Bedoeld is: antroposofie in de media. Maar ook: in de persbak van de wijngaard, met voeten getreden. Want antroposofie verwacht uitgewrongen te worden om tot haar werkelijke vrucht door te dringen. Deze weblog proeft de in de media verschijnende antroposofie op haar, veelal heerlijke, smaak, maar laat problemen en controverses niet onbesproken.

zondag 25 januari 2009

Zelfbewust

Sebastian Gronbach, redacteur bij het Duitse antroposofische maandblad Info3, is ook verantwoordelijk voor de Inmedia-Newsletter, die een keer per week verschijnt. Of vaker, wanneer dat nodig is, meldt de website van Info3, die deze dienst gratis aanbiedt. Officieel ‘Infodienst und Medienspiegel Anthroposophie – INMEDIA’ geheten, wordt het Duitstalige internet door Gronbach dagelijks onderzocht op artikelen, video’s en berichten over antroposofie en daarmee in verband staande zaken. Ruim zevenhonderd publieke organen worden bekeken, alle publieke zenders nagespeurd en de belangrijkste antroposofische firma’s staan in contact met Inmedia. Inmedia is volledig onafhankelijk van verenigingen, bedrijven of organisaties.

Op vrijdag 16 januari schreef Sebastian Gronbach op zijn eigen persoonlijke weblog, dat overigens bij de Duitse antroposofische internet-community geen hoog aanzien geniet, vanwege zijn pathetische stijl en sterke oriëntatie op onder anderen de omstreden Amerikaanse goeroe Andrew Cohen, een keer over zijn werk voor deze dienst:

‘Wanneer ik de nieuwsbrief van Inmedia samenstel, dan kijk ik natuurlijk naar wat er over Rudolf Steiner en antroposofie in de media wordt geschreven.

Vanzelfsprekend behoren ook het vrijeschoolonderwijs, de antroposofische geneeskunde of voeding hiertoe. Dan let ik er bij mijn rondgang door de media nog op, of er iets bijzonders over het onderwerp euritmie of over het Goetheanum is en na een paar tussenstops land ik bij een keur aan bedrijven, die in de publieke opinie en in het algemeen met antroposofie in verband worden gebracht. Daartoe behoren ondernemingen als Weleda, Wala/Dr. Hauschka, Demeter, de GLS Bank, maar tegenwoordig ook de universiteit Witten-Herdecke en het algemene ziekenhuis Witten-Herdecke.

Vandaag dacht ik bij mezelf: let er een keer niet op hoe deze ondernemingen door anderen met antroposofie in verband worden gebracht, maar kijk eens naar hoe zij zich zelf op hun websites met Rudolf Steiner en zijn impuls verbinden. Het volgende is slechts een kleine greep uit de grote familie van bedrijven in een antroposofische context – kent u nog meer voorbeelden?

Misschien ook degenen die op bijzondere wijze het exclusieve kenmerk van hun onderneming presenteren – of juist niet? Misschien schrijft u mij – maar natuurlijk ook wanneer ik iets bij de volgende bedrijven over het hoofd heb gezien.. De interessantste bijdragen publiceer ik graag.

Hier dus een eerste blik op de vraag: hoe presenteert een bedrijf de factor antroposofie?’

Vervolgens doet hij verslag van zijn bezoek aan de websites van Demeter, Wala, Weleda, algemeen ziekenhuis Witten-Herdecke, de Alanus Hochschule, de GLS-Bank, de universiteit Witten-Herdecke en tijdschrift Info3 zelf. Ik zou het eigenlijk allemaal moeten vertalen, maar dat is een beetje te veel werk; ik laat daarom nu alleen de Duitse tekst volgen:

‘DEMETER

Wer bei DEMETER auf die Webseite geht, erlebt Transparenz und Klarheit in Sachen Anthroposophie. Der erste Satz beginnt so: “Willkommen bei Demeter. Die Biologisch-Dynamische Wirtschaftsweise entwickelt seit über 80 Jahren eine lebendige Agrarkultur, die auf Impulse von Rudolf Steiner zurückgeht...”

