Eindwerkstuk

Vandaag weer iets nieuws en zo op het oog, bij het eerste doorlezen, heel bruikbaars ontdekt. Namelijk een ervaringsverslag van een vrijeschoolleerling, Marc de Haas van Dorsser, die zijn eindwerkstuk in 2006 op het Karel de Grote College in Nijmegen heeft geschreven over de geschiedenis van de vrijeschool in Nederland. Met als titel: ‘Zijn idealen en examens samen te verwezenlijken binnen de vrijeschool?’

Om verschillende redenen heel interessant. Ten eerste natuurlijk dat het van binnen uit komt, van een ervaringsdeskundige, zoals dat zo mooi heet. Hij spreekt uit eigen ervaring over hoe het is op een vrijeschool. Ten tweede dat vanuit deze optiek de geschiedenis belicht wordt. Dat is heel waardevol, want die geschiedenis is nogal complex, met veel hoogte- en dieptepunten. Vanuit zijn eigen objectiviteit (of moet ik schrijven: subjectiviteit), zonder die gebeurtenissen zelf meegemaakt te hebben, maar ze slechts vanuit begrip proberend te beschrijven, ontstaat er een behoorlijk helder beeld en overzicht. Hij krijgt hierbij flinke hulp van zijn oom Paul Heldens, die al verschillende studies heeft gepubliceerd over lastige antroposofische materie, waarin deze steevast de diepgang zoekt (zie bijvoorbeeld in dit artikel vooral de uitvoerige noot 14, helemaal op het eind). Van hem stamt ook dit intrigerende citaat:

‘Sinds de resultaten van de Commissie van Baarda [over racisme bij Steiner] zijn gepubliceerd en sinds de ommezwaai van de vrijescholen richting reguliere examens, ook sinds 1998, is ingezet, is de frequentie van negatieve berichtgeving over de antroposofische beweging opmerkelijk gedaald. Wie daaruit de conclusie zou willen trekken, dat daarmee de zaak “gepiept” is, heeft er niets van begrepen. Zoals Steiner bij leven al herhaaldelijk aangaf naar aanleiding van uiteenlopende lastercampagnes tegen zijn werk en zijn persoon, geldt ook nu en voor de toekomst de ongemakkelijke waarheid, dat de ware aard van het wantrouwen tegen de antroposofie niet enkel wortelt in onwetendheid en misverstand, maar ook in angst – en niet zelden zelfs haat – tegen de geest, in een door eeuwen van materialistische gezindheid gecorrumpeerd tijdperk. Er zullen dus ook in de toekomst nieuwe en ook anders georiënteerde pogingen volgen om de antroposofie van Rudolf Steiner voor het grote publiek zwart te maken, zolang de antroposofische beweging nog niet morsdood is.
Voor de antroposofische beweging was de ervaring met de media in de geschetste periode, met name in 1996, ronduit traumatisch. De hele geschiedenis is dan ook snel in het vergeetboek geraakt, maar de invloed die deze schok heeft gehad voor de verdere ontwikkeling van de vrijescholen, wordt mijns inziens schromelijk onderschat.’

In zijn eindwerkstuk probeert Marc de Haas van Dorsser zich bewust te maken wat hij aan het onderwijs op de vrijeschool in Nijmegen heeft ervaren. Hij duikt ook diep in de achtergrond van twee zaken die in een bepaald opzicht met elkaar samenhangen: enerzijds de ‘racismekwestie’ en anderzijds het ‘Project 2000’, waardoor de opgeheven financiële uitzonderingspositie van de vrijescholen kon worden opgevangen.
‘Om de vrijeschoolse kwaliteit te blijven behouden is de Bond van vrijescholen het “Project 2000” gestart. Het zou de garantie vormen op het voortbestaan van de vrijeschool volgens woordvoerders van de Bond. Men vertelde ook dat er ook behoefte was aan een verandering binnen de vrijeschool. Men was enthousiast over de nieuwe weg die men in ging slaan.’

