Onyx

‘In eigener Sache’ schreef vandaag Michael Mentzel van ‘Themen der Zeit’ het volgende, dat mutatis mutandis net zo goed voor deze weblog kan gelden:

‘Liebe treue Leserinnen und Leser von TdZ,

seit nunmehr sieben Jahren ist Themen der Zeit online und hat in dieser Zeit so manches berichtet aus der großen weiten, aber auch der kleinen, uns direkt umgebenden Welt. Wir haben gegen die Borniertheit von Waldorfkritkern wie auch gegen seltsame Entwicklungen in der Anthroszene berichtet; haben dabei den Versuch unternommen, unserem Anspruch auf Wahrhaftigkeit und Unabhängigkeit immer einen adäquaten Ausdruck zu verleihen. Man hat uns abgemahnt, uns als Lügner, Antisemiten, linke Socken und rechte Anthroposophen beleidigt, verunglimpft und beschimpft. Sei es drum.

Bewegt haben wir uns in einem überschaubaren Rahmen. Wir sind zwar da, aber verglichen mit manchen Lautsprechern der Anthro-Szene sind wir wohl eher eine Flüstertüte, die manchmal vielleicht gerade noch das nahe Umfeld erreicht. Gleichwohl haben wir überall in der weiten Welt treue Leser, die sehr regelmäßig lesen, was wir hier so schreiben. An dieser Stelle ein großer Dank den Autoren, die uns mit Beiträgen unterstützen!

Viele andere Angebote, Blogs und Webseiten, die sich in den vergangenen sieben Jahren im Netz getummelt gaben, sind inzwischen verwaist oder – durchaus zum Bedauern der Szene – in die “ewigen Jagdgründe” eingegangen. Andere sind dazugekommen, und nicht zu vergessen, haben Facebook und Twitter dafür gesorgt, dass sich neue und ganz andere Konstellationen und Möglichkeiten der Kommunikation aufgetan haben. Ob diese Entwicklung kontinuierlich so weitergeht, ist aus unserer Sicht zumindest fraglich. Trotzdem: Viele der Zugriffe auf unserer Seite kommen inzwischen über die neuen sozialen Netzwerke.

Mancher wird sich angesichts dieser weitschweifigen Einleitung fragen, ob hier vielleicht der nächste Ausstieg aus dem Anthro-Medien-Karussell vorbereitet wird und mancher mag sich – vielleicht – insgeheim oder auch ganz offen darauf freuen. Weit gefehlt: Wir wollen nur einmal darauf aufmerksam machen, dass alles das aus freien Stücken, absolut unabhängig und ohne finanzielle Unterstützung von außen möglich war. Lediglich 3 oder 4 – bezahlte – Werbebanner sorgen dafür, dass der Provider nicht auch noch aus der eigenen Tasche bezahlt werden muss. Fazit: Überschaubare Erlöse.

Und nein, es handelt sich nicht um einen adventlich-weihnachtlichen Spendenaufruf! Dieser Text möge allen treuen LeserInnen nur einmal ohne jeden Hintergedanken darüber informieren, dass wir uns über Ihre/Deine/Eure treue Begleitung seit nunmehr sieben Jahren sehr freuen und hoffen, dass es uns noch ein Weile – trotz der wenigen Zeit, die wir derzeit haben – gelingen möge, hin und wieder einige kleine Beiträge zur Information oder Kommentierung zu leisten.

Wir wünschen Ihnen, Euch und uns eine schöne und friedvolle Adventszeit!’

Zelfs zo’n banner heeft ‘Antroposofie in de pers’ niet. Maar daar staat tegenover dat er niets betaald hoeft te worden om van Google’s Blogger gebruik te maken. En aan de zeven jaar zijn we hier ook nog niet; zelfs nog niet aan de vijf jaar. Maar de bezoekersaantallen mogen er zijn. Om die weer eens tevoorschijn te halen, nadat ik dat op 27 juni in ‘Pageviews’ voor het laatst had gedaan:

Visits
Total: 262,507
Average Per Day: 164
Average Visit Length: 1:38
Last Hour: 7
Today: 126
This Week: 1,150

Pageviews
Total: 405,474
Average Per Visit: 222
Average Visit Length: 1.4
Last Hour: 8
Today: 156
This Week: 1,554

Wat het ‘Totaal aantal pageviews vanaf juni 2009’ betreft, zoals onderaan apart vermeld, dat zijn er 312.501. Respectabele score maar weer, zou ik zeggen. Vanmiddag meldde het Architectenweb ‘Onix wint Vredeman de Vries Prijs’:

‘De Michaëlschool in Leeuwarden, ontworpen door architectenbureau Onix, heeft de Vredeman de Vries Prijs voor Architectuur 2012 gewonnen. De jury koos unaniem voor het ontwerp van architect Allart Vogelsang.