Auch auf weiteren Seiten finden sich Hinweise – auf den Gründungsimpuls, aber, wichtiger noch, auch auf die heutige Verbindung zu dieser spirituellen Dimension des Produktes. So heißt es an anderer Stelle: “Die Grundlage des Demeter-Gedankens ist die Geisteswissenschaft Rudolf Steiners (1861-1925). Daraus stammen Idee und Methode der biologisch-dynamischen Landwirtschaft wie auch die anthroposophisch orientierte Ernährungslehre. Hier werden neben der herkömmlichen quantitativen Nährwertbetrachtung auch qualitative Dimensionen des Lebendigen, Seelischen und Geistigen einbezogen.”

WALA

Auch das Weltunternehmen WALA setzt sich offensiv und sympathisch mit Rudolf Steiner in Beziehung und eröffnet seine Webseite mit nichts weiter als dem Bild aus einer Produktpalette und dazu ein Zitat: “Was ist Leben? Studieren Sie Rhythmen. Rhythmus träg Leben.” Darunter der Urheber der Worte: Rudolf Steiner.

Auch im weiteren Verlauf der Internetpräsenz findet sich ausführliches und sehr interessantes Bild- und Textmaterial über die Geschichte dieses Unternehmens und seiner anthroposophischen Gründungsidee, der man sich fraglos bis heute verpflichtet fühlt. Nicht nur aus Tradition, sondern auch in Forschung und sozialer Ausrichtung zeigt Wala, dass Anthroposophie den Wert einer Marke steigert.

WELEDA

Glasklar und selbstbewusst auch die Hinweise bei WELEDA – bereits auf den zweiten Klick. Unter “Unternehmen” werben die Gmünder: “Zukunftsorientiert wie erfahren, modern und traditionell anthroposophisch – das ist die Weleda AG.” Und der nächste Klick bringt unter “Philosophie” noch Deutlicheres: “Das Weleda Leitbild gilt seit der Gründung des Unternehmens 1921. Anthroposophische Werte und die Idee der Nachhaltigkeit spielen eine große Rolle.”

Ein Hinweis auf die betriebseigene Waldorf-Kindertagesstätte und ein ausdruckstarkes Bild Steiners mit entsprechendem Hinweis auf die historischen Zusammenhänge runden den positiven Eindruck ab.

GEMEINSCHAFTSKRANKENHAUS HERDECKE

Das Gemeinschaftskrankenhaus Herdecke stellt sich nicht nur deutlich zu dem historischen Gründungsimpuls aus der Anthroposophie, sondern wirbt offensiv mit diesem Aspekt der Einrichtung. Unmittelbar auf der ersten Seite schließt die Begrüßung mit dem Satz: “Anthroposophische Medizin – für uns bedeutet dies, die Individualität und Biografie jedes Patienten ernst zu nehmen. Dazu gehören besondere Heilmittel, künstlerische Therapien und eine unverwechselbar menschliche Pflege.”

Außerdem empfindet das Gemeinschaftskrankenhaus “die Entwicklung einer anthroposophisch erweiterten Medizin, Pflege und Therapie als unseren wesentlichen gesellschaftlichen Auftrag.” Auch im Leitbild wirbt die Klinik immer wieder freundlich mit dieser spirituelle Perspektive.

ALANUS HOCHSCHULE

Bei der Alanus Hochschule für Kunst und Gesellschaft finde ich zwar weder unter dem Stichwort “Philosophie” noch in der Rubrik “Geschichte” Worte für ihre historische Verankerung in der anthroposophischen Bewegung – dafür aber immerhin einige Hinweis in den entsprechenden Studiengängen. Da allerdings zeigt sie deutlich, dass die Ideen Rudolf Steiners als Kulturfaktor nicht nur gepflegt, sondern weiterentwickelt werden.

GLS-BANK

Defensiver geht es zu, wenn’s um Geld geht. Denn länger suchen muss man bei der GLS-Bank. Aber immerhin findet man auch dort nach einigen Klicks unter “Geschichte” zumindest den Hinweis auf die Anfänge, wenn es heißt. “Die Wurzeln der GLS Bank reichen zurück bis in die 60er Jahre. Der Rechtsanwalt und Anthroposoph Wilhelm Ernst Barkhoff engagierte sich damals gemeinsam mit anderen für neue Lebens- und Wirtschaftsformen.”

