Karma

Vanavond en morgen overdag wordt in Driebergen een conferentie gehouden over het thema karma. Om precies te zijn ‘de Levensloop en het Zonnekarma’. Al op 16 juli werd dit op de website van de Antroposofische Vereniging aangekondigd, onder de titel ‘AViN en Instituut voor Biografiek organiseren karmaconferentie’:

‘Op 2 en 3 oktober 2009 organiseren de Antroposofische Vereniging (AViN) en het Instituut voor Biografiek een karmaconferentie onder de titel “De Levensloop en het Zonnekarma”. Karma heeft verschillende kanten. Eén daarvan heeft te maken met het oud zeer dat je meeneemt uit je vorig leven. Dat deel van het karma vormt de obstakels die je in je leven tegenkomt. Een ander deel van het karma is hetgeen je als inspiratiebron meeneemt naar je aardeleven. Wat wil je gaan realiseren? Welke scheppingsdrang heb je in je? Wat voor waarden wil je realiseren in je verhouding tot andere mensen? Of wat wil je door je werk in de wereld scheppen? De kwaliteiten die hierin aan de orde zijn, kun je het zonnekarma noemen. Voor meer informatie, het programma en de werkgroepen zie onze agenda. Voor het aanmeldingsformulier klik hier.’

Dat aanmeldingsformulier is er niet meer. Maar het programma is nog wel in te zien. Daarin wordt na het voorgaande, over ‘De kwaliteiten die hierin aan de orde zijn, kun je het zonnekarma noemen’, verder gegaan met:

‘Je neemt ze mee vanuit de zonnesfeer in het voorgeboortelijke. Deze inspiratie zakt gewoonlijk al vroeg weg in het onbewuste, om zich in het leven geleidelijk weer te manifesteren. En dan komt de vraag: hoe breng je deze kwaliteiten en inspiraties weer in herinnering? En hoe hou je die vast, ook wanneer je in je werk, of in je relatie in de problemen komt? Kun je die dan weer actief terug zoeken?

Zonnesfeer, het betreden van de zonnesfeer, ook in de dag, is spiritueel gezien een christelijke weg. Christus is de geestgestalte die als heer van het karma zijn thuisland heeft in de sfeer van de zon. Deze thema’s willen we in de conferentie aan bod laten komen. In de voorbereiding werken we aan een drama, in de vorm van toneel, waarin de thematiek kunstzinnig wordt gepresenteerd. We kiezen voor de vorm die het hart kan aanspreken. Daarnaast willen we in werkplaatsen de thema’s met elkaar uitwisselen, persoonlijker maken, aan het werk gaan ook met oefeningen om de genoemde kwaliteiten te versterken.’

Het programma bestaat vanavond uit een inleiding van een half uur door Jaap van de Weg over ‘De levensloop en het zonnekarma’, uit ‘Judith & Frank, een tragedie’ (die een uur duurt) en uit een ‘werkplaats’ van drie kwartier.

Morgen wordt er verder gegaan met een inleiding van Marieke Krans over ‘Realiseren in samenwerking’, ’s ochtends en ’s middags opnieuw een werkplaats, een herhaling van het 4e bedrijf uit ‘Judith en Frank’ (ook getiteld ‘Realiseren in samenwerking’) en een afsluitende bijdrage van Hugo Pronk, ‘Zonnekarma’ geheten. Er tussendoor natuurlijk muziek, terwijl Drude van Houwelingen het welkom en de dagopening verzorgt.

Die ‘Werkplaatsen zijn o.a.:
1. Hugo Pronk & Joyce Smit: rollenspel;
2. Carla van Dijk: Bewegende beelden: kijken, zien en schouwen, oefening en gesprek;
3. Antoinet Hilhorst & Maarten Moens: biografische oefeningen, liefdevol luisteren en dialoog;
4. Maria Ratering & Marianne van Asperen: met woord & gebaar, met dialoog & stilte op weg naar de eigen betekenis;
5. Bram Tjaden & Dik Goudsbloem: karma drama, oefening en gesprek;
6. Marieke Krans: Opstellingen en gesprek;
7. Josephine Levelt: Verbeelden in kleur met transparantie en vreugde op zoek naar jouw “zon”;
8. Gerard van Dijk: Naar aanleiding van de beelden uit de tragedie zicht krijgen op de eigen situatie.’

‘Aan de tragedie werken mee:
Spel: Manjo Joosten, Lotte van Dam, Kees van Hof;
Muziek: Floris de Ridder, Sandra van Dijk, Paul de Ridder;
Belichting: Floris Bouma;
Regie: Zegert de Zeeuw;
Dramaturgie: Jaap van de Weg.’

En als laatste de mensen die het organiseerden:

‘Voorbereidingsgroep: Marijke Steenbruggen, Drude van Houwelingen, Zeegert de Zeeuw, Maarten Moens en Jaap van de Weg.’

