Koningsdrama

Loverendale is een hier regelmatig terugkerend onderwerp (zie bijvoorbeeld ‘Lo-ve-ren-da-le’ op 6 mei 2009 en ‘Teruggeven’ drie dagen daarna). Nu is veertien dagen geleden de website van dit bedrijf geheel vernieuwd. Dat is te lezen onder het bericht ‘Nieuwe site’ van 8 september:

‘Verjaardag in ons nieuwe huis

Op haar 84e verjaardag lanceert de Loverendale-organisatie haar nieuwe site. Hierop kun je voortaan je favoriete boerderij of product volgen. Vandaag verschijnt in de P+ een artikel over Loverendale. Hierdoor verwachten we veel bezoekers op de site, en die ontvangen we liever op de nieuwe site.

Zoekt en gij zult vinden.

De inhoud van de oude site is in eerste instantie ongewijzigd overgezet naar de nieuwe, en wordt geleidelijk aangepast en verbeterd. Er is voor grotere foto’s gekozen, omdat een beeld vaak meer zegt dan... In de linkerkolom staat een sitemap, waarop alle pagina’s zijn te vinden. Deze zijn ook via de menubalk te vinden. Onderaan elke pagina staat een zoekvak. Hiermee vind je zeker wat je zoekt.

Nog even geduld a.u.b.

De individuele producten worden ingrijpend aangepast en uitgebreid. Dit laat nog een weekje op zich wachten.

Volgen

Op de site kun je je aanmelden voor een nieuwsbrief. Deze geeft periodiek (maandelijks) informatie over de ontwikkelingen. Nieuwsberichten die op deze site geplaatst worden gaan ook naar Facebook en Twitter. Je kunt dus ook kiezen om daar volger van Loverendale te worden.

Reageren?

Direct reageren op enkele pagina’s van de site is ook mogelijk. Om ongewenste stijl en taal enigszins te filteren, worden deze wel door de webmaster geaccordeerd. Hierdoor zit er een vertraging tussen plaatsen en werkelijk zien op de site.

’t mag wat kosten

Loverendale ontwikkelt biologisch-dynamische landbouw. Wil je deze ontwikkeling verder steunen bezoek dan nog even onze schenkingspagina. Hier kun je online doneren.

Veel plezier’

Van twee eerdere berichten meldt ‘Nu nog meer Vijfsprong-zuivel’ (op 1 september):

‘Afgelopen weken is er een nieuwe lijn zuivelproducten op de Vijfsprong ontwikkeld. Zo kun je nu ook halfvolle melk, karnemelk en magere yoghurt in de fles kopen. Heerlijk prikkelend is de Acidophilusmelk, een hele mond vol, maar zo smaakt ie ook. Het vet dat door het afromen van de melk “overblijft”, wordt gebruikt om slagroom en creme fraiche mee te maken.’

En een maand daarvoor ook ‘Kaasmarkt bij De Vijfsprong’ (op 1 augustus):

‘De laatste twee zaterdagen van augustus is er een informatie- en kaasmarkt op het terrein van Urtica-De Vijfsprong in Vorden.’

Maar waar ik naartoe wil, is het vierde bericht, van 16 september, ‘Triodos en P+’:

‘Onlangs was Triodos-directeur Matthijs Bierman bij Loverendale op bezoek. Het blad P+(PeoplePlanetProfit) deed verslag van het gesprek over eigendom en opvolging op het boerenbedrijf. Lees meer over de achtergronden van Loverendale in dit interview (pdf)’

En inderdaad, dat levert een zeer interessant artikel op, geschreven door Jan Bom. Het staat op bladzijde 50 en 51 van het september-oktobernummer van P+ en draagt de titel ‘Koningsdrama’s’:

‘In “Boer zoekt Vrouw” komen de grote koningsdrama’s van Nederlandse boeren nooit aan de orde. Hoe regel ik de bedrijfsopvolging? Landbouwgrond in Nederland is heel erg duur geworden. Daardoor moeten broers en zussen afstand doen van hun erfdeel, om de uitverkoren boerenzoon of -dochter een kans te geven. De biologisch-dynamische boeren van Loverendale op Walcheren hebben dit dilemma opgelost. Het land is eigendom van een stichting. De boer is alleen gebruiker.’