Dabei bleibt es dann aber auch. Inwiefern sich das Geldinstitut noch heute im Kontext der Anthroposophie sieht, konnte ich aus der Webseite nicht entnehmen.

UNIVERSITÄT WITTEN-HERDECKE

Keinerlei Hinweise zum Thema Anthroposophie oder Rudolf Steiner fand ich bei der Universität Witten-Herdecke. Obwohl – gerade in letzter Zeit – immer wieder in den Schlagzeilen und von Medien und Öffentlichkeit auch beharrlich mit diesem geistigen Impuls in Verbindung gebracht, scheint die Einrichtung sich zumindest nicht öffentlich mit Rudolf Steiner in Verbindung bringen zu wollen. Trotz Studiengängen wie “Philosophie und Kulturreflexion” ergibt die Suche nach Anthroposophie null Treffer.

INFO3

Und die Webseite der Zeitschrift info3, die unter http://www.info3.de/, aber auch unter anthroposophie.de zu erreichen ist?

Selbstkritisch stelle ich fest, dass sich zwar im Seitentitel als erstes und deutlich der ehemalige Claim “Anthroposophie heute: info3 online” findet – aber weder ein Hinweis auf die Geschichte dieser anthroposophischen Zeitschrift, noch ein Mission Statement.

Aber abgesehen davon, dass wir im Titel der Printausgabe mit “Anthroposophie im Dialog” werben und sich bei Eingabe des Stichwortes “Anthroposophie” oder “Rudolf Steiner” zahllose Dokumente finden lassen, kann ich Ihnen schon jetzt ankündigen, dass die Info3 Website gerade renoviert und dann mit einer ebenso offensiven und transparenten Positionierung in Sachen Rudolf Steiner und Anthroposophie aufwarten wird, wie dies einige Unternehmen in schöner und erfreulicher Weise tun.

Weder aus verschämter Pflicht, noch aus dogmatischer Engstirnigkeit, sondern schlicht und einfach aus Begeisterung.

Anthroposophie als Premium-Faktor. Nur wer selbst begeistert ist, begeistert auch andere.’

De vraag is natuurlijk: hoe zou zo’n zoektocht dit in Nederland uitpakken? Want verschil is er uiteraard met Duitsland, alleen al in cultureel opzicht. Dat blijkt al uit de bovenstaande beoordelingen van Gronbach, die zouden in Nederland niet hetzelfde uitvallen.

John Wervenbos heeft een paar dagen geleden, op 21 januari bij het bericht ‘Biologische vakbeurs’, een commentaar gegeven op het feit dat de website van het Louis Bolk Instituut geen enkele melding doet van haar antroposofische wortels. Hij schrijft:

‘Jaren geleden werd nog onderscheid gemaakt tussen biologische en biologisch-dynamische landbouw. Dat laatste is van antroposofische snit en kenmerkt zich onder andere door gebruikmaking van speciale preperaten en een zeer bepaalde zaaikalender. Beide vormen van landbouw kenmerken zich door schaalbeperking en milieuvriendelijkheid. Toch zijn er belangrijke en essentiële verschillen, zoals bijvoorbeeld de reeds genoemde.

Nu lijkt het feit zich voor te doen dat zelfs op de website van het Louis Bolk Instituut, een van oorsprong (nog altijd?) antroposofisch instituut, dit onderscheid niet duidelijk (meer) gemaakt wordt en je er als het ware zelf naar op zoek moet/kan/mag gaan. Op de thuispagina van het instituut staat het volgende vermeld:

“Impulsen voor wetenschappelijk onderzoek

Het Louis Bolk Instituut verricht al dertig jaar wetenschappelijk onderzoek voor de ontwikkeling van biologische en duurzame landbouw, voeding en gezondheidszorg. Uitgangspunt is de natuur als bron voor kennis over het leven. Het instituut vervult op haar werkterrein een pioniersfunctie, gericht op nieuwe inzichten en inspirerende wegen in onderzoek.”

Het instituut hield zich in mijn herinnering in het verleden niet alleen bezig met de ontwikkeling van biologisch-dynamische landbouw, maar ook met natuurwetenschappelijk onderzoek in meer algemene zin, beide geïnspireerd, bevrucht en aangevuld door antroposofie en antroposofische onderzoeksresultaten. In de bovenstaande historische kenschets van en over het instituut vind ik daar niets van terug. Wel een vage verwijzing daarnaar in de slotzin. Over Rudolf Steiner, initiator van biologisch-dynamische landbouw, wordt ook niet gerept.’

