Voedseltekort

Een kort berichtje staat sinds kort op de website van Demeter, onder de titel ‘Meerjarenplan Stichting Demeter’:

‘Het bestuur, de commissieleden (Voorwaarden Commissie en Licentie Commissie) en de medewerkers van Stichting Demeter hebben de afgelopen maanden gewerkt aan de toekomst van Stichting Demeter. Taken en verantwoordelijkheden zijn opnieuw vastgelegd. Dit heeft geleid tot enkele verschuivingen: Dik Goorhuis treedt terug als interim directeur en neemt weer plaats in het bestuur. Rienk ter Braake neemt de rol van interim directeur over, naast zijn coördinerende rol in de Demeter-certificering.

De komende periode staan de volgende punten centraal:
– Het bestuur stelt een Meerjarenplan voor Stichting Demeter op.
– De rol van het bestuur wordt actiever op gebied van aansturing.
– Er wordt gezocht naar uitbreiding van het bestuur met minimaal twee personen.
– Uitvoering van het Meerjarenplan ligt bij de medewerkers, op basis van goedgekeurde jaarplannen.
– De samenhang tussen bestuur, commissies en medewerkers wordt verstevigd.
– Op zo kort mogelijke termijn gaat een medewerker communicatie aan de slag.’

Dat lijkt mij allemaal een goede zaak. Zes weken geleden, op 12 maart in ‘Vis’, meldde ik:

‘de belofte van de Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding om haar presentatie op internet te verbeteren:

“Binnenkort een nieuwe website
De pagina’s van de BD-Vereniging zijn onder constructie. Binnenkort komt hier een nieuwe website, met uitgebreide en actuele informatie over de vereniging, haar activiteiten in en rond de bd-landbouw.”

Daar zie ik reikhalzend naar uit.’

Zover is het echter nog niet. Bij de aanpalende Stichting Demeter is nu blijkbaar ook beweging in de zaak. Wat is precies het onderscheid tussen deze en de bd-vereniging? Daartoe nog even de ‘Doelstelling Stichting Demeter’:

‘Stichting Demeter stelt zicht ten doel consumenten bekend te maken met kwaliteitsproducten uit de biologisch-dynamische landbouw, die het Demeter-keurmerk dragen. Het betreft hierbij zowel primaire agrarische producten, als verwerkte producten. Stichting Demeter realiseert deze doelstelling door het voeren van gerichte Demeter-promotie in samenwerking met licentiehouders. De stichting richt zich hierbij met name op het natuurvoedingscircuit.’

In de laatste Vruchtbare Aarde kwam ik op bladzijde 2 zowaar een nieuwe Demeter-advertentie tegen, over een halve pagina: ‘Demeter: de kracht van de natuur’. Die is ook te vinden in het lentenummer van Smaakmakend (dit tijdschrift staat wel op internet en is te downloaden, alleen wordt dit daar abusievelijk het winternummer genoemd), op bladzijde 18. Nu moet ik notabene op de website van ‘KennisBank biologische landbouw en voeding’ (en tegelijk ook op ‘Groen Kennisnet’) lezen, dat dit

‘De nieuwe slogan [is] waarmee Demeter haar producten gaat promoten bij consumenten en winkeliers’.

Zo schrijft Annelijn Steenbruggen blijkbaar in een artikel, ‘Romige melk van relaxte koeien’, in Dynamisch Perspectief, het tijdschrift van de bd-vereniging, namelijk in het eerste nummer van dit jaar.

Waar ik vandaag eigenlijk over wilde berichten, is nog iets anders. Dat vond ik op de website van Biologica, waar je wél up-to-date wordt gehouden van de nieuwste ontwikkelingen. Over deze organisatie schreef ik nog op 30 januari in ‘Subcategorie’. Gisteren werd op de website van Biologica het bericht ‘Machtsevenwicht gentech in Europa kantelt; VS geteisterd door superweeds’ geplaatst:

‘Nu Duitsland de teelt van de genetisch gemodificeerde mais MON810 (samen met vijf andere landen) heeft verboden, hebben al zes Europese landen hun autonomie op dit gebied opgeëist. BASF heeft daarom bekendgemaakt zich terug te trekken uit de Europese gentechmarkt. Tegelijk maken Argentijnse wetenschappers bekend dat glyfosfaat schadelijke effecten heeft op amfibie-embryo’s. Ondertussen wordt de VS geteisterd door “superweeds” die door agro-gentech veroorzaakt zijn.

