Thomisme

Ja, en dit is dan de eerste nieuwe foto. De Wereldhavendagen in Rotterdam, op 5 september. Ik heb er maar zeven van (mijn batterij bleek leeg; weg het idee van een uitgebreide serie met mooie foto’s...), dus daarna zal ik nog met iets anders moeten komen. Overigens is vandaag bezoeker nummer 95.000 op deze weblog gearriveerd; met het gemiddelde hoge tempo van tweehonderd per dag zijn we straks in een wip ook al bij de honderdduizend...

Op 18 juni, vlak voor het zomerreces, kwam ik in ‘Klassieker’ aanzetten met een aantal tijdloze boeken. Daaronder ook De filosofie van Thomas van Aquino. De weg van het denken naar de realiteit. Toenmaals was er op de website van Uitgeverij Pentagon nog niets over te vinden. Intussen is dat allang verholpen, alleen was ik er nog niet op teruggekomen. Zodat we het volgende te weten komen (ter informatie: Thomas leefde van 1225 tot 1274):

‘Hoe ontwikkelde zich het denken van Thomas van Aquino? Hoe werd het door zijn tijd ontvangen? Wat was Thomas’ taak in de ontwikkeling van het denken? En wat betekent zijn gedachtengoed voor onze tijd? Deze en andere vraagstukken worden hier in deze drie voordrachten op heldere wijze behandeld.

Rudolf Steiner (1861-1925) heeft zich vanaf zijn jeugd geïnteresseerd voor filosofie. Zo bestudeerde hij al gedurende zijn middelbare schooltijd de werken van Fichte en Kant. Eén van zijn belangrijkste werken, De filosofie van de vrijheid, zag het licht in 1894. Op latere leeftijd kon Steiner zich – bij zijn kunstbeschouwing – “ook verdiepen in de geweldige geestesstrijd die Thomas van Aquino in de bloeitijd van de scholastiek tegen het arabisme heeft gevoerd” (Mijn levensweg, blz. 365).

bekijk de inhoudsopgave ->
Prijs: € 25,-
156 pagina’s,
ISBN 978-94-90455-01-9’

Op de binnenflap van het boek wordt aan het bovenstaande nog dit toegevoegd:

‘Steiners diepe inzichten in de filosofie mogen ook blijken uit zijn werk Die Rätsel der Philosophie (1914), waarin de bewustzijnsontwikkeling in het denken van de vroege griekse filosofen tot die van de 20ste eeuw treffend worden beschreven.’

De uitgever heeft een ‘Aan de lezer’ aan de voordrachten in het boek laten voorafgaan, waarin hij ter verduidelijking schrijft:

‘Voor u liggen drie in het openbaar gehouden voordrachten in het Goetheanum te Dornach, getiteld De filosofie van Thomas van Aquino.

Over de filosofie van Thomas van Aquino is in het werk van Rudolf Steiner slechts in bescheiden mate iets te vinden. Toen hij de onderhavige voordrachten aankondigde, benadrukte hij dat hij “vanuit een bepaalde impuls” met Pinksteren zou spreken over de filosofie van Thomas van Aquino, en dat men maar moest afwachten of hem bij deze serieuze beschouwingen over het thomisme zou worden verweten dat hij onterechte propaganda zou maken. De situatie toen was er een van strijd; het laatste fragment van de derde voordracht geeft daar blijk van.

De vraag naar het levend maken van het denken, die het hoofdthema van deze drie voordrachten is, is vandaag de dag relevanter dan ooit. Steiner beschouwde de antroposofie als de voor de huidige tijd geldige metamorfose van de filosofie van Thomas van Aquino. In zeker opzicht kan hij zelf worden beschouwd als de voltrekker van Thomas’ testament.

“Met het oog op de talrijke aanvallen vooral uit het katholieke kamp koos Rudolf Steiner dit thema om te laten zien dat de antroposofische geesteswetenschap het thomisme, dat door paus Leo XIII in de encykliek ‘Aeterni Patris’ [1879] tot de bindende filosofie van de katholieke kerk was verklaard, positief kan waarderen. Het hoofdthema is het op levendige wijze voortzetten van het thomisme in de huidige tijd, en gaat uit van de vraag: hoe wordt het denken christelijk gemaakt? Hoe kan ook het denken aan de verlossing deelachtig worden?” aldus Christoph Lindenberg [in: “Rudolf Steiner: eine Chronik”, Dornach 1988; staat er in een voetnoot, maar dat klopt niet, want dit boek was uitgekomen bij Freies Geiestesleben in Stuttgart, MG].

Dat het denken van Thomas van Aquino voor onze tijd van grote betekenis is zal na het lezen van deze voordrachten duidelijk zijn.
Maurits In ’t Veld schreef voor deze uitgave een gedegen nawoord.’

