Mani

Vanmiddag meldde het Eindhovens Dagblad ‘Elfstedentocht voor kinderen in Eindhoven’:

‘Van Sneek naar IJlst in een halve minuut.

Voor veel kinderen van vrije school De Regenboog was dat vrijdag een peulenschil. Zij reden hun eigen Elfstedentocht op het Kanunnikensven op de Stratumse Heide. Alle leerlingen van de groepen 3 tot en met 8 stonden op het ijs. De enkeling die niet kon schaatsen, had een slee meegenomen of een glijbaan gemaakt vanaf de hoge oever. De scholieren maar ook de ijsmeesters en -juffen en de rayonhoofden vermaakten zich uitstekend op het zonovergoten ven. Een groep meiden giechelt met korte slagen Stavoren voorbij, waar een ijsmeester met een grote sneeuwschuiver probeert te grote bobbels van het ijs te schrapen.

>> Lees zaterdag meer in het ED’

Met heel anders nieuws kwam vandaag Christian von Arnim van News Network Anthroposophy Limited (NNA), ‘Documentary “The Challenge Of Rudolf Steiner” to premiere at end of February’:

‘A new documentary about the holistic pioneer Rudolf Steiner by the award-winning documentary film-maker Jonathan Stedall will have its premiere at Rudolf Steiner House in London at the end of February.

The documentary, “The Challenge of Rudolf Steiner”, involved filming in five countries and three continents. The two-part documentary (each part runs for 90 minutes) gives an historical overview of Steiner’s life, as well as looking at examples of his legacy around the world.

“This documentary will confront both the challenge of understanding the essence of Steiner’s message, as well as the challenge of taking what lay behind that message into the future,” Cupola Productions, the company specially set up to make and distribute the film and raise funding for it, says on its website. “How can his genius help us to tackle the ecological, psychological and spiritual crises that we face today? How do we balance our inner quest with our outer deeds?”

Filming took place in Austria, Switzerland, India, the USA and in Britain. As well as relating the story of Rudolf Steiner’s life, the film looks at some of the current work inspired by his insights – in particular the Waldorf School movement, biodynamic agriculture, eurythmy, Camphill communities and Ruskin Mill, Weleda and the worldwide network of anthroposophical medical work, including the Hiscia Institute in Arlesheim, Switzerland, and the Blackthorn Medical Centre in Maidstone, UK.

Stedall was also present at an AGM in London of Triodos Bank, a biographical counsellor training course at Emerson College, a conference in Hyderabad of the Asia Pacific Region of the Anthroposophical Society, and an international medical conference at the Goetheanum in Dornach, Switzerland, the headquarters of the General Anthroposophical Society.

Another aspect the documentary examines is moves to take Waldorf educational ideas into mainstream schooling through the charter school movement in the USA and the academies programme in Britain.

For Jonathan Stedall the documentary marks the fulfilment of a project which has been long in the making: “The two parallel threads in my life have been my work as a documentary film-maker and my deep interest in the work of Rudolf Steiner,” he told NNA.

“Having made a number of films for the BBC about Camphill schools and village communities in the UK, Germany, Switzerland and the USA, and in 1994 a promotional film for the Steiner Schools Fellowship in Britain, I have now, at last, had the opportunity to explore the broader picture – the life and legacy of someone whose ideas and insights are, I believe, ever more relevant,” Stedall explained.

There is also something else which made this appear the right time for the film-maker to realise this project: “Filming during 2011 – the 150th anniversary year of Steiner’s birth – I realised that quite by chance (if you believe there is such a thing as chance) it was my fiftieth year as a filmmaker. And although I have on a number of occasions in the past tried to launch such a project, I am in fact grateful that I have had to wait so long; for although there is much that I could still learn about film-making – and certainly a great deal more about Steiner’s extraordinary life and gifts – I am at least marginally more experienced than I was ten or twenty years ago – or even yesterday!”

“The Challenge of Rudolf Steiner” is aimed at television audiences throughout the English speaking world, as well as at the art house and film festival circuits. It will also be available for distribution on DVD.  If funds are forthcoming, there are also plans to make available as separate downloads some of the unused material, such as longer versions of the interviews with the people featured in the documentary.

Last year marked director Jonathan Stedall’s fiftieth year as a documentary filmmaker, 27 of those at the BBC, having worked with many prominent figures in public life. His previous films include documentaries on Tolstoy, Gandhi and Carl Jung, and on the work of Camphill. His book “Where on Earth is Heaven?” was published in 2009.’

