Mysterie

Reisorganisaties te kust en te keur. Ook antroposofische. ‘Boreas reizen’ bijvoorbeeld, en ‘Brandaan reizen’. Maar je hebt ook ‘MUNDus reizen’. En daar wil ik het vandaag over hebben. Want die heeft vanaf 22 september tot vandaag 3 oktober deze reis georganiseerd: ‘Byzantium en Trebizonde’. Op de website is hier veel over te vinden, prachtig verzorgd en heel informatief. Daar wil ik ook wel een beetje van meegenieten. Dus hier volgt de nadere informatie (voordat die eventueel van de website wordt afgehaald):

‘Met een klein gezelschap zullen wij ons verdiepen in ruim duizend jaar geschiedenis van Constantinopel en acht dagen zwerven door de smalle straatjes van het oude Byzantium langs vele onbekende kerken en bezienswaardigheden. Terwijl de hectische miljoenenstad Istanbul aan ons voorbij dendert, zullen wij veel moois ontdekken en bekijken.

Deze oude stad is gebouwd op zeven heuvelen net als Rome, Athene en Jeruzalem en wordt omspoeld door het water van de Gouden Hoorn, de Bosphorus en de Zee van Marmara. Mythologische verhalen brengen ons ver weg van het moderne verkeerslawaai naar de stilte van het verleden. Mijmerend aan de oever van de Bosphorus kunnen denken aan Io, de dochter van koning Inachos, de eerste menselijke geliefde van Zeus. Zij was priesteres in de tempel van Hera te Argos en om haar voor zijn jaloerse echtgenote te verbergen, werd Io door Zeus veranderd in een zilverglanzende koe. Door een horzel gestoken – tot waanzin gedreven door Hera, die haar toch had ontdekt – zwierf zij over de wereld en moest de zeestraat tussen de continenten Asia en Europa oversteken, die daarna de Bosphorus (de oversteekplaats van de koe) werd genoemd.

Byzas, één van de vele kleinzonen van Zeus, kwam door het orakel van Delphi naar deze kusten en stichtte de naar hem genoemde stad tegenover het land van de blinden. Het werd één van de belangrijkste metropolen ter wereld, die – historisch gezien – werd gesticht door Griekse kolonisten vanuit het overvolle Athene en Megara in het jaar 660 v.Chr.

In 330 A.D. maakte keizer Constantijn de Grote deze stad tot zijn residentie ter vervanging van het heidense Rome, dat – volgens de Sibillijnse boeken – gedoemd was ten onder te gaan. Echter niet geheel vrij van geloof in de magische werking van oude cultusobjecten liet hij in 326 het Palladium (het heilige beeld van Athene) uit Rome overbrengen naar zijn nieuwe rijkscentrum. Dit beeld, dat eens het Troje van Aeneas beschermde, werd onder een porfieren zuil op het forum van zijn nieuwe hoofdstad Constantinopel bewaard.

Constantijn, wars van de wrede Romeinse christenvervolgingen, verhief deze tot dan toe verdrukte groepering tot een politiek verbindende factor in zijn immense rijk. Om tot heldere formuleringen van deze nieuwe religie te komen werd door hem het eerste oecumenische concilie bijeengeroepen. Tijdens zijn regering kwam de kerk ter ere van de Heilige Wijsheid – de Haghia Sophia – tot stand.

Door de Romeinse keizer Septimus Severus (193-211) werd de stad reeds ommuurd, Constantijn liet haar vergroten, maar keizer Theodosius II (408-450) gaf opdracht de nu nog zichtbare vestingwerken te bouwen. De 6,5 km lange landmuur met totaal 192 torens liep van de Zee van Marmara door tot aan de Gouden Hoorn. Samen met de zeemuren was het een onneembaar bolwerk, waarvan gezegd is: Als het buskruit niet was uitgevonden, waren de muren van Byzantium nooit gevallen.

