Stormlopen

De Vereniging van vrijescholen kondigt sinds gisteren op haar website een nieuwe Michaëlconferentie aan. De vorige ligt nog vers in ons geheugen (ik berichtte er voor het laatst over op 11 maart in ‘Brandpunt’). Nu staat er prominent op de website:

‘AANKONDIGING – MichaëlConferentie 2009 – Dancing the Bridges, het ideaal in de werkelijkheid

De Vereniging van vrijescholen – in samenwerking met Hogeschool Helicon en de Begeleidingsdienst voor vrijescholen – nodigt u van harte uit om op de MichaëlConferentie 2009 bij te dragen aan het realiseren van onze pedagogische idealen in de werkelijkheid door ze te spiegelen aan de maatschappij in het algemeen en de behoeften van de mens in ontwikkeling – of het kind – van vandaag. Let op snelle inschrijvers krijgen korting! Lees meer...’

Klik je op die link, krijg je het volgende verhaal (dat hetzelfde blijkt te zijn als in de genoemde folder):

‘MICHAËL CONFERENTIE ’09
Inschrijving start op 15 juli 2009 – informatie op de website wordt regelmatig aangevuld.
Download de folder (A4 – PDF) | Download de poster (A3 – PDF)

Inschrijven met korting
Om zo optimaal mogelijk te kunnen organiseren hebben we zo vroeg mogelijk inzicht van het aantal deelnemers nodig. Omdat dat inzicht te verkrijgen nodigen wij u uit om gebruik te maken van onze kortingsactie: zo helpen we elkaar. Schrijft u vóór 20 juli 2009 in dan krijgt u € 10,- korting per deelnemer. Schrijft u vóór 5 september 2008 in dan krijgt u € 7,- korting per deelnemer. Bijzondere korting op aanvraag. Te denken valt aan kortingen voor studenten, peuterspeelzalen en andere kleine organisaties met weinig financiële ruimte. De exacte prijs van de conferentie treft u op 15 juli op onze site.

Dancing the Bridges – Het ideaal in de werkelijkheid
15 oktober 2009 | NIJMEGEN

Ons opvoedingsideaal – het ondersteunen van een gezonde ontwikkeling, gebaseerd op inzicht in de mens – heeft een grote kracht en betekenis voor het vrijeschoolonderwijs. We brengen dit opvoedingsideaal dagelijks in de praktijk voor kinderen van 0-18 jaar. Tegelijkertijd is het een opgave om dit ideaal en de dagelijkse werkelijkheid met elkaar te verbinden. Hoe worden in deze realiteit aan ons handelen de idealen zichtbaar? Een brug vormt de kunst en het kunstzinnig proces, want daar krijgt het idee zijn vorm in de werkelijkheid. Hoe slaan wij onze brug? Wat zijn de pijlers?

De samenleving vraagt steeds meer om explicitering van onze uitgangspunten. Er wordt gevraagd om bewuste reflectie, om verantwoording, om onderzoek van de pedagoog. Onderzoek in eigen werk, het kunnen ingaan op sociaal-emotionele en gezondheidsvraagstukken van leerlingen, kan een stevige bijdrage leveren aan de eigen professionalisering van de opvoeder en onderwijsgevende.

Welke vragen leven er in de samenleving, wat zijn de verschijnselen en wat is ons bewuste antwoord daarop?

Het paradigma van de drie opvoedingsprincipes: de wereld is goed, de wereld is mooi, de wereld is waar; zijn die nog van deze tijd? Kunnen we van daaruit werken of verliezen we dan het zicht op de werkelijkheid?

Dr. Jost Schieren, van de lerarenopleiding van de Universiteit Paderborn en de Alanus Hochschule te Alfter bij Bonn zal het spanningsveld tussen idealen en werkelijkheid verhelderen om te zorgen dat de deelnemers aan de conferentie de ruimte ertussen verder kunnen verkennen. Kernbegrippen voor het definiëren van deze ruimte zullen zijn: goedheid, schoonheid en waarheid – in hun samenhang. (...)

