Levenseinde

Het Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie nr. 6 van december 2008 bevat het artikel “Zorg aan het levenseinde bij bewoners met dementie in antroposofische en reguliere verpleeghuizen. Een pilot studie”. Op de website van dit blad wordt aangegeven:

‘Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie bestrijkt het brede wetenschapsgebied van de gerontologie en geriatrie in al zijn facetten, met bijdragen uit de biologische, medische, psychologische en sociale wetenschappen. De geriatrie omvat de geneeskunde die specifiek gericht is op kwetsbare ouderen, en ondersteunende sociaal-geneeskundige activiteiten.’

Het bewuste artikel is geschreven door M.J.H.E. Gijsberts, J.T. van der Steen, M.T. Muller, L. Deliens. De onderzoekers zijn verbonden aan het EMGO Instituut, een partner van het VU medisch centrum te Amsterdam, de eerste twee auteurs zowel aan de afdeling Verpleeghuisgeneeskunde als Sociale Geneeskunde. De laatste, prof.dr. Deliens, is hoogleraar Publieke gezondheid en palliatieve zorg; hij neemt ook deel aan de onderzoeksgroep ‘Zorg rond het levenseinde’ aan de Vrije Universiteit Brussel. Op de website van EMGO komt hij naar voren als een van de twee promotoren van Marie-José Gijsberts (een van beide co-promotoren is dr. J. van der Steen). Het thema van haar proefschrift luidt: ‘Spiritual care at the end of life in nursing homes.’

Wat is het EMGO? Ik ontleen de volgende gegevens aan de website van deze organisatie:

‘Het EMGO instituut is één van vijf onderzoekinstituten van het VU Medisch Centrum in Amsterdam. Het werkveld van het EMGO instituut bestaat grotendeels uit het doen van onderzoek in de eerstelijnsgezondheidszorg (huisartsen praktijken) en de algehele volksgezondheid. Het betreft multidisciplinair toegepast onderzoek met een sterke nadruk op gezondheidsresultaten relevant voor individuen buiten het ziekenhuis. De focus van het onderzoek ligt voornamelijk op chronische ziekten en veroudering. (...)

Het dubbele doel van het EMGO instituut is om op criteria voor wetenschappelijke kwaliteit evenals op criteria voor sociale relevantie uit te blinken. Het EMGO instituut werkt intensief samen met vele nationale en internationale partners en is één van de oprichtende deelnemers van de Nederlandse Onderzoeksschool voor Eerstelijnszorg (CaRe).’

Over de eerstgenoemde onderzoeksauteur, Marie-José Gijsberts, vermeldt de Nieuwsbrief nr. 4 van 24 juni 1999 van het Kindertherapeuticum:

‘Marie José Gijsberts heeft haar opleiding tot kinderfysiotherapeut bijna afgerond en gaat na de zomer haar medicijnenstudie vervolgen. Ze woont inmiddels in Amsterdam. Hoewel we haar van harte steunen in deze beslissing, is het niet niks als een mede-initiatiefnemer vertrekt.’

Mede van haar hand is ook een brochure verschenen in de serie ‘Gezichtspunten’ van het Centrum Sociale Gezondheidszorg: ‘Antroposofische fysiotherapie’, door Marie-José Gijsberts, Bert van der Hart, Josée Hendriksma, Frank Sloot (Gezichtspunten nr. 23):

‘Iedere fysiotherapeut heeft een visie van waaruit hij mensen behandelt. De een ziet de zieke mens als een soort machine waarvan een onderdeel kapot is, de ander als een geheel van energiestromen bij wie de energieën niet in evenwicht zijn en weer een ander beschouwt hem als een ontregelde computer, waarvan de regelsystemen niet goed meer functioneren.

Deze uitgave is bedoeld om te laten zien vanuit welke visie er in de antroposofisch georiënteerde fysiotherapie wordt gekeken naar mensen met klachten en wat de consequenties van die visie voor de behandeling van de klachten zijn. Aan bod komen onder meer de ritmische massage, warmtebehandelingen, orgaanbehandelingen en de verschillende badtherapieën.’