Vogelsang ontwierp de Michaëlschool in opdracht van Stichting Vrije Scholen Athena uit Deventer. De jury waardeert de “kruisbestuiving tussen opdrachtgever en ontwerper”. De architect toont met zijn ontwerp respect voor de onderwijsvisie van de Vrije School, de opdrachtgever heeft de ontwerper de ruimte gegeven voor een interpretatie van de vormentaal, zo meldt het rapport.

Voorbeeldfunctie

Volgens de jury heeft de school met haar ruimtelijke en rijke interieur een voorbeeldfunctie. De jury noemt het een voorbeeld van hoe met een klein budget en een slimme architect toch een meerwaarde kan worden gecreëerd.

Dankzij een sobere gevelbekleding oogt het gebouw terughoudend. Het interieur daarentegen is bijzondere verrassend, aldus de jury. Geen van de acht lokalen is hetzelfde. Ook vinden de juryleden de relatie tussen binnen en buiten goed uitgewerkt, waardoor het ontwerp aansluit bij de antroposofische visie van de school.

Jaarlijkse prijs

Gedeputeerde Jannewietske de Vries reikte de prijs zaterdag 1 december uit in het Woudagemaal in Lemmer. Het Groningse bureau Onix ontving samen met de opdrachtgever een cheque van 5000 euro en een oorkonde. Het is de zevende keer dat de provincie Friesland de jaarlijkse Vredeman de Vries Prijs weggaf.

De architectuurprijs gaat naar het resultaat van een geslaagde samenwerking tussen opdrachtgever en ontwerper. Het ontwerpproces, de toegevoegde waarde en de relevantie voor de samenleving staan daarbij centraal. De prijs gaat om het jaar naar architectuur of naar vormgeving.

De jury voor de prijstoekenning in 2012 bestond uit Rob Hendriks, architect; Cilly Jansen, architectuurhistoricus; Jurgen van der Ploeg, architect; Olof van der Wal, stedenbouwkundige en Enno Zuidema, stedenbouwkundige. Zij selecteerden eenentwintig projecten op grond van vooraf vastgestelde criteria.

Publieksprijs

Naast de juryprijs was er ook nog de Leeuwarden Courant Publieksprijs. Deze ging naar de uitbreiding van de woning Fioringras Leeuwarden van VNL-architecten uit Grou (projectarchitecten Robert Landstra en Teunis Vonk).

Een expositie van het winnende ontwerp, de nominaties en de andere geselecteerde ontwerpen is de komende tijd te zien in het Provinciehuis te Leeuwarden.’

Meer vrijeschoolnieuws vinden we bij de Vrijeschool Kennemerland, die onder ‘Actueel’ behalve de Nieuwsbrief nummer 4 van eind november 2012 ook het Fusiebericht 5 plaatste. De vorige nam ik op in ‘Prijsvraag’ op 2 november. Dit keer staat er te lezen in ‘Stichting Vrijescholen Ithaka i.o. Fusiebericht 5 van 21 november 2012’:

‘Dit fusiebericht is bestemd voor bestuurders, leraren en ouders van kinderen op de vrijescholen (PO) in Alkmaar, Bergen, Oudorp, Haarlem, Hillegom, Hoofddorp, Hoorn, Purmerend en Zaandam.

Start Stichting Vrijescholen Ithaka

Zes besturen van negen vrijescholen in Noord- en Zuid-Holland hebben het voorgenomen besluit genomen om per 1 januari 2013 bestuurlijk met elkaar te fuseren. Dit betekent dat de basisscholen in Alkmaar, Bergen, Oudorp, Haarlem-Noord (Vrije School Kennemerland en de dependance Vrije School Kleverpark), Hillegom, Hoofddorp, Hoorn, Purmerend en Zaandam samen de nieuwe Stichting Vrijescholen Ithaka gaan vormen.

Motieven
Het belangrijkste motief voor de fusie is de wens om het vrijeschoolonderwijs te continueren en te professionaliseren. Kort samengevat betekent de fusie:
– Van “lekenbestuur” naar professioneel bestuur;
– Uitwisseling van kennis, kunde en inspiratie;
– Gedeelde scholing en begeleiding;
– Efficiëntere en goedkopere bedrijfsvoering;
– Minder kwetsbaar zijn.
Bij het opstellen van het fusiedocument is steeds gekeken naar de menselijke maat en het behoud van de identiteit van de individuele vrijeschool.

Haarlem-Zuid
Gezien de financiële situatie van de Rudolf Steinerschool in Haarlem-Zuid en het nog niet afgeronde proces van draagvlak voor de fusie in het team hebben de bestuursvertegenwoordigers besloten om de Rudolf Steinerschool meer tijd te geven zich verder te ontwikkelen. Dit betekent dat de overdrachtsfusie van deze school aan Stichting Vrijescholen Ithaka later plaatsvindt. Bij voorkeur per 1 augustus 2013 en anders per 1 januari 2014.

Voorts is besloten Haarlem-Zuid vanaf 1 januari 2013 wel volwaardig mee te laten draaien binnen Stichting Vrijescholen Ithaka. Over de vormgeving daarvan zijn duidelijke afspraken met het bestuur van Haarlem-Zuid gemaakt.

