Wild

Dit wordt het eindpunt van die eindeloze wandeling langs de Reeuwijkse Plassen op 16 augustus 2008. We komen weer terug bij het vertrekpunt, zoals ik bij het begin van deze serie op 1 mei 2009 in ‘Fantasie’ schreef:

‘Uitgangspunt was het restaurant Reeuwijkse Hout, om van daaruit via de Reeuwijkse Houtwal en de Raadhuisweg naar de Goudsestraatweg onder de A12 te lopen, en zo verder door.’

De laatste foto’s betreffen de vijver bij het restaurant, die je bij betreden moet oversteken. En dan willen er nog wel eens een aantal nieuwsgierige vissen te weten komen wie er boven hun hoofden (koppen) langslopen...

Het commentaar van Peter Jens vandaag op een eerder bericht op 7 juni (namelijk ‘Omloopsnelheid’) inspireert mij tot deze bijdrage. Ik schreef die dag over de vele wisselingen in directeurs- en bestuursfuncties in de biologische(-dynamische) landbouw en eindigde met de vraag:

‘Zouden zulke “topbanen” nou echt zo leuk zijn? Die indruk krijg ik nu namelijk niet, als ik dit zo zie. De omloopsnelheid is nogal hoog.’

Zo haalde ik over Peter Jens die dag onder meer dit aan:

‘Deze week heeft Peter Jens afscheid genomen als voorzitter/directeur-bestuurder van Stichting Biologica, de organisatie voor biologische landbouw en voeding.’

Vandaag reageert hij dus met:

‘ik kan niet voor andere “topbanenmannen” spreken, alleen voor mezelf: Ze zijn hartstikke leuk als baan vooral omdat je moet opereren in sterk veranderende omstandigheden die vaak bedreigend voelen voor zowel zittende bestuurders (is meestal niet erg) en voor werknemers (is soms wel erg). Daar goed mee omgaan vraagt grote persoonlijke inzet (en gemoedsoffers) en heb je maar voor een korte tijd “nut” tijdens een specifiek deel van het veranderingsproces van een organisatie. Deze dynamiek is nog sterker in organisaties waar passie, ideaal en ideologie samenballen.’

Dit zegt uiteraard al een heleboel over Peter Jens zelf. Nog meer over hem, of eigenlijk van hem, vond ik in een interview dat Dick Veerman op 4 januari met hem had op de nieuwssite van het Agrarisch Dagblad. Toen was hij nog directeur van Biologica. Dick Veerman heeft op die website een eigen plek:

‘Komt er onvoldoende visie uit de boerenbesturen of wordt er teveel achter gesloten deuren gepraat? Boeren is een boerenzaak. Laten degenen die het aangaat zich hier uitspreken en iets opbouwen dat ergens over gaat in plaats van elkaar af te zeiken. Dat gebeurt te veel op agd.nl. Op dus naar een parlement op dit boerentrefpunt. Dick Veerman geeft wekelijks input voor een debat en zal het gesprek daarover modereren.’

Deze link leidt naar de CV van blogger Dick Veerman:

‘Ex-bankier, -filosoof en -consultant Dick Veerman startte foodlog.nl in 2005. In 2008 werd foodlog in Berlijn uitgeroepen tot het beste Nederlandstalige blog. In 2009 is het tijd voor een boeren schaduwparlement. Op agd.foodlog uiteraard.’

Foodlog. Die naam ben ik al verschillende malen tegengekomen. Eens even een kijkje nemen daar, bij ‘Over Foodlog’:

‘We zijn dagelijks en we slijpen het nieuws of maken het zelf. Omdat er zoveel meer is dan je te horen krijgt en omdat je bent wat je eet.

Zijn we een krant zonder print of een bloggazine? Maakt het uit? Foodlog.nl vertelt over eten en wat je ervan wilt weten. Voor en door Vlamingen en Nederlanders. Een kniesoor die let op dat puntennel.’