Met Duitsland hebben nu 6 Europese landen de gentechmais verboden. Monsanto heeft inmiddels bekend gemaakt Duitsland via de rechter te willen dwingen tot acceptatie van haar mais. Minister Verburg zei in reactie op de actie van Duitsland dat “Duitsland niet in z’n eentje mag buiten spelen”, schijnbaar niet op de hoogte van het feit dat ook Luxemburg, Frankrijk, Hongarije, Griekenland en Oostenrijk de mais hebben verboden. In Europa is 58% van de bevolking tegen de toepassing van gentech in landbouw. BASF heeft zich bij de situatie neergelegd en verlegt zijn gentechwerkterrein naar de VS, waar de overheid tot nu toe minder kritisch staat ten opzichte van gentech. En waar gentechteelt nu tot superweeds leidt. Ondertussen ziet de EFSA, de Europese voedselveiligheidsautoriteit, nog steeds geen enkel probleem: op 15 april maakte ze bekend geen bezwaren te zien tegen dubbeltransgene mais.

Bio is gegarandeerd gentechvrij
De biologische landbouw maakt als enige gecertificeerde methode gegarandeerd geen gebruik van gentech. Biologica zet zich dan ook in voor het behoud van keuzevrijheid voor consumenten en boeren. Volgens Biologica zijn er weinig argumenten om gentech in te zetten voor landbouw, en veel argumenten tegen, zoals de onvermijdelijke verspreiding door wind en insecten. Het door de gentechindustrie gebezigde argument dat gentech nodig zou zijn om de wereldbevolking te voeden, is volgens Biologica onhoudbaar, zowel uit theoretisch als uit praktisch oogpunt.’

Een week geleden plaatste NRC Handelsblad op de opiniepagina nog een artikel van moleculair bioloog Hidde Boersma, die voor vaktijdschriften als Bionieuws en Chemisch Weekblad schrijft. De titel was veelzeggend: ‘Houd Greenpeace en Milieudefensie tegen. Dan helpen we de armen in de wereld pas écht’. Het begon zo:

‘De milieulobby voert actie tegen genetische modificatie. Na hoeveel voedselrellen doen die dogmatische milieuorganisaties hun oogkleppen eindelijk eens af?

De wereld schreeuwt om meer voedsel. Afgelopen jaar waren er in Egypte, Kameroen en Haïti heuse voedselrellen met tientallen doden tot gevolg. De wereldbevolking stijgt en de voedselprijzen stijgen navenant, en is er domweg niet genoeg eten om alle monden te voeden. Meer land gebruiken voor landbouw kan natuurlijk, maar dat gaat niet zonder natuur op te offeren. De opbrengst per hectare verhogen is een beter idee. Biotechnologie en met name genetische modificatie kan hierbij uitkomst bieden.

Wetenschappers hebben via genetische aanpassingen de opbrengsten van maïs en tarwe met tientallen procenten weten te verhogen. Ook is er rijst ontwikkeld die beter bestand is tegen overstromingen en is tarwe genetisch zo aangepast dat het lange droogteperiodes kan weerstaan. Beide gewassen zouden meer oogstzekerheid aan de lokale bevolking kunnen geven.

Helaas wordt geen van die genetisch gemodificeerde gewassen nog verbouwd in Europa. De introductie wordt tegengehouden door Greenpeace en andere milieuorganisaties.’

Om even verderop te vervolgen met:

‘Je zou denken dat er bij de milieubewegingen genoeg knappe koppen rondlopen, menig studiegenoot biologie is er terechtkomen. Toch lijken ze niet te beseffen dat genetische modificatie vaak weinig meer is dan versnelde veredeling, het verbeteren van gewassen door middel van kruisen. Hebben ze ooit een wilde aardbei vergeleken met een uit de kas? Of een originele maïskolf vergeleken met de huidige? De genetische samenstelling van de laatste is door jarenlange kruising totaal anders dan de eerste. Daar hoor je de milieubeweging echter nooit over.