Fusiedocument is klaar

Vijf werkgroepen en veel feedbackgevers werkten mee aan de totstandkoming van het fusiedocument dat op 6 november is vastgesteld. De stuurgroep beschouwt dit eerste gezamenlijke product van Stichting Vrijescholen Ithaka i.o. dan ook met enige trots.

Het fusiedocument bestaat uit vijf delen en bevat de:
– aanloop tot de fusie;
– motieven, doelstellingen en de te nemen besluiten;
– beschrijving van de organisatie en werkwijze van Ithaka;
– Fusie-effectrapportage;
– concept-overdrachtsakte.
Op 9 november is dit document aan de bestuurders en directeuren van de scholen gestuurd die straks Stichting Vrijescholen Ithaka gaan vormen.

Besluitvormingsfase

De besluitvormingsfase loopt van 9 november tot en met 14 december. Aan het begin van deze fase namen de bestuurders een voorgenomen besluit over de fusie. Direct daarna vroegen ze hun (gemeenschappelijke) medezeggenschapsraad om instemming met de fusie. Uiterlijk 14 december nemen de bestuurders een definitief besluit. De bestuurders die dan tot de fusie besluiten, zullen de overdrachtsakte op 18 december ondertekenen.

(G)MR-besluitvorming

De GMR (gemeenschappelijke medezeggenschapsraad) van Alkmaar, Bergen en Oudorp en de MR-en (medezeggenschapsraden) van de overige fusiescholen hebben zich verenigd in het zogenaamde MR-platform. Deze groep, die je kunt zien als de voorloper van een nog te vormen GMR, is de afgelopen paar maanden regelmatig bijeengeweest. Tijdens de verschillende bijeenkomsten werd informatie uitgewisseld en werden de verschillende gezichtspunten aangaande de fusie en het proces bediscussieerd. Het MR-platform heeft vanuit een kritische houding haar visie regelmatig gedeeld met de bestuurders, de directeuren en de stuurgroepleden. Doordat tevens twee MR-platform leden zitting hebben in de stuurgroep participeert het MR-platform in de sturing en de invulling van de fusie en het fusieproces. Inmiddels hebben de verschillende schoolbesturen een voorgenomen besluit genomen over deelname aan de fusie.

Vraag om instemming (G)MR
Zoals wettelijk is voorgeschreven liggen de voorgenomen besluiten inmiddels ter instemming bij de verschillende MR-en en de GMR in het geval van Alkmaar, Bergen en Oudorp. Ten laatste op 13 december aanstaande dienen de (G)MR-en hun besluit kenbaar te maken. De basis voor zo’n besluit is het fusiedocument waarin de details van de fusie staan omschreven. Door de eerder genoemde participatie hebben ook de (G)MR-en hierop invloed gehad. Bij die besluitvorming worden de belangen van personeel en ouders meegenomen. Een complex proces waarmee de (G)MR-en door hun betrokkenheid in het fusietraject eigenlijk al maanden bezig zijn.

Vorming GMR Ithaka
Wanneer na een positief besluit van de (G)MR-en ook de besturen een positief definitief besluit nemen zal het MR-platform begin januari overgaan tot de vorming van een GMR waarin van elke fusieschool een ouderlid en een personeelslid zal zijn vertegenwoordigd. De GMR gaat zich dan buigen over bovenschoolse zaken en de eerste stap die zal worden genomen is de bekrachtiging van een GMR-reglement. De huidige MR-en blijven gewoon bestaan en houden zich bezig net als nu met de schoolspecifieke zaken.
Bart Wolles, namens het MR platform

Uit het directeurenoverleg

Het is onder de directeuren van een aantal Noord-Hollandse vrijescholen al jaren gebruikelijk om maandelijks bij elkaar te komen om onderwijskundige zaken en ontwikkelingen op de verschillende scholen te bespreken en vorm te geven. Het waren ook met name de directeuren die zich vorig jaar met elkaar afvroegen of de tijd niet rijp was om de vrijescholen in Noord-Holland met elkaar te verenigen onder één bestuur, om daarmee een steviger basis te creëren voor de toekomst.

Bezoek Athena
Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden gingen een aantal van ons een dag op bezoek bij Athena; een stichting voor Vrijeschool onderwijs in het oosten van het land. Wij spraken daar met de bestuurder van de stichting, Geert Looyschelder, met stafmedewerkers en een directeur om hun ervaringen te vernemen.