Het Instituut voor Biografiek is hier op deze weblog nog nauwelijks in the picture geweest. Dit vormt een mooie aanleiding. De website biedt het nodige, ook over bovenstaand thema. Bij ‘publicaties’ bijvoorbeeld is er de link naar ‘Karmaonderzoek’, een korte interessante en verhelderende tekst van Jaap van de Weg, die duidelijk maakt dat er verschillende benaderingen zijn en dat iedere benadering zijn eigen aanpak heeft en zich richt op zijn eigen accenten (overigens afkomstig uit Motief nr. 88 van september 2005, maar daar op de website heb ik deze tekst niet kunnen terugvinden):

‘Het Instituut voor Biografiek organiseert in het kader van de cursus “karma in zicht” vier verschillende manieren om concreet karmaonderzoek te doen.

Het “lotsonderzoek” zoals ontwikkeld door Coenraad van Houten, begint bij een alledaags voorval dat je geraakt heeft. Een aantal methodische stappen, analoog het aan opnemen en verteren van voedsel (levensprocessen) helpen om de gebeurtenis beter te doorzien en met je eigen biografie te verbinden. De onbevooroordeelde aandacht voor de bijzondere fenomenen in je leven, gepaard met het loslaten van psychologische verklaringen, geven niet alleen een eerste besef waar een bepaalde kant van je huidige persoonlijkheid zijn oorsprong kan hebben gevonden, maar ook waartoe deze in dit leven een belangrijke rol speelt. Op grond van die beelden wordt verder gezocht naar beelden die mogelijk met eerdere incarnaties samenhangen.

Biografische karmische resonantie, ontwikkeld door Rinke Visser, is het kijken naar de kruispunten in je leven, en je de vraag stellen: welke mensen stonden daar om je richting te geven, of juist om je tegen te houden? Wat is de betekenis geweest van deze ontmoeting, en hoe is je leven toen anders gegaan? Als je dan deze biografische beelden wegdenkt, kun je in de nabijheid komen van de wezens die het lot sturen. Ogenschijnlijke onbelangrijke dingen krijgen daarmee de waarde die ze eigenlijk hebben. Je kijkt naar lijnen en gebeurtenissen in de “dagbiografie” om daarachter werking van de 'nachtbiografie' te beleven.

Ate Koopmans heeft de “dubbele biografie” als manier van kijken naar het leven ontwikkeld. Ook hier wordt in een groep gewerkt, nu aan de biografie van een mens, meestal een deelnemer. Gekeken wordt naar karakteristieken van die mens, als uitdrukking van achterliggende karmische wetmatigheden.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen:
het karma van het lichaam (“natuurkarma”),
karma van de ziel (“affiniteitenkarma”) en
karma van het ik (“gebeurtenissenkarma”).

Een vierde ingang in karma is het leren zien hoe achter gewone gebeurtenissen van de dagbiografie wezens van de nachtbiografie zichtbaar worden. De nachtbiografie is er een met wezenlijkheden. Wezens als demonen en spoken worden daar zichtbaar en beleefbaar in hun werking, evenals helpende en sturende wezens als engelen en aartsengelen. Als je deze wereld van wezens betreedt, wordt de schijnbaar overdreven lading van veel ervaringen begrijpelijk. Het onderscheiden van deze wezens maakt de stap mogelijk om te gaan zien hoe deze in het verre verleden ontstaan zijn. Met deze ingang is Jaap van de Weg verbonden.

Iedere benadering heeft zijn eigen aanpak en richt zich op zijn eigen accenten. In de praktijk ontdek je dat de verschillende benaderingen aanvullend zijn. Het is voor het ontwikkelen van karmabewustzijn vaak helpend om een manier te vinden om die werkelijkheid te betreden die juist bij jou past. Het is ook een erg individuele weg.

Wil je oog krijgen voor het gegeven karma in je dagelijks leven, heb je gereedschap nodig. Gereedschap in de vorm van menskundige begrippen en van vaardigheden in waarnemen. Om hieraan te werken is tevens een “basiswerkplaats” ontstaan. Zo wordt binnen het Instituut voor Biografiek volop gewerkt aan het experimenteren met vormen waarin het thema karma verder hanteerbaar kan worden gemaakt.’

Er is daar bij de publicaties nog een ander artikel opgenomen, ‘Karmische gezichtspunten’, afkomstig uit Motief van oktober 2006, door dezelfde Jaap van de Weg en de ook al genoemde Rinke Visser, naar aanleiding van de cursus ‘karma in zicht’. De titel is ‘Karmische gezichtspunten. Het drama van de wil’:

‘Biografisch werk is in opmars. Een ongekend aantal cursussen, trainingen en boeken wordt op de markt aangeboden. Je eigen biografie doorgronden en zicht krijgen op je levenslot, je karma, hoe doe je dat? In een serie van twee delen laten verschillende biografische werkers hun licht schijnen op dit thema. Jaap van de Weg en Rinke Visser buigen zich over het dagelijkse leven en de werking van het karma.