Het kruisen van planten sorteert hetzelfde effect als genetische modificatie, het gaat alleen trager en minder efficiënt. Zo duurde het veertig jaar veredelen voordat aardappelplanten resistent waren tegen de ziekteverwekkende schimmel Phytophtera, de veroorzaker van aardappelrot. Via genetische modificatie lukte onderzoekers uit Wageningen hetzelfde in een paar jaar. Bovendien was die resistentie zes keer zo sterk als die van de doorgekruiste variant. Gunstig, want zo breekt de schimmel veel minder snel door de resistentie heen. Helaas is ook dit gewas nog ver van introductie op de markt.’

Nu was het mooie, dat dit opinieartikel op de website van NRC Handelsblad op dezelfde dag ook tot onderwerp van een ‘expertdiscussie’ werd gemaakt. Dat betekent dat lezers direct erop kunnen reageren. Deze krant doet het modereren van reacties erg goed, die zijn altijd zeer leesbaar en zinnig. NRC Handelsblad heeft een naam waar te maken op dit gebied, wat de lezers van deze weblog vaak genoeg hebben kunnen merken. Een van de mensen die zich roerden (er kwamen 24 reacties binnen), was Jelle Schöttelndreier, die vaker bij dit soort onderwerpen zijn zegje doet. Hij schreef op vrijdag 17 april 2009, 13:52 uur:

‘Er is WEL voldoende voedsel om alle monden te voeden! Dat hebben vele rapporten al aangetoond. Dit is het zoveelste amateuristische gentechstuk in de NRC. Hoeveel freelancers laten zich nog voor het karretje van de Wageningse carrièretechneuten spannen ten koste van boeren wereldwijd? Wageningen is de universiteit met de meeste subsidiëring door het bedrijfsleven.

Nr 1 [de eerste reactie bij het artikel, MG] heeft gelijk dat patentering van levensvormen eerst afgeschaft moet worden. En dat is tegelijkertijd de enige werkelijke reden van de multinationals om genetisch te manipuleren. Gewone gewassen kunnen niet gepatenteerd worden. Van gewone gewassen mogen de boeren zelf zaaizaad winnen, ze zijn a.h.w. gemeenschappelijk eigendom. En dat is heel goed voor de agrobiodiversiteit en daarmee de voedselzekerheid. Juist die genetische verarming door patentering gaat voor honger zorgen. Denk niet dat Monsanto iets meent van de honger-pr. Daarvoor zijn ze te vaak veroordeeld voor misdaden tegen gemeenschappen (vervuiling, omkoping). Ze maken miljoenenwinsten met hun gepatenteerde gentechsoja en -maïs, want die moeten ook nog eens met hun eigen gif besproeid worden, meer dan andere gewassen.

De NRC blijft 3 of 4 keer per jaar dezelfde fabels over gentech brengen, van opbrengstverhoging, van zouttolerantie, van minder gifgebruik: allemaal aangetoond onjuist. Omdat de Wageningers meer geld van het bedrijfsleven kunnen krijgen als de Nederlandse overheid nog lakser wordt met voorzorgprincipe en nog dommer qua ontwikkelingshulp.

Lekker tendentieus: de dogmatische milieulobby tegenover de uitkomstbiedende wetenschappers van patenteringstechniek, die uit menslievendheid wel aan de gang willen met iets dat nog niet 100% veilig is.

Genetische manipulatie is inherent onveilig, omdat het shooting in the dark is. Niemand weet wat er in het genoom gebeurt met het soortvreemde dna. Van de gemanipuleerde cellen sterft het meerendeel. Eén op de miljoen overleeft het en kan functioneren als landbouwgewas. De paar voedingsproeven die gedaan zijn op dieren lieten duidelijk verhoogde sterfte en orgaanafwijkingen zien. Maar dat wordt terzijde geschoven.