De vraag nu is of dat echt een probleem is, of toch niet. Wanneer is een organisatie antroposofisch, en wanneer niet? Welke criteria bestaan daar eigenlijk voor?

11 opmerkingen:

Anoniem zei

Interessant. Dank je voor dit informatieve nieuwsbericht Michel. Zal het een en ander gaan lezen en bekijken.

Heb het momenteel druk met bepaalde zaken (belangenvereniging, belangenbehartiging en studie/opleiding), maar zal alvast kort reageren. Later, in de loop van de week, zal ik dat wat uitgebreider op het aangesneden hoofdonderwerp doen.

Alvast ten eerste: heb niet gezegd dat het Louis Bolk Instituut geen enkele melding doet van haar antroposofische wortels, maar dat je er op de website naar op zoek moet gaan (tweede alinea citaat).

Ten tweede: een beetje bezijden het onderwerp, maar terwille van volledigheid en zorgvuldigheid: Barbara heeft er met argumenten op gewezen dat de zaaikalender welbeschouwd geen onderdeel vormt van biologisch-dynamische landbouw. Zie de commentaren in het blog Biologische vakbeurs.

Anoniem zei

Aanvulling reactie alinea 3: dat bedoelde ik bij het citaat dus ook (impliciet), omdat de relatie tussen biologisch-dynamisch en antroposofie evident is. Niet echter voor mensen die daar niet van op de hoogte zijn.

Michel Gastkemper zei

Beste John,
Je haalt, in je door mij in het bericht geciteerde commentaar, de ‘impulsen voor wetenschappelijk onderzoek’ aan, zoals die op de website van het Louis Bolk Instituut staan. Maar zoals je schrijft, vind je daar over ‘antroposofie en antroposofische onderzoeksresultaten’ niets terug. ‘Over Rudolf Steiner, initiator van biologisch-dynamische landbouw, wordt ook niet gerept.’
Als ik nu de zoeksleutel van Sebastian Gronbach loslaat op deze website in zijn geheel, dan blijkt dat over antroposofie en Steiner nergens ook maar iets wordt vermeld. Wél heel kort over Louis Bolk, de naamgever van het instituut. Van hem wordt alleen het volgende citaat gegeven:
‘Hoe ruimer zou onze opvatting van het leven zijn, indien het ons gegeven ware dit eens te bestuderen met verkleinglazen. Prof. Louis Bolk, hoogleraar humane anatomie, Universiteit van Amsterdam (1866-1930)’
Neem je het Jaarverslag 2007 erbij, getiteld ‘Relevantie’, dan is het van hetzelfde laken een pak.
Maar mijn vraag blijft: is dit erg?
Met vriendelijke groet,
Michel Gastkemper

Anoniem zei

also ihr zwei, ist ja komisch, die seite des louis bolk institut habe ich mir bisher noch nicht angesehen, aber es ist mir ausschliesslich als institut für biol.-dyn forschung bekannt und b-d ist mindestens in verbindung mit lebensmitteln vom demeterbund deutschland damals jetzt vermutlich im eigentum von demeter international als zeichen für produkte aus b-d anbau geschützt, d.h. es gibt nur eine auf den landwirtschaftlichen kurs steiners zurückgehende bewegung, die b-d für sich zu recht in anspruch nimmt.
tom baars auch vom louis bolk hat in detuschland den einzigen b-d lehrstuhl als stiftungsprofessur.

Anoniem zei

Hallo Michel,

Je vragen: 'Wanneer is een organisatie antroposofisch, en wanneer niet? Welke criteria bestaan daar eigenlijk voor?' sluiten goed aan bij een artikel in Motief, maandblad voor antroposofie - nr. 68, november 2003 met als titel 'Triodos Bank – antroposofisch of niet?'. Website:
www.antroposofie.nl/literatuur/antroposofische_literatuur/artikelendatabase/ms/samenl/df/motief68-2
Daarin wordt naar mijn gevoel niet het laatste en definitieve antwoord gegeven, maar er wordt door mensen als Lex Bos, Rudolf Mees en Peter Blom wel een aantal gezichtspunten genoemd die behulpzaam kunnen zijn.

