Omstulping

Ik geef het onmiddellijk toe, het is suf, ik ben een maand te laat. Maar wat ik op de website van de Antroposofische Vereniging in België vond, is langer houdbaar dan de maand maart. Toen was er namelijk op 8, 15 en 22 maart een blijkbaar drie dagen durende cursus, overdag van tien uur tot half vier, van Marc Schepens (architect) & Karlien Missinne (euritmiste). De kosten waren trouwens behoorlijk (dat merk je als Nederlander natuurlijk direct op): 165 euro, nog exclusief maximaal 15 euro materiaalkosten. Voor thee en koffie werd gezorgd, maar je moest wel zelf boterhammen meebrengen. Dat zinkt echter allemaal in het niets, als je leest waarover het gaat. Het wordt een beetje cryptisch ingeleid, maar daar heb ik geen bezwaar tegen. Ook niet tegen de Vlaamse uitdrukkingswijzen, die toch echt anders zijn dan die van ons in het noorden. Dit stond er (het ging inderdaad naar goed antroposofisch gebruik in drieën):

‘I “...Het gewone dagelijkse denken is eigenlijk een uit ruimtelijke waarnemingen bestaand denken..., dat uit elkaar liggende beelden samenbrengt. Dit denken hanteren we ook voor het gezonde dagelijkse leven, en voor degelijke gangbare wetenschap.”

II “Dat denken echter, dat ten behoeve van inzicht in hogere werelden erbij moet komen, is een denken, wat ik zou willen noemen een morfologisch denken, het denken in gestalten. Dit denken blijft niet alleen in de ruimte. Dit denken is doorgaans van dien aard, dat het in het medium tijd zodanig leeft, zoals dat andere denken in het medium ruimte. Dit denken ordent niet het ene begrip bij het andere. Dit denken plaatst voor de ziel zoiets als een begripsorganisme ... het is zo innerlijk beweeglijk, dat het de ene gestalte uit de ander oproept, zodat dit denken zelf zich voortdurend organisch ordent, aanhoudend toeneemt, groeit.”

III “...Deze derde aard van denken..., dat in de mogelijkheid is, de gestalte van het innerlijke naar buiten te keren en de vorm te veranderen. Dat is niet anders mogelijk dan daardoor, dat men nu met het denken niet meer in de tijd leeft. Maar met dit omstulpen gaat datgene waarover men denkt in een denken overheen ruimte en tijd, en komt in een werkelijkheid, die aan de andere zijde van ruimte en tijd ligt.”

citaat: Rudolf Steiner, in de tweede voordracht van het boek Die Wirklichkeit der höheren Welten / Wege zur Erkenntnis höheren Welten (26.11.1921, GA 79)’

Na deze inleidende citaten kwam men tot de eigen activiteit:

‘Aan de hand van ruimtelijke fenomenen en voorbeelden uit de beeldende kunsten onderzoeken we deze verschillende manieren van denken. We verkennen hoe verbindingen kunnen gelegd worden met ons dagdagelijks doen en zijn. Vanuit eenvoudige ruimtelijke bewegingsoefeningen bereiden we ons voor op de verschillende denkwijzen, waardoor we een veel directere toegang tot deze denkwijzen kunnen ervaren. Analoog hieraan zou men kunnen zeggen: waar ben ik begrensd, waar treed ik in wisselwerking met mijn omgeving en waar voeg ik iets van mezelf toe zodat iets nieuws ontstaat? Elementen zoals tijd en ruimte worden tastbaar.’

Om vervolgens (wederom in drieën) naar de kern toe te werken, de titel van de cursus luidde niet voor niets ‘Van Plato tot Schatz’:

‘I Van platonische en archimedische figuren hebben we al eens gehoord. Maar kennen we deze ruimtelijke vormen wel? Het tweede boek uit de “wereldharmonie” (1619) van Johannes Kepler begeleidt ons in die fascinerende wereld. Aan de hand van modellen en praktische oefeningen leren we deze vormfenomenen en hun verwantschappen te doorzien. Hier is nog ons gewone denken werkzaam, waarbij we de uit elkaar liggende beelden samenbrengen.