Om de situatie in Nederland te kunnen vergelijken, bezoekt hij ook een vrijeschool in Bern, Zwitserland:
‘Mijn prettigste ervaring en bevinding was de rust. Er hing zo’n rustige sfeer overal, ik wist niet meer hoe dat was. Leerlingen waren veel minder druk tijdens de lessen, leraren hadden eigenlijk altijd wel even tijd voor iemand. Ze zaten in de pauzes op hun gemak met een kopje koffie te kletsen in de hal met wat leerlingen. Er hing niet een gehaaste jachtige sfeer rond die ik ken van de bovenbouw in Nijmegen. Ik merkte ondanks het feit dat ik om tien voor acht in de schoolbanken zat, niet dat ik erg moe was. De dagen waren langer dan hier in Nijmegen, toch was ik niet zo moe aan het einde van de dag.’

‘Mijn belangrijkste bevinding is dat ik toch wel zeer verbaasd ben over hoe groot het verschil tussen deze school in Zwitserland en de school waar ik op zit. Het is echt een wezenlijk verschil in de uitvoering van het onderwijs. De oorzaak daarvoor is niet een twee drie te noemen. Zo als al eerder aangegeven denk ik ten eerste dat de Zwitserse mentaliteit er een rol in speelt. Men is, voor zover ik gezien heb, erg beleefd en netjes. Dit zie je denk ik ook terug in de houding van de leerlingen naar de leraren toe.
Ten tweede denk ik dat doordat de school onafhankelijk is van de staat er een groot verschil merkbaar is. Leraren hoeven zich niet gedwongen te vormen naar de eisen van een regering betreft de inhoud van hun vak. Ook hoeft de school niet te borduren op een hiërarchische structuur qua personeel. Dit is wat ze ook in principe allemaal aangaven: het geeft veel vrijheid en resulteert in simpelweg plezier! Dit samen resulteert in zeer prettige aangename werksfeer.’

Marc de Haas van Dorsser heeft heel wat mensen interviews afgenomen om hun ervaringen en beweegredenen op het spoor te komen. Ze zijn allemaal netjes in zijn eindwerkstuk gedocumenteerd.

‘Gedurende het onderzoek voor dit verslag ben ik achter een hoop dingen gekomen: Informatie over de vrijeschool, haar geschiedenis bijv. is een erg “ondoorzichtige zaak”. Nergens staat een soort samenvatting van vrijescholen of visies. Er zijn veel meningen, belangen en er wordt ook veel geprobeerd. De ene vrijeschool kijkt heel anders tegen "vrijeschoolonderwijs" aan dan de andere. De ene school probeert een andere formule dan de andere. Dit geeft weinig overzicht of een eenduidige visie.
Een feit is zeker dat iedereen zoekende is naar wat is het onderwijs dat we willen? Hoe kunnen we als vrijeschool een meerwaarde creëren?’

Tot slot geeft hij zijn conclusie:
‘Ik ben van mening dat de vrijeschool gemeenschap erbij gebaat zou zijn als we een discussie starten over het onderwijs op de vrijeschool: om te kijken of het huidige Vrije-school onderwijs nog voldoet aan de uitgangspunten en idealen. Belangrijk daarbij is dat alle betrokkenen, zowel leraren, ouders als leerlingen aan het woord komen.’

Zijn eindwerkstuk is van twee jaar geleden. Misschien is het een idee het als materiaal te gebruiken bij de Michaëlconferentie van de Vereniging van vrijescholen (de vroegere Bond van vrijescholen). Die wordt dit najaar ook nog dicht in de buurt van ‘zijn’ vrijeschool, het Karel de Grote College in Nijmegen, gehouden. Of nog beter en revolutionairder: hem uitnodigen als spreker of discussieleider (en dan niet stiekum denken dat hij een spreekbuis is van zijn oom Paul Heldens; op vrijescholen wordt immers iedereen als een autonoom individu opgevat).