En even verderop onder ‘Hoe we ontstonden’ lees ik:

‘Het idee voor foodlog.nl ontstond op een zomermiddag in 2005 tijdens een gesprek tussen Dick Veerman en Marco Derksen. De site werd actief in november dat jaar. Dick nam de verantwoordelijkheid voor de redactionele formule. Marco voor de techniek; sinds kort is hij tevens verantwoordelijk voor de werving van adverteerders om de kosten van de site te dragen. Horecaman Ailko Faber werkte mee vanaf het eerste uur en maakte foodlog.nl bekend onder jonge mensen in het horeca-onderwijs.

Voor de Dutch Bloggies van voorjaar 2008 werd foodlog.nl genomineerd in 2 categorieën. We werden het beste gezondheidsblog. Tot onze verbijstering, want we hadden echt duidelijk gemaakt dat het hier over eten gaat. Eind november van hetzelfde jaar werden we door de internationale jury van de BoBs beoordeeld als beste Nederlandse weblog.’

Goed, dan naar het Agrarisch Dagblad. Op 4 januari van dit jaar had Dick Veerman een vraaggesprek met Peter Jens, onder de titel ‘Boeren staan voor Sophie’s Choice’:

‘Peter Jens is “the new kid on the block”. Hij heeft geen boerenachtergrond, maar werd eind 2008 directeur van Biologica. Na de openhartige bankier Geu Siebenga, interview ik als tweede in de serie “Waait of stormt het?” een man die enig lef niet ontzegd kan worden.

Wat heeft “biologisch” boeren in crisistijd te bieden? “Ons, mezelf, een certificeringssysteem en vier generaties ervaring”, zegt Jens.

Waait of stormt het in boerenland?

Het stormt! Maar misschien is het eerder een wervelwind dan een vlakke zuidwester. Zo’n wervelwind kan je helpen of tegenzitten. Het zit ons nu mee.

Zie je er iets positiefs in?

Ja. Het duwt boeren met hun neus op de feiten. Nederlandse boeren en tuinders zijn uitstekende vaklui. Ze hebben hun kennis en routines rond teelten weten vorm te geven in goed gestuurde en efficiënte bedrijven. Nederland heeft een goed en betrouwbaar stel instituties om een product te maken dat in de wereld zijn weerga niet heeft. Maar d’r hapert iets. We zitten met een uitgewerkt recept. Er wordt nog steeds gedacht dat de toekomst is aan steeds grotere bedrijven die allemaal hetzelfde produceren en het moeten hebben van “cost leadership” door efficiency en steeds minder arbeid. Onder leiding van moderne bankiers en een ingenieursblik op hun vak zijn boerenbedrijven niet alleen heel efficiënt maar ook heel beleend geworden. De combinatie van die twee blijkt een gevaarlijke vergissing. De bankier heeft net als in die andere luchtbel niet doorgehad dat er een onverantwoord voorschot is genomen op een illusie dat oneindige productiegroei steeds meer oplevert. Zelfs door het verzadigingspunt heen. Dat is een kostbare illusie, want de overproductie van bulk leidt tot marktprijzen die onder de kostprijzen liggen. Daarnaast leidt het tot serieuze maatschappelijke kosten in de vorm van dierenleed, laag betaalde arbeid en onbeheersbare ingrepen in de natuur. Groei heeft z’n grenzen. De landbouw is nu eenmaal niet te vergelijken met enig andere industrie. Het leiderschap heeft mijn inziens twee dingen verzaakt: Oog en aandacht hebben voor afwijkende praktijken in de landbouw en het per definitie kunstmatige monetaire systeem het ecologische laten bepalen. Dat was verwijtbaar toen, maar onvergeeflijk en onacceptabel nu.

De beleende boer en tuinder zitten nu met de gebakken peren, want technisch gezien heeft alleen zijn grond nog waarde. De rest levert amper genoeg op om de bedrijfskosten en rente en aflossing te dekken. Over inkomen moeten we het maar helemaal niet hebben.