Door de eeuwen heen weerstonden deze muren vele aanvallen van buiten, maar vele theologische kwesties werden binnen deze muren uitgevochten. In 1453 vielen de muren door de kanonnen en slimme strategie van sultan Mehmet Fatih.

Na ons bezoek aan Istanbul vliegen wij naar Trabzon aan de kust van de Zwarte Zee. Wij bezichtigen aldaar de Haghia Sophia en wandelen al speurend naar resten van het luisterrijk verleden van het Byzantijnse Trebizonde. Wij maken een dagexcursie naar het Sumela-klooster (54 km), dat gewijd was aan Maria in de tijd van keizer Theodosius II; het behield haar rechten tijdens het Ottomaanse Rijk en werd pas na de stichting van de Republiek Turkije (1923) verlaten.’

Deze tweede Hagia Sophia is dus een andere dan de Hagia Sophia in Istanbul – het is maar dat u het weet. Hij zou uit de dertiende eeuw stammen, als mijn informatie (uit Wikipedia) klopt: hier over de stad Trabzon (die teruggaat tot de achtste eeuw voor Christus) en hier over het oude keizerrijk Trebizonde, dat ontstond na de val in 1204 van het Byzantijnse rijk van Constantinopel. Maar Mundus heeft nog meer in de aanbieding. Het richt zich vooral op Turkije, daar ligt de deskundigheid.

‘Klein-Azië, Anatolië maakt heden ten dage deel uit van de moderne republiek Turkije en is in slechts enkele vlieguren te bereiken. Tijdens onze reizen gaan wij op zoek naar de wortels van de Europese beschaving en zullen vele cultuurhistorische schatten uit het verleden ontdekt worden. De weg voert ons door een altijd weer veranderend landschap, waar de herinneringen aan gebeurtenissen en personen uit het Oude Testament vaak nog tastbaar aanwezig zijn, waar oude reeds lang vergeten volkeren, zoals de Hethieten en de Phrygiërs woonden, waar de nalatenschap van Alexander de Grote eeuwenlang heeft nageklonken, waar de heerschappij van Rome in de vergoddelijking van Caesar tot uitdrukking kwam, waar de voetstappen van de apostelen liggen en het vroege christendom een bodem vond; waar de glorie van Byzantium schitterde... Hier begon de Zijderoute, de karavaanwegen naar de Oriënt, via welke uiteindelijk de Seldjoeken en de Ottomanen dit land binnentrokken (1071 n.Chr.).’

Achter Mundus zitten verschillende mensen. De meest bekende is ongetwijfeld:

‘Ingrid Klerk (Den Haag 1943) heeft lange tijd in Turkije gewoond en is vertrouwd met de taal en de locale gebruiken. Zij maakte een diepgaande studie van de cultuurhistorische achtergronden van de vele volkeren, die in dit land hun sporen hebben achtergelaten. Zij heeft een opleiding voor toeristengids van het Turkse Ministerie voor Tourisme genoten. Zij is werkzaam als beëdigd tolk-vertaler; zij werkte 18 jaar lang als docent Turks aan de Volksuniversiteit in Den Haag. Sinds 1995 is zij reisleidster van zelf ontworpen reizen. In 2003 is haar boek “Turkse Mythologie” bij Sigma Press gepubliceerd.’

Verder schrijft men over de achtergrond van Mundus en de georganiseerde of te organiseren reizen:

‘Als logo is gekozen voor de afbeelding van een munt, waarop de bij – het symbool van Artemis en het antieke Efeze – zichtbaar is. Het bijenvolk schenkt de mens niet alleen kostbaarheden als honing en was, de bij vertegenwoordigt de wijsheid die als heilzame zonnekracht in de wereld werkt. De hiërarchische ordening in het bijenvolk, waarin iedere bij zich voegt in dienst van het leven en de vruchtbaarheid, kan een voorbeeld zijn voor de toekomstige mens die werken wil aan de voortzetting van de cultuur.

