Bijblijven

Opnieuw de Erasmusbrug, op hetzelfde punt waar deze langlopende fotosessie op 20 juli vorig jaar begon. Inmiddels is het op de zondagochtendwandeling van die dag acht minuten over negen geworden. We zijn nu bijna drie kwart jaar en een slordige 238 foto’s verder (er was maar een enkeling bij die ik niet heb kunnen gebruiken). Morgen zal op deze plek de marathon passeren. De verwachtingen zijn hooggespannen: de weersverwachting is bijzonder gunstig, en ook het lopersveld is behoorlijk sterk, met ‘tophazen’ als aanjagers voor de halve afstand, waarna de echte toplopers het karwei zullen moeten afmaken...

‘Ha, eindelijk antwoord op mijn vragen over vrijescholen! En ik had ze al eerder kunnen hebben.’

Dat schreef ik op 10 februari in ‘Antwoord’. Ik zou het vandaag zo weer kunnen schrijven (voortschrijdend inzicht heet dat, geloof ik).

Een van de dingen die in dat bericht ter sprake kwamen, was een bijeenkomst van de Vereniging van vrijescholen van een jaar tevoren, op 22 januari 2008:

‘Zijn wij er klaar voor om onze identiteit in het komende jaar opnieuw van woorden, waarden, beelden, bewegingen en daadkracht te voorzien? Je wordt van harte uitgenodigd om tijdens de NieuwjaarsConferentie 2008 mee te praten en het project Identiteit in beweging te brengen.’

En even verderop:

‘In de Algemene Ledenvergadering van 24 september is het conceptstuk besproken. Het plan heeft daar positieve reacties gekregen. Ook hebben de leden een aantal aanbevelingen gedaan, welke inmiddels zijn verwerkt. (...) Het thema “Identiteit” staat weer geagendeerd op de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging van vrijescholen op 17 december 2008.’

Het Jaarbericht 2007, dat in december 2008 op de website van de Vereniging van vrijescholen (VVS) werd geplaatst, beschreef het ‘Project Identiteit’ nader.

‘In onze intentieverklaring (zie daarvoor op blz. 7) heeft het bestuur aangegeven dat het op de middellange termijn duidelijk moet zijn op welke identiteit de vrijescholen in Nederland aangesproken willen worden in het werkveld.

In het najaar van 2007 is daarom het project Identiteit ingericht. Doel van dit project is om een samenbindende, breedgedragen visie op voorwaarden en inhoud van de identiteit van vrijeschoolonderwijs te formuleren. Daaruit moet dan afgeleid kunnen worden hoe vrijescholen weer een sterk onderwijsmerk kunnen zijn in het Nederlandse onderwijsveld.

Na een sollicitatieprocedure is Mevr. Annemarie Sijens door het bestuur aangesteld als projectleider. Om te komen tot zoveel mogelijk objectivering en doelgerichtheid zal ook een klankbordgroep ten behoeve van proces en inhoud worden ingericht.

Het projectplan is uitgewerkt tot het document dat in de ALV van december 2007 is aangenomen als uitgangspunt voor het uitvoeren van het project in verschillende fasen. De eerste fase zal afgerond worden in december 2008, waarbij een voorlopig beeld moet zijn geformuleerd en een eerste toetsing moet hebben plaatsgevonden in het werkveld. De werkwijze is zo afgesproken dat informatie verkregen wordt door gesprekken te voeren in het werkveld en met belanghebbende organisaties.’

Dat was al wat, maar toch slechts een half antwoord, want wat die nieuwe visie op het vrijeschoolonderwijs dan inhield, dat stond er niet. Op de website van de VVS was daar ook niets over te vinden, gek genoeg. Pas nu kwam ik meer informatie hierover tegen in ‘Bijblijven’, de schoolkrant van de vrijeschool Den Haag van een half jaar geleden, namelijk nr. 2 van de zestiende jaargang, van 10 oktober 2008. Artho Jansen brengt daarin verslag uit, onder de titel ‘Identiteit’:

‘Nagenoeg alle vrijescholen zijn aangesloten bij de Vereniging van Vrije Scholen (VVS). Deze VVS heeft sinds een jaar een voortvarend en daadkrachtig bestuur dat actief is om haar toezeggingen uit te voeren. Zo is vorig jaar tijdens de Michaëlsconferentie aangekondigd dat er een ‘identiteitstraject’ zou komen: aan de hand van gesprekken en onderzoek zou vastgesteld worden wat de identiteit van de vrijeschool is (of zou moeten zijn). Dit traject is bedoeld om scholen te enthousiasmeren om duidelijk te maken waar we voor staan en dit vervolgens waar te (blijven) maken. Een belangrijke ontwikkeling die alle vrijescholen raakt en waar ik u graag meer over vertel.