De film kwam eerder al ter sprake, op 4 november 2010 in ‘Persconferentie’, ter gelegenheid van de viering 150 jaar Steiner. En als we het daar toch over hebben, kan ik ook melding maken van een artikel van Eva Dietrich afgelopen dinsdag bij de Neue Zürcher Zeitung, ‘Steiner auf der Haut. «Die Alchemie des Alltags» − eine Retrospektive über Rudolf Steiner’:

‘Das Vitra-Design-Museum präsentiert Rudolf Steiner als einflussreichen Vertreter der Moderne. Wer ihn weiterhin einseitig als esoterische Randfigur abhandeln will, ignoriert, dass viele Aspekte ganzheitlichen Denkens und Handelns jener Zeit Teil unseres Alltags geworden sind.’

Dat mag ik echter onder geen beding overnemen, dus dan doe ik dat ook maar niet (je weet maar nooit hoe streng de Zwitsers tot over hun landsgrenzen reiken). Het artikel geeft een aardig overzicht van de Steiner-receptie momenteel in de Duitstalige landen, mede dankzij al die vieringen, festiviteiten en aandacht voor Steiner het afgelopen jaar. De conclusie van Eva Dietrich luidt uiteindelijk: men ziet inmiddels

‘...Steiner als eine Persönlichkeit, die aus der Geschichte des 20. Jahrhunderts nicht wegzudenken ist und auf die man sich bis heute bezieht. Steiner war ein viele Menschen inspirierender Repräsentant der Moderne, der Ideen seiner Zeit destillierte, synthetisierte und Entwicklungen katalysierte, die erst im Verlauf des 20. Jahrhunderts mit zunehmendem ökologischem Bewusstsein Verbreitung fanden.’

En dan ga ik u tot slot nog een keer lekker maken met De Aardespiegel; dat deed ik maandag ook al in ‘Complottheorieën’. Men vermeldt namelijk sinds vanochtend op de website:

‘In De Aardespiegel van donderdag 9 februari 2012:

Hoe ontstaat geld? – een interview met Peter Blom

In eerdere nummers van De Aardespiegel schreef Jac Hielema dat er te veel geld op aarde is: van de totale hoeveelheid geld circuleert slechts 3% in de reële economie en 97% in de virtuele economie. Hoe ontstaat dat teveel aan geld? Edy de Munck stelde voor om te rade te gaan bij Peter Blom, directievoorzitter van de Triodos, voor wie hij groot respect heeft, en wiens visie in deze hij graag zou willen horen. In dit nummer van De Aardespiegel komt Jac Hielema tegemoet aan de wens van deze trouwe lezer, een interview met Peter Blom waarin hij zijn visie op het ontstaan van (teveel) geld schetst.

Naar nieuwe vormen van verzet – een verslag

Op vrijdag 27 januari jl. gaf Christine Gruwez in Antwerpen een voordracht met de intrigerende titel Bewust(er) omgaan met nieuwe uitdagingen en nieuwe vormen van verzet. In de aanloop van een nationale staking in België (op 30 januari), wat toch bij uitstek een “oude” vorm van verzet is, opende Christine Gruwez uiterst belangwekkende perspectieven, waarvan Werner Govaerts hier probeert een verslag te geven.

Kunstspiegel

Het schilderij ontstond in een periode van zijn leven dat hij zoekende was naar innerlijk stuurvermogen. Voorgaande schilderijen drukten een leegte uit die paste bij een bewust terughouden van een doel of richting. Dit schilderij staat op de drempel van een beginnend gevoel van “stuurwens”. Het wiel ontstond heel voorzichtig en terughoudend uit de ondergrond. Harry Fiegel vertelt hoe.

En verder de column van Werner Govaerts en Bob Siepman van den Berg en Stephan Geuljans stelt een vraag aan Ben van Tilborg over zoutoplossingen en de vorming van ionen.’

Zo begint het zich af te tekenen wat dit nieuwe onderzoeksmedium te betekenen kan hebben. U kunt onverwijld die vijftig euro overmaken! Meteen is ook duidelijker geworden hoe het zit met deze belofte:

‘Een maand na publicatie in de nieuwsbrief van De Aardespiegel worden de teksten gepubliceerd op de website van De Aardespiegel.’