Over de titel
De titel van de conferentie is ontleend aan de redes die Christopher Clouder (directeur van de European Council for Steiner Waldorf Education - ECSWE) in 2003 en 2009 voor de Vereniging van vrijescholen gaf. Hij beschrijft de pedagoog als iemand die de kunst verstaat de ruimte tussen ideaal en werkelijkheid te gebruiken. De pedagoog slaat bruggen, luchtig en humorvol. Die kunst noemt hij Dancing the Bridges.

Over het programma
Het thema zal aan het begin van de dag ingeleid worden door verschillende sprekers. Waaronder ook professor Gert Biesta van de University of Stirling (www.gertbiesta.com). Er is uitgebreid tijd voor ontmoeting en uitwisseling. We zullen uitwisselen in werk- en discussiegroepen. De opbrengsten zullen we met elkaar delen. Uiteraard is er tijd om op adem te komen, bij de koffie, tijdens de lunch, door samenzang, met euritmie, door leerling-presentaties en een aantal verassende intermezzo’s.

Informatie en aanmelden
De Conferentie wordt gehouden in Nijmegen. Informatie over het volledige programma, de sprekers, route, inschrijving, enzovoort, treft u op de site van de Vereniging van vrijescholen: www.vrijescholen.nl. Deze informatie wijzigt wekelijks. De inschrijving zal op 15 juli aanstaande starten.’

Dat klinkt mooi. Nu is het de vraag of deze conferentie hetzelfde lot beschoren zal zijn als de Internationale Conferentie Social & Emotional Education op 12 en 13 juni. Die werd op 30 maart als volgt aangekondigd:

‘In samenspraak met de Stichtse Vrije School is de internationale dag ter gelegenheid van de UNESCO’s Teachersday vastgesteld. De dag is gepland op zaterdag 13 juni.
Het evenement begint op vrijdag 12 juni in de namiddag. Gaarne de agenda vrijmaken/-houden.

De voorbereidingsgroep is als volgt: Danielle van Dijk en Gijs Roeters van Lennep namens de Stichtse Vrije School. Gert Hilbolling en Leo Stronks namens de Vereniging van vrijescholen.

Het thema zal “Social and Emotional education” zijn. Dit thema wordt nog verder uitgewerkt en zal ingeleid worden door Christopher Clouder – directeur bureau European Council for Steiner Waldorf Education – op vrijdagavond.
Voor meer informatie over de conferentie en aanmelden klik hier.’

Klik je op die link, lees je dit:

‘LET OP! Het programma is gewijzigd.
Toegang is thans gratis. Deelnemers die zich eerder inschreven en betaalden, ontvangen hun geld terug. Download folder gewijzigd programma.’

En dit:

‘Omdat de aanmeldingen achterblijven voor de tweedaagse conferentie op 12 en 13 juni heeft de organisatie de opzet voor de zaterdag aangepast.’

In de folder staat:

‘De toegang is gratis. Aanmelden is gewenst, maar niet noodzakelijk. Kijk op www.vrijscholen.nl.

Vrijdag 12 juni van 19.30 tot 22.00 uur (GRATIS TOEGANG)
Social & Emotional Education, lezing Christopher Clouder – directeur bureau European Council for Steiner Waldorf Education (ECSWE). Met euritmie & koormuziek

Zaterdag 13 juni 2009 van 9.00 tot 13.00 uur
(GRATIS DEELNAME, lunch inbegrepen)’

Op de website staat zelfs vermeld:

‘Maximum aantal deelnemers 400 (bij grote belangstelling wordt u op een wachtlijst gezet)’

Maar dat zal wel overdreven zijn. Op de website lees ik niets over hoe deze conferentie verlopen is, des te meer over de voorbereidingen. Bijvoorbeeld over de aanleiding:

‘De Internationale Conferentie wordt jaarlijks georganiseerd op de school waar de Michaëlonderscheiding is uitgereikt. De Michaëlonderscheiding is in 2008 ingesteld door de Vereniging van vrijescholen en wordt jaarlijks toegekend aan een vrijeschoolleraar of pedagoog voor het jonge kind. Met de toekenning wordt stilgestaan bij de inzet die pedagogen leveren, hun perspectief op het kind en hun bijdrage aan de maatschappij. Het eerbewijs wordt ieder jaar op de MichaëlConferentie uitgereikt en is onlosmakelijk verbonden aan UNESCO’s World Teachers’ Day. Dit jaar wordt de conferentie op de Stichtse Vrije School te Zeist georganiseerd, omdat Sven Boogert, leraar en lid van de dagelijkse leiding van deze school voor voortgezet vrijeschoolonderwijs, de Michaëlonderscheiding 2008 in ontvangst mocht nemen.’

Maar ook meer bijzonderheden over de geplande inhoud:

‘De vrijdagavondlezing van Christopher Clouder blijft zoals gepland: “Social emotional education, holistic approach to childhood and education”. Aanvang 19.30 uur.

Christopher Clouder plaatst de grote kracht van het vrijeschoolonderwijs in een breed internationaal perspectief.

Sociaal-emotionele ontwikkeling lijkt inmiddels een vanzelfsprekendheid in onze westerse cultuur. Welke betekenis heeft deze ontwikkeling in het perspectief van het vrijeschoolonderwijs? Vanuit zijn internationale ervaring zal Clouder ook de waarde van Europese ontwikkelingen op dit gebied onder de aandacht brengen. Een blik op de toekomst? (...)

De Zaterdagbijeenkomst
In de voorbereidingsbijeenkomst met de werkgroepleiders groeide het enthousiasme voor de kansen van het thema: sociaal emotionele ontwikkeling. Samenwerking tussen onder- en bovenbouwleerkrachten leidt tot een verdiept inzicht in het werken met de leerling in een doorlopende leerlijn. De kracht die schuilt in het twaalfjarig leerplan wordt zichtbaar. Ook de spiegeling in de ontwikkeling en de ondersteuning hiervan in het vrijeschoolleerplan vraagt om specifieke aandacht.

In de voorbereiding op dit thema blijkt opnieuw de enorme ervaring in de scholen. Leerkrachten deelden enthousiast ervaringen. Wat kunnen we er uit leren? Welke thema's kunnen we er aan koppelen? Welke maatschappelijke betrokkenheid wordt hierin zichtbaar? Hoe verklaren we dit uit het onderwijsconcept dat ons zo lief is? Wat kan het vrijeschoolonderwijs hierin betekenen voor de ontwikkeling van het onderwijs in het algemeen? Duidelijk werd ook dat de thematiek om nadere uitwerking vraagt.

In aansluiting op de lezing van Christopher Clouder gebruiken we de zaterdag voor verdere uitwerking van de thema’s die op vrijdag zijn aangereikt. Er ontstaat op deze manier een vrije ruimte en een open gesprek. De thema’s en aanwijzingen zullen we gebruiken op de MichaëlConferentie 2009.’

Nou, dat klopt in ieder geval. Nu maar hopen dat het bij de aanmeldingen voor deze Michaëlconferentie wel storm zal lopen.

