel wij volgens Steiner nog lang te maken zullen hebben met dat wat achter het Russische communisme stond, voorspelde hij in 1920 dat de Sowjet-Unie nog ongeveer 70 jaar zou bestaan. [7]

In 1920 en 1921 voorspelde Steiner zelfs letterlijk een “Tweede Wereldoorlog” (terwijl de term Eerste Wereldoorlog toen nog niet eens bestond) waarbij hij een merkwaardige rol voor Japan zag en een Amerikaanse overwinning voorspelde. In privé-gesprekken zei hij dat de grote oorlog in 1938 of 1939 zou uitbreken. Vanuit het Westen zou deze oorlog worden voorbereid en ze was volgens Steiner onvermijdelijk op basis van – verrassend genoeg – economische belangen en tegenstellingen. [8]

Zonder jaartallen te noemen, voorspelde Steiner voor de toekomst verder een wereldwijd conflict tussen West en Oost, waarbij de hele wereld zich gedrongen zag stelling te nemen. Dit conflict zou alleen in goede banen geleid kunnen worden, aldus Steiner, doordat er in het midden “ein Wall” (een muur) zou worden aangelegd tussen Oost en West. [9]

Ook voorspelde Steiner in 1924 de toekomstige heroprichting van het Heilige Rooms-Duitse Rijk, het middeleeuwse rijk waarin de vorsten onder leiding van de paus de katholieke orde in een groot deel van Europa overeind hielden. Katholieke krachten zouden, volgens Steiner, achter de heroprichting hiervan zitten en zouden hiermee de nieuwe opkomende cultuur van de geest in Midden-Europa de kop willen indrukken. [10]

bewijzen

Zijn hiervan nu bewijzen? Ja. Toen ik bijna twee decennia geleden antroposofie en meteen ook Steiners voordrachten over occult-politieke loges tegenkwam, heb ik het loge-verhaal als testcase genomen om te zien of Steiner wel hout snijdt. Ik ben jarenlang zowel allerlei boeken van complottheoretici alsmede mainstream literatuur ingedoken om te kijken of er bewijs was en wie de beste verklaring had. Ook ben ik systematisch Steiner’s verzamelde werk doorgegaan op zoek naar relevante passages. Mijn conclusie is dat Steiner de meest omvattende en verziende verklaring heeft, en dat je 90% van de complotliteratuur beter in de open haard kan gooien.

Steiners stelling dat Angelsaksische en katholieke zijde hebben samengewerkt om de Eerste Wereldoorlog op touw te zetten, is geheel bewezen door prof. Renate Riemeck. [11] Zij laat zien hoe mensen rondom de latere Britse koning Edward VII rond 1887 contact legden met kringen rond paus Leo VIII, en hoe zij het geheime Frans-Russische verbond van 1893 tot stand brachten waarin afspraken over een aanval op Duitsland waren geregeld. Auteurs als J.H.J. Andriessen en de bekende Harvard-historicus Niall Ferguson (naast vele andere) hebben hier recent nog veel aan toegevoegd, waarbij vooral Ferguson op de perfide Britse rol ingaat. [12]

Wat betreft de Angelsaksische logeplannen om communisme naar Rusland te brengen: Steiner wees reeds zelf naar een voordrachtenreeks van de Brit C.G. Harrison, gepubliceerd als The Transcendental Universe in 1894, waarin deze occultist onomwonden stelt dat het nodig is om socialistische experimenten in Rusland te starten. Van dit werk is inmiddels een fotomechanische herdruk verkrijgbaar, zodat iedereen ze kan lezen. [13] Van Harrison is helaas bitter weinig bekend, behalve dat hij in 1855 geboren is, Anglicaan was en zijn voordrachten hield voor de Berean Society, een occulte groepering.

