Huwelijk

Er is weer een nieuwe Bres! Het wordt bijna traditie dat ik die hier ook voorstel (de laatste keer was op 5 augustus in ‘Demonen’). Temeer daar de combinatie van religie, wetenschap en gnosis behoorlijk zeldzaam is. In die zin bemant hoofdredacteur John van Schaik een voorpost. Op de website van Bres werd op 5 september nummer 275 van september-oktober 2012 voorgesteld. Van Schaik schrijft:

‘De mythe en de praktijk van de hieros gamos of het Heilig Huwelijk is al zo oud als de mensheid. De God doet het met de Godin, zoals Zeus met Hera. Maar ook: de koning doet het met de Godin, zoals de Sumerische koning Dumuzi die het met Inanna doet. Dat is rond 2300 voor Christus. Het zijn niet alleen mythische verhalen, het gebeurde echt. In de tempel deed de koning het met de tempelpriesteres die de Godin vertegenwoordigde. Hun kind was op die manier een “zoon van God”. Zelfs zou je kunnen vermoeden dat nog in het Hooglied uit het Oude Testament de praktijk van de hieros gamos naklinkt. Maar het Heilig Huwelijk wordt steeds minder mythisch-praktisch en steeds meer allegorisch. In de eeuwen na Christus neemt men de tekst van het Hooglied als een metafoor voor het mystieke huwelijk tussen de bruid (de ziel) en de bruidegom (Christus). In de alchemie van de zeventiende eeuw gebruikt men de voorstellingen van het heilig huwelijk voor de transmutatie van de materie: stoffen gaan een huwelijk aan, zoals goud (zon) en zilver (maan). Kennelijk is de metafoor altijd bruikbaar. Tot op vandaag. In de Westerse Mysterie Traditie wordt het heilig huwelijk gebruikt in de magische rituelen. U leest het allemaal in deze BRES.’

Vervolgens valt op de website uit dit nummer onder meer dit te vinden:

‘“Uw geur doorstroomt mijn ledematen”
Theogamie, een mythe

Vroeger waren koningen godenzonen. Een godin “deed het” met de koning. Dat heet theogamie. Soms regeert een vrouwelijke farao, zoals Hatsjoepsoet. Zij was een dochter van de koningin-moeder en Amon.

Tjeu van den Berk

De beroemde vrouwelijke farao Hatsjoepsoet regeerde van 1479 tot 1458 voor Christus. Zij zag zichzelf, geheel in de traditie van haar voorgangers, als een dochter van de opperste God. Haar goddelijke afstamming liet zij in een serie voorstellingen afbeelden op een van de wanden van de terrastempel in Deir el-Bahri, aan de westzijde van de Nijl, recht tegenover de Amontempel in Thebe aan de overkant. Ik zal hieronder haar beeldverhaal uitwerken.

In andere tempels bestaat eenzelfde soort afbeeldingen. Op zes plekken kunnen we vandaag de dag dit beeldverhaal van de goddelijke geboorte nog zien. Het was een veelkomend motief De goddelijke afstamming van de farao kende een geijkte manier van uitbeelden. De beeldenreeks betrof hier dus geen originele uitvinding van Hatsjepsoet. Wel uitzonderlijk was het feit dat zij dit als vrouw deed, en in alle openbaarheid!

De afbeeldingen in Deir el-Bahri zijn nog redelijk goed bewaard gebleven en zijn in ieder geval de oudste van de nog bewaarde. Men moet zich de afmetingen van die afbeeldingen tamelijk groot voorstellen. De centrale scène bijvoorbeeld, die van de geboorte, beslaat ongeveer een hoogte van zeven meter en is zeker zo breed. De afbeeldingen zijn rijkelijk omgeven door teksten waarin de mythe verhaald wordt. Ik volg hier de weergave en uitleg van de egyptoloog Emma Brunner-Traut.