Vorming Ithaka
Na deze dag was de ambitie om de fusie door te zetten echt een feit en gingen wij allen met onze huidige bestuurders om tafel. Ruim een jaar later staan wij aan de vooravond van een bijzonder moment; wij hebben vorige week onze (G)MR-en gevraagd in te stemmen met de fusie en bereiden ons voor op de laatste stappen die genomen moeten worden. In het laatste directeurenoverleg van 12 november bespraken wij de gezamenlijke financiën, onze personele situaties, de statuten van het fusiedocument en onze identiteit. Wij kijken allemaal vol verwachting uit naar de nieuwe bestuurder en naar onze Stichting Vrijescholen Ithaka en wensen met elkaar dat alle scholen optimaal zullen profiteren van deze bijzondere verbinding in Noord- en Zuid-Holland.

Barbara de Beer, Dick Bruin, Hans Haverkamp, Dorian Hendriks, Gert Hilbolling, Francien Kleemans, Maartje Syrier, Peter Valstar en Lia Visser.’

Vandaag staat ook de Nieuwsbrief 23 van de Stichting Rudolf Steiner Vertalingen online. Daaruit neem ik een toepasselijk artikel van Christof Wiechert over, ‘Antroposofie en vrijeschoolonderwijs’:

‘Bovenbouwleerlingen weten gewoonlijk heel precies wie een “echte” vrijeschoolleraar is en wie niet. Zij hebben daar een fijn gevoel voor. Ook ouders weten, vooral wanneer zij oud-vrijeschoolouders zijn, wanneer iemand niet, of niet meer, een “echte” vrijeschoolleraar is. Vrijescholen bevinden zich vaak in omstandigheden waarbij velen zich afvragen of “het er nog is”: is het nog echte opvoedkunst die we brengen of die we aan onze kinderen ervaren, of niet meer?

De vraag kan ook zo gesteld worden: is de antroposofie op de achtergrond nog aanwezig? En wat houdt dit dan in? Rudolf Steiner benadrukte het typerende van de antroposofische menskunde – zoals hij deze voor de vrijeschool beschreef – als het leggen van een relatie tussen twee werelden. Tussen de aardse mens en de geestelijk-morele wereld. Tussen de direct aangesproken mens en de geestelijke realiteit achter de dagelijkse. Leven wij nu, in 2012, in ons dagelijkse leven werkelijk met de idee van deze twee realiteiten? Leeft die in ons? Ervaren wij ons als een burger van twee werelden, of voelen wij ons ten minste zo?

Donderende oneindigheid

Steiner noemde antroposofie een weg tot inzicht waarop het geestelijke in de mens naar het geestelijke in het heelal kan worden geleid. Maar beleven wij dat heelal ook als iets geestelijks? Het is de vraag hoe wij eigenlijk zijn gesocialiseerd. Is voor ons de aanblik van de sterrenhemel een waarneming zoals alle andere? Of wordt ons gevoel erdoor aangesproken? Een gevoel van verhevenheid, van wijdte, van een bijna klinkende en donderende oneindigheid van de ruimte. De sterren, de beelden, wekken die de indruk een blik op onze bakermat te bieden? Zien wij het geheim?

We kijken naar een winterse hemelnacht. Deze is volkomen helder, machtige tekens trekken langzaam voorbij. Of – zoals voorjaar 2012 aan de zuidelijke avondhemel te zien was – een schuin op zijn rug liggende maansikkel, fijn getekend, en daarboven een fonkelende Venus en in rechte lijn daar weer boven een stralende Jupiter. Ook als ik niet veel van sterrenkunde weet, word ik toch geraakt door deze aanblik.

Wat bewerkstelligt dit bij mij? Is wat ik hier beleef uitdrukking, wekroep, aanwijzing van iets onbevattelijk groots, van een geestelijk zijn? Ik vind dat dit beslissende vragen zijn. Velen zijn tegenwoordig zo gesocialiseerd dat hun blik niet meer naar de hemel gaat, en wanneer dit wel gebeurt, zegt die niets. In de relatie tussen mens en wereld valt het vaak stil, blijft het stom.

Sierlijk schrijven

Dit geldt natuurlijk niet alleen voor de blik op de sterrenhemel. Het kan voor elke waarneming gelden. Ook zoals wij naar kinderen of leerlingen kijken. Zie ik alleen deze kleine mens en valt hij vanuit dit oogpunt samen met zijn naam? En weet ik meteen zijn zwakke en sterke kanten? Of biedt mijn blikveld meer? Wekt dit een gevoel in mij?

Dit kind: ja, ik ken het, het wekt in mij een zekere warmte als ik het op het schoolplein zie spelen, als ik zie hoe het probeert sierlijk te schrijven, als ik mij zijn stem voorstel. Iets van het kind is in mij. Het heeft iets van dragen, niet alleen bekijken. Eigenlijk mag ik alleen naar een kind – een peuter of een scholier – kijken als ik in mij iets activeer. Je kunt dat noemen: “ik laat het toe” of “het wekt mijn interesse zoals het nu speelt, want zijn spel vormt een heel kleine openbaring van zijn wezen”. Maar het is ook al mogelijk wanneer je alleen zijn handschrift bekijkt, of een handwerk dat hij heeft gemaakt.

Of ik ben alleen op communicatie gericht. Verder blijft mijn innerlijk stom, kleur- en toonloos. Je zou niemand willen aandoen zo te moeten zijn.

