Honderd

Een feestje vandaag, vanwege de honderdste bijdrage aan dit weblog. Om dat te vieren, iets speciaals. Ik citeer een lang gedeelte uit het nawoord van Jelle van der Meulen bij ‘Gedichten, spreuken, meditaties’ van Rudolf Steiner (op blz. 169-173), dat handelt over de spreuken die Steiner geschreven heeft:

‘Steiner zag de mens als een wezen dat in zijn ziel tussen twee werkelijkheden leeft, een geestelijke en een materiële. Beide werkelijkheden hadden voor hem een objectief karakter. Zo concreet als wij in de materiële wereld een boom kunnen zien en aanraken, zo concreet kunnen wij in de geestelijke wereld kosmische krachten en wezens waarnemen en ontmoeten. In zijn ontwikkeling heeft de moderne mens zich echter van de geestelijke wereld losgemaakt en is zich meer en meer gaan oriënteren op het materiële leven. Daardoor verwierf hij weliswaar vrijheid en zelfstandigheid, maar hij verloor de band met de geestelijke wereld en werd ‘eenzaam’. Deze huidige fase in de ontwikkeling van de mensheid noemde Steiner die van de bewustzijnsziel: elk individu is zich bewust van zichzelf en heeft het gevoel een innerlijk eiland te zijn dat is omringd door een grote zee van raadsels. De mens is afgesnoerd van de geheimen van het leven, van de natuur, van de wereld van engelen en gestorvenen, kortom van alles wat niet met ogen te zien en met handen te pakken valt. De moderne mens voelt dat al die raadsels erom vragen te worden opgelost en hij ziet tegelijkertijd dat het op de materie gerichte bewustzijn in dat opzicht tekortschiet. Door een raadsel (een bloeiende plant, een ander mens, een mineraal) te wegen en te meten, beantwoord je lang niet alle vragen en leer je het onderzochte object niet wezenlijk kennen.

Wat is bedoeld met wezenlijk kennen en op welke manier kan het leven met een spreuk daartoe bijdragen? In zijn spreuken gaf Steiner bijvoorbeeld beschrijvingen van het wezen van de mens, niet in psychologische, sociale of biologische zin, maar in spirituele. Zijn beschrijvingen brengen het bewustzijn ertoe zich als het ware te verplaatsen van de gewone dagelijkse werkelijkheid naar een werkelijkheid waarin de mens iets van zichzelf ervaart wat onder ‘normale’ omstandigheden onbewust blijft. Dat kan te maken hebben met zijn relatie tot de ruimte om hem heen, tot de tijd, tot de seizoenen, tot de geestelijke wezens die achter de zintuiglijke verschijnselen schuil gaan. (...)

Dat wezenlijk kennen wordt in de westerse cultuur als iets onmogelijks gezien, als iets dat hooguit thuishoort in de sfeer van de metafysica of de theologie. Met de antroposofie wilde Steiner dat westerse dogma doorbreken en laten zien waarom en hoe het mogelijk is, voor elk mens, ongeacht afkomst, opleiding, geslacht, status of ras, een concrete en bewuste (en dus kennende) relatie te krijgen tot die verloren geestelijke wereld. Het uitgangspunt daarbij vormden zijn eigen geestelijke ervaringen, die hij vanaf zijn vroege jeugd had en die hij later systematisch onderzocht en uitbreidde. Pas relatief laat in zijn leven, rond zijn veertigste jaar, begon hij in het openbaar over die geestelijke ervaringen te spreken en te schrijven. (...)

Het tijdstip waarop Steiner spreuken begon te schrijven valt samen met het moment dat hij over zijn geestelijke ervaringen begon te spreken. Enkele jaren na zijn kennismaking met de theosofische kringen in Berlijn die oor hadden voor zijn geesteswetenschappelijke beschouwingen, nam Steiner de taak op zich om in het kader van de Theosofische Vereniging een Esoterische School op te zetten. De eerste spreuken die hij schreef, waren bedoeld voor de leerlingen van die school. Zijn eerste meer dichterlijke spreuk, het gedicht ‘Winterzonnewende’ uit 1906, is in een even veelzeggende omstandigheid ontstaan, namelijk tijdens openbare voordrachten, die hij in Berlijn begon te houden over de antroposofie. In die voordrachten, die hij daar tot 1918 jaarlijks hield voor een algemeen publiek, ging hij vooral in op algemene levensvragen en actuele maatschappelijke kwesties. Ook hier geldt dat de oorsprong ligt in een nieuwe situatie, namelijk in de omstandigheid dat hij voor een openbaar publiek over zijn geestelijke inzichten begon te spreken.

(...) Over het algemeen kan gezegd worden dat de meditatieve spreuken, vooral die uit de eerste tijd, streng van opbouw zijn. Zij bestaan altijd uit zeven regels, hebben een duidelijk metrische structuur en bevatten vaak beelden met een ondubbelzinnig karakter. In de regel is eenmalige lezing voldoende om structuur en betekenis ervan te doorzien. Ook is er veelal sprake van een direct herkenbaar perspectief: ofwel de spreuken staan in de ik-vorm, ofwel de ziel wordt (door een verborgen ‘ik‘, dat het ik van de gebruiker is) aangesproken in de jij-vorm. Van alle meditatieve spreuken kan gezegd worden dat zij de vorm hebben van een ‘innerlijke dialoog’: de gebruiker ervan ‘spreekt’ in de binnenwereld van zijn ziel met zichzelf of tot zichzelf. In zekere zin brengen de meditatiespreuken in het innerlijk van de gebruiker op een vanzelfsprekende manier een dubbel perspectief aan. Er is een ‘hoger ik’ dat de teksten spreekt tot een ‘lager ik‘; doordat het ‘lager ik’ zich overgeeft aan de inhoud en de vorm van de spreuk ontstaat een beoogd samenvloeien met het ‘hoger ik’.

In De weg tot inzicht in hogere werelden (1904/05), geschreven in de jaren waarin hij bezig was met de inrichting van de Esoterische School, zegt hij het volgende: ‘Wie zich door de meditatie verheft tot wat de mens met de geest verbindt, begint in zichzelf dat wat eeuwig in hem is, wat niet begrensd is door geboorte en dood, tot leven te wekken. Alleen zij die dat eeuwige niet zelf hebben beleefd, kunnen twijfelen aan het bestaan ervan. Meditatie is dus de weg die de mens ook tot het erkennen, het aanschouwen van zijn eeuwige, onvernietigbare wezenskern voert.’