Origenes

Had ik al eens over het Origenes-Instituut geschreven? Eigenlijk niet. Dat is ook niet zo vreemd, want het is bijna niet te vinden. Terwijl er toch maar liefst twee websites van zijn, met bijna identieke inhoud. Maar net niet helemaal. Er is er een met verouderde gegevens (stand 2006-2007), en een met actuelere gegevens (stand 2009). Wat de een en wat de ander is, valt alleen uit het adres op te maken.

Drijvende kracht achter dit Origenes-Instituut is natuurlijk John van Schaik. Dat was al het geval voordat John van Schaik hoofdredacteur van Bres werd. Daarover heb ik het hier vaker gehad. Voor het eerst op 26 juli 2008 in ‘De eerste new age-beweging’, waarin ik meldde dat hij sinds medio 2006 hiervan hoofdredacteur is (vanaf nummer 238 zo ongeveer, als ik goed geteld heb). Het aloude tijdschrift Bres, dat door hem weer nieuwe kleur heeft gekregen. Ik stelde toen nummer 247 voor, dat over ‘Vrijmetselaars, theosofen, antroposofen, rozenkruisers van 1900 tot heden’ ging. En tegelijk ook over nummer 240 van oktober-november 2006, waarin verslag werd gedaan van een symposium over het recent ontdekte Evangelie van Judas. Op 15 april van dit jaar had ik het in ‘Dichtbij’ over het maartnummer (nr. 255) en dan met name over het hermetisme en Pico della Mirandola, die ook deze maand in Motief zo centraal staat. Goed, dat is dus allemaal Bres. Nu naar Origenes.

Dat is dus vrij makkelijk met die website. Daar staat onder ‘Doelstellingen en achtergrond’ het een en ander vermeld over ‘Instituut- en vrij christendom’:

‘Vanaf het ontstaan van het christendom zijn er vele christelijke stromingen en kerken geweest. Pas in de vierde eeuw ontstaat er een scherpe scheidslijn tussen het instituut- of kerkchristendom en het vrije of esoterische christendom. De officiële kerk beroept zich sindsdien op het geloof, de schrift en het sacrament, terwijl het vrije christendom zich beroept op ervaring en bovenzinnelijk inzicht (gnosis).

Dit vrije christendom is al te vinden bij kerkvaders als Clemens van Alexandrië en Origenes in de oudheid. Bij mystici als Hadewijch en Jan van Ruusbroec in de middeleeuwen. In de zeventiende eeuw is het te vinden bij de christelijke rozenkruisers en natuurfilosofen als Jacob Böhme. In de twintigste eeuw is het vrije christendom te vinden bij bijvoorbeeld de antroposofie en andere esoterische bewegingen. Daarnaast zijn er altijd christelijk-esoterische bewegingen geweest die verder afstaan van de dogm’

Hier breekt de tekst helaas af (dat is trouwens op beide websites het geval, de oude en de nieuwere). In de volgende kolom gaat het op deze manier verder:

‘Het Origenes-Instituut wil zoeken naar de samenhang tussen het kerk- of exoterisch christendom en het vrije of esoterische christendom. De scheidslijn tussen beide is niet zo scherp als vaak wordt gedacht. Ook binnen de kerk is altijd esoterie geweest en aandacht voor de beleving, terwijl het esoterische christendom ook dogma’s en geloofsstrijd kent. De opvatting dat het esoterische buitenkerkelijk is en het exoterische christendom door de kerk vertegenwoordigd wordt is te eenvoudig.

Religieus Nederland
Het Origenes-Instituut wil dit esoterische christendom meer onder de aandacht brengen van christenen. Dit vrije christendom is onderdeel van de christelijke traditie en heeft gedurende de geschiedenis van het christendom altijd in dialoog gestaan met het kerkchristendom. Soms heeft dat geleid tot de inquisitie, maar vaker heeft het geleid tot een verrijking van het christendom.’

Over de oorsprong van het Origenes-Instituut zelf staat meer vermeld onder ‘Organisatie’:

‘Het Origenes-Instituut is opgericht in 1995 en heeft als doelstelling het bevorderen van het esoterische christendom en de dialoog met het kerkchristendom. Het gaat het Origenes-Instituut om de samenhang tussen theologie, religie en esoterie. Theologie zonder religie en esoterie kan leiden tot een verdorde Godsopvatting. Religie zonder theologie en esoterie kan leiden tot een emotionele Godsopvatting. En esoterie zonder religie en theologie loopt het risico tot een Godsopvatting te komen die niet gefundeerd is in de traditie.

Het Origenes-Instituut is een particulier initiatief. Er wordt geen subsidie ontvangen. Er zijn geen formele bindingen met welk kerkgenootschap of levensbeschouwelijke beweging dan ook. De individuele bestuursleden van het Origenes-Instituut weten zich geïnspireerd door de antroposofie.