Na een algemene schets van de situatie in Nederland, komt het artikel uit bij Loverendale. Daar steek ik in:

‘In goedmoedige buien willen “reguliere” boeren soms bekennen dat ze van hun biologische collega’s nog best het een en ander kunnen opsteken. Klaver als stikstof in grasland inzaaien, dat is een slimme. Scheelt de kosten van kunstmest. Maar dat uitgerekend in de biologisch-dynamische landbouw het opvolgingsprobleem is opgelost? Dat is zelfs in vakbladen als De Boerderij nog steeds niet doorgedrongen. Het vooroordeel is dat er door de boeren van Loverendale aan een soort hocus pocus wordt gedaan, met het mengen van preparaten van valeriaan en eikenschors in afgevallen koeienhoorns, als de sterren goed staan. De werkelijkheid in het jaar 2010 is dat het proefondervindelijk tot een juridische constructie is gekomen waardoor de bedrijfsopvolging geen probleem meer is. “Je hebt alleen het besef nodig dat de aarde niet een privébezit is, maar een gemeenschappelijk goed, dat wij als mens tijdelijk mogen beheren. Je hebt hoge idealen nodig”, zegt veehouder en kaasmaker Jos Pelgröm van Ter Linde, een van de twee boerderijen van Loverendale. Het is het oudste bedrijf in Nederland dat is geïnspireerd op de leer van antroposoof Rudolf Steiner. Er wordt al sinds 1926 biologisch-dynamische landbouw bedreven.

Dat het altijd makkelijk gaat, dat zal op Loverendale niemand beweren. De opbrengst van het biologisch-dynamische bedrijf is lager dan van de landbouwbedrijven die meegingen in de overbemesting en alle kleuren en geuren gif spoten die de chemie hen aanleverde. En die verdienden vorig jaar gemiddeld zelfs niet meer dan 5.500 euro, volgens het Landbouw Economisch Bericht. Vooral de boeren met melkvee draaiden beroerd. Zelfs een bijstandsmoeder had een hoger jaarinkomen.

Zeker, er waren jaren van grote successen, na de Tweede Wereldoorlog. Het Loverendale-brood ging heel Nederland door en vond gretig aftrek in natuurvoedingswinkels en reformzaken, tot in Maastricht en Leeuwarden toe. In de analen staan de productieaantallen geschreven, met een record van 832 duizend broden per jaar. De afkeer tegen het “fabrieksbrood” uit die tijd was zelfs zo groot, dat overal nieuwe lokale ecologische bakkerijtjes begonnen. Ze namen de markt van de Zeeuwse bakkers over. Die klap kwam hard aan. De boerderijen van Loverendale dreigden rond 1991 op de fles te gaan. De van oorsprong ook op antroposofische beginselen gestoelde Triodos Bank bracht redding. Eerst door de grond van Loverendale in het nieuwe beleggingsfonds Biogrond te stoppen, dat later opging in het Triodos Groenfonds. Omdat de erfpacht door het boerenbedrijf niet meer konden worden opgebracht, kocht de Stichting Loverendale de grond terug met een lening van dezelfde Triodos Bank. De stichtingsvorm bestaat sinds 1964; daarvoor was er een NV Cultuur Maatschappij, een rechtsvorm uit de tijd van “Nederlands-Indië”. Hoe pakt de juridische constructie uit voor de betrokkenen? Neem de eerder genoemde Jos Pelgröm, eigenaar van onder andere de koe Cato die in haar vijftienjarig leven niet minder dan honderdduizend liter melk gaf. Zelfs nu nog, op haar oude dag, levert ze 29 liter per dag. Pelgröm maakt er heerlijke rauwmelkse kazen van, ook met brandnetels er in. Maar grond bezit hij niet. “In mijn eigendom zijn de nieuwe kaasmachine, de inrichtingen en het rollend materiaal, de installaties om te melken, de zestig koeien. Wanneer ik wil stoppen, verkoop ik dus alleen apparatuur. Dat is voor een opvolger wel op te brengen.”