Tijdens de algemene ledenvergadering van de VVS is de notitie “Identiteit van vrijescholen” besproken. Het grootste deel van de leden kon zich hier – met veel enthousiasme – in vinden en heeft ingestemd met het verdere traject. Ik ga in op de inhoud van de notitie en sta vervolgens stil bij het vervolgtraject. Waarom een identiteitstraject?

De VVS wil het vrijeschoolonderwijs (weer) tot een sterk merk maken. Om dit te bereiken acht de VVS het van belang de identiteit en de kwaliteit van het vrijeschoolonderwijs te versterken en te waarborgen. Het traject heeft dan ook tot doel om scholen te motiveren zich (verder) te ontwikkelen. Op zo’n manier dat dit voor anderen herkenbaar is en dat meer ouders aangetrokken worden die doelbewust voor eigentijds vrijeschoolonderwijs kiezen. In dat kader heeft Annemarie Sijens de opdracht gekregen om een enthousiasmerende beschrijving te geven van de identiteit en een samenbindende visie op de kwaliteit van vrijescholen. Aanvullend diende een ontwikkelingsmodel beschreven te worden waarmee vrijescholen hun identiteit gestalte kunnen geven en ontwikkelen. Tot slot diende er een toetsingskader opgesteld te worden dat vrijescholen bij zelf evaluatie kunnen gebruiken (eerste fase) en dat gebruikt kan worden bij een externe beoordeling (tweede fase).

Inhoud van de notitie ‘Identiteit van vrijescholen’

In de notitie zijn vijf principes genoemd voor vrijescholen die in het voorafgaande onderzoek naar voren zijn gekomen:
– De mens heeft een geestelijke oorsprong en een geestelijk doel
– Dat wat in de geest aanwezig is, ontwikkelt zich op aarde in fasen
– Ieder mens is uniek en ontwikkelt zich op aarde
– Vrijescholen leveren een bijdrage aan de vernieuwing van onderwijs en samenleving
– Leraren van vrijescholen spreken de integrale mens aan. Het denken, voelen en willen wordt steeds op elkaar betrokken.

Bij diverse andere scholen zie je één of meer van deze principes terugkomen, maar alleen bij vrijescholen komen ze gezamenlijk en in samenhang voor. Dit maakt de vrijescholen uniek.

Deze principes zijn vervolgens vertaald in zes kernwaarden, te weten:

Authenticiteit – Vrijescholen bereiden jongeren voor op het leiden van een authentiek leven. Ze bevorderen hiertoe de ontwikkeling van het zelfsturend vermogen en de karaktervastheid van de leerlingen.

Respect – Vrijescholen respecteren levensbeschouwing en godsdienst van een ieder. Leerlingen van vrijescholen ontdekken dat mensen hun waarden op verschillende manieren uiten en leren dit te respecteren.

Vriendschap – Vrijescholen respecteren het ontstaan van onderlinge banden. Hun leerlingen leren hoe ze een vruchtbaar gesprek kunnen voeren en hoe ze vriendschappen kunnen aangaan en onderhouden.

Zorgzaamheid – Vrijescholen zorgen ervoor dat hun leerlingen zich met de wereld verbinden. Ze voeden hun leerlingen op tot volwassenen die bereid zijn verantwoordelijkheid te dragen.

Ontwikkeling – Mensen en organisaties ontwikkelen zich in fasen. Het onderwijs aan de jonge mens vormt hem. Daarom is de lesstof ook ontwikkelingsstof en wordt deze zorgvuldig op de leeftijdsfase afgestemd.

Transparantie – Transparantie maakt zichtbaar. Door duidelijkheid te scheppen, weten leerlingen, leraren, ouders en andere betrokkenen immers waar ze aan toe zijn.

Deze principes zijn in de notitie vervolgens voorzien van toetsingscriteria die veelal beschrijvend van aard zijn en (nog) niet eenvoudig meetbaar. Enkele voorbeelden:
De leraar geeft zijn les kunstzinnig vorm.
Leerlingen kunnen hun onderlinge conflicten (met hulp) oplossen.
Leraren zorgen voor een gezonde afwisseling tussen concentratie en expressie, waardoor de lessen ademen.

Tot slot wordt voorgesteld om – na een fase waarin scholen een zelfevaluatie kunnen uitvoeren – een accreditatiecommissie in het leven te roepen die scholen beoordelen op basis van deze criteria. De planning is dat dit in het voorjaar van 2011 plaatsvindt. Dit alles kan er toe leiden dat een school de naam Vrije School niet meer mag voeren.