Karma betekent, kort gezegd: doen wat er voor je voeten ligt. Karma is een activiteit van de wil, die vraagt om wakker te zijn voor wat er op je af komt, en daarnaar te handelen. Zo kun je het woord karma, dat uit het Sanskriet stamt, begrijpen. Nu is er weinig zo geheimzinnig als de wil die de bron van actie is, van het handelen. Karmaonderzoek richt zich op het mysterie van het leven dat kan worden begrepen als een “drama” in de Griekse betekenis van “handeling in dienst van een goddelijk wezen”. De centrale vraag is: hoe kunnen we karma, hoe kunnen we activiteit van de wil, begrijpen als dienst? Dienstbaar aan wie of in dienst van wat?

Dit vraagt een bepaalde manier van kijken naar zowel de grote lijnen van je eigen leven en van maatschappelijke gebeurtenissen, als naar de heel kleine dingen van de dagelijkse dag. Een manier van kijken waarbij je als het ware steeds achter de zichtbare werkelijkheid een andere werkelijkheid van een veel grotere orde ziet. Die achterliggende werkelijkheid heeft invloed op de praktische gebeurtenissen die in het zichtbare plaatsvinden. Door zó te kijken, kun je tot het besef komen dat de werkelijkheid heel verschillende lagen heeft, en vervolgens kun je jezelf oefenen om die lagen te onderscheiden. Aan dergelijke oefeningen ontwikkel je een kracht die je later nodig hebt om te kunnen verdragen wat je in de volgende lagen tegenkomt.

De eerste laag is de laag van de gewone gebeurtenissen die in het hier en nu plaatsvinden. Omdat wij de primaire werkelijkheid, de eerste laag van het dagelijkse gebeuren, denken te kunnen begrijpen, en er zelfs van uitgaan dat wij die werkelijkheid ook waarnemen, hebben we het antwoord op de vraag over de functie van de gebeurtenis meestal snel gevonden.

Tweede laag

Wie iets dieper wil kijken in de werkelijkheid van de handeling, de tweede laag – die van het drama – moet in staat zijn de conclusies die in de eerste laag van de werkelijkheid zijn getrokken, weer los te laten. Dat is de onverbiddelijke voorwaarde om de tweede laag van de werkelijkheid te kunnen verdragen. Waar niet aan deze voorwaarde voldaan wordt, ligt de illusie op de loer.

Om in de tweede laag terecht te komen kun je jezelf de vraag stellen: waar gaat het hier wezenlijk om? Wat voor thema kom ik hier tegen, en wat zegt dat van mij? Zo kom je in het verhaal van je eigen leven terecht, waaruit dan blijkt dat een zelfde thema zich in de loop van de tijd op heel verschillende manieren kan uiten. Op verschillende momenten en met verschillende mensen wordt als het ware hetzelfde stuk opgevoerd. Het enige verbindende daarin ben jijzelf. Zelfkennis kan een hulp zijn om niet in een woud van fantasieën te verdwalen. Bij de eigen beleving en bij de waarneming blijven, zijn voorwaarden waarop de achterliggende werkelijkheid zich kan openbaren. In die tweede laag verbinden zich verleden en toekomst in het moment, de tijd vervloeit. Gebeurtenissen die in het verleden hebben plaatsgevonden, blijken als een echo mee te werken en een extra emotionele lading te geven, een resonantie.

Dan kun je jezelf afvragen “waar heb ik eerder iets meegemaakt wat hier op lijkt? Hoe heb ik het toen ervaren?” Misschien zat er destijds een grote emotionele lading aan, omdat je veel jonger was, op een leeftijd waarop een mens zich de dingen veel directer en persoonlijker aantrekt en nog niet in staat is te relativeren. Maar ook uit de toekomst resoneren intenties in iemands leven mee. Kwaliteiten en talenten die zich willen gaan manifesteren, worden door ervaringen voorbereid om een bepaald talent bij je wakker te roepen. Soms gebeurt dat heel negatief, pijnlijke ervaringen in de jeugd kunnen een bepaalde gedrevenheid op latere leeftijd verklaren. Maar je kunt het vanuit karmisch gezichtspunt ook omdraaien: de gedrevenheid was als intentie aanwezig en werd voorbereid door de negatieve ervaring.