In dit kader besteden wij tijdens onze reizen door Anatolië veel aandacht aan de menselijke ontwikkelingsweg in de ruimste zin van het woord. Wij kruisen het pad van historische grootheden, zoals Alexander de Grote en Paulus. Wij bezoeken antieke orakelplaatsen, mysterietempels, prehistorische grotten, steden en burchten en wij proberen temidden van de soms schamele, maar altijd pittoreske ruïnes, een voorstelling op te roepen van de vroegere omstandigheden. Met behulp van de mythologie verdiepen wij ons in de bewustzijnstoestanden van bekende en minder bekende volkeren die in Anatolië hun sporen hebben achtergelaten. In de verhalen komen de archeologische resten tot leven...

Het bouwen van een tempel en het stichten van een stad ging in de tijd van Alexander de Grote (356-323) gepaard met cultische handelingen. Alexander de Grote, de wegbereider van de kosmopolitische persoonlijkheidscultuur, streefde ernaar de zelfstandige persoonlijkheid een plaats te geven in de wereldgeschiedenis; hij schiep daartoe de stad Alexandrië in de Nijl-delta. Deze soevereine stad was bedoeld als een gewijde plaats, een in zichzelf besloten ruimte, waar de sleutel tot individuele ontwikkeling bewaard werd. In Alexandrië werd daadwerkelijk de grondslag gelegd voor onze moderne universiteiten en daar gold voor het eerst het principe van kennis voor iedereen.’

Bij het ‘Reisoverzicht’ komen wij nog veel meer mooie reizen tegen, zoals deze naar ‘Ionië en Patmos’:

‘De werking van de Logos in het Griekse denken en in het Vroege Christendom
De zuidelijke westkust van Klein-Azië vormt een organisch geheel met de nabij gelegen eilanden; tot op heden is hier overal de bewegelijke creativiteit van de elementen beleefbaar: door grillige rotspartijen omkranste baaien, door ondiepe poelen omspoelde schiereilanden, aanslibbende zand- en kiezelstranden, zich steeds verleggende drassige riviermondingen. Aarde, water, lucht, licht en warmte vormden dit land, dat omstreeks de 10e eeuw v.Chr. door de Griekse kolonisten Ionië werd genoemd naar de schone jongeling Ion, die zonder het te weten in de tempel van zijn vader Apollo diende. Ion representeert de mens die zijn ware afkomst niet kent en (nog) een vreemdeling is op aarde.

Rondom het begin van de Griekse cultuurperiode (8ste eeuw v.Chr.) verrezen alom de sierlijke Ionische tempels, zoals die ter ere van Artemis in Ephesos en in Didymae, waar ooit Zeus de tweeling Apollo en Artemis concipieerde. Hier werd het orakel met een marmeren tempelmuur omgeven. In raadselen werd hier tot de mensheid gesproken, waarmee Apollo het heldere denken activeerde; het was zijn broer Dionysos die de mens met de meer onderbewuste zielenroerselen vertrouwd maakte. Allengs nam de betekenis van mythische beelden echter af, de mens wilde de aardse fysieke werkelijkheid doorgronden.

De blinde zanger Homeros schouwde het verleden en deed in zijn verzen voor het laatst de Griekse helden herleven. Al deze godenzonen gingen in de strijd om Troje ten onder en vervaagden geleidelijk aan in het menselijk bewustzijn, naarmate de mens zich meer en meer met de zintuiglijke wereld verbond. In de zielen die al turend over de zee, zinnend op de oorsprong van het leven, verwonderd zich afvragend, mijmerend in een onbestemd verlangen naar een bovenzinnelijk vaderland... kon de vonk van het denken worden ontstoken. Ionië was dan ook het geboorteland van vele natuurvorsers en filosofen: Anaximandros, Thales, Anaximenes, Herakleitos, Pythagoras, Hekataios, Herodotos, Hippokrates (e.a.). Zij waren de voorbereiders van wat in de vierde eeuw in Athene tot bloei kwam in de wijsbegeerte van Sokrates, Plato en Aristoteles. In Ionië werd mysteriewijsheid omgevormd tot wijsbegeerte en kon het denken van de mens mettertijd rijpen tot wetenschap.