Diverse dimensies ervaren

In de tijd dat ik vrijescholen kon bezoeken in Taiwan, India, China en Afrika viel mij op met welk elan en gemak de leraressen daar vrijeschoolonderwijs boden, hoe zij zich de vaardigheden eigen maakten, het hoe van de opvoedkunst. Wanneer ik bedacht welke opleiding zij hiervoor hadden genoten, was mij dat aanvankelijk een groot raadsel. Maar zoals Steiner formuleert: “In ieder mens sluimeren vermogens die hem in staat stellen zich inzicht te verwerven in hogere werelden.” In deze openingszin uit De weg tot inzicht in hogere werelden ligt waarschijnlijk de sleutel. Ieder mens kan leren iets te beleven bij de aanblik van de sterrenhemel. Een kenmerk van die hogere wereld is ook dat hij niet eendimensionaal is, maar meerdimensionaal. Ieder mens kan zich ontwikkelen tot meerdimensionaal ervaren.

Misschien mogen we daarom ook zeggen dat ieder kind dat wordt opgevoed, iedere scholier die onderwijst geniet, recht heeft op leerkrachten die meerdimensionaal ervaren, want dit is het meest verwant aan hun eigen natuur. Dat geeft een unieke stemming aan het onderwijs, die bewust kan worden gecreëerd. Op dit punt komt het zichzelf ter hand nemen aan de orde. De leraar neemt niet alleen de leerlingen, maar ook zichzelf bij de hand en leidt allen op nieuwe wegen. Al in dit stadium zit het verschil in het feit wie de persoon van de leerkracht zelf is en bovendien met welk gevoel deze leerkracht voor een groep kinderen of leerlingen treedt. Dat is een opdracht voor de leerkracht zelf.

Bijzondere stemming

Als men de menskunde van Steiner in de pedagogische praktijk wil realiseren, dan is in ieder geval deze stemming noodzakelijk, waardoor men altijd, waar ook ter wereld en onder welke omstandigheden ook, een vrijeschool herkent. Laten we dit een onderscheidend kenmerk noemen, een bijzonder soort stemming. Nu is bekend dat velen de vrijeschool willen vanwege deze bijzondere stemming, zowel ouders als collega’s. Men voelt zich erbij thuis, het is er minder “hard” als in andere onderwijssituaties en men kan “zichzelf zijn”. Men vindt dit belangrijk en neemt daarvoor minder salaris op de koop toe. Ouders daarentegen zijn tevreden omdat zij aan hun kinderen merken dat dit onderwijs hen goed doet.

Het is echter een kenmerk, maar niet de basis van de school. Blijft men bij deze stemming, dan kan die vervolgens ook in haar tegendeel omslaan. Dan ontstaan sociale problemen, controverses over de opgaven en de ontwikkelingsrichting van de organisatie. Stemming is niet wat draagt, zij behoeft zelf een fundament.

Het is een fenomeen waar veel scholen mee te maken hebben. Als daar financiële problemen bijkomen en een merkbare concurrentie van andere scholen, dan raakt de school in zwaar weer. Zij vaart zonder zeil en stuur op de golven van de dagelijkse zorgen. Als een schip echter zelf geen vaart heeft en door de golven snijdt, dan wordt elke golf een probleem, een uitdaging. Je kunt met een school niet op windstilte hopen, de zeilen moeten gehesen!

Christof Wiechert

Christof Wiechert schreef het nawoord bij Opvoedkunst. Methodisch-didactische aanwijzingen, dat najaar 2011 verschenen is.’

Graag ook nog even aandacht voor dit boek van Wolfgang G. Vögele, waarvan gisteren een recensie verscheen door Peter Augustin bij News Network Anthroposophy Limited (NNA), ‘Ich will nicht verehrt, ich will verstanden werden!’:

‘Pünktlich zur Frankfurter Buchmesse ist ein neues Buch von NNA-Autor Wolfgang G. Vögele zu Rudolf Steiner erschienen. Diesmal hat Vögele, dessen Band “Der andere Steiner” bereits mehrere Auflagen erfahren hat und zum Standardwerk für den “Fremdblick” seiner Zeitgenossen auf den Begründer der Anthroposophie avanciert ist, Anekdoten rund um Steiner herausgegeben. Peter Augustin hat sich das Buch Sie Mensch von einem Menschen! – Rudolf Steiner in Anekdoten – für NNA angesehen. 

Ein fast lächelnder Rudolf Steiner ist auf dem Cover des Büchleins abgebildet. Es ist eine der wenigen Fotografien, auf der Steiner nicht – typisch für seine Zeit – mit ernstem Gesicht dargestellt wird. Dreht man das Buch um, liest man ein kleines Bonmot, das Lust auf mehr macht: “Unterwegs am Dornacher Hügel hielt Steiner plötzlich – und erklärte seinem Begleiter: ‘Ich muss doch die Steinchen aus meinem Schuh heraustun, sonst hinkt morgen ganz Dornach’”.