Ik verkondig u een nieuw kind
In de eerste scène kondigt de oppergod Amon-Ra aan de verzamelde goden en godinnen aan dat hij een nieuwe troonopvolger in Egypte ter wereld gaat brengen: zijn dochter Hatsjepsoet. Zij beloven dat zij haar met levenskracht en geluk zullen omringen. Dan stuurt Amon zijn bode Thoth naar Ahmes, de gemalin van de regerende farao Thoetmosis I. Haar heeft hij tot toekomstige moeder uitverkoren. Bij zijn terugkeer hoort Amon van Thoth dat haar man nog een “kind” is en niet in staat haar te bevruchten. Dit was de gebruikelijke metafoor om uit te drukken dat zij nog maagd was!

[lengte artikel 1619 woorden plus veel afbeeldingen]


De tempelmaagd Maria
Hieros gamos bij de joden?

John van Schaik

Is het Hooglied een profaan of een spiritueel huwelijkslied? Niemand die het weet. Tegen de achtergrond van de Sumerisch-Babylonische hieros gamos teksten, is het Hooglied misschien beter te begrijpen.

Wat doet toch het Hooglied, het Lied der Liederen, in de Tenach? Hoe moeten we het Super Cantica Canticorum toch begrijpen? Is het een soort van profaan liefdeslied, dat gezongen werd bij bruiloften? Dan is de vraag: wat doet een profaan lied in de Tenach? Het andere uiterste is dat het Hooglied een spirituele metafoor is, waarin het gaat om de relatie van de bruid – die dan de ziel is – en de bruidegom die dan Christus is. Zo althans is het in de christelijke mystieke traditie uitgelegd. Door bijvoorbeeld Origenes (184-254). Hij schrijft dat in het Hooglied de spirituele liefde wordt beschreven:

Zijn dit niet allemaal verhaaltjes, als men dit niet geestelijk neemt? En zijn ze niet God onwaardig, als ze geen mysterie bevatten? Daarom is het noodzakelijk voor hem die geestelijke kennis van de Schriften heeft ... om alle moeite te doen niet te leven volgens vlees en bloed ... [en] dat hij bezield wordt door een geestelijke hartstocht en geestelijke liefde, want er bestaat ook een geestelijke liefde.

Dat klinkt mooi. Maar wat moet je nu met een strofe uit het Hooglied als:

Je beide borsten zijn als twee welpen, de tweeling van een gazel, weidend tussen de lelies. (4:5)

Dat is toch moeilijk geestelijk uit te leggen. Maar het wordt wel gedaan. Door bijvoorbeeld de middeleeuwse mysticus Bernardus van Clairvaux (1090-1153). Hij houdt 69 preken op het Hooglied voor zijn celibataire monniken. Hoe legt hij dat van die twee borsten uit? Natuurlijk haalt hij er onmiddellijk het erotische element uit. Hij maakt er twee voedende moederborsten van; de ene borst “noemen we medelijden, de andere medeverblijden”. En wat is de voeding van die moederborsten? Dit: “medeverblijden biedt aan de zielen de melk van aanmoediging, medelijden die van vertroosting”. Het is dus voeding voor de ziel.

Sex in het Hooglied?
De sexuele connotaties in het Hooglied worden in de christelijke mystieke traditie volkomen gesublimeerd. Dat het om erotische literatuur gaat lijkt toch volstrekt duidelijk wanneer de bruidegom zingt:

Je hebt me van mijn zinnen beroofd, mijn zuster, mijn bruid!
Je hebt me van mijn zinnen beroofd, met een blik van je ogen, met een kraal van je snoer!
Hoe heerlijk zijn je liefkozingen, mijn zuster, mijn bruid!
Hoeveel zoeter zijn je liefkozingen dan de wijn. (4:9-10)

[lengte artikel 2014 woorden]


Trouwen met Christus
Het mystieke huwelijk

Claudia Hoekx

In de oudheid is de hieros gamos vooral een magische aangelegenheid in de tempel. Steeds meer wordt dit huwelijk verinnerlijkt: het huwelijk tussen Christus (de bruidegom) en de ziel (de bruid). Dat is mystiek.