Hoe verdient hij dan de kost? “Mijn inkomen moet ik verwerven uit de omzet van de kaas. Ik boer als beherend vennoot van de Commanditaire Vennootschap (CV) Ter Linde en maak daarbij gebruik van de weide voor de koeien en de gebouwen: de stallen, de kaasmakerij. Die hangen onder Loverendale BV: dat is het uitvoerende bedrijf. De 170 hectare grond zelf is in bezit van de stichting Loverendale, net als de opstallen. Ik lever een winstaandeel aan de BV, afhankelijk van mijn bedrijfsresultaat.”

Het is een bijzondere dag op Loverendale, als Matthijs Bierman een visite brengt. Het nieuwe restaurant is net gereed. Koe Cato krijgt een toespraak van maar liefst vijf minuten, voor haar gigantische bijdrage aan het bedrijfsresultaat. Uit de gesprekken tijdens de lunch blijkt dat er binnen de biologische landbouw de nodige verschillen zijn. De donkergroene sector vindt het maar niks, die lentegroene nieuwkomers die ineens opduiken nu de omzet in het biologische marktaandeel groeit. Nu er eindelijk meer te verdienen valt, snoepen de biologische gelukszoekers mee van de oogst waar pioniers als Loverendale al bijna een eeuw voor hebben gesappeld. Aan de lunchtafel klinkt: “Toeristen komen hier kijken en zijn gecharmeerd. Kijk eens hoe goed ze met de dieren omgaan. En: de koeien hebben nog hoorns die niet zijn afgezaagd. Daarna gaan ze naar hun eigen supermarkt, of de natuurvoedingswinkel en kopen een pak biologische melk. Ze kijken dan niet of er het logo van Demeter op staat. Maar dat wij de koeien in de wei hebben lopen, wil niet zeggen dat alle biologische melk van koeien komt die ook buiten komen, beschut worden door hagen en in een veelzijdige weide grazen met bloemen en kruiden.”

Bierman: “Wat is dan de meerwaarde van biologisch-dynamisch boven gewoon biologisch?”

Loverendale: “Om niet meteen in uitleg over sterren, planeten en preparaten te vervallen: producten van eigen bedrijf, mest van eigen bedrijf, voer van eigen bedrijf. Minder veebezetting in het weiland. Het bemestingsniveau is veel meer gelimiteerd. Dat beperkt het productievermogen per hectare. Wij werken heel strikt. We maken binnen het eigen bedrijf de kringloop compleet. Wij putten de aarde niet uit, maar onderhouden de grond.”

Bierman: “Mag ik een domme vraag stellen? Als je nu producten verkoopt aan consumenten, haal je toch ook nutriënten weg van de boerderij? Dan zul je toch ook iets van buiten naar binnen moeten halen? Anders verdwijnen er toch voedingsstoffen van het erf?”

Loverendale: “Dat is in principe ook zo. Op den lage duur moet je aanvullen. We gebruiken materiaal als natuurterreinen die worden afgeplagd, we strooien mestcompost. Met preparaten maken we in de minerale ondergrond voedingsstoffen vrij. Zo zouden we eigenlijk ook de uitwerpselen moeten hebben van de consumenten die onze zuurkool kopen. En ongevraagd valt er ook wel eens iets uit de lucht. Zonlicht. Sterrenstof. Hagelstenen en onweer met stikstof. We hebben ons ook afgevraagd of die vulkaanas uit IJsland kwalijk zou zijn.”