Nu heb ik voor vandaag nog iets extra’s, over een ander onderwerp, namelijk biologisch-dynamische landbouw. Op zaterdag 30 mei heb ik in ‘Licenties’ en in ‘Demeter-helden’ twee keer een uitvoerig verhaal van Rienk ter Braake opgenomen, overgenomen van de nieuwspagina op de Demeter-website, omdat zijn bijdragen zo helder en inzichtelijk waren, én goed geschreven. Wat er bij Demeter gaande was, meldde ik eerder, op 28 april, in ‘Richtlijnen’. Nu staat er momenteel weer zo’n ‘keigoed’ verslag van Rienk ter Braake op de website, en weer neem ik dat maar al te graag over. Voor wie niet een pdf-document wil downloaden, maar liever van het scherm leest, komt hier ‘Jaarvergadering Demeter Internationaal’:

‘Ieder jaar komen de zestien Demeter-organisaties bij elkaar om uit te wisselen, besluiten te nemen en collega's te ontmoeten. Dit jaar in Luxemburg. Rienk was erbij als vertegenwoordiger van Stichting Demeter en maakte een verslag. Lees verder>>’

‘Jaarvergadering Demeter Internationaal in Luxemburg

Het is druk geweest op kantoor tijdens de weken voorafgaand aan de jaarlijkse bijeenkomst met Demeter Internationaal. Joke, Merle en Jorien komen er gelukkig steeds beter in en pakken een boel werk over. Veel tijd om de vergadering voor te bereiden was er niet. De middag en avond van tevoren orden ik alle papieren. En dat is toch gauw een hele ordner vol. Gelukkig zit ik na tien jaar Demeter-certificering aardig in de materie. En gelukkig is de bijeenkomst dit jaar in Luxemburg. Vier uur ongeveer rechtdoor over een bijna lege snelweg. En dat is met mooie muziek in de auto ook een hele prima voorbereiding.

Aankomen
Een probleemloze reis met af en toe wat regen. De aankomst in het hotel is gewoon zoals een aankomst in veel hotels. De kamers zijn prima en lijken veel op kamers in een hotel. Dit keer zal ik de kamer delen met Andrey Khodus uit Rusland. Ik heb hem één keer eerder ontmoet op de BioFach. Al regent het inmiddels flink, ik ga lekker hardlopen om goed aan te komen en mijn lijf weer los te maken. Het geeft mij altijd veel voldoening om na het hardlopen, lekker moe weer “thuis” te komen. Aan het begin van de avond zullen de deelnemers aan de jaarvergadering elkaar ontmoeten om gezamenlijk te eten. Dan wordt de groep in de lobby langzaam groter. Erg leuk om de groep Demeter-vertegenwoordigers van over de hele wereld weer te ontmoeten. Echt fijne mensen. Gelukkig ook nieuwe gezichten. Dit jaar zijn er meer jonge collega’s dan de afgelopen jaren. En dat hebben we nodig ook! Leuk om te merken hoe snel en gemakkelijk we weer met elkaar in gesprek zijn. Dat geldt trouwens net zozeer voor de nieuwen. Dit jaar zijn er voor het eerst vertegenwoordigers uit Rusland, Griekenland en de Dominicaanse Republiek. Er zijn nieuwe vertegenwoordigers uit Oostenrijk, Zweden en Polen. Dat iedereen elkaar kan verstaan mag wel een wonder heten. De overeengekomen voertaal is Engels. Veel gesprekken gaan ook in het Duits. Er zijn ook mensen die steeds weer verbazing wekken. Alexandre Harkaly uit Brazilië blijkt niet alleen vloeiend Portugees, Spaans, Frans, Engels, Duits en Italiaans te spreken, maar ook wat Nederlands.

Excursies
Als je dan toch een vergadering van drie dagen hebt met drie-en-twintig nationaliteiten van over de hele wereld, dan kunnen er net zo goed twee dagen excursies aan vast geplakt. Het gastland proeven en ervaren wat er in andere landen rond Demeter speelt. Tussendoor en tijdens de busritten wordt van alles besproken. Er worden allianties gesmeed, visies en ervaringen uitgewisseld en er wordt flink gelobbyd voor bepaalde, gevoelige normvoorstellen.

