Het volgende

Het is een bekend fenomeen: stel de juiste vragen, dan volgt het antwoord (bijna) vanzelf. Ik was niet van plan om vandaag weer op het wetenschappelijk antroposofisch-medisch onderzoek terug te komen. Van het weekend zijn bijvoorbeeld de Open Dagen bij de biologische boer, en daar is ook het nodige over te melden. Maar nee, ik kom vandaag iets tegen wat heel concreet antwoord geeft op mijn vraag van gisteren.

‘Graag wilde ik een proefschrift schrijven waarin ik de bijdrage van de antroposofie aan de wetenschap kon vormgeven. Om het maar meteen duidelijk te maken: dat proefschrift is nog steeds niet klaar. Ik wilde onderzoeken wat de effecten van de antroposofische behandelwijze op chronisch getraumatiseerde mensen waren. Gaandeweg kwam ik erachter dat zoiets niet zo eenvoudig is. Mijn proefschrift is steeds meer verschoven naar het fundamentele methodische vraagstuk van ‘hoe doe je dat onderzoek dan?
(...) Ik doe een serieuze poging om het voor de zomer in concept klaar te hebben.’

Deze uitspraak deed Erik Baars in mei 2007, in nr. 107 van Motief, maandblad voor antroposofie. Het is een groot interview, afgenomen door Toon Schmeink. Deze vraagt op een gegeven moment: ‘Welk onderzoek houdt je op dit moment het meest bezig?’

‘Concreet is dat het onderzoek naar de werking van Gencydo, een antroposofisch geneesmiddel tegen hooikoorts. [Hierover is op dezelfde bladzijde een apart bericht opgenomen.] Het herstelt de balans in het immuunsysteem. Die hoogleraar was razend enthousiast. We willen nu een gerandomiseerd onderzoek opzetten en als dat de resultaten bevestigt, dan ontstaat er iets heel interessants, want dan kan een antroposofisch geneesmiddel als een immuno-therapeuticum worden geregistreerd en als dat gebeurt ontstaat er een markt,… nou de rest kun je zelf wel invullen.’

Hoe het nu echt staat met dat onderzoek naar Hooikoorts en Citrus/Cydonia comp. en dat het nog niet zo heel ver is, wordt in dat bericht nader uitgelegd. Interessant is verder de uitweiding van Erik Baars over de moeilijkheden die bij antroposofisch wetenschappelijk onderzoek optreden:

‘Men eist in deze tijd dat men op een bepaalde manier onderzoek doet, het bekende dubbelblinde gerandomiseerde experiment (onderzoek waarbij de beoordelaar door de onderzoeker, net als de proefpersonen die in willekeurige groepen verdeeld zijn, onwetend is gehouden van gegevens of factoren die verstorend zouden kunnen werken). Deze methode sluit vaak onvoldoende aan bij de antroposofische gezondheidszorg. Toch moeten wij als antroposofische onderzoekers wel degelijk verantwoording afleggen en wetenschappelijk gezien betekent dat als eerste stap gewoon nauwkeurig beschrijven wat je doet. Aansluitend moet je ook vergelijkend onderzoek en toetsend onderzoek verrichten. Daarbij stuit je op een paar forse problemen.

Op de eerste plaats zijn er massieve ideeën in de wetenschap over hoe de wereld in elkaar zit. Dan kom je op het zogenaamde holisme-reductionismedebat terecht. (Holisme is de biologisch-filosofische theorie die de levensverschijnselen bepaald acht door de totaliteit van het levende, die meer is dan de som van de onderdelen. Reductionisme: het terugbrengen van een complexe theorie of voorstelling van de werkelijkheid tot een versimpelde vorm.) Om de problemen die daaruit voortvloeien het hoofd te bieden moet je strategisch te werk gaan. Je moet bijvoorbeeld door empirisch onderzoek laten zien dat je geneesmiddel werkt en dat het wellicht gunstige kosteneffecten heeft. Je dient ook methoden te ontwikkelen en wetenschappelijk te valideren, die aansluiten bij de eigenheid van de antroposofische geneeskunde. (...)