Bierman: “Bij ons op de bank noemden we de vulkaanstof uit IJsland: ‘bankroet’, haha. Ach. Flauwe bankiersgrappen.”

Het gesprek komt op de eigendomsverhoudingen. Het idee om het bewerken van de grond los te koppelen van het bezit ervan is al oud en bedacht door de oprichtster Maria Tak van Poortvliet (1871-1936). Het was een bijzondere dame waar de schilder Mondriaan op visite ging. Het team vertelt: “De structuur van het persoonlijke eigendom in Nederland is zo dat het in de erfstroom terecht komt. Naarmate haar leeftijd vorderde en de dood dichterbij kwam, zag Maria Tak haar ideaal versnipperen naar haar erfgenamen. Dat wilde ze niet. Daarom is gezegd: er wordt een Cultuur Maatschappij Loverendale opgericht en daar worden alle aandelen in ondergebracht. Dan zijn ze neutraal.”

Bierman: “Dat zijn vrij aardse en praktische redenen om het anders te doen. Ik heb altijd gedacht dat er ook meer spirituele gedachten waren waarom je individuen of een groepje mensen niet de waardestijging van de grond zou moeten doen toekomen.”

Loverendale: “Dan kom je op de indianenfilosofie uit: grond is van niemand. Dat zou achteraf naar een conclusie toe redeneren zijn. Zo is het niet gegaan.”

Bierman: “Jullie zijn passanten.”

Loverendale: “In het leven wel, ja, haha. Op de boerderij zijn we meer gastheer.”

Bierman: En jullie kunnen er nu allemaal van leven?

Loverendale: “De een wat beter dan de ander. Maar we leven nog, ook al komt er van pensioenopbouw niet veel terecht.”

Maar wat nu als Loverendale wil uitbreiden? Daarover voert directeur Frank Loef van de BV gesprekken met de bank. Die situatie is actueel, nu een biologisch-dynamische buurman op Walcheren een lapje landbouwgrond van dertien hectare te koop is aangeboden. Hij kan zelf de gevraagde 600 duizend euro niet opbrengen. De Stichting Loverendale ook niet. Daarom ontmoeten Loef en Bierman elkaar vrij snel na de excursie in Zeeland weer, ditmaal op het hoofdkantoor Nederland in Zeist. Ditmaal stelt Loef de vragen.

Loef: Zijn er beleggers te vinden die genoegen willen nemen met alleen maatschappelijke winst, omdat de boerderijen niet goed genoeg winst draaien om een vast jaarlijks financieel rendement van een paar procenten op te brengen?

Bierman: “Misschien, dat willen we voor je uitzoeken. Het is niet makkelijk, want wat je vraagt is voor een investeerder nog ongunstiger dan een oude sok. Dat geld, daar kun je elke dag nog bij. Maar wie weet. Dan zou je wel naar een apart fonds toe moeten, een nieuw Biogrond-fonds. Het verschil met vroeger is dat je nu kunt profiteren van de fiscale groenregeling, die de belegger een belastingvoordeel tot 2,5 procent biedt. Maar wij moeten ook nog kosten maken: administratie, rentmeesterschap. Om zo’n fonds voor onze bank niet verliesgevend te maken, zal er meer nodig zijn dan dertien hectare biologische landbouwgrond.”

Loef: “Ik ken persoonlijk aardig wat oudere biologische boeren van rond de vijftig, soms al zestig jaar, die geen opvolger hebben. Er komen heel wat biologische landbouwgronden vrij, de komende jaren. Dat is toch zonde, om die aan een reguliere boer te verkopen die denkt: wat een mooie organische stof en er meteen de gifspuit op zet?”

Bierman: “Wil je er de beheerskosten van 1 tot 2 procent uit kunnen halen, dan moet je aan grondbezit ter waarde van tientallen miljoenen euro’s denken, misschien zelfs wel vijftig miljoen. Ik ga het voor je navragen.”’