Minstens zo belangrijk is dat de eigen landbouw in de derde wereld, de enige duurzame bron van voedsel, om zeep geholpen wordt door dure zaden die elk jaar opnieuw gekocht moeten worden, die duur gif en kunstmest nodig hebben, en die de boeren nooit kunnen aanpassen aan de lokale omstandigheden.

Honger is een complex vraagstuk, maar aan de gewone of biologische landbouw ligt het niet. Ook biologische landbouw zou 6 miljard mensen kunnen voeden.

En ook genetische manipulatie is eigenlijk geen landbouwvraag, maar een geldvraag. Na de privatisering van nutsbedrijven die iedereen nodig heeft, zijn de nutsgoederen (zaden) aan de beurt. Iedereen moet eten, dus als je de zaaizaadmarkt in eigendom hebt... kassa!

Schrijf eens een stuk over het opkopen van zaaizaadbedrijven door gifproducenten, dan heb je iets wezenlijks te pakken! Dat is al jaren aan de gang.’

Dezelfde teneur heeft het nieuwsbericht van Biologica, dat ik net al aangehaald heb. Daarin staat namelijk verder:

‘Als we naar de praktijk van gentech kijken, zien we dat 70% van verhandelde gentechgewassen is ontworpen om te worden gebruikt in combinatie met de herbicide glyfosfaat, de andere 30% produceert zelf een insecticide. Er zijn geen gentechgewassen in de handel die grotere opbrengsten geven of droogteresistent zijn. Tot nu toe zijn alleen gentechgewassen gerealiseerd waarbij slechts 1 gen werd gewijzigd; de meest eenvoudige optie. Voor eigenschappen als opbrengst en droogtebestendigheid neemt de complexiteit en het aantal betrokken genen echter sterk toe. Ondanks de honderden miljoenen onderzoeksgeld die erin gestoken zijn, is er nog geen enkele praktische toepassing op dit gebied gerealiseerd. De biologische veredeling, waar tot nu toe nauwelijks geld in is gestoken, heeft betere papieren. Vorig jaar werd een phytophtora-resistente aardappel, de Bionica, in de handel gebracht. Biologische landbouw heeft bewezen positieve effecten voor de waterhuishouding van de bodem en presteert beter bij droogte.

Glyfosfaat in de pampa’s
Het met gentech verbonden bestrijdingsmiddel Roundup kan gevaarlijk zijn, stellen onderzoekers van de universiteit van Buenos Aires; overigens op basis van voorlopige resultaten. De herbicide wordt in enorme hoeveelheden gebruikt in de gentechsojateelt op de Argentijnse pampas. De sojaplaten zijn genetisch gemodificeerd om de glyfosaat te weerstaan; alle andere planten worden erdoor gedood, zodat het middels als een zeer effectieve onkruidverdelger geldt. Roundup wordt echter sinds haar patentering in de jaren 70 in verband gebracht met ziekten. De universiteit van Pittsburgh vond in 2005 nadelige effecten van Roundup voor amfibieen.

Superweeds in de VS
In de VS is de agro-gentech alomtegenwoordig. De boeren die op Roundup-ready gewassen vertrouwden, worden daar nu geteisterd door zogenaamde Superweeds: onkruiden die resistentie hebben opgebouwd tegen glyphospaat. Door de zwaar gereduceerde biodiversiteit hebben de superweeds vrij spel. Zie dit recente artikel dd 19 april. Een groot nadeel van de gentechgewassen is dat ze resistentie in de hand werken, doordat de werkzaamheid is gebaseerd op slechts één gen; in tegenstelling tot gewassen die via natuurlijke veredeling zijn verkregen.

Maatschappelijk omstreden bedrijfstak
De agro-gentechindustrie is ook maatschappelijk omstreden. De Franse filmmaakster Marie-Monique Robin maakte in 2008 de film “De wereld volgens Monsanto”, waarin het bedrijf in een zeer negatief licht wordt gesteld. Op 21 mei a.s wordt het gelijknamige boek en DVD in Nederland uitgegeven. Op 18 juni komt de filmmaakster naar Nederland voor promotie van film en boek. Ze geeft een lezing in het Institute Francais, Maison Descartes, Amsterdam.