In de spirituele literatuur is de term “mystiek huwelijk” een allesbehalve eenduidig begrip. Daar waar men bij het aardse huwelijk zich alles letterlijk levendig kan voorstellen, is dit bij het mystieke huwelijk een stuk lastiger. Het onderwerp heeft weliswaar schilders zoals Hans Memling geïnspireerd, maar laat ook op dat gebied een grote verscheidenheid aan interpretatie zien. Gaat het bij een aards huwelijk in christelijke context in principe om een verbond tussen twee volwassen personen, in een zeventiende eeuwse prent van Gerard Edelinck zien we hoe Catharina van Alexandrië in haar mystieke huwelijk met het Christuskind trouwt; deze schuift haar een ring om haar middelvinger. Het mystieke huwelijk laat vooral zien dat er sprake is van een verbond tussen de individuele mens en Christus.

Dit is niet in alle tijden de opvatting van de betekenis van het mystieke huwelijk. Volgens Jelsma en Brinkman (2006, p. 137) gebruiken Bijbelse profeten de metafoor van het huwelijk vooral om de vertrouwensrelatie tussen God en het volk aan te duiden. Het betreft dan bijvoorbeeld het huwelijk, de liefde Gods zoals bezongen in het Hooglied. In het oude testament bijvoorbeeld wordt er gesproken van een verbond tussen Jaweh en Israël. Dat is iets anders dan te spreken over een huwelijk tussen mens en Christus. In eerste instantie gaat het om een vertrouwensrelatie tussen God en het volk dat niet geschonden kan worden. Via het huwelijksverbond hoedt God de mens waarmee voorkomen wordt dat de mens zich verloren waant. In de Bijbel, Jesaja 62:5 wordt gezegd:

[lengte artikel 2345 woorden]

Zoals een jongeman een meisje huwt, zo zal Hij die u opbouwt, u huwen. En zoals de bruidegom blij is met zijn bruid, zo zal uw God blij zijn met u.


De coniunctio tussen Sol en Luna
Een alchemistisch huwelijk

Jacob Slavenburg

Bij hieros gamos denken wij vaak aan een geestelijk huwelijk. De alchemisten dachten ook aan het huwelijk tussen (al)chemische stoffen. Omdat de geest nu eenmaal (ook) in de materie zit.
De bewierookte Engelse kunsthistorica Frances Yates (1899-1981) begint haar fascinerende boek over de verlichting van het rozenkruis met de beschrijving van een schitterende bruiloft tussen de Engelse prinses Elisabeth (1596-1662) en de Duitse keurvorst Frederik V (1596-1632), een kleinzoon van Willem van Oranje. Dit sprookjeshuwelijk in 1613 is betekenisvol om verschillende redenen. Allereerst om de politieke betekenis: Engeland verbindt zich met Duitsland. Maar vooral ook in cultureel opzicht.

Voorspel
Prinses Elizabeths vader, James I, was in 1603 de legendarische Engelse koningin Elizabeth opgevolgd. Deze bijzondere vrouw was de grondlegster van de zogenaamde Elizabethiaanse Renaissance, een ongekende bloeitijd, met talenten als William Shakespeare (1564-1616), Francis Bacon (1561-1626) en de legendarische humanist, filosoof, wiskundige, geograaf, astroloog en magiër John Dee (1527-1608).

John Dee, adviseur van hare majesteit Elizabeth, werkte tijdelijk ook aan het hof van keizer Rudolf II in Praag. Deze keizer interesseerde zich buitengewoon voor wetenschap en esoterie en omringde zich met astronomen, alchemisten en filosofen als Johannes Kepler (1571-1630), Tycho Brahe (1546-1601), Michael Maier (1568-1622) en Giordano Bruno (1548-1600). Rudolf II voerde als eerste vorst, in zijn koninkrijk Bohemen, algemene godsdienstvrijheid in. Dat zette kwaad bloed bij zijn Habsburgse familie en de vooruitstrevende keizer/koning werd zonder pardon uit zijn ambt gezet. De teleurgestelde Bohemers kozen als opvolger van hun geliefde koning de tolerante Duitse keurvorst Frederik V. Samen met zijn lieftallige echtgenote Elizabeth trekt deze Oranjetelg naar Praag.