De financiële middelen worden verworven uit de activiteiten, de donaties van de Vriendenkring en fondswerving.’

Op dezelfde pagina wordt ook beschreven wie het bestuur vormt.

‘Per januari 2004 bestaat het bestuur van het Origenes-Instituut uit:
Mw. M. Gastkemper, drs.ing. J. Tushuizen en dr. J.L.M. van Schaik.

Drs.irg. Jan Tushuizen studeerde in 2005 af op het onderwerp “De symbolische werkelijkheid van bijna-dood ervaringen, psychedelische ervaringen (LSD) en mystieke ervaringen”. Dr. J.L.M. van Schaik is april 2004 gepromoveerd op een vergelijkend onderzoek naar het dualisme van de manicheeërs en de katharen. Zijn doctoraalscriptie ging over de middeleeuwse mystiek van Jan van Ruusbroec.

Directie
Dr. J.L.M. van Schaik is tevens directeur van het Origenes-Instituut.’

Margriet Gastkemper is inderdaad een zus van mij. Over de drukke bezigheden van John van Schaik staat nog meer bij ‘Contact’:

‘John van Schaik (1956) is directeur van het Origenes-Instituut. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van het traditionele- en esoterische christendom.

Tevens is John hoofdredacteur van BRES. Magazine voor religie, wetenschap en gnosis. Zie www.bresmagazine.nl

In 1992 studeerde hij af in Antwerpen/Utrecht op de middeleeuwse mystiek van Jan van Ruusbroec. In 2004 promoveerde hij in Nijmegen op een vergelijkende studie van het dualistische godsbeeld van de laat-antieke manicheeërs en de middeleeuwse katharen.

Tevens is hij gespecialiseerd in de natuurfilosofie (radicale piëtisme of pansofie of christelijk hermetisme) uit de 17e en 18e eeuw. Daartoe behoren mensen als Paracelsus, Jacob Bohme, Johann Valentin Andreae, Christof Oetinger, Goethe en – vanuit de muziek – Mozart.

Van John van Schaik verschenen de volgende publicaties en artikelen (pdf 12 kb).’

Dat hij hier veel van afweet, willen we weten ook. En dat treft: meteen op de homepage wordt een cursus aangekondigd:

‘Jaarcursus 2009-2010
Westerse esoterie & Oosterse wijsheid
Het Origenes-Instituut & Stichting Gnosis’

Volgen we deze link, dan komen we hier uit:

‘Docenten: Jacob Slavenburg en John van Schaik

Cursussen John van Schaik in het land

Najaar 2009 “Geschiedenis van de (westerse) christelijke mystiek”

HOVO Hogeschool Den Haag en Hogeschool Windesheim (Zwolle) – zie www.hovo-nederland.org

De woestijnvader Sint Antonius (251-356), de oosterse kerkvader Origenes (185-254) en de westerse kerkvader Augustinus (354-430) worden wel gezien als de grondleggers van de christelijke mystiek. Zij zoeken God voornamelijk in hun innerlijk, waar de gnostiek uit de eerste eeuwen God vooral in hemelverten zocht.

In de middeleeuwen komt de christelijke mystiek tot wasdom met Bernardus van Clairvaux (1090-1153) en Hildegard von Bingen (1098-1179). Van hen gaat het naar de Vlaamse mystica Hadewijch (ca.1210-1260) en Jan van Ruusbroec (1293-1381). Met Geert Grote (1340-1384) dooft het hoogtepunt van de mystiek uit, om nog even op te vlammen in de Spaanse mystiek van Teresa van Avila (1515-1583) en Johannes van het Kruis (1542-1591).

Na hen ontstaat er een andere vorm van mystiek; niet zozeer gericht op het zoeken van Christus in het innerlijk, maar op het zoeken van de werkzaamheid van Christus in de natuur. Met vertegenwoordigers als Nicolas Cusanus (1401-1464) en Jacob Böhme (1575-1624). Deze “alchemistische” mystiek eindigt rond 1800, wanneer het rationalisme en het mechanistische wereldbeeld opkomen.

In de theologie en het geloof van het westerse christendom is er in de negentiende en twintigste eeuw nauwelijks ruimte voor mystiek. Voor de grote theoloog Karl Barth (1886-1968) is alle mystieke ervaring subjectief van aard. Maar zonder mystiek gaat een religie geamputeerd door het leven. Kan hernieuwde aandacht voor de christelijke mystiek een bijdrage leveren aan de vitalisering van het christelijke geloof?

In deze cursus bestuderen we teksten van belangrijke vertegenwoordigers van de christelijke mystieke traditie.’