Dat nawoord is inderdaad bijzonder goed geworden. Maurits In ’t Veld heeft zichzelf overtroffen. Een genot om te lezen! De link naar de inhoudsopgave op de website laat nog meer zien waar het hier over gaat (maar let u verder niet teveel op de spelling die bij Uitgeverij Pentagon wordt gehanteerd. Die is, uhh, bewust nogal afwijkend...):

‘Eerste voordracht in Dornach, 22 mei 1920: Thomas en Augustinus

Augustinus als voorganger van het thomisme. De twee vragen van Augustinus: naar het wezen van de waarheid en naar het kwaad. Zijn weg van het manicheïsme via het skepticisme naar het neoplatonisme, vervolgens naar het christendom. Over het wezen van het manicheïsme. Het zoeken van Augustinus naar het zintuigvrije geestelijke. Zijn daaruit voortkomende skepticisme in de zin van Plotinus. Zijn begrip van het christendom en zijn omvormen van de visie van Plotinus tot christelijke begrippen. Het probleem mensheid/individualiteit als grondslag van zijn predestinatieleer. – Het rijzen van de vraag naar de verhouding van de individueel verkregen begrippen voor de wereld in Thomas van Aquino en Albertus Magnus.

Tweede voordracht in Dornach, 23 mei 1920 – pinksterzondag: Het wezen van het thomisme

Het individueel-worden van het bewustzijn van europese mensen sinds de laatste voorchristelijke eeuwen tot aan de scholastiek. Augustinus tussen de idee van het algemeen menselijke en de individualiteit. Pelagius als vertegenwoordiger van het individualisme. De twee wegen van de mens naar het goddelijke bij Dionysius de Areopagiet. De verdere ontwikkeling van deze idee door Scotus Eriugena. Het inspelen van oeroude tradities van Plato, Aristoteles tot en met Plotinus in de scholastiek in de idee van de universalia ante res, in rebus en post res. Het worstelen in de scholastiek om de verhouding van de denkinhoud tot de geloofsinhoud. De leer van Averroës over de universaliteit van het verstand zonder de post-existentie van de mens. De onopgeloste vraag naar het doorchristelijken van het denken als het belangrijkste resultaat van de hoogscholastiek.

Derde voordracht in Dornach, 24 mei 1920 – pinkstermaandag:

De betekenis van het thomisme voor onze tijd. Het terugvallen van de mensheid na het realisme van Thomas van Aquino en Albertus Magnus in het nominalisme. Duns Scotus. Voortzetting van het worstelen om de vraag van de werkelijkheid van het bestaan in de geestesgeschiedenis. Leibnitz, Descartes. Het beleven van Christus in het denken bij Spinoza. Zijn uitwerking op Goethe. Het helemaal opgaan in de subjektiviteit bij Locke en het bouwen op zintuiglijke waarneming bij Baco van Verulam. Hume. De grenzen van de kennis tegenover de spirituele wereld (geloofswaarheden) bij Thomas en Albertus, en de grenzen van de kennis tegenover de materiële wereld in de 19de eeuw. Du Bois-Reymond. De uiterste konsekwentie van het nominalisme in Kant. Zijn abstrakte geloofsinhouden. Fichte als zijn tegenstander. Het opkomen van het materialisme. Goethes oppakken van het thomisme met de wending naar de natuurwetenschap. Het vervolgen van deze weg door de geesteswetenschap, haar kontroverse met het kantianisme. De vervulling van de menselijke ziel ook in het denken met de Christus-impuls.’

Er is een ander interessant boek met voordrachten van Rudolf Steiner, maar dat is nog in aantocht. Dat vind ik op de website van Uitgeverij Vrij Geestesleven, een imprint van Christofoor. Het heet Antroposofie voor jonge mensen, voordrachten uit oktober 1922 gehouden te Stuttgart, en verschijnt volgens de website in november:

‘Tegenstellingen tussen de oude en jonge generatie zijn van alle tijden. Maar aan het begin van de twintigste eeuw groeit een jeugd op met een spirituele honger die radicaal verschilt van alle vorige generaties. Na de eerste wereldoorlog stroomt die jeugd ook de antroposofische beweging binnen. Als zij om een speciale voordrachtenreeks voor jonge mensen vragen, geeft Steiner hun in eerste instantie de opdracht voldoende mensen bijeen te zoeken en concreet onder woorden te brengen wat ze eigenlijk van de antroposofie verwachten. Steiner laat in deze voordrachten zien waar de jeugd in wezen naar op zoek is in een wereld die beheerst wordt door frase, conventie en routine. Steiner behandelt in Antroposofie voor jonge mensen een aantal essentiële “jeugdige” idealen in de antroposofie die vandaag de dag nog steeds actueel zijn. Met nawoorden van Christiane Haid en Sigurd Borghs.’

Hier moeten we dus nog even op wachten. Maar we hebben wel iets om naar uit te zien! Onderwijl houd ik even een paar dagen pauze.