Vervolgtraject

Een identiteitstraject heeft weinig zin als leraren en ouders zich hier niet door aangesproken voelen. Van belang is dus om te weten wat u van de inhoud vindt. De VVS organiseert in november drie bijeenkomsten: een voor ouders, een voor leraren en een voor bestuurders, waarschijnlijk allemaal op 7 november. Uiteraard bent u van harte uitgenodigd om deze bijeenkomst te bezoeken. Het is echter ook denkbaar dat wij in Den Haag een aparte bijeenkomst beleggen om als Den Haag ons uit te spreken over het traject; vanuit de VVS is men bereid om daarbij aanwezig te zijn. Graag hoor ik of u geïnteresseerd bent in zo’n bijeenkomst. Ook kunt u bij mij de digitale versie van de conceptnotitie bestellen, via a.jansen@vsdenhaag.nl. De bedoeling is dat de algemene ledenvergadering van de VVS eind december een besluit neemt over een definitieve versie van de huidige conceptnotitie.

Artho Jansen’

Waarom dit alles niet gewoon op de website van de Vereniging van vrijescholen staat, is mij een raadsel. Dit is een uitstekend verslag dat daar zo voor te gebruiken is. Of zou het iets te maken hebben met wat ik op 2 maart in ‘Nuance’ weergaf uit het artikel ‘Turbulentie onderweg’? Dat maakte deel uit van de special over vrijeschoolonderwijs in het maartnummer (nr. 2 van 2009) van het tijdschrift Didaktief en ging vooral over de Onderwijsinspectie. Onder het tussenkopje ‘Onderwijsvernieuwers’ wordt beschreven waarin hem de kneep zit:

‘Eén argument keert regelmatig in gesprekken met leden van de Vereniging terug. Het huidige toezichtkader van de inspectie zou de vrijheid van inrichting in de weg staan. Dat schrijft ook Ad Boes van Netwerk SOVO (Samenwerkingsverband van Organisaties voor Onderwijsvernieuwing waarin Dalton, Freinet, IVO, Jenaplan, Montessori, en vrije scholen samenwerken) in de brochure “Elke school is er één”.’

Onder het volgende tussenkopje, ‘Scheuring’, staat wat er gedaan wordt om aan de wensen van de inspectie tegemoet te komen, maar ook dat dit ongewenste gevolgen kan hebben:

‘Annemiek Zwart was nauw betrokken bij de ontwikkeling van de leerlingmonitor. “De inspectie hanteert een normenkader dat nooit aansluit bij wat wij doen. Bij ons staat het proces en de kwaliteit van het leren centraal en niet alleen de opbrengst. Maar we wíllen van die lijst zwakke scholen af. Met de monitor kunnen we de inspectie laten zien hoe kinderen bij ons leren, dát ze leren. Het is een manier van registratie (met toetsen, portfolio, verslagen) die tien jaar geleden not done was.”

De monitor is een concessie die kan leiden tot een scheuring in de Vereniging vrezen sommigen. Maria Duif: “Als Vereniging werken we aan een accreditatie van vrijescholen en daar wordt dit een punt. Er is een groep die bang is dat het wezenlijke van de vrijeschool te veel verdund wordt. Die angst kunnen we niet wegnemen. Vooral de oudere garde heeft het moeilijk, maar de ledenvergadering moet beslissen.” Ze heeft haar hoop gevestigd op drie grotere fusiebesturen die samen de helft van het totaal aantal scholen tellen. Maar de eenpitters kunnen roet in het eten gooien.’

Met deze wetenschap in het achterhoofd wordt het bericht interessant, dat de Vereniging van vrijescholen in februari al wél op haar website plaatste:

‘Anders evalueren – Boek De opbrengst dat ben ik... en de digitale Leerlingmonitor

Op 21 januari 2009 organiseerde Netwerk SOVO, het samenwerkingsverband van organisaties voor vernieuwingsonderwijs, de Conferentie De kracht van anders evalueren. Op de conferentie werden de resultaten van het project De opbrengst dat ben ik gepresenteerd, door de presentatie van het boek De opbrengst dat ben ik, met als ondertitel Meten of waarderen, een pleidooi voor een Pedagogisch Evaluatie programma in het basisonderwijs (A, Zwart, 2009) dat binnenkort op deze site te downloaden is.

Daarnaast werd de digitale Leerlingmonitor gepresenteerd, het online software programma waarmee scholen een instrument in handen krijgen om structureel anders te evalueren. Een demo is beschikbaar via www.leerlingmonitor.nl met de logingegevens: Schoolleiding (gebruikersnaam) Schoolleiding (wachtwoord).

Meer informatie over het onderwerp anders evalueren, het boek De opbrengst dat ben ik en de Leerlingmonitor is beschikbaar bij de Vereniging van vrijescholen. Belt u met telefoonnummer 0343 53 60 60, we staan u graag te woord.’

Wanneer de genoemde ledenvergadering plaatsvindt, is vermoedelijk 10 juni. Ik zie die datum in ieder geval in de Agenda op de website van de VVS vermeldt met ‘Algemene Ledenvergadering’, in Driebergen op die dag te houden. Ik zal het blijven volgen, al kost het de nodige moeite om bij te blijven.