Anoniem zei

Dag Michel,

Het artikel waarnaar Frans Wuijts verwijst had ik al eens gelezen, jij vermoedelijk ook. Bedankt Frans dat je een ieder hierop attendeert. Het is het (her)lezen zeker waard. Heb het zelf ook weer opnieuw doorgenomen.

Als je bijvoorbeeld een gloeilamp koopt, hoeft er op de verpakking niet bij vermeld te staan wie de uitvinder is, Edison, en wat hij in het verleden verder ondernomen had en tot stand had gebracht. Dus waarom niet klakkeloos zo te werk gaan met antroposofische werkgebieden en daaraan verbonden (antroposofische) producten, voortbrengselen, diensten en instituten? Immers, wat werkt werkt en in beginsel voor iedereen. Ongevraagd zitten mensen in een aantal gevallen niet te wachten op achtergrondinformatie, mogelijk dan ervaren als onzakelijke educatieve ballast of missiedrang.

Maar ja, zo simpel ligt dat hier natuurlijk niet. Dat besef je als je verschillende zaken afweegt. Het voert te ver om die hier nu allemaal op te noemen. Daarvoor ontbreekt me nu ook de tijd. Eén klein voorbeeld: neem de antroposofische gezondheidszorg. Dat die werkt staat niet voor alle mensen vast en voor zover die wel werkt, denkt een behoorlijk aantal mensen dat dat berust op een placebo effect en de macht der suggestie. Haal het in die gevallen maar niet in je hoofd om het etiket weg te laten. Dat zou niet worden geaccepteerd. Natuurlijk zien antroposofen zich in dit soort gevallen extra voor de taak gesteld om aan te tonen dat hun producten wel degelijk werken, anders, maar toch effectief. En terecht, volkomen terecht!

Wat werkt werkt en ‘goede wijn behoeft geen krans‘, moet dat het motto van antroposofen zijn of worden of blijven; stil en/of bescheiden op de achtergrond heilzaam actief en gestaag kwaliteit leverend?

Heb het al eerder gezegd: voor mij is het belangrijk wat de motieven en beweegredenen zijn om bijvoorbeeld het adjectief antroposofisch soms weg te laten. Dat je iets weglaat, onvermeld laat, hoeft niet altijd en niet in alle gevallen verkeerd te zijn, maar de reden waarom, waardoor of waartoe je dat mogelijk doet, die is bepalend, die is doorslaggevend bij de beoordeling of zoiets wel of niet op zijn plaats is. Dit zeker en misschien zelfs extra als je je producten en diensten aanbiedt in combinatie met die van anderen, groeperingen die ander wortels dragen en andere concepten hebben, tezamen in en vanuit één organisatie.

In Rotterdam doet zich momenteel bij een antroposofisch insitituut een zeer actueel geval voor dat met dit onderwerp in verband staat. Maar eigenlijk in min of meer omgekeerde zin (het raakt elkaar echter): in hoeverre zal door bepaalde actuele ontwikkelingen in de toekomst binnen dat instituut de vlag de lading nog gaan dekken? Dit kwam mij onlangs ter ore en ik heb een direct betrokkene die dit meldde onder andere op jouw 'Antroposofie in de pers' gewezen, Michel.

Is het een goed idee om wellicht een redactioneel e-mailadres aan de bovenkant van je weblog aan te brengen?

Vriendelijke groet,
John

Anoniem zei

Oh juist, ik zie nu dat je e-mailadres in je volledige profiel op de webpagina onderaan vermeld staat Michel.