Diese beiden ersten Eindrücke werden zumindest durch einen Teil des Buches bestätigt. Viele Anekdoten machen den Leser mit einem humorvollen, feinfühligen und selbstironischen Steiner bekannt, der über den anthroposophischen Habitus, vor allem aber auch über sich selbst lachen kann. Der Leser lernt einen begnadeten Witze-Erzähler kennen. Steiner stellt sich keineswegs als unfehlbar dar, gibt eigene Unzulänglichkeiten wie beispielsweise Zerstreutheit freimütig zu. In vielen Anekdoten wird er als “Macher” erlebt, der nicht “abgehoben” ist, sondern mit beiden Beinen auf dem Boden steht. Köstlich und teilweise skurril sind die Schilderungen rund um das Thema Essen und Ernährung.

Das Buch zeigt aber auch ein gerüttelt Maß an Verzweiflung bei dem Begründer der Anthroposophie. Diese Verzweiflung packt Steiner nicht etwa bei den vielen Anfeindungen von außen, sondern bei der Auseinandersetzung mit den Anthroposophen selbst. Manchmal rettet ihn sein Humor: “Was wollen Sie, ich muss doch auch mit diesen Leuten auskommen”, antwortet Steiner, als ein junger Anthroposoph sich scherzend über andere Mitglieder beklagt. An anderer Stelle wird es ernster. Ein Zeitgenosse schildert eine kritische Situation bei einer Versammlung. Ein Mitglied will die unangenehme Stille durchbrechen und stammelt, dass “der Herr Doktor” doch von allen hochverehrt werde. “Da schoss schon Rudolf Steiner hoch und rief mit einer Stimme, die von Zorn, ja von Verzweiflung schwang: ‘Ich will nicht verehrt werden! Ich will verstanden werden!’”

Der vorliegende Band trägt zu einem besseren Verständnis des Menschen Rudolf Steiner bei. Hilfreich dabei ist, dass die Anekdoten nicht chronologisch, sondern thematisch geordnet sind. Der Herausgeber hat in 180 Seiten Taschenbuch nicht nur die bereits aus anderen Quellen bekannten Geschichten versammelt, sondern präsentiert auch bisher Unveröffentlichtes. Damit ist Wolfgang Vögele sein Vorhaben auch gelungen. Denn Ziel der Anekdotensammlung ist es, neben die breit gewürdigte Lebensleistung Steiners und die Popularität der “angewandten” Anthroposophie die Privatperson, den Menschen zu stellen. “Rudolf Steiner gehört nicht den Anthroposophen allein”, zitiert Vögele den Direktor des Wolfsburger Kunstmuseums Markus Brüderlin. Brüderlin ging bei der Eröffnung der großen Steiner-Ausstellungen aber noch weiter. Er sagte, dass er “Steiner vom Sockel herunterhelfen” wolle. Diesem Zweck dient auch das Buch. Denn wenn etwas deutlich wird durch die Berichte der Augen- und Ohrenzeugen, dann ist es die Gewissheit, dass Steiner auf keinen Sockel gestellt werden wollte.

Wolfgang G. Vögele (Hrsg.), Sie Mensch von einem Menschen! Rudolf Steiner in Anekdoten, Futurum Verlag 2012.’

Verschillende keren heb ik al aandacht besteed aan het jubileumcongres van de 75-jarige bd-vereniging voor biologisch-dynamische landbouw en voeding. Het laatst op 19 november in ‘Gestript’. Nu blijkt Stichting Demeter daar een uitgebreid verslag van op zijn website te hebben gezet, ‘Congres levende landbouwcultuur druk bezocht’:

‘Met bijna 300 deelnemers is het congres “Levende landbouwcultuur” ter gelegenheid van 75 jaar BD vereniging in de Rode Hoed druk bezocht. Een kleine inventarisatie van dagvoorzitter Bert van Ruitenbeek gaf aan dat er naast veel boeren mensen waren uit alle schakels van de keten en ook consumenten, onderzoekers, media etc. Veel diversiteit zoals past bij biodynamisch.

Fotoalbum jubileumcongres door Dick Boschloo
Meer foto’s? Kijk ook naar het fotoalbum van het Biojournaal

De centrale vraag over de relevantie van BD landbouw in onze tijd werd op verschillende manieren beantwoord. Bert van Ruitenbeek (directeur stichting Demeter) gaf aan dat we de nog altijd valide uitgangspunten naar de huidige tijd moeten vertalen om nieuwe groepen te interesseren voor een holistisch landbouwconcept waarbij “het toevoegen van vitaliteit” in alle schakels van het proces centraal staat.