Maar de eer om te laten zien hoe een occulte broederschap – de Skull&Bones-loge – de communistische machtsovername grootscheeps faciliteerde, komt toe aan de toenmalige Stanford-historicus Antony Sutton. Eerst ontdekte hij hoe prominente Wall Street-figuren zorgden dat Lenin en Trotski in 1917 naar Rusland konden reizen, grote sommen geld naar de bolsjewieken sluisden en - tegen een Amerikaans handelsembargo in – technologie leverden aan de Sowjets zodat die de ingestorte olievelden en andere industrieën weer op gang konden brengen. Vervolgens ontdekte hij hoe dezelfde kringen ook de Nazi’s hadden ondersteund met diplomatieke initiatieven en geld. Na de publicatie van deze resultaten in twee boeken [14] kreeg Sutton een stapel documenten toegestuurd van een familielid van een Skull & Bones-lid, waaruit bleek dat deze loge de kern aan de tweezijde steun vormde. [15]

Ter verklaring kwam Sutton met het principe van de Hegeliaanse dialektiek: Skull & Bones wilden, door twee tegengestelde bewegingen te steunen – het bolsjewisme en de Nazi’s – een derde, nieuwe toestand teweeg brengen (synthese). Sutton interpreteerde dit juiste feit (ook Steiner stelde 60 jaar daarvoor al dat Westerse loges veel werken met de dialectiek van Hegel, die ze als esotericus beschouwen) alleen verkeerd. De steun aan tegengestelde bewegingen in Duitsland en Rusland was vanuit occult-politiek opzicht vooral bedoeld om een conflict tussen beide te forceren, zodat het zielshuwelijk tussen beide niet tot stand zou komen. De synthese was in feite de Amerikaanse machtsuitbreiding na 1945 die het gevolg was van de Tweede Wereldoorlog. Deze volgde onvermijdelijk uit de machtsgreep van de bolsjewieken, die in de jaren ’20 openlijk riepen dat de volgende revolutie in Duitsland zou moeten plaatsvinden, en het Nazidom, dat deels een reactie op de machtige en vijandige Sowjet-buurman was.

Hoe zit het met Steiners bewering dat er een economisch conflict aan de Tweede Wereldoorlog ten gronde lag? Waar dit bij de Eerste Wereldoorlog inmiddels breed wordt toegegeven door historici, lijkt dit bij de Tweede wereldoorlog minder duidelijk. Maar de historici Shoup en Minter hebben aangetoond dat de Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog grondig is voorbereid door de Council on Foreign Relations, die daarmee expliciet (zelfzuchtige) economische doelstellingen hadden. De CFR was ervan overtuigd dat Amerika de wereldoorlog zou winnen waarna ze overal in staat zou zijn een “Grand Area” te implementeren: een soort wereldfabriek met de Amerikaanse economie als hoofdkwartier en motor. [16] Recenter verschenen boeken van Toughill en Preparata werken verder de stelling uit dat economische belangen een hoofdrol speelden bij de Amerikaanse reactie op het Nazisme. [17]

Na 1945 trad de situatie in die Steiner eerder voorspelde: een wereldwijd conflict tussen Oost en West, met een “muur” in het midden. In feite was het midden hierbij functioneel uitgeschakeld, omdat Oost-Europa door de Sowjets was geannexeerd terwijl West-Europa feitelijk gedwongen was de zijde van de Amerikanen te kiezen. In politiek (en cultureel) opzicht hield Midden-Europa op te bestaan.

Het is vooral de druk van de Sovjet-Unie geweest die leidde tot de Europese integratie. Achter de schermen werd een belangrijke rol in de Europese eenwording gespeeld door Bilderberg, het geheime overlegorgaan waar nog steeds elk jaar kopstukken uit het hele Westen tot overeenstemming pogen te komen over de grote politieke vraagstukken. [18] Het is niet moeilijk in de EEG/EG, inmiddels de EU, de heroprichting van het Heilige Rooms-Duitse Rijk te herkennen. Bij de oprichting van de EEG door middel van het verdrag van Rome (1957), was het EEG-grondgebied bijna geheel hetzelfde als het oorspronkelijke Heilige Rooms-Duitse Rijk. Steiner merkte in 1924 op dat als het Heilige Rooms-Duitse Rijk van zo’n eminente zijde als de katholieke zijde werd heropgericht, ze zich zou verbreiden over de omringende landen. Dat is zoals bekend gebeurd. Van wetenschappelijke zijde is de gelijkenis tussen de Europese Unie en het Rooms-Duitse Rijk niet onopgemerkt gebleven. De jurist Mark Stout van de Universiteit Maastricht vond de gelijkenis tussen de middeleeuwse katholieke kerk en de Europese Unie zo frappant dat hij een boek schreef met de titel EU: Papacy reincarnated? [19]

In november 1989 viel de Muur, en het einde van de Sowjet-Unie viel in december 1991 – respectievelijk 69 en 71 jaar na Steiner’s voorspelling uit 1920 dat de Sowjet-Unie nog ongeveer 70 jaar zou bestaan.