Deze cursus wordt dus gelijktijdig zowel in Den Haag als in Zwolle gehouden. Onder ‘Praktische informatie’ staat er meer over. Maar daarna wordt het een beetje onduidelijk. Neem bijvoorbeeld dit:

‘Het andere Christendom, gnosis, gnostiek en de vroege kerk

In de eerste eeuwen was nog niet zo duidelijk wie recht in de leer was en wie ketters. Talloze christelijke geschriften stonden in de belangstelling:
– de evangeliën,
– de gnostieke geschriften,
– de geschriften van de gnostische Valentinus en
– veel geschriften die later apocrief zijn genoemd.
Kortom: een rijk en gevarieerd christendom waar wij tegenwoordig naar terug verlangen.

Het is pas aan het einde van de tweede eeuw als kerkvader Irenaeus van Lyon vaststelt wat tot de canon behoort en wat niet. Vanaf dat moment begint de waterscheiding en worden zeer veel geschriften naar de ketterse hoek gedreven. Dat proces wordt afgerond in 367 wanneer bisschop Athanasius van Alexandrië zijn Paasbrief schrijft waar precies in staat wat recht en krom is.

Zo worden de gnostieke geschriften van de Nag Hammadi Bibliotheek verborgen om pas in 1945 weer terug te vinden. En zo kunnen we vandaag de dag ons geloof verrijken met geschriften die lang vergeten waren.

Tijdens deze cursus maakt u kennis met de argumenten van de vroege kerkvaders om de gnostiek te verketteren en maakt u aan de hand van enkele gnostieke teksten kennis met de oude gnostiek.’

Het is me niet duidelijk waar en wanneer deze cursus wordt gehouden. Is dat wat daaronder staat? Lijkt me niet:

‘14 december. “Een ontmoeting met Jezus in christendom en islam”. 20.00-22.00 uur
Belgisch-Nederlandse Vereniging Zuid-Oost Brabant (Eindhoven)
Zie: www.benev.be’

Of wat erboven staat dan? Ziet er ook niet echt naar uit:

‘Weekend 13/14 november, Leeftocht voor onderweg, Buitengoed Fredeshiem (Steenwijk)
Zie: www.fredeshiem.nl’

De aangegeven websites en links maken me ook niets wijzer. Dat is jammer, want dit is een mooi onderwerp. – Nu is dit nog lang niet alles wat John van Schaik in huis heeft. Er is uiteraard nog veel meer, dat kun je bij hem wel verwachten. Daarvan getuigt het archief. Hier is bijvoorbeeld te vinden:

‘De studiedag Jezus in het Oosterse Christendom en de Islam werd 18 november 2006 gehouden in Antropia te Driebergen. U kunt hier de folder downloaden.

Symposium: op 16 september 2006 vond het symposium Het Evangelie van Judas plaats onder grote belangstelling. U kunt hier de folder downloaden voor meer informatie.

Interreligieuze zomerweek Tussen Hemel en Aarde vond plaats van 28 t/m 31 augustus 2006. Voor meer informatie klik hier.

Activiteiten 2005

Studiebijeenkomst: John van Schaik en Seyed Dr Mostafa Azmayesh bespraken ‘Jezus in Islam en Christendom’ op 5 november 2005. Voor meer informatie over deze bijeenkomst klik hier (pdf 448 kb).

Studiedagen

Het Origenes-Instituut heeft 8 oktober en 5 november 2005, 18 februari 2006 drie studiedagen georganiseerd:
Manicheïsme – Keulse Mani Codex, voor meer info klik hier
Jezus in Islam & Christendom, voor meer info klik hier
Kelten & Christendom, voor meer info klik hier’

En zo gaat het nog een tijdje door. Met zelfs een vrijwel complete inhoud van de theologische jaarcursussen in het recente verleden. Kan het mooier? Wie nog eens wil discussiëren over christendom, antroposofie en islam, zoals momenteel gelukkigerwijs gebeurt op het forum van de Antroposofische Vereniging, kan hier zijn of haar hart ophalen. Vooral ten aanzien van die laatste opmerking van Floris Schreve:

‘(...) laten we niet vergeten dat er ook een mystieke traditie in de islam bestaat, het sufisme. Ik heb weleens eerder gemerkt dat deze richting voor in esoterie geïnteresseerde westerlingen vaak een grote openbaring is. Dus als ik een suggestie mag doen, wellicht is het voor antroposofen of in antroposofie geïnteresseerden ook de moeite waard om kennis te nemen van het sufisme. Als je iets gemeenschappelijks zoekt denk ik dat je het vooral daar zult vinden.’

Dat wordt hier dus gedaan. En nu ook voortgezet in tijdschrift Bres. Dus gaat uw gang. Maak er gebruik van!