Volkert Engelsman directeur Eosta gaf aan dat in het huidige gepolariseerde debat de juiste vragen ontbreken. Met wat voor voedsel willen we mensen voeden? Met veel vlees? Met producten die industrieel gekweekt en bewerkt zijn en tot tal van welvaartsziekten leiden? Volgens hem staat een gezond bodemleven centraal en hij gaf aan hoe Eosta met eigentijdse marketing ook jongeren het bewustzijn wil aanreiken van het belang van een gezond bodemleven als basis voor gezond voedsel. Dagelijks verliezen we wereldwijd honderden voetbalvelden aan vruchtbare grond door overbemesting, zo gaan we de mensheid niet voeden, aldus Volkert.

Emeritus professor Eric Goewie ging in op de verschillende landbouwconcepten en gaf aan dat BD landbouw wel degelijk een wetenschappelijke grondslag heeft. Op heel veel punten scoort BD landbouw hoog en is het de aanjager van vernieuwing. BD landbouw gaat uit van levenskrachten die we niet kunnen waarnemen, omdat de ervaring leert dat planten in de levende natuur zich altijd anders manifesteren dan in het laboratorium. Het leven is geen optelsom van stofjes. Volgens Goewie reduceert Wageningen planten tot zakjes mineralen, en dieren tot stekbare organismen, terwijl voor de samenleving ook ecologie, smaak en dierenwelzijn tellen. Zie hier voor artikel Trouw. Lezing Eric Goewie

Machteld Huber van het Louis Bolk Instituut gaf aan dat gezondheid en ziekte vooral met balansen te maken heeft. Er zijn interessante aanwijzingen dat met name het gebruik van biodynamische zuivel tot minder allergien leidt en dat moeders die deze zuivel gebruiken meer gezonde vetzuren in hun borstvoeding aan hun kinderen doorgeven. Ook het zogenaamde “kippenonderzoek” waarin het imuumssyteem van kippen onder de loep werd genomen zorgde voor een alerter imuumsysteem van kippen die bio of biodynamisch voedsel hadden gekregen vergeleken met gangbaar voer. Er is echter heel weinig geld beschikbaar voor onderzoek op dit gebied.

Na de workshops ging de foumdiscussie met Erik Does van Ekoplaza, Merle Koomans van Odin/Estafette en de jonge BD boeren Krispijn van den Dries en Michiel Vos vooral over afzet en prijzen. Er kwam naar voren dat boeren en handel zich meer in elkaar moeten verdiepen om te zorgen voor de juiste ontwikkelingstrajecten om te komen tot hoge kwaliteit en betrouwbare leveranties. Transparantie en zichtbaarheid werden ook een paar keer genoemd als voorwaarden om een ‘juiste’ prijs te kunnen krijgen voor de producten.

In het “feestblok” ter gelegenheid van 75 jaar BD Vereniging schetste Ellen Winkel, auteur van het boek “De aarde zal weer vruchtbaar zijn” aan de hand van vragen van Luc Ambagts de kracht van de pioniers uit de sector. Zeker ook in de moeilijke oorlogsjaren toen antroposofie verboden was door de nazi’s. Albert de Vries ging in zijn feestrede ook in op die eigenheid van veel BD boeren.

In de avondsessie was Dick Veerman van Foodlog de voorzitter. Hij gaf aan dat het eigenlijk normaal zou moeten zijn dat je werkt en rekening houdt met de onzichtbare levenskrachten die ons omringen. De zogenaamde harde wetenschap is immers ook veel minder rationeel als vaak geschetst.

Kees Zoeteman gaf in zijn toespraak aan dat BD boeren eigenlijk “magiërs” zijn die het materiele en geestelijke moeten verbinden en zorgen voor gezonde voeding met behoud van bodemvruchtbaarheid en diversiteit. Hij schetste de invloeden van met name de kosmos op de landbouw en het leven op aarde en ons aller opdracht om als bewuste mensen aan een leefbare aarde te werken. Zoetman is hoogleraar duurzaamheid in Tiburg, voorzitter van de COGEM en was voorheen o.a. hoge ambtenaar bij het toenmalige VROM en is ook directeur geweest van het RIVM. Hij schreef ook boeken over de aarde als levend organisme.

Zoeteman gaf als opdracht ook mee dat we meer met onze ervaringskennis naar buiten moeten treden, zeker wat betreft bodemvruchtbaarheid en biodiversiteit en dat we wel degelijk de wereld kunnen voeden met een kleinschaliger, regionaler en veel holistischer manier van landbouw. Ons verhaal is te onbekend. De lobby richting politiek en media moet worden opgevoerd. Lezing Kees Zoeteman en Powerpoint lezing Kees Zoeteman

Slotspreker was biodynamische boer Jan Schrijver van de Lepelaar. Hij beschreef de werkwijze van de bd boer als een fijnzinnige landbouw, ook de titel van het boek wat op 28 november wordt gepresenteerd. Hij hekelde de hijgerigheid en kortzichtigheid van de politiek en vroeg meer aandacht voor de relatie tussen goed voedsel en onze volksgezondheid. Ook gaf hij aan dat wat hem betreft alle landbouwsubsidies gestopt mogen worden omdat juist de grootschalige en intensieve landbouwsystemen hiermee worden bevoordeeld. Jan brak vooral een lans voor het mooie vak van de boer, het belang van diepgaande kennis van de biologie, de ontwikkeling die hij nog dagelijks doormaakt vanuit het opbouwen van kennis en ervaring en het grote belang om deze kennis en evaring over te dragen op een volgende generatie. Zijn enthousiaste betoog als praktijkman werd met veel enthousiasme onthaald.’