Kennelijk was er een wetmatigheid op basis waarvan Steiner dit kon zeggen. Hij was mogelijk niet de enige die hiervan wist. In 1979 verscheen een artikel in vele landelijke edities van Reader’s Digest dat eindigde met een droom van de auteur dat het 1989 was en de Berlijnse muur viel. Aan het eind van een artikel over het S-Bahnnetwerk van Berlijn schrijft de auteur plotseling als afsluiting, in cursief: “Niet lang geleden droomde ik van Berlijn. Het was in 1989. De dagen van de Muur waren geteld. Langs haar hele 165 kilometers stroomden de Oosten West-Berlijners de straat op om haar af te breken. (...) Handige kooplui baanden zich een weg door de vrolijke menigte om souvenirstenen aan de man te brengen.” [20] Zoals bekend is dit allemaal precies zo gebeurd. Reader’s Digest was toen het meest gelezen tijdschrift van de wereld en het is aangetoond dat ze graag samenwerkte met de CIA om de juiste impulsen in het publieke bewustzijn te brengen. Wat er ook precies achter de schermen is gebeurd, feit is dat er eind jaren ’80 binnen fora als Bilderberg spanning ontstond tussen zij die een hard, Amerikaans kapitalisme voor Rusland wilden en zij die daar een zacht, Rijnlands kapitalisme wilden implementeren – en dat sleutelfiguren in de laatste groep, zoals Alfred Herrhausen (ceo van de Deutsche Bank) en voorman Detlev Karsten Rohwedder van de Treuhandanstalt, binnen korte tijd door geweld om het leven kwamen. De moorden zijn nooit opgehelderd. [21]

Na de val van de muur kwam de Europese Unie sterk op en kreeg steeds meer een federaal karakter. Midden-Europa raakte toenemend ingebed in de Europese integratie, die op een soortgelijke manier een eigen Midden-Europese ontplooiing onmogelijk maakte als eerder de Koude Oorlogs-situatie.

verschil met complottheorieën: de Illuminaten

Steiners wereldbeeld verschilt duidelijk van dat van moderne complottheoretici. Complottheorieën komen oorspronkelijk uit de bron van de katholieke kerk, specifiek de jezuïeten, of de Engels-maçonnieke hoek. Zelfs in de “fusion paranoia”, die ogenschijnlijk de oudere ideologieën achter zich heeft gelaten, spelen de oude jezuïtische invloeden door.

Als voorbeeld wil ik het geval van de Illuminaten aanhalen. Op het internet kom je de Illuminaten steeds weer tegen als het sluitstuk van talloze complottheorieën. Ik heb ook antroposofen die ik hoogacht, zo over de Illuminaten horen spreken. Op basis van flinterdunne aanwijzingen maakt ook Antony Sutton, aan het einde van zijn analyse, van Skull & Bones opeens een bijkantoor van de de Zuid-Duitse Illuminaten. Het geloof in de Illuminaten is door de miljoenen verkopende boeken en films van Dan Brown weer veel nieuw leven ingeblazen. Maar wie waren de feitelijke Illuminaten?

De Illuminaten waren een groepering die in Zuid-Duitsland (aanvankelijk Beieren, later wat uitgebreid) aan het einde van de 18e eeuw (1776-1787) een kortstondig bestaan hadden. De Illuminaten waren dromerige verlichtingsdenkers die een sfeer zochten waarin ze vrij konden denken en hun ideeën konden verspreiden. Hun belangrijkste doel was het breken van de macht van de katholieke kerk over het Zuid-Duitse onderwijs. De filosofen Goethe en Herder waren prominente leden.