II We onderzoeken via modellen hoe de ene ruimtelijke vorm, de ene structuur in de andere overgaat. Vanuit geometrische basisvormen komen we in beweging dankzij het aspect tijd. Wat vooreerst nog de kwaliteit van ons dagelijks denken had wordt hier een organisch denken in metamorfoses.

III De naam Paul Schatz (1898-1979) klinkt niet zo bekend. Toch heeft hij meerdere ontmoetingen gehad met Rudolf Steiner, Naum Gabo, Max Bill en Albert Steffen. Welk nieuw ruimtelijk denken ontstaat er hier? We maken kennis met dit soort denken aan de hand van de omstulpbare kubus van Paul Schatz. Spelenderwijs nemen we waar wat de omstulping van deze kubusgordel met ons doet. Verwonderd belanden wij bij de muzikale intervallen, die zich doorheen de gehele omstulping afspelen. We worden uitgenodigd ons met dit denken over de grenzen van tijd en ruimte vertrouwd te maken.’

De website die aan Paul Schatz is gewijd, verhaalt ook ‘Aus seinem Leben’:

‘Paul Schatz wurde am 22. Dezember 1898 in Konstanz am Bodensee geboren. Das gutbürgerliche Elternhaus – der Vater war Stadtrat und Besitzer einer kleinen Maschinenfabrik – prägte das Leben des Jugendlichen. Die technischen Entwicklungen des neuen Jahrhunderts, insbesondere der Luftfahrt, faszinierten ihn. Im zweiten Kriegsjahr, 1916, erhielt der hochbegabte Schüler den Graf Zeppelin-Preis, ein Stipendium für die besten Leistungen in den mathematischen und naturwissenschaftlichen Fächern. Als Siebzehnjähriger kam er als Funker an die Westfront. Nach dem Krieg begann er in München an der Technischen Hochschule Mathematik und Maschinenbau zu studieren. Kurz vor dem Diplom wechselte er zum Studium der Astronomie über. Enttäuscht von der heutigen Wissenschaft und ihrem einseitig abstrakten Denken, brach er 1922 sein Universitätsstudium ab und begann eine künstlerische Ausbildung an der Holzschnitzschule Warmbrunn im Riesengebirge.

Von 1924 bis 1927 war er in einem eigenen Atelier am Bodensee als Bildhauer tätig. In dieser Zeit begann auch ein intensives Studium der Anthroposophie, aus dem heraus er sich immer mehr die Frage nach dem Quell seines künstlerischen Schaffens zu stellen. Die Frage wurde bewegt “... in dem Verlangen, ein Denken zu finden, in dessen Klarheit das Künstlerische nicht erfriert, und ein wahres Kunstschaffen zu erreichen, das einem erkennbaren, nicht dunklen unkontrollierbaren Quell entströmt.” (Paul Schatz)

Als Ergebnis dieser Auseinandersetzung veröffentlichte er sein Buch “Der Weg zur künstlerischen Gestaltung in der Kraft des Bewusstseins”. (Eigendruck, Konstanz 1927)

Mit seiner Lebensgefährtin Emmy Schatz-Witt zog er 1927 nach Dornach/CH, wo er als Künstler, Erfinder und Techniker bis zu seinem Tod am 7. März 1979 lebte und arbeitete.

Die Entwicklung neuer technischer Gestaltungen verstand Paul Schatz stets im Sinne des griechischen “techne” zugleich als Kunstausübung. Sein Lebensideal galt der Verwirklichung einer neuen natur- und menschengemässen Technik.’

Deze website toont verschillende van zijn ontdekkingen.

‘Die Objekte von Paul Schatz führen über das Spiel und die Schönheit den Betrachter zu den Geheimnissen des Raumes. Gerade am Würfel, dem bekanntesten Raumobjekt unserer Zeit, macht der Erfinder und Entdecker uns deutlich, wie reichhaltig und unterhaltend das Unbekannte sein kann. Geleitet von der Idee, dass jeder starre Körper in sich die Gesetze der Bewegung und die Möglichkeit der Umstülpung hat, entdeckte und entwickelte Paul Schatz aus dem “Umstülpbaren Würfel” heraus neue Raumformen und Maschinen verschiedenster Art.’