Zijn regering is van korte duur. De Habsburgse Ferdinand II rukt met zijn troepen op naar Praag en verslaat de “winterkoning” Frederik. Met Elizabeth begeeft de ambtloze keurvorst zich naar Den Haag om daar in ballingschap te sterven. Uit het brandende Praag vlucht ook Comenius (1592-1670), de erudiete pansofist, naar Polen om later in Amsterdam neer te strijken. Een en ander speelt zich in dezelfde tijd af dat in de Duitse landen een geschrift verschijnt onder de fascinerende titel De Alchemische Bruiloft van Christian Rozenkruis. De schrijver is Johann Valentin Andreae (1586-1654), bewonderaar van John Dee. Op de cover van zijn werk over de alchemische bruiloft, zeker geïnspireerd door het sprookjeshuwelijk van Frederik en Elizabeth, prijkt de Monas hieroglyphica van de magiër Dee.

[lengte artikel 2224 woorden]


Open jezelf voor de oude tempelwijsheid
De hieros gamos in de Westerse Mysterie Traditie

Ina Cüsters-van Bergen

In de magische rituelen van de Hermetic Order of the Temple of Starlight wordt veel gewerkt met de metaforen en de beelden van de hieros gamos. Hoe gaat dat in zijn werk?

Voor het begin van de tijd, toen de hemel nog niet benoemd was, toen de aarde nog geen naam had en Apsu hemel en aarde nog niet verwekt had. Toen Chaos – Tiamat – de moeder van beiden was: hun zoete en zoute wateren waren vermengd. Er waren nog geen velden, geen moerassen, er waren nog geen goden, niemand droeg nog een naam en er werden nog geen bestemmingen uitgedeeld. Toen werden de goden gecreëerd midden in de hemel.

Lahmu en Lahumu, eeuwen van tijdloze tijd gingen voorbij, omdat tijd nog niet gemaakt was. Het duurde een eeuwigheid voordat Anshar en Kisar geboren werden; tijdloze tijd verstreek en de grenzen van de hemel en de aarde verwekte hun kinderen; Anu en Anatu, Anshar en Anu, en Nudimmud: overvloedige wijsheid, buitengewoon sterk en zonder rivaal. Zo werden de grote goden geschapen.

Bovenstaande geparafraseerde citaten komen uit de Enumah Elish. De Enumah Elish is de oudste bekende versie van Genesis. De Sumerische tekst werd gevonden in de bibliotheek van Assurbanipal in Nineve. Het verhaal staat beschreven op zeven kleitabletten die vertellen over de schepping van de wereld door de god Marduk.

Ik wil je graag meenemen op een zoektocht naar de magische betekenis en toepassing van de hieros gamos. Stap binnen in het oeroude verhaal van de Enumah Elish en loop met mij mee. Ik gids je via de oorsprong. Op onze wandeling door de Enumah Elish wijs ik je aan waarom wij er op die manier naar kijken en zo leid ik je naar de moderne toepassingen van de hieros gamos.

[lengte artikel: 2772 woorden]


Serie: Moderne Hindoe-Filosofie [1]

Wanneer wij het in het Westen hebben over hindoe-filosofie grijpen we haast vanzelf terug op de oude geschriften als de Veda’s en de Upanishaden. Maar hoe staat het eigenlijk met de hindoe-filosofie anno 2012. Bikram Blalbahadoersing gaat op zoek. In dit eerste artikel komen de mythen over de Indiase filosofie aan de orde.