Want bij ‘artikelen’ is onder de datum van 12 januari nu onder meer ‘De Mani-Impuls in de moderne vernieuwing van het christendom’ van Roland van Vliet opgenomen. Wij zijn hem hier op 2 april 2011 in ‘Trilogie’ al eens tegengekomen. Het volgende is daar meteen een aanvulling op:

‘Roland van Vliet zal in het voorjaar van 2012 promoveren op het Manicheïsch Christendom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zijn these is dat deze vorm van het Christendom vanaf de derde eeuw na Christus moet worden beschouwd als de tweede hoofdstroom in de toenmalige wereld naast het katholicisme. Zoals bekend heeft eeuwen lang alleen het katholicisme de Europese cultuur beheerst en is het Manicheïsme langzaam in de vergetelheid geraakt. De Aardespiegel zal na de promotie van Roland van Vliet dieper ingaan op het Manicheïsme. Hieronder volgt een korte weergave van de basiselementen van het Manicheïsme dat de potentie heeft om het Christendom voor onze tijd te vernieuwen.

vernieuwing van het christendom nodig

Een toenemende materialisering van onze cultuur heeft er toe geleid dat de geestelijke inhoud van de traditionele christelijke jaarfeesten verdampt en dat de schillen ervan gevuld worden met lichamelijke behoeftebevrediging. De traditie van de overlevering vraagt een revolutie van geestelijke verjonging.

het schouwen

Een mogelijkheid om het christendom te vernieuwen, is om ons het oerchristendom terug te herinneren. De apostel Paulus en de filosoof Dionysius de Areopagiet hadden een eerste christelijke school, waarin over de negen engel-hiërarchieën gesproken werd, een “anglosophia” die een innerlijke nerf van het christendom heeft gevormd tot ver voorbij de middeleeuwen. Rudolf Steiner heeft anders dan in de theosofie, niet alleen de nadruk gelegd op de meesters, maar ook op deze negen engel-hiërarchieën, die hij schouwen kon.

Dit vermogen om te schouwen, dat ontwikkeld kan worden door een innerlijke scholingsweg te gaan, is een eerste vorm van vernieuwing van het christendom in onze tijd. Andrew Welburn zegt in “De wortels van het christendom”, dat de Brief aan de Efeziërs van Paulus geen brief is, maar aanwijzingen voor een innerlijke scholingsweg; er wordt in deze brief gesproken van de verzegeling door de Heilige Geest*.

andere vormen van vernieuwing

In de oergemeenten gold de doop niet als de opname in het kerklichaam, maar als de meer individueel gerichte verlichting door het pinkstervuur van de Heilige Geest, nadat gewerkt was aan de catharsis, de reiniging van de ziel. Precies zo vind je die verzegeling terug in de Tria Signacula van Mani (216-276) de grondlegger van het manicheïsch christendom in de derde eeuw na Christus: de Zegel van de Mond, waarachtigheid en vegetarisch eten; de Zegel van de Handen, geweldloosheid in iedere handeling; en de Zegel van de Borst, kuisheid, als geloftes die afgelegd werden voordat de Parakleet, de brenger van de Heilige Geest, de verlichting kon brengen om met de goddelijke substantie van de Liefde, troosten te kunnen. Het manicheïsme staat nu naast de katholieke kerk bekend als de tweede hoofdstroom van het oerchristendom, waarin ook de idee van karma en reïncarnatie een plaats had. Augustinus heeft zich van het manicheïsme willen onderscheiden, door de nadruk op genade te leggen en niet op het menselijk wils-initiatief, niet op zelfverwerkelijking. Ik denk dat het een tweede vorm van vernieuwing van het christendom is, door op moderne wijze de vrijheid met genade te verbinden in een innerlijke christelijke ontwikkelingsweg.

Hoe? Door er naar te streven het Ik niet meer afhankelijk te maken van onvrije drijfkrachten en in verwondering tot levende zelfkennis te komen; door op geheel individuele wijze wijsheid en liefde in zichzelf tot bloei te brengen, die ook leiden kan tot een daadkracht uit de Geest. Dat daardoor de inspiratie en het liefdelicht van Christus de mens (verder) kan aanraken.

Dit is in zekere zin inwijdingschristendom te noemen, zonder dat daarmee een kloof mag ontstaan tussen ingewijden en niet-ingewijden. Hiermee is alleen gezegd dat een weg van zelfverwerkelijking in Christus mogelijk is geworden, waardoor ook geestelijke kennis en een hoger bewustzijn vrij kunnen komen.