De overgang van de eerste laag naar de daar achterliggende laag vraagt altijd iets van je. Terwijl een mens in de eerste laag, de gewaarwordende laag, direct verbonden is met zijn emoties en oordelen, vertonen zich in de tweede laag wetmatigheden of krachten die voortdurend in zijn leven werkzaam zijn. Daardoor wordt duidelijk dat gebeurtenissen ook steeds iets met jezelf te maken hebben. In de gewaarwordende laag kun je anderen gemakkelijk de schuld geven en jezelf als de dupe zien, in de tweede laag lukt dat niet meer, daar ben je immers zelf helemaal verantwoordelijk. In deze tweede laag kunnen thema’s aan het licht treden, die tot heel nieuwe oplossingen kunnen leiden.

Derde laag

Rudolf Steiner beschrijft dat zich achter al die krachten en werkingen die zich vertonen in de tweede laag, wezens verbergen, van wie die krachten uitgaan. Die te vinden betekent opnieuw een grens overgaan om in alles wat er gebeurt, te gaan waarnemen hoe een heel scala van wezens werkzaam is. In moeilijke momenten kunnen dat onderwereldwezens zijn, in andere momenten kan de aanwezigheid van scheppende goden ervaren worden.

Het is niet bijzonder dat die wezens werkzaam zijn; bijzonder wordt het, wanneer je er bij stilstaat dat ze er zijn.

In zijn mysteriedrama’s schreef Steiner scènes waarin verschillende werkelijkheden door elkaar heen lopen. Hij voerde Ahriman en Lucifer op, en allerlei elementenwezens. Hij liet zien hoe eerdere incarnaties in mensen meesturend werkzaam zijn. Dat verschijnsel te zien als het verborgen mysteriedrama van ieder leven, dat is een kwestie van opmerkzaamheid.

Vrijheid van het ik

Neem het voorbeeld van iemand die een probleem heeft met roken. Onder druk of spanning steekt hij graag een sigaret op. Dat geeft dan even rust, maar als hij veel rookt, krijgt hij een schuldgevoel omdat hij zich tekort voelt schieten, zowel ten opzichte van zijn lichaam als van zijn eigen scholingsweg. Herkenbaar? Er is vaak een grote innerlijke afstand tussen het hogere streven om een beter mens te worden, en het lagere in de mens dat graag snoept, rookt, alcohol gebruikt, of een lastige verhouding heeft met seksualiteit. Welke wezens werken daar en hoe krijg je nu de blik op hen?

Je kunt het je zó voorstellen dat er in de ziel een soort gaten zijn, die gevuld moeten worden, bijvoorbeeld met innerlijke rust. Dat vraagt kracht van het ik. Lukt dat niet en is er onrust, dan wordt dat waargenomen door wezens. Dan steekt de verleider – wellicht een wezen uit de school van Lucifer – graag de kop op om iets aan te bieden wat even de nodige rust geeft. Zoals dat bij verleidingen gaat, het werkt maar even en daarna laat het gat zich weer extra voelen, waardoor de verleider opnieuw kan beginnen. Zo raakt een mens langzaam in zijn ban. Maar daar blijft het niet bij, want als de verleiding doorzien wordt en de betrokkene oordeelt dat hij het eigenlijk zo niet wil, wordt de verleider alert. Als die zijn prooi dreigt kwijt te raken, roept hij de hulp in van een maatje: “Hé, help eens even! Neem jij hem even over?”

Dit maatje leeft niet in de verleiding, maar van het denken. Hij komt uit de school van Ahriman. Hij is degene die je een schuldgevoel influistert en ook dat geeft geen rust. En na verloop van tijd geeft de laatste het stokje weer terug aan de eerste voor de volgende verleiding. Zo verloopt voor het ik een mysteriedrama in het klein, het wordt heen en weer geslingerd tussen tegenkrachten.

Het gaat niet meer alleen over roken of een glas wijn, het gaat hier over de vrijheid van het ik ten opzichte van die tegenkrachten. En het gaat ook om het ontmoeten van deze gestaltes, die ooit de sfeer van het licht en de liefde hebben verlaten om de mens vanuit de duisternis weerstand te bieden om hem tot bewustzijn te laten komen.

En karma? Wat heeft dit alles met karma te maken? In het leven zoals we dat nu leven, wekken we vele nieuwe wezens. Die wezens hangen samen met de tijd waarin we leven, en met hoe we omgaan met uitdagingen die het leven ons stelt. Lossen we een vraagstuk niet vanuit vrijheid op, dan wekken we in plaats van vrijheid een nieuw wezen en noemen dat bijvoorbeeld “opvatting”, “oordeel”, “wrok”, enzovoort. Eenmaal gewekt, blijven deze wezens bij ons. Na de dood laten we ze in het Kamaloka voor een tijd achter, om ze voor een volgend leven weer terug te vinden. Daar werken de wezens, die we in de vorige incarnatie gewekt hebben, mee aan de gezondheid van het lichaam of aan de constitutie.’