En dat noem jij positief?!?!

Jazeker, en we komen er ook uit! Het zorgt voor een flinke “pedagogische” dreun die maar beter nu kan komen, dan nog later. Nederland wil een marathon lopen en kan behoren tot de top in de wereld. Dat gaat alleen nooit lukken als we onze rugzak vol bakstenen laden en glasscherven in onze high tech Nike’s stoppen en achterom blijven kijken. Met al onze kennis en ons “Wageningen” zijn we erin geslaagd bulk te maken die niks oplevert. De ene varkensboer verpest het de andere. In paprika, tomaten, melk en aardappelen is dat net zo. Dat betekent dat iedere boer voor niks werkt, maar we staan erbij, kijken ernaar en gaan er gewoon mee door. Tragisch, terwijl toch de goede boeren en tuinders onze superbelangrijke gemeenschappelijke toekomstige eetvoorraad beheren. Daar moeten ze niet mee stoppen omdat ze bij moeten betalen om te mogen werken. We mogen wat zuiniger op ze zijn, maar daar zullen ze zelf ook wat aan moeten willen doen.

Wat moet er dan gebeuren?

Biologische boeren en tuinders waren als het ware de anti-helden. Ze hielden het bij kleinere bedrijven, lagere opbrengsten, lagere financieringslasten en meer arbeid. Voor dat laatste werden ze wel beter betaald; ze bloedden niet leeg op rente en aflossing op investeringen voor zo min mogelijk arbeid en zoveel mogelijk product. Maar wat ze vooral inzagen is dat “nog veel groter” en “nog veel meer van hetzelfde” geen houdbaar model is. Met hun kennis probeerden ze het boeren opnieuw uit te vinden en tot betere producten te komen waarbij mensen zich weer iets voor kunnen stellen. Mensen zijn het al te industriële gaan wantrouwen. Deels is dat onterecht, deels ook heel terecht. Ze willen iets “beters” waar ze zeker van kunnen zijn. Voor zichzelf, voor dieren en voor onze planeet.

Boeren moet opnieuw geijkt worden aan het gevoel dat goedkope overvloed schaadt en uiteindelijk alleen maar verliezers kent. Slechts één vijfde van het huidige landbouwareaal is voldoende om heel Nederland gezond en gevarieerd te voeden, en voor billijke prijzen. Dat areaal wil Biologica gecertificeerd zien. En het liefst morgen en het liefst met een biologisch 2.0. Voorts zou bepaald moeten worden welke rol Nederland als producent kan hebben voor de regio Noord-West Europa om een in alle opzichten goed product te produceren en leveren.

Alles biologisch? Is dat je oplossing?

Nee. Misschien wel helemaal niet zelfs. Je moet biologisch niet zien als een “sekte”. Vincent Blok van het soms als donkergroen bekend staande Louis Bolk Instituut noemt biologisch net als ik een “zoekconcept”. We staan voor de houding die ik zojuist aangaf. Biologische boeren zagen de storm decennia terug al aankomen en probeerden een flink aantal bakens te verzetten. Zo kwamen ze tot low input teeltwijzen, andere manieren van financiering, kennisdeling en bouwden zich eigen verkoopkanalen die al veel meer ontwikkeld zijn dan bij conventionele systemen. De mystiek rond biologisch ebt weg, de verwondering over de natuur delen we met goed gangbaar en zelfs balansboeren zien de economische voordelen van bio in en sluiten zich steeds meer aan. Nu moeten we komen tot handreikingen over en weer: willen we wat volgens onze common sense goed is voor de totale biosfeer, dat wil zeggen voor mens, dier, planeet en economie en menen we dat oprecht? Dan is met ons veel bespreekbaar.