We brengen een bezoek aan de grootste supermarktketen in Luxemburg, Cactus. Ze hebben een ruim assortiment biologische producten. Ook zijn er veel Demeter-producten te vinden. Änder Schanck, de grondlegger van de Demeter-beweging in Luxemburg, heeft daar veel in betekend. Daarna gaan we naar twee Demeter-bedrijven. Eerst naar de Schank-haff. Jawel, van Änder en zijn broer Jos. Een groot bedrijf van 116 ha met melkkoeien, varkens, leghennen, akkerbouw en groenteteelt, een boerderijwinkel, melkverwerking, een bakkerij, een moestuin en bijen. De bedrijfsgebouwen liggen midden in een dorpje, waar je “je kont niet kunt keren”. Alles op elkaar gepakt. Gelukkig heeft Jos een bedrijf erbij kunnen trekken waar machines gestald kunnen worden. Daar worden de koeien in de zomer geweid en gemolken.

Onderweg naar de volgende boerderij komen we langs een windmolenpark. Änder heeft 25% van de aandelen van dit milieuvriendelijke energieproject. Het volgende Demeter-bedrijf ligt in België. Al direct over de grens wordt het verschil met Luxemburg duidelijk. België is veel armer. De huizen staan er minder florissant bij en de wegen zijn minder goed onderhouden. Ook het bedrijf is duidelijk minder rijk. Een eenvoudig groenteteeltbedrijf, direct aan de rand van het dorp. Er worden groentepakketten en producten verkocht in het eigen winkeltje. Ze moeten het hebben van de directe verkoop. Voor de handel liggen ze te ver weg en zijn ze te kleinschalig. Opvallend is een groep beelden op sokkels, langs een weg over het bedrijf. Het zijn de planeten, in hun verhouding tot de zon, die als een boog om een brug ligt. Bij elk beeld van een planeet staat een beschrijving voor voorbijgangers.

Vlak voor het eten hebben we nog een kwartier om het bijen-educatieproject Hollenfels te bezoeken. De man die ons rondleidt krijgt het voor elkaar om in dat kwartier zoveel enthousiasme over te brengen voor Demeter-bijenhouderij, dat voor velen juist dit bezoek het hoogtepunt van de dag is. Ze zijn drie jaar geleden met de bijen omgeschakeld van biologisch naar Demeter. En er is een wereld voor ze opengegaan. Ze hebben ontdekt dat bijen voor hun broed heel gerichte temperatuurzones in stand houden. Op een halve graad nauwkeurig. De bijen uit het koelere gebied (32 graden) noemen ze de sportmannen. Sterk en met een hoge weerstand. Maar wat minder slim. Uit de warmere gebieden komen de intellectuelen. Meer bevattelijk voor ziekte, ze vliegen minder ver, maar zijn veeslimmer. Het volk stuurt in het type bij dat wordt uitgebroed, naar wat op bepaalde momenten nodig is. Ik heb geen verstand van bijen. Maar sta telkens weer verbaasd van wat er allemaal in en rond de bijenkasten speelt.

Aan het werk
We komen allemaal voor de vergadering. Er moeten besluiten worden genomen. Er wordt over meer politieke zaken gesproken. Welke richting gaan we op met de Demeter-certificering? Luxemburg is het gastland. Luxemburg is een rijk land. Met een hoog inkomen per bewoner en met een rijke historie. In het land wonen meer dan veertig procent buitenlanders. Arbeidsimmigranten en Europarlementariërs. De cultuurverschillen worden door de Luxemburgers ervaren als een verrijking. Niet als een bedreiging, zoals momenteel in Nederland en veel andere landen. De Luxemburger verbindt en dat blijkt ook in de besprekingen. Änder Schanck heeft iedereen al versteld doen staan over al zijn activiteiten. We vergaderen in Oikopolis. Een bedrijfsgebouw voor een coöperatieve groothandel met biologische en Demeter-producten. Een paar jaar geleden is een tweede pand gebouwd met een restaurant en een grote natuurvoedingswinkel, met behalve voeding ook boeken, kleding en verzorgingsproducten. Allemaal mede geïnitieerd door Änder. En als klap op de vuurpijl doet Änder de openingsspeech helemaal in het Engels. Het afgelopen jaar heeft hij met behulp van een cd in de auto zijn Engels bijgespijkerd.