Anoniem zei

Hallo Michel! Je schrijft dat de persoonlijke weblog van Sebastian Gronbach bij de duitse internet-community geen hoog aantien geniet. Dat is niet juist. Sebastian heeft veel kritici, maar ook bijzonder veel fans. Het beeld is een tik genuancederder dan je schrijft. Hartelijke groet, Jelle van der Meulen (uit Keulen)

Michel Gastkemper zei

Beste Jelle,
Ik schreef: bij de Duitse antroposofische internet-community. Misschien is het beter om te formuleren: bij de Duitse progressieve antroposofische internet-community? Maar daar zul je het dan ook wel niet helemaal mee eens zijn...
Met hartelijke groet,
Michel Gastkemper

Anoniem zei

Ik ken Sebastian Gronbach niet, maar als hij zich sterk oriënteert op Andrew Cohen kan ik me wel voorstellen dat hij omstreden is in Duitsland. Op Skepsis.nl heeft Rob Nanninga, hoofdredacteur van Skepsis.nl, een artikel gewijd aan Cohen, dit ook in verband met Herman Wijffels sympathieën voor het ideeëngoed van Andrew Cohen. Cohen komt in dit stuk naar voren als een sektarische potentaat. Of dit artikel Cohen volledig recht doet, weet ik niet.
Zie: Evolutionair leiderschap - De goeroes van Herman Wijffels

Opmerkelijke man Herman Wijffels, kom hem met zijn initiatieven en concepten bijna overal tegen. Ook bij een belangenvereniging waarvoor ik me inzet en een stichting waarmee ik samenwerk. Je komt er niet omheen, je moet er doorheen (beeldspraak).De man stond zelfs aan de wieg van de tot stand koming van ons huidige kabinet. Is Wijffels ook van mening dat maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en Triple P nauw aansluit bij sociale driegeleding? Bij die stelling plaats ik mijn vraagtekens en dat wil ik eens een keer goed onderbouwd zien, dat schreef ik ook in een topic die ik onlangs opende op het Discusieplein AviN.
Zie: Interview met Jan Bart Krouwel - Antroposofie en sociale driegeleding in de 21e eeuw

Cohen en consorten lijken verbonden aan de Aquarius Beweging, die kennelijk ook in landen als Nederland en Duitsland wortel geschoten heeft, zelfs op bestuurlijk niveau. In commentaar op Michels blogs Owen Barfield en Lincoln schreef ik over de venieuwing die in en vanuit de Amerikaanse cultuur zal plaatsvinden en samenhangt met het lentepunt in Waterman (rond het jaar 2200). Maar ik vraag me we af of mensen als Cohen en hun bewegingen daar werkelijk waarachtige voorboden van zijn.

Terug naar de vraag wat een organisatie werkelijk antroposofisch maakt. Een antwoord daarop wordt extra gecompliceerd en vaak ook delicaat of zelfs pijnlijk en confronterend wanneer ze een fusie of nauw samenwerkingsverband aangaat met niet-antroposofische organisaties en overheidsinstellingen.

Anoniem zei

De snelkoppeling in mijn vorige bijdrage naar Jelle van der Meulens De stem van Gronbach (Niederländisch) werkt niet, deze hopelijk wel.

Labels

Over mij

Mijn foto
(Hilversum, 1960) – – Vanaf 2016 hoofdredacteur van ‘Motief, antroposofie in Nederland’, uitgave van de Antroposofische Vereniging in Nederland (redacteur 1999-2005 en 2014-2015) – – Vanaf 2016 redacteur van Antroposofie Magazine – – Vanaf 2007 redacteur van de Stichting Rudolf Steiner Vertalingen, die de Werken en voordrachten van Rudolf Steiner in het Nederlands uitgeeft – – 2012-2014 bestuurslid van de Antroposofische Vereniging in Nederland – – 2009-2013 redacteur van ‘De Digitale Verbreding’, het door de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ) uitgegeven online tijdschrift – – 2010-2012 lid hoofdredactie van ‘Stroom’, het kwartaaltijdschrift van Antroposana, de landelijke patiëntenvereniging voor antroposofische gezondheidszorg – – 1995-2006 redacteur van het ‘Tijdschrift voor Antroposofische Geneeskunst’ – – 1989-2001 redacteur van ‘de Sampo’, het tijdschrift voor heilpedagogie en sociaaltherapie, uitgegeven door het Heilpedagogisch Verbond

Mijn Facebookpagina

Translate

Volgers

Totaal aantal pageviews vanaf juni 2009

Populairste berichten van de afgelopen maand

Blogarchief

Verwante en aan te raden blogs en websites

Zoeken in deze weblog

Laatste reacties

Get this Recent Comments Widget
End of code

Gezamenlijke antroposofische agenda (in samenwerking met AntroVista)