Een derde vorm van vernieuwing van het christendom in onze tijd, is gelegen in het hart van het manicheïsme, en dat is het medelijden.

medelijden

In de Perzische cultuur (5000-3000 v. Chr.) stonden in de leer van Zoroaster de goede macht van het licht, Ahura Mazdao, die zich in de sfeer van de Zon bevond, tegenover de macht van de duisternis, Angra-Manyu. In het Middel-perzisch wordt deze boze macht “Ahriman” genoemd, de naam die later door Rudolf Steiner is overgenomen voor de geest die het geestelijke ontkent. Volgens Zoroaster kwamen goed en kwaad voort uit de ongedeelde tijd en kwamen eenmaal in de tijdstroom pas tegenover elkaar te staan. Mani verchristelijkte later deze vorm van denken.

Het fenomenologische wezensmotief van het manicheïsme is de liefde die zich met het kwaad verbindt, zonder het kwaad te zijn, waardoor het kan worden omgevormd. Deze houding verschilt dus wezenlijk van het katholicisme dat vooral gericht is op het bestrijden van het boze in de wereld. Dit motief van medelijden is in de gehele kosmologie van Mani terug te vinden als het liefde-offer van de Christus-Oermens, nog vóór Genesis, om de wilde ahrimanische krachten te temperen, zodat wereld en mensheid geschapen kunnen worden. Dit is een uiterst modern adagium; er is geen waarachtig therapeutisch handelen mogelijk, zonder met aandacht en liefde het schaduwbeeld tegemoet te treden.

In een andere toepassingsvorm van de liefde, spreekt Mani, die zich een Lichtapostel van de Christus noemt, over liefde voor Jesus Patibilis of de lijdende Wereldziel in mensheid en natuur. Door met werkelijke aandacht met Christus verbonden door de natuur te lopen, kan de bezieling van de natuur worden vertroost. Dit leidt ook tot het onzelfzuchtige medelijden: met de vreugde en het verdriet van de andere mens persoonlijk meeleven te kunnen.

Ik heb een manicheïsche Christusmeditatie ontwikkeld, waarbij je alleen of in gemeenschapsverband met Christus verbonden liefdelicht kan schenken aan de lijdende Wereldziel, wat je zeker ook in onze tijd als heel nodig kan beleven.

Rudolf Steiner noemt op 11 november 1904 Mani de menselijke Manoe (inderdaad, uit teksten blijkt dat Mani zich noemt de “Zegel der profeten” die een synthese brengt van de aan hem voorafgaande Lichtapostelen, Boeddha en Zarathustra) met als opdracht, om in de verre toekomst (na 8000 na Christus) het boze te absorberen in het goede. Steiner droeg als geen ander bij aan de vernieuwing van het christendom door zijn schouwend onderzoek naar de vraag wie Jezus en wie Christus is en hoe de Christusimpuls aarde en mensheid met geestelijke zonnekrachten doordringen wil tot wat in het Christendom het Nieuwe Jeruzalem* wordt genoemd.

Rudolf Steiner, een manicheeër

Rudolf Steiner vernieuwde het christendom door met de antroposofie aan te sluiten bij Mani in het oerchristendom. Hij noemt zich in nabijheid van de franse filosoof en dichter Eduard Schuré “een manicheeër”. Ik denk dat het kenmerkend voor Rudolf Steiner is, dat hij het boze niet, zoals de Essenen* dit deden door zich van de boze buitenwereld volledig af te sluiten, van zich afstoten wil, maar dat hij deze tegenstrevers als functioneel noodzakelijke wezens ziet die de ontwikkeling van het goede mogelijk maken.

Dat is een manicheïsche gedachte. Mani zei al dat het goede zijn hoogste heiligheid bereikt als het in staat is in liefde met het boze om te gaan.

Lucifer en Ahriman

Rudolf Steiner benoemt het boze heel concreet: Lucifer en Ahriman*. Het zijn voor hem reële machten. Deze wezens vormen de weerstand waaraan wij de vrijheid kunnen ontwikkelen. Ik denk dat Lucifer en Ahriman als kosmische éénzijdig-heden zijn te beschouwen die de mens in zichzelf integreren kan in het Christus-midden. Lucifer wil de ziel groter maken dan de wereld (verantwoordingsloze mystiek, ijdelheid) en Ahriman wil de wereld groter maken dan de ziel (onderdeel van een georganiseerd systeem, burgerlijkheid)*. Lucifer brengt extreem subjectivisme en Ahriman brengt extreem objectivisme; zij werken verleidend in hun eenzijdigheid, het is echter aan de individuele mens (en dat is zijn vrijheid!) of ze het goede kunnen vormen op het moment dat deze die beide éénzijdig-heden in zichzelf harmoniseren kan. Ze dragen dan bij aan de deugden in het Christus-midden: vrijgevigheid en spaarzaamheid houden elkaar in evenwicht en raken uit balans als de weegschaal doorslaat naar verkwisting (Lucifer) of gierigheid (Ahriman). Dit is werkelijk manicheïsch denken te noemen in een volledig moderne geesteswetenschappelijke vorm. Deze trinitaire vorm van denken: Christus in de mens als het midden tussen Lucifer en Ahriman overwint het middeleeuws dualisme van God tegenover de boze wereld, want heel vaak was de gerichtheid op God luciferisch gekleurd (weg van de aarde, memento mori*) en de gerichtheid op de aarde ahrimanisch.

