De hemel

Het is er niet bepaald de tijd voor, met een beginnende lente en toenemend licht, maar ik wil er toch vandaag een keer op wijzen: de website van Liesbeth Bisterbosch en haar Stichting ‘Een Klaar Zicht’:

‘De stichting bevordert het waarnemen van de sterrenhemel, de dynamiek van de Dierenriem en de bewegingskwaliteiten van de planeten.’

Maar behalve dat, biedt zij ook heel praktische informatie:

‘In steden kunnen de sterren beter waarneembaar zijn dan in dorpen die nieuwe stroomzuinige straatverlichting geplaatst hebben. ’s Nachts zijn ook op grote afstand van de lampen bijna dezelfde kleuren te onderscheiden als overdag. Wit licht verblindt de blik op de sterrenhemel veel meer dan geel licht. Door milieubewust te kiezen voor een ander armatuur en minder fel schijnende lampen blijft een beter zicht op de hemel mogelijk. Platform lichthinder biedt aanwijzingen hoe lichthinder beperkt kan worden. Iedereen kan in zijn omgeving meehelpen dat de sterrenbeelden weer kunnen fonkelen en dat de glans van de planeten kan worden bewonderd!’

(Ik begrijp alleen niet goed hoe dit zit. Wat is nu precies het verschil tussen dorpen en steden: hebben dorpen nieuwe stroomzuinige lantaarns die tot in de verte wit licht verspreiden dat de blik op de sterrenhemel verspert, terwijl steden nog oude lantaarns hebben met geel licht waardoor de sterren beter waar te nemen zijn? Heb ik het dan goed begrepen?)

De website biedt onder meer:

De planeten in 2009
De sterrenhemel deze maand
Sterren- en Planetenkalender 2009

Wat nu mijn aandacht heeft getrokken, is echter dit:

‘Het is de bedoeling dat de hoofdstukken uit mijn “antiquarische” boek Sterrenkunde dat ik voor de leraren van de zevende klas van de Vrije School in de jaren 80 en 90 heb geschreven op de website geplaatst worden.’

‘De teksten zijn geschreven met het doel dat de leerkracht en de leerlingen de verschijnselen aan de hemel intensiever kunnen waarnemen en beleven. Sommige zijn meer praktisch van opzet; andere geven een inhoudelijke toelichting en er is een geschiedkundige beschouwing over de namen en de gestalten van de sterrenbeelden. Onderwerpen zijn bijv. het waarnemen en het tekenen van de sterrenbeelden, het verschijnen van de zon, de Dierenriem, de maan en de planeten. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat ook voor de leerkracht de sterrenhemel een onbekend gebied is. Aan de methodische opbouw is daarom veel aandacht besteed.’

Het gaat om het deel dat op de website is te vinden onder de noemer ‘Inleiding hemelkunde’. Daar schrijft Liesbeth Bisterbosch onder het kopje Initiatief uitgebreider ‘Over het ontstaan van deze teksten’:

‘Deze teksten zijn een bewerking van het boek “Sterrenkunde voor klas 7 van de Vrije School”, een werkboek voor leraren opdat zij meer vertrouwd raken met de waarnemingsastronomie.

Onder auspiciën van Peter Schukking (medewerker van het toenmalig Vrij Pedagogisch Centrum) waren er vanaf 1986 voor de onderbouwleraren van de Vrije School voorbereidende bijeenkomsten voor de periode Sterrenkunde in klas 7 (twaalfjarigen). Van de deelnemers kwamen vragen om voorbeelden en beschrijvingen van een zonnewijzer, een sterrenkaart en een kwadrant. In de herfst van 1990 verscheen de eerste voorloper van dit boek. De handleidingen waren bedoeld als een aanvulling op de bijeenkomsten die Jan van Gils en Liesbeth Bisterbosch verzorgden.

Elk jaar werden de teksten wat bijgeschaafd, enigszins uitgebreid en weer wat professioneler op papier gezet. Vanuit het Vrij Pedagogisch Centrum kwam de vraag naar een Sterrenkundeboek. Voor de eerste druk in 1995 werden op verzoek van velen de didactische opmerkingen uitvoeriger beschreven. De besprekingen van de verschijnselen aan de hemel zijn bedoeld als voorbeeld. Het levendig schilderen van een eigen ervaring brengt de leerlingen meer in beweging dan afgekeken, maar niet eigen gemaakte vakkennis.