Ik zal wat hoogtepunten van de vergadering aanstippen.

De principes
In werkgroepen zijn we kernwoorden gaan verzamelen om de principes van de bd-landbouw te benoemen. Aparte werkgroepen voor de landbouw en voor de verwerking. En wat blijkt? Wellicht te verwachten, maar leuk dat het er ook uitkomt: er zijn vooral overeenkomsten. Het gaat om levenskracht, ontwikkeling, samenhangen, spiritualiteit. Zowel voor de landbouw, als voor de verwerking. Het zijn beladen, soms wat uitgeleefde woorden. Maar wel de kern waar we voor staan. De International BioDynamic Association gaat op basis van de kernwoorden een voorstel doen voor de principes. Die zullen uitgangspunt zijn voor de Demeter-voorwaarden.

En dan komt de volgende stap. Wat voor instrumenten hebben we nodig om meer vanuit de principes te werken? En minder vanuit de gedetailleerde en soms knellende normen? De Mansveltscore? In Engeland, Polen, Duitsland, Luxemburg, Frankrijk en Nederland wordt geëxperimenteerd. Er komt steeds meer draagvlak voor.

De normen
Er zijn dit jaar veertig normwijzigingen in stemming gebracht. En daarnaast nog een aantal specifieke nationale ontheffingen. Drie volledig aangepaste of nieuwe documenten. En een lijst discussiepunten. De meeste normwijzigingen betreffen tekstuele verbeteringen of relatief kleine aanpassingen. Het Nederlandse voorstel om de verpakkingsnormen om te zetten naar richtlijnen met criteria is gelukkig aangenomen. Er is nu meer ruimte om individuele trajecten af te spreken om de verpakking over een langere periode te verbeteren op gebied van productkwaliteit en milieu. Verder is het nu mogelijk om van biologisch-dynamische melk zuigelingenvoeding te maken. De Europese regelgeving schrijft voor dat bepaalde kunstmatige vitamines en mineralen worden toegevoegd. Ook moeten bepaalde fracties van de melk worden geïsoleerd en toegevoegd of juist weggenomen. Dat kan nu allemaal onder het Demeter-keurmerk, voor zover het een wettelijke vereiste is.

In Nederland zijn we aardig thuis in de regelgeving. Een aantal punten waar wij vorig jaar tegen hebben gestemd, kwamen dit jaar weer op tafel. Omdat het toch niet helemaal werkt zoals gedacht. Het ontbreekt op sommige punten aan voldoende kennis, ervaring en overzicht om een goede afweging te maken. Stichting Demeter pleit al een paar jaar voor een professionele internationale Voorwaarden Commissie. Voorstellen vanuit de landen kunnen dan op een goede manier worden verwerkt. Ik hoop dat we op redelijke termijn zover komen! Nederland heeft twee nationale ontheffingen aangevraagd. Aanvullen van pluimveevoer met gangbare eiwitten. Dit vanwege eiwittekorten op legkippenbedrijven. En het mogen bijmengen van Demeter-melk-in-omschakeling. Dit vanwege een tekort aan Demeter-melk. Beide voorstellen zijn aangenomen. Discussies zijn gevoerd over contracten met handelaren, aanvullende Demeter-voorwaarden door de Verenigde Staten, het roeren van de preparaten en natuur op de Demeter-bedrijven.

Er is een nieuw document aangenomen met Demeter-voorwaarden voor cosmetica. Tot slot zijn nieuwe statuten en een reglement voor de Voorwaarden Commissie aangenomen.