Gentechvrije zones
Biologica moedigt bedrijven en instellingen aan zich uit te roepen tot gentechvrije zone. Gemeentes, provincies en regio’s kunnen zich ook uitroepen tot gentechvrije zone, ofschoon de wettelijke status hiervan onduidelijk is.’

Dezelfde tegenstelling tussen wat in NRC Handelsblad wordt gepubliceerd en wat Biologica daarvan vindt, speelde begin vorig jaar. Ook die weerlegging door Biologica is op de website te vinden, onder de titel ‘Gentech geen oplossing voor voedseltekort’. Deze reactie is van 5 februari 2008 en stamt van Maaike Raaijmakers, beleidsmedewerker gentechnologie bij Biologica:

‘In januari plaatsten NRC Handelsblad en NRC-Next een opiniestuk van Raoul Bino, hoogleraar metabolomica, waarin deze beweert dat gentechnologie de oplossing is voor het wereldvoedselvraagstuk. Biologica maakt duidelijk waarom zijn betoog niet klopt. Onderstaande brief verscheen op 4 februari in NRC-Next onder de kop “DNA is geen lego”. Hierbij de onverkorte tekst.

Hoogleraar metabolomica Raoul Bino (NRC 17 jan en NRC-Next 28 jan) slaat de plank mis met zijn pleidooi voor versoepeling van de regels voor genetische modificatie om daarmee een mondiale voedselcrisis af te wenden.

Politieke oplossingen
Het probleem van de stijgende voedselprijzen, dat Bino aanstipt, is zeer complex en vraagt om ingrijpende politieke en maatschappelijke maatregelen. Bijvoorbeeld het stopzetten van de subsidies voor het verbouwen van voedselgewassen als biobrandstof. Of het terugdringen van het gebruik van landbouwgrond voor veevoeder, door de vleesconsumptie te verminderen.

DNA is geen lego
Bino ziet het echter simpel: versoepel de GGO-regels en we kunnen de voedselproductie drastisch verhogen, door met gentechnologie rassen te ontwikkelen die met minder water toekunnen en snel groeien onder marginale omstandigheden. Hij gaat daarmee voorbij aan het feit dat complexe eigenschappen als “een diep en breed worstelstelsel” of “droogteresistentie” niet zijn terug te brengen tot enkele genen die je “vrij direct” kunt inbouwen. DNA is geen lego.

Systeembenadering
Juist als het gaat om complexe eigenschappen waarvan de genetische basis nog grotendeels onbekend is, is het nodig om de plant in zijn geheel en in relatie tot zijn omgeving te bekijken. Daarvoor is de moderne “klassieke” veredeling bij uitstek geschikt.

Niet hoeveelheid, maar oogstzekerheid is cruciaal
Bovendien is er op dit moment niet zozeer behoefte aan een hogere productie als wel aan een duurzame voedselproductie die bestaande landbouwgronden niet verder uitput en voldoende oogstzekerheid biedt, ook onder extreme weersomstandigheden en in marginale gebieden. Onderzoek van de FAO laat zien dat de biologische landbouw onder deze omstandigheden goed scoort, onder andere door het robuuste landbouwsysteem en een groter waterbergend vermogen van de bodem.

Gentech in praktijk vooral bedreiging voor voedselzekerheid
Tot slot is het een feit dat de transgene voedselgewassen die nu op de nominatie voor Europese toelating staan, geen van de door Bino genoemde eigenschappen bezitten. Het gaat nog steeds om gewassen die tolerant zijn voor onkruidverdelger of die zelf gif produceren. Deze gewassen vormen eerder een bedreiging voor de voedselzekerheid doordat ze in de praktijk leiden tot grootschalige monoculturen en veel kunstmest en bestrijdingsmiddelen nodig hebben.’

Dat mag je nog eens een ander geluid noemen dan wat populistisch steeds weer naar voren wordt gebracht over voedseltekorten in de wereld.