Geen route naar zelfrealistie
Mythen over de Indiase filosofie

Bikram Blalbahadoersing

Het Indische verzet tegen het kolonialisme leidde tot een “over de top” herwaardering van de antieke hindoe geschriften. Ook daar is weer tegen geprotesteerd door onder meer de filosoof Daya Krishna.

Vele dingen die afkomstig zijn uit India lijken als vanzelfsprekend spiritueel, zo ook de Indiase filosofie. Dit komt doordat India vanaf de jaren zestig voor het Westen de vindplaats van spiritualiteit bij uitstek is. In die periode werd Maharishi Mahesh yogi wereldberoemd als de goeroe van de Beatles, Sai Baba begon een grotere aanhang te ontwikkelen onder westerlingen, Krishnamurty reisde de wereld rond om lezingen te geven over spiritualiteit en op talloze plaatsen in westerse landen werd yoga geïntroduceerd als een mystieke weg naar het diepere zelf. In de decennia erna is het beeld van India als vindplaats voor spiritualiteit continu bevestigd en het land is nog steeds grootleverancier van belangrijke spirituele leraren, zoals Deepak Chopra (weliswaar woonachtig in de VS, maar put uit de Indiase traditie), Shri Shri Ravi Shankar, Moeder Amma, Moeder Meera en de Oneness Blessing van Amma en Bhagvan. Deze indrukwekkende reeks van spirituele grootheden en de daarbij behorende culturele context geven dus aan veel wat afkomstig is uit India een spirituele kleur. In dit artikel onderzoeken we in hoeverre het klopt dat de Indiase filosofie spiritueel is.

[lengte artikel: 2224 woorden]’

En ja, als je over John Dee begint, moet ik meteen denken aan de nieuwste cd van Damon Albarn (zanger van Blur en The Gorillaz en allerlei andere projecten), in mei uitgekomen, ‘Dr Dee’ getiteld, een soort mini-operaatje volledig gewijd aan deze John Dee en in juni in Londen ook uitgevoerd; een soloproject dat een buitenbeentje vormt tussen alles wat Albarn tot nu toe heeft ondernomen. Maar terug naar Bres. Want tot slot is er deze ‘Vooruitblik’:

‘De oude gnostiek is razend populair sinds de vondst van de Nag Hammadi Codex in 1948 en de Nederlandse vertaling in 1994 door Slavenburg & Glaudemans. Maar wat is nu precies het aantrekkelijke van de gnostiek?

Dopen in de naam van Seth
“Ik geloof in twee goden”

John van Schaik

Gnosis en gnostiek
Allereerst moeten we duidelijk maken wat gnostiek nu precies is. Dat is niet zo eenvoudig omdat in de (populaire) literatuur de begrippen “gnostiek” en “gnosis” door elkaar heen worden gebruikt. “Gnosis” betekent bovenzinnelijk inzicht en dat is van alle tijden en alle religies. Gnosis is een kenweg. “Gnostiek” is een specifieke uitkomst van de gnosis. De weg van de gnosis kan tot vele soorten van inzichten leiden die historisch en cultureel zijn bepaald. De gnosis van het hindoeïsme – de verschillende vormen van tantra – is een andere gnosis dan de gnostiek. De gnosis van de antroposofie is een andere dan die van de katharen. De antroposofie leert de kruisdood en opstanding terwijl de gnostiek dat afwijst (dit wordt formeel docetisme genoemd). Ook in de Nag Hammadi Codex (NHC) zelf vinden we verschillende soorten gnosis: de Griekse gnosis van het hermetisme, christelijke gnosis met kruisdood en opstanding én christelijke gnostiek zonder kruisdood en opstanding. Nogal een verschil. De gezamenlijke noemer van de NHC is dus gnosis, slechts een deel daarvan is christelijke gnostiek. Dat wordt vaak over het hoofd gezien wanneer men het heeft over “gnosis, een alternatief christendom”.

[lengte artikel 1637 woorden]’