Vanwege het repressieve karakter van de Duitse staten in die tijd, organiseerden ze zich in geheime, hiërarchisch georganiseerde cellen. Of dat verstandig was, kun je je afvragen. Maar ze waren zeker geen occult politieke loge zoals Steiner die bedoelde. Steiner zei eens op een vraag dat dergelijke loges in Midden-Europa niet bestaan. Een elektronische zoektocht door Steiner’s verzamelde werk, de Gesamtausgabe, laat zien dat Steiner de Illuminaten slechts één keer in een bijzin noemde, zonder daar iets positiefs of negatiefs over te zeggen. Een van de belangrijkste aanklachten van de Beierse staat was dat de Illuminaten de democratie zouden verspreiden. De Beierse staat en de katholieke kerk hebben echter toen de aanval op de Illuminaten ingezet en na 10 jaar werd de organisatie verboden en opgerold. [22] Volgens de jezuïet Barruel zijn de Illuminaten echter ondergronds gegaan, zijn overal geïnfiltreerd en bepalen zij belangrijke politieke gebeurtenissen.

Deze impuls werkt tot vandaag de dag. “Illuminati” is een soort codewoord geworden voor de geheime wereldregering, waarvan je het bestaan nooit kan bewijzen omdat ze nu eenmaal geheim en oppermachtig is. Dit gaat regelrecht in tegen Steiners idee dat Goethe geen geniepige machtshongerige revolutionair is, maar juist iemand die impulsen gaf die regelrecht tegen de loges ingaan, en Zuid-Duitsland geen oord van verderf maar bij uitstek de geboorteplaats van een nieuwe spirituele cultuur.

tweede voorbeeld: het joodse wereldcomplot

Nog een voorbeeld van hoe moderne complottheorieën haaks staan op Steiners inzichten, en deze (paradoxaal genoeg) zelfs bevestigen.

Zoals bekend waren de Nazi’s rabiate complottheoretici. Volgens hen spanden de joden, achter de rug van het Duitse volk om, samen om de ondergang van de Westers-christelijke maatschappij te bewerkstelligen. De joodse onderzoeker Norman Cohn heeft jarenlang speurwerk verricht naar de bronnen van de Nazi-propaganda omtrent het joodse wereldcomplot, en kwam uit op de Protocollen van de Wijzen van Zion, een vervalst verslag van joden die samen beraadslaagden hoe zij de wereldmacht in handen konden krijgen. [23]

In 1919, nog voor de Protocollen brede bekendheid kregen in Europa, karakteriseerde Steiner dit schotschrift als een jezuïtische vervalsing. [24] Cohn traceert de Protocollen terug naar Russische occultisten en geheim agenten – de eerste gedrukte uitgave verscheen in Rusland in 1903.

Echter in de Angelsaksische wereld werden de Protocollen in de jaren ’20 pas wetenschappelijk en politiek gelegitimeerd. Een merkwaardig artikel werd geproduceerd door de vrijmetselaar en latere staatsman Winston Churchill. Hij schreef dat er twee soorten joden waren, goede joden die hun thuisland omarmden en slechte joden die internationaal georiënteerd waren en de drijvende kracht achter de Bolsjewistische revolutie in Rusland waren. [25] Op 8 mei 1920 volgde in de Londense Times een invloedrijk commentaar waarin de Protocollen als authentiek werden gepresenteerd en waarin werd gewaarschuwd voor het joodse gevaar. Kortom, de Protocollen kwamen uit het notoir antisemitische Oosten en kregen legitimatie in het Westen.

Uit dit voorbeeld blijkt opnieuw, dat ook in onze tijd complottheorieën gebruikt worden om foute politieke doelen te verwezenlijken. Het zijn niet zelden de mensen die echte complotten op poten zetten, die valse complottheorieën verspreiden. Ook blijkt hieruit dat complottheorieën ronduit gevaarlijk kunnen zijn.

lessen

Wat zijn nu de lessen die we uit het bovenstaande kunnen trekken? Hoe kunnen we ons juist opstellen tegenover complottheorieën? Mijns inziens zijn de belangrijkste lessen de volgende.