Maar pas op, boerenkoepels, banken en overheid staan voor Sophie’s Choice [de heldin van William Styron’s roman “Sophie’s Choice” moest de verschrikkelijke keuze maken wie er naar de gaskamer zou gaan, haar dochter of haar zoon, DV]. Er moet gekozen worden en de boerenkoepels en het ministerie moeten dat durven te bespreken met degenen die het gaat treffen. Ik verwacht dat in Nederland tienduizenden boeren en tuinders, grote en kleine, zullen moeten verdwijnen omdat hun productie beter naar elders kan verhuizen. Een flink aantal zal heil vinden in het biologische. Boerenleiders weigeren kennelijk te zeggen dat productie elders en anders veel logischer en “duurzamer” kan plaatsvinden. Iemand moet het doen. Dan ik maar, al kan het me m’n kop kosten. Pijn zal er zijn, er zal een eind komen aan de onverkwikkelijke exercitie in pijnvermijding die – net als in de maatschappij – ook in de agricultuur lijkt te heersen.

Is jouw biologisch wel “biologisch”?

Hoe hard wil je dat ik het zeg? Als er een andere naam voor moet komen omdat “biologisch” onze groei in de weg zit dan moet dat maar. Maar we weten inmiddels hartstikke goed wanneer we de biosfeer aantasten. Deze zo min mogelijk aantasten, dat is “biologisch”, “organic”, “bio-organic”, geweldloos of verhaalrijk voedsel of gewoon “gecertificeerd” of hoe je het ook wilt noemen. I couldn’t care less, maar onze naamsbekendheid en share of voice is inmiddels zo groot dat de benaming biologisch voorlopig goed werkt.

Wat kunnen Nederlandse boeren en tuinders van jouw “biologisch” verwachten?

We ijveren voor het delen van praktische kennis en faire prijzen door transparante prijsregulering voor primaire landbouwproducten. Gecertificeerde boeren hebben nu hun kostenstructuur redelijk goed voor elkaar. Wanneer “biologisch” groeit zoals ik het voor me zie, dan moeten ook de marktprijzen in verhouding blijven staan tot de kosten. Dat is niet zonder meer gegarandeerd wanneer heel Nederland, om het maar even zo te zeggen, “biologisch” gaat. Van niche wordt biologisch dan tenslotte “gewoon”.

Biologisch kan binnen vijf a tien jaar kritische massa bereikt hebben. Hebben we die eenmaal dan is het geen utopie meer om voor dat gecertificeerde product dat weer is wat mensen ervan verwachten de juiste prijs te krijgen zonder de consument een poot uit te draaien en zonder er als boer op toe te moeten leggen.

Om die kritische massa sneller te bereiken ga ik graag in op handreikingen van de “andere kant”. Die heb ik bovendien nodig om biologisch niet te laten inslapen als een leuke niche waarin het zo lekker toeven is en door lekker zelfgenoegzaam als tegenbeweging te blijven denken.

En nu heel concreet: wat heb je te bieden?

Mijn team bij Biologica met vakkundige, veelzijdige en bevlogen collega’s, mijzelf als tegendraadse doener, een flinke (en groeiende) achterban van betrokken burgers en bijzondere boeren en tuinders en een bij wet vastgelegd Europees certificeringsysteem. Het is politiek ondenkbaar dat er ooit zo’n tweede systeem komt waarmee boeren en burgers vat hebben op voedselproductie. Ik wil het huidige systeem graag dynamischer maken en er een echte meerwaarde voor consument, producent, milieu en dier van maken. Voor ons allemaal. Samen met “conventioneel”. Ik ga en sta ervoor. Use it or loose it.

Ik neem aan dat je je realiseert hoeveel heilige huisjes je hiermee omver schopt?

Nee, hoezo? Maar ik ga er graag over in dialoog met de gebruikers van het AGD. Wie weet wat ik allemaal ontdek.’

Opvallend zijn die paar uitspraken, zoals:

‘Iemand moet het doen. Dan ik maar, al kan het me m’n kop kosten. (...) Ik ga en sta ervoor. Use it or loose it.’

Is dat wat er gebeurd is bij Biologica? Wat Peter Jens te wild voor deze organisatie? Het lijkt er op deze manier wel op.