Maar tegelijk moet je ook op theoretisch of conceptueel niveau het holisme-reductionisme-debat ingaan en aantonen dat er grote vraagtekens te zetten zijn bij reductionistische concepten zoals je die vindt in onder meer de genetica, de evolutieleer, de biologie en het bewustzijnsonderzoek. In hoeverre is het reductionisme wetenschappelijk houdbaar? Dat is een heel lastig gebied, want de hele wetenschappelijke wereld komt over je heen als je daarover vragen stelt. Je moet dus precies zo denken als zij denken en dan laten zien dat er toch nog vragen en onopgeloste problemen zijn. Reductionisme is een theorie en geen feit, zoals veel mensen denken.

Elk concept kan en moet steeds weer getoetst worden op houdbaarheid. Is het intern consistent, is het consistent met andere theorieën en is het consistent met empirische feiten die we tegenkomen? Doe je die stappen, dan zie je dat er veel tegenwerpingen tegen het reductionisme zijn te maken vanuit de wetenschap zelf.

De volgende stap is dat je aangeeft hoe je dan wél in overeenstemming met de feiten kunt denken. Is er zoiets als een wetenschappelijk verantwoord holisme? Met wetenschappelijke argumenten basale concepten ter discussie stellen en alternatieven bieden, dat zou veel meer moeten gebeuren.

Een ander aspect is de gangbare methodologie. Het dubbelblind gerandomiseerd onderzoek haalt de mens met zijn oordeelsvermogen uit het onderzoek. Op die manier zou je dan goede kennis krijgen. Wat wij aan het ontwikkelen zijn is een ervaringswetenschap. Experts komen op een heel andere manier tot kennis, maar dat is ook valide en bruikbare kennis, die gebaseerd is op patroonherkenning en die je kunt toevoegen aan de gerandomiseerde dubbelblind methode. Die strategie zie ik helemaal zitten omdat je binnen het wetenschappelijke blijft en daardoor ook gesprekspartner.’

Vol trots meldt Erik Baars vervolgens ook een wapenfeit:

‘Wij gaan ons hier bij het Louis Bolk Instituut met allerlei onderzoeken en publicaties voorbereiden om de zwakheden in reductionistische concepten aan te tonen en tegelijk alternatieve zienswijzen te bieden. We hebben nu een artikel over deze discussie gepubliceerd in het tijdschrift van de Universiteit van Wageningen. En hoewel het voor een aantal wetenschappers een verschrikkelijk artikel moet zijn, is het door de redactie getoetst en in orde bevonden en dus gepubliceerd en dat is heel mooi (...). Hoe beter je je huiswerk doet, hoe gezaghebbender de tijdschriften zijn waarin je kunt publiceren.’

Hij bedoelt hiermee vast het artikel ‘Towards a philosophical underpinning of the holistic concept of integrity of organisms’ in NJAS, het Wageningen Journal of Life Sciences, Vol 54, No 4 (2007). Tot slot noemt hij nog een andere interessante ontwikkeling (iets om later nog eens op terug te komen):

‘Met de Lievegoed Zorggroep – de instelling waarin Arta verslavingszorg, een deel van de verstandelijk gehandicaptenzorg en de Bernard Lievegoedkliniek zijn gefuseerd – zijn we nu al maanden bezig om een projectplan te schrijven om tot een kenniscentrum te komen waarin alle expertise en kennis op deze terreinen bij elkaar gebracht wordt en gesystematiseerd in nauwe samenwerking met het Bolk Instituut. We hebben al een paar onderzoeken lopen en we hopen daarmee een modern en in de wereld staand kenniscentrum te vormen waarin antroposofische kennis kan worden gebruikt om de zorg te verbeteren en waarin al het onderzoek natuurlijk ook weer netjes wordt verantwoord.’