Op de website van Biojournaal verscheen naar aanleiding van dit laatste op 30 oktober het bericht ‘BD-boer Jan Schrijver houdt intensieve landbouw spiegel voor. Boek “Op weg naar een fijnzinnige landbouw” gepubliceerd’:

‘“Preventief denken door boeren levert uiteindelijk besparingen op in de gezondheidszorg”, aldus Jan Schrijver van akker- en tuinbouwbedrijf De Lepelaar uit het Noord-Hollandse Sint Maarten. Bij het 40-jarig jubileum van zijn biologisch-dynamische bedrijf presenteert Schrijver het boek “Op weg naar een fijnzinnige landbouw”, dat hij op woensdag 28 november in het Provinciehuis in Haarlem overhandigd heeft aan Jaap Bond, Gedeputeerde Landbouw en Landelijk Gebied van Noord-Holland.

De agrarisch ondernemer maakte samen met medeauteur John van der Rest een reis langs deskundigen als Herman Wijffels en anderen op het gebied van bodem, economie en gezondheid. Jan Schrijver ontdekte dat hij een boodschap ter verrijking in handen heeft voor de gangbare landbouw.

Jan Schrijver: “In mijn visie begint onze gezondheid bij de vruchtbaarheid van de bodem waarop onze groenten en granen groeien. Gezonde, volwaardige voeding kan alleen worden voortgebracht door boeren die samenwerken met de levensprocessen in de natuur. Dezelfde natuur waar wij als mensen onlosmakelijk mee zijn verbonden. Ik werk aan een vitale bodem en omgeving. Waar ook wormen, bijen en lepelaars voldoende voeding vinden. Die vitaliteit zie ik op gangbare akkers al jaren afnemen. De bodem raakt uitgeput na decennia overexploitatie en geseling van het bodemleven met kunstmest en chemische gewasbeschermingsmiddelen.”

“De grote opbrengsten aan goedkoop voedsel die deze technologische benadering oplevert, lijken steeds minder voedingswaarde te bevatten. Dat komt onze gezondheid niet ten goede. Voorkomen dat de uiteindelijke rekening via de zorgkosten wordt gepresenteerd, vraagt om een omslag in het denken over landbouw en voeding. Van bestrijden en opjagen naar preventief denken en verrijkend verzorgen.”

“Op weg naar een fijnzinnige landbouw” schetst een levensvatbaar alternatief. Het boek roept boeren, wetenschappers, consumenten en overheid op tot een vruchtbare, dier- en mensvriendelijke landbouw.

Voor meer informatie: www.delepelaar.com’

Als laatste vandaag een berichtje dat ik op Facebook vond bij weekblad ‹Das Goetheanum›:

‘Arbeit am Ersten Medizinerkurs – Am 16. und 17. November erarbeiteten Michaela Glöckler und Peter Selg am Goetheanum den ersten Medizinerkurs (GA 312).

Dabei wurde der Gang durch die 20 Vorträge, die Kraft der Tafelbilder und auch die Not der Zeit präsent. Peter Selg brachte die zu Anfang des Kurses an Rudolf Steiner gestellten Fragen in einen größeren Zusammenhang. Wurde von Rudolf Steiner am Ostersonntag 1920 die Psychoanalyse mit ihrer Berechtigung zur Diagnosefindung und weniger als Heilmethode angeführt, so erweist sich dies nun als Fragenbeantwortung. Betrachten wir den weiteren Bogen jenes 16. Vortrages, in dem Heilwirkungen der Massage sowie gesundheitsfördernde Aspekte der Erziehung anklingen, wird exemplarisch ersichtlich, dass Steiner nicht überwiegend Fragen beantwortete, sondern als Initiationswissenschaftler ausarbeitete, was aus der geistigen Welt zu den Menschen wollte. Weitere Tore öffneten sich, als Michaela Glöckler anhand kosmischer und im menschlichen Leben begründeter Rhythmen hineinforschte in Rudolf Steiners programmatische Frage im 1. Vortrag, ob Heilung überhaupt möglich und zu denken sei. Beschenkt und impulsiert reise ich fort aus Dornach, erfreut, dass die Hochschule für Freie Geisteswissenschaft wirkt: Mit konkreter, sachlich versierter Arbeit an von Rudolf Steiner gegebenen Kursen.

Juliane Erdmann-Brendel, Uni Witten-Herdecke’

Je moet tegenwoordig bijna helemaal op Facebook zijn voor het laatste antroposofische nieuws...

.