Toen in 1996 de vraag naar een tweede druk kwam, was de schrijfster vanwege een Duitstalige uitgave bij de Pädagogische Forschungsstelle in Kassel bezig de inhoud voor een bredere doelgroep te bewerken. Sommige onderwerpen werden uitvoeriger besproken, andere geschrapt. Meerdere series hemelkaarten konden aan het boek toegevoegd worden. Veel van de opmerkingen die Duitstalige cursisten en vrienden mij hadden gegeven, werden ook in de Nederlandse versie opgenomen. Dit boek was eveneens weldra uitverkocht.

Het Vrij Pedagogisch Centrum verzorgde de verkoop. In 2000 zou de derde druk verschijnen. Deze zou uitgebreid worden met sterrenkaarten van het zuidelijk halfrond, de Noord- en de Zuidpool, de beide Poolcirkels en de Evenaar. De nieuwe hemelkaarten waren bijna gereed, maar dat boek is echter niet verschenen. Nu is het VPC geïntegreerd in de Vereniging voor vrijescholen. Mede door veel organisatorische wijzigingen lijkt een herdruk van de Nederlandse versie financieel niet meer haalbaar; in plaats hiervan zal deze website ontworpen worden.

De doelgroep is uitgebreid: iedereen die belangstelling heeft voor de verschijnselen aan de hemel en met name voor alle leraren die sterrenkunde-onderwijs geven aan twaalfjarigen.

Tot nu toe zijn enige hoofdstukken geplaatst. De bedoeling is dat in de komende tijd veel afbeeldingen voor deze website bijgewerkt worden en dat ook de ontbrekende hoofdstukken op deze website verschijnen. Bovendien zal de tekst nog aangepast worden, een website biedt andere mogelijkheden dan een boek. Wie de Duitse taal kan lezen en belangstelling heeft voor een geschiedkundige beschouwing van de namen en de gestalten van de sterrenbeelden, vindt in het Duitse boek meer dan op deze website.

In 1997 verscheen de Duitse uitgave “Himmelskunde”. Dit was een publicatie van de Pädagogische Forschungsstelle in Kassel. Voor de herdruk kon ik samenwerken met een Duitse taalkundige die bovendien veel belangstelling had voor astronomie en de geschiedkundige beschouwing. Sabine Scherer verzorgde de opmaak en ook inhoudelijk heeft ze veel bijgedragen aan een beter leesbare tekst. Ruim een jaar, tot begin 2005, is er door Sabine en mij intensief aan de teksten gewerkt. Bovendien zijn de tekeningen en de hemelkaarten vernieuwd. Siegfried Straube verzorgde de tekeningen, Bert Stolker de afbeeldingen. Sinds begin 2005 is de Duitse versie “Himmelskunde” weer verkrijgbaar, nu dus veel mooier en inhoudelijk beter. Zie de website van de Pädagogische Forschungsstelle in Kassel: www.lehrerseminar-forschung.de.

Van dit boek is er intussen ook een Russische en Finse versie.’

Ondertussen is het toch zo, dat:

‘Deze teksten zijn op internet geplaatst in samenwerking met de Vereniging van vrijescholen.’

Maar er wordt ook heel duidelijk gesteld:

‘De hemelkaarten, de verjaardagskalender, de inhoud van de teksten en de website (hemelkaarten, teksten) zijn auteursrechtelijk beschermd. Je mag voor eigen gebruik afdrukken maken van de afbeeldingen en de tekst.

Voor toestemming tot gebruik dat niet strikt persoonlijk is, bent U verplicht eerst contact op te nemen met de Stichting “Een Klaar Zicht”. Dat geldt ook voor ideële doeleinden zoals schoolkranten, rondbrieven, cursussen en niet-commerciële websites. Er zal altijd een duidelijke bronvermelding worden verlangd.

Wat niet toegestaan is:
– De tekst (gedeeltelijk) overnemen in een andere publicatie.
– Hemelkaarten en andere afbeeldingen gebruiken voor drukwerk of een website.
– Hemelkaarten publiceren, verkopen of ruilen.
– De lay-out overnemen in een andere publicatie.’

Dat is logisch als je bedenkt wat een werk dit allemaal is. Dus dat zal ik dan ook niet doen. Maar u weet nu wel waar u de hemel kunt vinden.