• Werk vanuit een duidelijk wereldbeeld, een (geestes)wetenschappelijk kader. Alleen dan kun je feiten in hun juiste context laten zien, en worden ze zinvol. Bouw dat kader zelf over jaren op en corrigeer dat steeds waar nodig. Complottheoretici werken meestal zonder zo’n wereldbeeld en het resultaat is een chaotische soep, een soort op hol geslagen PC waarin allerlei feiten en verzinsels in hoog tempo tot een volslagen idiote mix worden gebrouwen.

• Hanteer het principe van de drieledigheid. Steiner stelt herhaaldelijk dat de loges het principe van de tweedeling willen realiseren: een tweedeling van een kapitalistisch westen en een oosten dat als slavenkaste fungeert; een tweedeling van vrije-markteconomie versus een staat die zich overal in mengt. Maar vermijdt ook de tweedeling van “zij” versus “wij” [26]. Zoek de derde weg tussen de “believers” en “debunkers”. Wijs complottheorieën niet zonder meer van de hand, maar geloof ze ook niet blind.

• Check in plaats daarvan de feiten en de bronnen. De inzichten van Rudolf Steiner, die hij grotendeels uit bovenzinnelijke waarneming haalde, zijn te bewijzen. Onze samenleving is dermate open dat complotten niet lang geheim kunnen blijven. Zoek daarom naar bewijzen. Hanteer met andere woorden een Aristotelische onderzoeksmethode (waarin het geestelijke IN de feiten verschijnt), in plaats van een Platonische die een wereld zoekt die helemaal losstaat van onze ervaringswereld.

• Ik heb vastgesteld dat je bij er complottheoretici vaak helaas niet vanuit kan gaan dat een geciteerde bron ook echt bestaat, of zegt wat hij beweerd wordt te zeggen. En dat andere complottheoretici weer net doen alsof ze een geciteerde bron zelf gelezen hebben, terwijl dat niet zo is. Zo worden verzinsels eindeloos herhaald. Schrijf dus niet klakkeloos over, maar ga terug naar de bron.

• Er zijn complottheorieën die door foute mensen met foute intenties in de wereld gebracht worden. Ga altijd de oorsprong van theorieën na. Vraag je af, wat is het gevolg als we gaan handelen op basis van de theorie? Wie heeft baat bij de theorie, wie niet? Als je ziet dat mensen angstig en paranoïde worden van een theorie, dan zegt dat doorgaans iets over de bron.

• Realiseer je dat Westerse loges niet in staat zijn tot eigen hogere kennis. Ze zijn dus niet alwetend en zeker niet almachtig. Dat suggereren veel complottheorieën wel. Loges zijn ook maar pionnen in het spel dat door hogere geestelijke krachten (Ahriman en Lucifer) wordt gespeeld. Waarschijnlijk weten loges vaak niet waarvoor zij worden gebruikt.

Met andere woorden, “wij hebben niet te worstelen tegen bloed en vlees, maar tegen (…) de boze geesten in de hemelse gewesten” (Efezïers 6: 12). Ofwel het maakt uit of je complottheorieën beoordeelt vanuit een atheïstische levensvisie, dan wel vanuit een spiritueel wereldbeeld dat rekening houdt met het bestaan van geestelijke machten.

Arjen Nijeboer

[1] Augustin Barruel, Mémoires pour servir à l'histoire du Jacobinisme (4 delen, 1797-1799); John Robison, Proofs of a conspiracy (1798)

[2] J. Rogalla von Bieberstein, Die These der Verschwörung, 1776-1945. Philosophen, Freimaurer, Juden, Liberale und Sozialisten als Verschwörer gegen die Sozialordnung (Flensburg: Flensburger Hefte Verlag, 1992)

[3] Steiners belangrijkste werken over politiek occultisme zijn de twee Zeitgeschichtliche Betrachtungen (GA 173 en 174), Mitteleuropa zwischen Ost und West (GA 174a), Die geistigen Hintergründe des Ersten Weltkrieges (GA 174b), Die soziale Grundforderung unserer Zeit – In geänderter Zeitlage (GA 186), Gegenwärtiges und Vergangenes im Menschengeiste (GA 167) en Die Tempellegende und die Goldene Legende (GA 93). De GA (Gesamtausgabe) is Steiner’s werk. Een paar betrouwbare antroposofische auteurs zijn Amnon Reuveni, Terry Boardman, Erdmuth Grosse, Michael Klussmann, Thomas Meyer en vooral prof. Renate Riemeck.