Wij zullen naar Izmir (Smyrna) vliegen; de staatkundige streep, die ons reisgebied verdeelt in Turkije en Griekenland zullen wij twee maal per boot, met ons paspoort in de hand, moeten overschrijden. Het begin en het eindpunt van onze tocht liggen in Ephesos, de in mythische tijden door de Amazonen gestichte stad, één van de oudste mysterieplaatsen, waar de “Grote Leven Schenkende Moeder” werd vereerd en waar de Kosmische Wijsheid zich in de gestalte van Artemis manifesteerde. De baai van de rijke havenstad Miletos is inmiddels verdwenen; behalve een lucratief handelsleven dromden op de kaden ooit pelgrims uit alle windstreken samen en wendden hun schreden verwachtingsvol via de heilige weg naar het orakel. Steeds persoonlijker werden hun vragen, steeds troebeler werden de geprevelde spreuken...

Onder de Romeinse keizer Domitianus (81-96) leefde Johannes een aantal jaren in ballingschap op het eiland Patmos, alwaar hem een toekomstvisioen ten deel viel. De brieven aan de Zeven Gemeenten van Klein-Azië hebben betrekking op de gehele mensheid: Wie het oor heeft hore wat de geest tot de gemeenten spreekt... De apocalyptische tekenen worden reeds zichtbaar in onze tijd. Weer terug in Ephesos beschreef de hoogbejaarde Johannes het Oerbegin en hoe het kosmische scheppende Wereldwoord, de Logos, op aarde woning nam.

Hoewel in hun tijd de Artemis-cultus reeds lang tot een uiterlijk welvaartsvertoon was geworden, is de boodschap van de Nieuwe Tijd verkondigd door Johannes en Paulus hier toch in goede aarde gevallen.’

Er is ook een reis naar ‘De Zeven Gemeenten van Klein-Azië’, waar op dit christelijke thema nader wordt ingegaan:

‘Het thema van deze reis is ontleend aan het tweede hoofdstuk van de Openbaring van Johannes, waarin Zeven Brieven gericht worden aan de zeven vroegchristelijke gemeenten in Klein-Azië. Dit zijn: Ephesos, Smyrna, Pergamon, Thyateira, Sardis, Philadelphia en Laodikeia; zij liggen in het geografische gebied dat eens behoorde tot het koninkrijk van Pergamon en dat later als provincie werd ingelijfd bij het machtige Romeinse rijk (133 v.Chr.); Ephesos werd Eerste Metropool van Asia.

Een reis langs deze plaatsen in West-Turkije betekent een overweldigende ontmoeting met het verleden in de vorm van archeologische ruïnes in een afwisselend en boeiend landschap, waarin de geschiedenis aan ons oog voorbijtrekken zal. Onderweg zullen er verhalen klinken uit de Griekse mythologie, de Trojaanse Oorlog, de veldtocht van Alexander de Grote. Het Romeinse Rijk onder keizer Augustus komt ter sprake en wij treden in de voetstappen van Paulus en Johannes.

De apostel Paulus heeft meerdere jaren in Ephesos gewoond (53-57). Volgens het boek Handelingen der Apostelen, hoofdstuk 19, werd hij in het grote theater (25.000 toeschouwers) uitgejouwd en uitgefloten – Groot is Artemis werd er onder leiding van de zilversmid Demetrius gescandeerd, waarmee de Ephesiërs aangaven dat zij geen prijs stelden op die nieuwe god, waarover hij kwam spreken.