In het jaardocument 2007 van Antroz (voorheen ‘Stichting Antroposofische Ouderenzorg’) komen we Marie-José Gijsberts weer tegen op blz. 22, in een passage over ‘Wetenschappelijk onderzoek’:

‘In 2007 werden de eerste resultaten bekend van een wetenschappelijk onderzoek door mevrouw M.J. Gijsberts, verpleeghuisarts te Amsterdam, over de zorg en het welbevinden van verpleeghuisbewoners met dementie in hun laatste drie levensmaanden. De antroposofische verpleeghuiszorg wordt daarin vergeleken met zogeheten reguliere verpleeghuiszorg. Het onderzoek mondt uit in een wetenschappelijke publicatie in 2008. De eerste resultaten van dit onderzoek zijn aanleiding om deel te nemen aan een groot prospectief onderzoek naar “Zorg voor verpleeghuisbewoners met dementie van begin tot eind”.’

De nieuwspagina op de website van Antroz maakte op 1 januari 2009 gewag van de publicatie van dit onderzoek, met een bericht onder de titel: ‘Zorg in de laatste levensfase: onderzoeksresultaten over het Leendert Meeshuis gepubliceerd’:

‘In het artikel wordt de uitkomst van een pilotstudie beschreven, waarin het levenseinde van bewoners met dementie in twee reguliere en in twee antroposofische verpleeghuizen – waaronder het Leendert Meeshuis – met elkaar vergeleken wordt.

De studie laat zien dat in verpleeghuizen met een antroposofische zorgvisie, bepaalde symptomen effectiever voorkómen worden, vooral tijdens de laatste drie maanden voor het sterven. De “itemscores” voor de aanwezigheid van doorligwonden, resp. angst waren significant beter. Ook alle andere gemiddelde itemscores waren, hoewel niet statistisch significant, hoger in absolute termen in de antroposofische verpleeghuizen.

Ook de lichamelijke, emotionele en spirituele toestand in de laatste week voor het sterven werd onderzocht. Opnieuw laat de symptoombelasting en het algemene welbevinden een significant hogere score zien bij het sterven van de antroposofische verpleeghuisbewoners.

De resultaten van deze pilotstudie ondersteunen onze visie op zorg in de laatste levensfase. Sterven is als overgang naar een andere vorm van leven in een geestelijke wereld, een persoonlijk afscheidsproces. Zorgverlening en behandeling, inclusief aanvullende therapieën, staan in Huize Valckenbosch en het Leendert Meeshuis ten dienste hiervan.’

In het Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie wordt de volgende samenvatting van het artikel gegeven:

‘Jaarlijks overlijden er in Nederland meer dan 20.000 mensen met dementie in het verpleeghuis en dit aantal stijgt nog steeds. Het is belangrijk dat verpleeghuizen goede levenseindezorg leveren voor deze patiënten, wat inhoudt lichamelijke, psychosociale en spirituele zorg. Alhoewel verpleeghuisartsen en ziekenverzorgenden worden opgeleid volgens dezelfde opleidingseisen, heeft de signatuur van een verpleeghuis mogelijk invloed op accenten in de geboden zorg aan het levenseinde. Wij vergeleken het levenseinde van bewoners met dementie in twee reguliere en twee antroposofische verpleeghuizen in een retrospectieve studie met de “End-or-Life in Dementia scales (EOLD)”. Dit is het meest specifieke instrument voor deze patiëntenpopulatie, en wordt als vragenlijst door familieleden ingevuld. Wij vonden geen verschil in gemiddelde “Satisfaction with care” scores tussen beide groepen: 32,4 (SD 4,3) respectievelijk 31,6 (SD 4,9). De antroposofische verpleeghuizen scoorden significant gunstiger op “Symptom Management” in de laatste drie levensmaanden: 32,9 (SD 7,5) respectievelijk 26,9 (SD 9,5) en “Comfort Assessment in Dying”: 34,0 (SD 3,9) respectievelijk 30,8 (SD 5,8). Ook was de score significant gunstiger op de subschaal “Welbevinden” tijdens het stervensproces: 7,7 (SD 1,2) respectievelijk 6,7 (SD 2,1).

Onze resultaten wijzen erop dat sterven met dementie in de antroposofische verpleeghuizen gunstiger verloopt. Er is nader prospectief onderzoek nodig naar de vraag met welke onderdelen van het zorgproces dit samenhangt, zoals besluitvorming in multidisciplinair overleg, familiegesprekken en aanvullende niet-medicamenteuze behandelingen.’