[4] Een samenvatting van Steiners inzichten biedt Erdmuth Grosse, Das Wirken der okkulten Logen und die Aufgabe der Mitte zwischen Ost und West (Basel: Die Pforte, 1987)

[5] Voordracht van 30 juli 1918, GA 181

[6] In Steiners eerste memorandum aan regeringsleiders (juli 1917), in: Aufsätze über die Driegliederung des sozialen Organismus und zur Zeitlage 1915-1921 (GA 24) (Dornach: Rudolf Steiner Verlag, 1982), p. 348

[7] Erinnerungen an Rudolf Steiner (Stuttgart: Freies Geistesleben, 1979)

[8] In voordrachten van 25 december 1920 (GA 202) en 2 januari 1921 (GA 338), evenals Erinnerungen an Rudolf Steiner (Stuttgart: Freies Geistesleben, 1979), p. 503

[9] Voordrachten van 15 januari 1917, GA 174 en 4 april 1916, GA 167

[10] Voordracht van 11 april 1924, GA 270-1

[11] Renate Riemeck, Middeneuropa: balans van onze eeuw (Leiden: Nearchus, 1990)

[12] J.H.J. Andriessen, De andere waarheid: een andere visie op het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog (Soesterberg: Aspekt, 2007); Niall Ferguson, De erbarmelijke oorlog (Amsterdam: Contact, 2009)

[13] C.G. Harrison, The transcendental universe. Six lectures on occult science, theosophy, and the Catholic faith (Londen: George Redway, 1896 [1894]). Fotomechanische herdruk door Kessinger.

[14] Antony C. Sutton, Wall Street and the Bolshevik revolution. Morley: Veritas, 1974); idem, Wall Street and the rise of Hitler (Sudbury: Bloomfield, 1976)

[15] Zie Antony C. Sutton, America’s secret establishment: An introduction to the order of Skull & Bones (Billings: Liberty House Press, 1986)

[16] Lawrence Shoup en William Minter, Imperial brain trust. The Council on Foreign Relations and United States foreign policy (New York etc.: Monthly Review Press, 1977)

[17] Thomas Toughill, A world to gain: The battle for global domination and why America entered WWII (Forest Hill: Clairview Books, 2004); Guido Giacomo Preparata, Conjuring Hitler: How Britain and America made the Third Reich (Londen: Pluto Press, 2005)

[18] Mike Peters, “The Bilderberg Group and the project of European unification”, Lobster: Journal of Parapolitics 32, 1996

[19] Mark Stout, EU: Papacy reincarnated? (Maastricht: Metajuridica Books, 2005)

[20] James P. O’Donnell, “De rode spooktreinen van Berlijn”, Reader’s Digest, juni 1979. In de loop van 1979 verscheen dit artikel in verschillende, vooral Europese, edities van Reader’s Digest.

[21] Kees van der Pijl, “Handling the Perestroika challenge. The Deutsche Bank vs. the Atlantic mainstream”, Working Paper 37 (Amsterdam, Universiteit van Amsterdam), 1994; Gerhard Wisnewski, Wolfgang Landgraeber en Ekkehard Sieker, Das RAF Phantom: Wozu Politik und Wirtschaft Terroristen brauchen (München: Droemer Knaur, 1997)

[22] H. Reinalter (red.), Der Illuminatenorden (1776-1785/87) (Frankfurt etc.: Peter Lang, 1997)

[23] Norman Cohn, Warrant for genocide: the myth of the Jewish world conspiracy and the Protocols of the Elders of Zion (Londen: Serif, 2001 [1967])

[24] Voordracht van 5 april 1919, GA 190

[25] Winston Churchill, “Zionism versus Bolshevism”, Illustrated Sunday Herald, 8 februari 1920. Churchill was vrijmetselaar volgens het gezaghebbende Internationales Freimaurer-Lexikon (München: F.A. Herbig, 2000), p. 180

[26] Zie het hilarische boek van Jon Ronson, Them. Adventures with extremists (New York: Simon & Schuster, 2002)’