Fair trade
Patrick Hohmann, directeur van BioRe, houdt een vurig betoog over eerlijke handel. De kous is niet af met een eerlijker prijs. Als je een arme man geld geeft, maak je hem een bedelaar. Geef je hem een klus en betaal je hem daarvoor, dan geef je naast geld ook waardigheid. En dat is veel belangrijker. Eerlijke handel draait om waardigheid. We kunnen niet alleen wat brengen aan projecten in derde wereldlanden. We kunnen en moeten er ook van leren. Wij kunnen geld en structuur brengen. Van Afrika kunnen we ritme leren. Ritme in je lijf, maar ook ritme in je werk en in de handel. Van India kunnen we acceptatie leren. Accepteren heeft een grote kracht. Patrick is failliet gegaan en heeft alles verloren. Hij is met niets opnieuw begonnen. Maar wel op een andere manier. Op een eerlijke manier. Accepterend, gebaseerd op ritme en gelijkwaardigheid en op basis van zijn eigen principes en structuur. Zijn biologische kleding ligt in alle Coop-supermarkten in Zwitserland voor concurrerende prijzen. De katoentelers werken biologisch-dynamisch, zonder Demeter-certificering. De hele lijn draait op gelijkwaardigheid.

Dat geeft te denken. Wat willen wij als certificeerders? De uitkomst van de discussie komt erop neer dat sociale en economische principes direct verbonden zijn met de algemeen geldende bd-principes waar we eerder mee aan het werk zijn geweest. En dat daar dan, net als in de landbouw en verwerking, andere instrumenten bijhoren dan normen en inspectie. Alweer die Mansveltscore? Toch wel een vent met visie die Jan Diek van Mansvelt!

Diverse zaken
En dan nog zo wat van die losse zaken. De International Certification Office heeft webbased certificerings software aangeschaft. Toch snel goed voor vijfentwintigduizend euro. Er is een voorstel gedaan om dit programma uit te bouwen met een instrument om alle adressen van alle Demeter-bedrijven te gaan verzamelen. Dat moest nog eens vijfentwintigduizend euro kosten. Nederland heeft inmiddels aardig wat ervaring met databases en zal een tegenvoorstel doen. Naar mijn idee kan het eenvoudiger en effectiever. En veel goedkoper. Iedereen is het erover eens dat het een belangrijk hulpmiddel zal zijn als Demeter-producten en Demeter-bedrijven in het buitenland beter te vinden zijn.

Weer naar huis
De dagen zijn omgevlogen. Het zijn lange dagen, maar ik heb me geen moment verveeld. Het programma liep van acht uur ’s morgens tot negen uur ’s avonds. Er is vergaderd met een enorme discipline. We zijn nooit langer dan tien minuten uitgelopen. En dat in een groep met veertig mensen. Na het programma wordt de dag nabesproken of de volgende dag voorbesproken. Er zijn nog tal van kleine extra vergaderingetjes. Ik ondersteun Eduardo uit Argentinië en Andrey uit Rusland in het opbouwen van een nationale Demeter-certificering. Als je elkaar dan treft neem je nog even wat door. Voor twaalf uur heb ik nooit in bed gelegen. Ik heb Andrey, mijn kamergenoot, wat beter leren kennen. De laatste avond besluiten we de volgende ochtend samen te gaan hardlopen. Om zes uur samen de heuvels in en dravend en dampend door de graanvelden met korenbloemen. Andrey is anderhalve kop kleiner dan ik. En ongeveer vierkant. Beresterk. Hij heeft vechtsporten gedaan, maar sport de laatste vijf jaar niet meer. Rookt inmiddels wel. Hij loopt zwaar, met een enorme kracht en doorzettingsvermogen. Hij heeft een harde leerschool gehad. Daar kan ik veel van leren. Volgend jaar, hebben we inmiddels per e-mail afgesproken, gaan we samen weer lopen.

Rienk ter Braake
29 juni 2009’