Drempel

Nog een maandje en dan is het zover. De integrale opvoering van ‘Het ontwaken van de zielen’ op 5 april in Theater Zuidplein te Rotterdam (en een extra voorstelling op 28 maart in de bovenzaal van de middelbare school het Rudolf Steiner College te Rotterdam). Op de website van het Euritmie Impresariaat wordt dit aangekondigd, en ook hoe je kaartjes kunt bestellen bij Theater Zuidplein. Het Drempeltheater, het gezelschap dat de uitvoering verzorgt, heeft net zijn website vernieuwd. En verder zijn er foto’s van de opvoering van de afgelopen twee jaar te vinden bij Hans Koot, door op zijn website achtereenvolgens te klikken op ‘enter’, ‘gallery’, ‘theatre’ en dan te kiezen tussen ‘2007’ en ‘2008’.

In de nieuwste ‘Euritmie-muziek-theater-krant’, jaargang 16 nr. 2 van maart/april 2009, staat een artikel over dit mysteriedrama, ‘Ontwaken aan het mislukken’, van mijn hand. Dat laat ik hier in zijn geheel volgen.

In deze tijden van milieu-, klimaat- en kredietcrisis is het onvermijdelijk dat er voor oude, langdurige problemen nieuwe oplossingen worden gevonden. Zij dwingen je ertoe je ervan te overtuigen dat die kunnen bestaan en ook mogelijk zijn. Dit nieuwe is nog zo ongewoon, dat je er eerst aan moet wennen, voordat je het toelaat en werkzaam laat worden. Iets soortgelijks is het geval in het toneelstuk ‘Het ontwaken van de zielen’, dat op zondag 5 april in het riante en ruime Theater Zuidplein in Rotterdam wordt opgevoerd. Een extra voorstelling is op zaterdag 28 maart in het veel kleinere Rudolf Steiner College in Rotterdam.

De hoofdrolspelers in dit drama bevinden zich in een aparte situatie. De positie ten opzichte van elkaar verschuift bijna in elk bedrijf. Terwijl de handeling op het toneel toch vrijwel minimaal is.

Het publiek is in het voordeel. Dat heeft alle ontwikkelingen voor zijn ogen zich zien afspelen. Er is een bepaald moment waar de hoofdpersonen in het drama met elkaar iets heel speciaals doormaken. Dat is een cruciaal moment. Maar het ligt zo ver weg dat het niet in hun herinnering is. Het zit niet eens in hun bewustzijn dat zich zoiets afgespeeld zou kunnen hebben. Zij zijn het in feite totaal vergeten.

Wie kent dat zelf niet, het gevoel dat je iets tegenkomt dat je kent, dat je zelfs iets hérkent, maar dat je je vreemd genoeg niet kunt herinneren waarvan dan. Er leeft onbewust iets in je, wat je tot bewustzijn wilt brengen. Maar hoe doe je dat?

Het vierde mysteriedrama van Rudolf Steiner, ‘Het ontwaken van de zielen’, heeft niet voor niets die titel en gaat in hoge mate over dit bewustwordingsproces. Maar ook over wat er gebeuren moet om dit proces te laten plaatsvinden. Het is een subtiel proces dat niet zomaar tot stand komt. Confrontaties en mislukkingen spelen hierbij een rol. Dat soort situaties halen je uit de baan die je gewoon bent te gaan. En dat is vaak nodig, want op eerder gebaande wegen word je niet zo gauw wakker, maar blijf je makkelijk slapend door het leven gaan. Terwijl een wakker worden voor nieuwe ervaringen wordt gevraagd.

Ook van het publiek wordt gevraagd nieuwe waarnemingen te doen. Om beter te kijken, er meer voor te doen en verder door de woorden heen te luisteren, naar datgene wat achter het uitgesprokene leeft. Ook van de spelers vraagt het een verhoogde concentratie. Een concentratie die niet alleen verinnerlijkt is, maar die zich ook opent voor wat er in wijde ruimten leeft en speelt.

Die wijde ruimten gelden ook het tijdsbeleven. De tijd wordt omgedraaid. Het eerste komt als het ware het laatste en het laatste het eerste. Afstanden moeten overbrugd worden. Net als de afstanden tussen mensen. De afstand wordt tot afgrond; er opent zich een peilloze diepte. Kunnen mensen die aanvankelijk met elkaar optrokken, alsof het vanzelfsprekend was, elkaar nog wel vinden? Dat blijkt een illusie. Ieder gaat zijn eigen weg; hoe zijn ze ooit nog bij elkaar te brengen? Het gaat er om in te zien welke krachten een rol spelen. Dan ontstaat er een kans. Maar die moet dan nog wel benut worden.

Wie de afgelopen jaren in staat was deze voorstelling bij te wonen, zal verrast worden. Er is al het nodige opgebouwd in drie jaar tijd, steeds kwam er iets bij. Het is niet eenvoudig om het verloop van het drama samen te vatten, omdat het zich op zo veel lagen tegelijk zich afspeelt. Er lopen verschillende lijnen, elk met zijn eigen betekenis. Het is als het leven zelf.