de verschijning Christus in etherische gedaante

Rudolf Steiner verkondigde de wederkeer van Christus, niet in fysieke gedaante, maar in etherische* gedaante. De verschijning van Christus in de wereldether zou plaatsvinden vanaf 1933 en inderdaad velen hebben hem sindsdien geschouwd. Iedereen kan tegenwoordig zijn of haar individuele betrekking met de etherische Christus aangaan en verzorgen. In onze tijd is het dus vooral Christus zelf die het christendom vernieuwt door zich in de wereldether te openbaren. Ook is de Levensgeest van Christus als een mantel van liefde rondom de aarde gespreid. De manicheïsche bisschop Faustus zei dat de Parakleet of Heilige Geest als een kosmisch pinkstervuur de gehele natuur doortrekt, anders was de natuur al gestorven. De exponentieel toenemende materialisering van onze cultuur zou dan ook begrepen kunnen worden als een poging van de ahrimanische tegenkrachten om de wereldether te verduisteren.

2012

Hoe kun je de levensgeest van Christus in natuur en stad ontmoeten, zodat deze door de mens sterker werken kan? Naar mijn ervaring is de ongedeelde aandacht daartoe in staat; dat is een volledig wakkere aandacht, innerlijk en uiterlijk. Deze aandacht biedt een krachtige openheid. In die aandacht verschijn je zelf als innerlijke toeschouwer die bepaalt om wel of niet te denken, zodat je niet door het denken uit het verleden geregeerd wordt. Bij Mani is dit aandacht voor Jesus Patibilis, de lijdende wereldziel, en bij Steiner vond ik dit terug als de “Aufmerksamkeit ohne Gegenstand” (aandacht zonder denkobject). Als je zelf in de drukte van de stad de mensen ontmoet vanuit ongedeelde aandacht, merk je hoe die bewuste leegte vanuit het Ik gevuld kan worden door een liefdegloed.

Dat is de Christus om je en de Christus in je.’

De sterretjes (asterisken eigenlijk) moeten verwijzen naar noten, maar die zijn onder het artikel niet te vinden, ook niet in de pdf. Maar wel in de originele Aardespiegel-uitgave (waarvan ik de vindplaats eerder heb aangegeven), dus die kan ik er hier wel bij zetten:

‘* Het Nieuwe Jeruzalem staat voor de toekomstige Aarde. Deze tijd wordt door Rudolf Steiner ook wel de “Jupiterfase” genoemd. Zie “Wetenschap van de geheimen van de ziel”.

* De Essenen hadden verschillende commune-achtige gemeenschappen in de eerste eeuw voor Christus. Er was ook een Essenen gemeenschap bij Nazareth. Jezus van Nazareth bezocht deze gemeenschappen regelmatig en schouwde daar dat de Essenen zichzelf weliswaar zuiverden van demonen, maar die vervolgens des te heviger huis hielden bij de niet-Essenen.

* Steiner zet het Goede (Christus) tegenover een tweeledig boze. Dus niet alleen Christus tegenover Angra-Manyu, maar Christus in het midden tussen Lucifer en Ahriman. Zo ontstaat een drieledigheid binnen de tegenstelling tussen goed en kwaad.

* De occupy-beweging bijvoorbeeld wil werken aan die vergeestelijking van de samenleving of humanisering van de cultuur, maar vreest voor ideologieën, die altijd met macht verbonden waren, en durft daardoor te weinig de nieuwe geestelijke waarden filosofisch helder te formuleren.

* memento mori: “herinner je dat je sterfelijk bent”.

* de mens heeft behalve een fysiek lichaam ook een zogenoemd etherlichaam. Dit etherlichaam, levenslichaam of vormkrachtenlichaam geeft het fysieke lichaam vorm en leven.’