Volgens bepaalde overleveringen is Johannes met de moeder van Jezus, na de Kruisiging, van Jeruzalem naar Ephesos getrokken; zij hebben hier geleefd en zijn ook beiden hier gestorven. Het laatste woonhuis van Maria is hier te vinden en tevens het graf van Johannes, waarover in de zesde eeuw een grote koepelkerk werd gebouwd, vergelijkbaar met de Haghia Sofia. De Haghia Sofia in Istanbul staat er nog, de Johannes-basiliek is nu een (deels gerestaureerde) ruïne.’

Hetzelfde, maar dan weer een beetje anders, komt ook ter sprake bij de reis naar ‘Ephesos, Patmos en Athene’, waar bovendien verschillende foto’s bijgeleverd worden:

‘Wij bezoeken Ephesos, de in mythische tijden door de Amazonen gestichte stad, één van de oudste mysterieplaatsen, waar de Kosmische Wijsheid zich in de gestalte van Artemis manifesteerde. Het toneel van de wereldgeschiedenis, waarop gebeurtenissen van cultuurhistorische betekenis zich afspelen, omvat niet de gehele aarde, maar juist die plekken, die “geschikt” zijn als omhulling en bodem voor een bepaalde cultuur. De Artemis-tempel in Ephesos was op zo’n bijzondere plaats gebouwd en straalde uit over de omgeving, over de gehele cultuur, eeuwenlang! De godin zag volkeren komen en gaan, heersers verschijnen en verdwijnen, de tempel branden, de stad bloeien en in verval geraken, de zee zich terugtrekken.

Volgens bepaalde overleveringen is Johannes met de moeder van Jezus van Jeruzalem naar Ephesos getrokken; het laatste woonhuis van Maria wordt hier aangewezen. De conciliekerk, alwaar in 431 besloten werd dat zij de titel Theotokos zou dragen, ligt tussen de ruïnes van de hellenistische stad.

Volgens het boek Handelingen (hoofdstuk 19) werd Paulus in het grote theater (24.000 toeschouwers) uitgefloten – “Groot is Artemis” – werd er onder leiding van de zilversmid Demetrius gescandeerd, waarmee de Ephesiërs aangaven dat zij geen prijs stelden op die nieuwe god waarover hij kwam spreken.

Vanuit Kuşadasi varen wij naar Samos en overschrijden wij de staatkundige streep, die ons reisgebied in Turkije en Griekenland verdeelt. Wij stappen over op de boot naar Patmos. Hier leefde Johannes onder de Romeinse keizer Domitianus (81-96) een aantal jaren in ballingschap; in een grot viel hem het toekomstvisioen ten deel, dat ons als het Boek der Openbaring is overgeleverd. Hij schreef het Evangelie na zijn terugkeer in Ephesos. Over zijn graf werd in de zesde eeuw door keizer Justinianus een grote koepelkerk gebouwd.

Vanaf Patmos nemen wij een directe nachtboot naar Athene, de stad die de naam draagt van de strijdvaardige maagdelijke godin, uitgerust met helm, speer en het schild met de afschrikwekkende Medusakop. Zij bevrijdde de olijfboom uit de rotspartij die nu de Acropolis genoemd wordt. Haar ogen zijn grijsgroen gelijk de olijfgaarden van Attica. De stad ontwikkelde zich tot het staatkundig middelpunt van het Griekse stadstatenstelsel, waar – geheel in overeenstemming met de tijd – door middel van ontmoetingen, dialogen en afspraken op de openbare Agora de democratie ontstond.

Op deze bodem kon Paulus spreken over de Onbekende God (Handelingen 17:16-35). Overal waar de olijfboom groeide, kon het christendom zich verspreiden en wortelen. Vanuit Athene maken wij dagexcursies naar de orakelplaats Delphi en de mysterieplaats Eleusis.’

En zo kan ik nog wel even doorgaan, want er staat nog veel meer op deze mooie website. Maar dat te ontdekken laat ik graag aan uzelf over, of kom er eventueel op een later geschikt moment nog een keer op terug.