Er is de werksituatie, waar een nieuw product ontwikkeld wordt. En dat is hard nodig, want het bedrijf is op zijn retour. Een veel duurzamer product zou uitkomst bieden. Een belangrijke innovatie. De eigenaar van het bedrijf ziet er wel brood in, en zou hierin graag investeren. Vernieuwing van zijn product heeft hij op het oog, niet alleen in technische zin, maar ook in design. Voor elk stelt hij iemand anders verantwoordelijk. De eerste persoon, die van de techniek, loopt echter tegen een grens op. Wat hij ook probeert, het lukt niet. Zijn mogelijkheden lijken te kort te schieten. Ligt dat aan hemzelf, of zijn de omstandigheden er nog niet rijp voor? De tweede persoon, die van het artistieke ontwerp, heeft het gevoel dat zijn vermogens, die hij onmiskenbaar bezit, hier niet op hun plaats zijn. Het lijkt hem nutteloos die nog aan dit project te verkwisten. Hij zou zich liever op iets anders richten. Maar is dat wel terecht?

Daarmee is de eerste tweespalt getekend. Nu gaat iedereen zich ermee bemoeien. Waaraan ligt het dat dit project op de klippen loopt, wiens schuld is het? Wat kan eraan gedaan worden, welke hulptroepen zijn nodig?

Het speciale van dit drama is nu, dat het allemaal om mensen gaat die verder kijken dan hun neus lang is. De wereld bestaat niet alleen uit materie; daarin is ook geest werkzaam. Hier zijn zij zich wel bewust van. Maar hoe werkt die geest dan? Daarover zijn de meningen verdeeld. En niet alleen de meningen, maar ook de eigen ervaringen op dit gebied zijn anders. Ieder beleeft het geestelijke in de wereld en in zichzelf op een andere manier. Dat wordt in deze situatie heel duidelijk. En dat maakt het ook heel moeilijk om gemeenschappelijke waarden te beleven. De verschillen treden sterk op de voorgrond.

Maar toch zijn er ook mensen die zich sterk willen maken voor het gezamenlijke. Zij hebben het echter niet makkelijk. Want dit gezamenlijke is niet meer vanzelfsprekend aanwezig, zoals het in het prille begin nog leek. Daarom moet het nu eerst gecreëerd worden, om werkelijkheid te kunnen worden. En dat komt nu juist op deze mensen neer, die die noodzaak ook inzien. Dat vraagt juist van hen een verhoogde activiteit en inspanning.

Gelukkig is er hulp. Die komt van onverwachte zijde. Maar dan moeten zij wel in staat zijn zich daarvoor open te stellen. En niet alleen zij, maar ook degenen die deze hulp juist zo nodig hebben. Dat gaat echter tot de mogelijkheden behoren door wat niet lukt, door wat mis gaat. Het is het nieuwe, het ongewone dat toegelaten moet worden.

Wanneer in het drama het conflictpotentieel tussen de hoofdfiguren is geëxposeerd, en de geesten daardoor rijp zijn gemaakt voor nieuwe, totaal andere ervaringen, treden die ook werkelijk op. Een aantal is in staat terug te gaan tot belevenissen die men vóór zijn geboorte heeft gehad. Ook daar zijn belevenissen mogelijk, wij zijn ons die echter niet bewust. Vruchten van eerdere levens worden gewogen en mogelijkheden voor het toekomstige leven worden aangelegd. Daarbij vindt een intensieve wisselwerking tussen de personen plaats. En niet alleen tussen hen, maar ook tussen andere aanwezige machten die een belang hierbij hebben. Sommige zijn heel extreem en er op gericht om je uit de bocht te laten vliegen.

Hier blijft het echter niet bij. De belevenissen zijn voor een paar zo sterk, dat deze zelfs leiden tot een concrete blik in een eerder, heel vroeg leven. Deze gaat terug tot het oude Egypte. Hier speelt zich een cruciaal moment af waar de hoofdpersonen in het drama met elkaar iets heel speciaals doormaken. Dit heeft gevolgen die heel ver in de tijd blijven doorwerken. Het is zelfs iets onvermijdelijks, want het ligt in de ontwikkeling van de aarde besloten. Maar er zijn plekken waar dit als eerste moet beginnen.

De toeschouwers zien het allemaal aan zich voorbijtrekken. Maar de betrokkenen zelf zijn het zich nu niet bewust. Zij zullen zich dit bewust moeten worden, willen ze in hun leven tot nieuwe stappen kunnen komen. Of en hoe dat dan gebeurt, wordt getoond in de laatste zeven korte scènes, die er dit jaar bijkomen. Enkele hoofdpersonen zijn in staat te ontwaken voor wat er is gebeurd. Maar voor ieder persoon worden consequenties uit het voorgaande getrokken, of zij zich dit nu bewust zijn of niet. Voor een enkeling gaan die heel ver, zelfs tot over de grens van leven en dood.

Daarmee is het drama compleet. Een voorstelling van zes uur is geboren. Het kan werkelijk een geboortemoment worden. Net zoals nieuwe vermogens moeten worden geboren om het getoonde mogelijk te maken en waar te gaan nemen. Waarmee niet de oplossing als vanzelf is gegeven. Want die ligt nog in de mogelijkheden verborgen. Maar wel is er een grotere keuze mogelijk.

Niet dat het daardoor makkelijker wordt. Eerder integendeel, het wordt moeilijker een keuze te maken en ook werkelijkheid te laten worden. Maar past dat juist niet bij het huidige leven, waarin alles zo bijzonder gecompliceerd is geworden? Eenvoudige oplossingen bestaan niet. Alleen oplossingen waarbij iedereen met zijn hele persoon is betrokken en intensief meedoet, hebben de toekomst. Daartoe dient ‘Het ontwaken van de zielen’.