Geen armoe

Aan een Nederlands lezerspubliek hoef ik Jelle van der Meulen niet zo gauw voor te stellen, vermoed ik. Hij heeft een lange staat van dienst in de antroposofie. Momenteel woont hij in Duitsland, reden waarom hij zijn weblog die ook bij mij op de blogroll staat, helemaal onderaan mijn weblog, in het Duits schrijft. Een vrij eenvoudig Hollands-Duits zou ik zeggen, best goed te volgen, ook voor een Nederlander die minder met het Duits vertrouwd is. Zijn laatste boek in het Nederlands heet ‘Werk van het hart. Over de leugen, de afgrond en de liefde’. Het kwam een klein jaar geleden uit (terwijl het in een Duitse vertaling al veel eerder was verschenen).

‘In dit boek voegt de auteur verschillende zeer persoonlijke observaties bijeen tot een mozaïek van een “cultuur van het hart”, die datgene kan overwinnen wat de mensen van elkaar scheidt. De ontmoeting met de ander krijgt een werkelijk christelijke kwaliteit wanneer het ons lukt om met het hart aan alles zo deel te nemen, dat we er zelf door veranderd worden.’

Zo is te lezen op de website van de uitgeverij.

Intussen is zijn nieuwste boek ook alweer een jaartje uit: ‘Armut als Schicksal. Über die Armut in Peru und die Not Europas’. Ook dit is een Duitse vertaling van een in het Nederlands geschreven boek, dat echter nog op zich laat wachten. Alles op zijn tijd, zou je kunnen zeggen. Eergisteren plaatste Jelle van der Meulen echter een ongewoonlijke tekst op zijn weblog. Die begint zo:

‘Seit einem Jahr wird mir jeden Monat ein Betrag von 250 Euro überwiesen. Ich brauche dafür nichts zu tun, dass heißt, von mir wird keine Gegenleistung erwartet. Verantwortlich für diese Tatsache ist die “Zukunftsstiftung soziales Leben” von der GLS-Treuhandstelle in Bochum – in meinen Worten: eine Unternehmung die Geld in Freiheit investiert.’

Hij beschrijft hoe hij en de weldoenende stichting een jaar geleden een deal hebben gemaakt. Hem werd gezegd: ‘Jelle, wir verlangen von dir nur, dass du dasjenige machst, was du von dir aus machen willst.’ Hij hoeft dus niks anders te doen dan wat hij zelf wil. Maar dat is een vrijheid waar hij niet zo heel makkelijk mee kan leven. Het schept toch verwachtingen, in ieder geval bij hemzelf:

‘Auch wenn die Stiftung keine Erwartungen an mich hat, – ich erwarte etwas von mir. Wie frei ist die Erwartung, die ich an mich habe? Na, ich würde sagen: die Antwort ist gemischt. Wahr ist aber – und darin liegt aus meiner Sicht die Bedeutung einer Schenkung – dass die Frage in mir mittlerweile richtig zu meiner inneren Baustelle gehört. Ich arbeite an der Frage und die Frage arbeitet an mir.’

Werk van het hart, zogezegd. Waar gaat je hart naar uit? Dat is de vraag. Hij verwijst dan naar waar hij zich op zijn weblog mee bezighoudt, alle thema’s die daar sinds een jaar of wat voorbijkomen.

Nu verscheen er kortgeleden in het gratis tijdschrift ‘A Tempo’, een gezamenlijke maandelijkse uitgave van de Duitse uitgeverijen Freies Geistesleben en Urachhaus, een interview met Michael Opielka. Ik vond dit op de website ‘Themen der Zeit’ van Michael Mentzel. Volgens interviewer Ralf Lilienthal houdt deze Michael Opielka zich al twintig jaar bezig met het thema basisinkomen. Hij vraagt welke argumenten tegen het basisinkomen spreken. Opielka haalt dan de negentiende-eeuwer Hegel aan.

‘Zum einen glaubte er, die Gesellschaft sei noch nicht reich genug, um den Armen einfach so Geld zu geben. Das hat sich fast zwei Jahrhunderte später geändert. Und er hat ein zweites Argument gebracht, das man nicht einfach wegwischen kann. Es könnte sein, sagte er, dass die moralische Bindung an die Arbeit nachlassen würde.’

Wanneer hij dan kijkt naar de huidge situatie, moet hij zeggen:

‘20 bis 30 Prozent der Bevölkerung leben knapp am oder unterhalb des Existenzminimums – immerhin ein Viertel der Gesellschaft! Einfach zu sagen: «Das wird schon laufen», halte ich für naiv. Auch ein Grundeinkommen wird womöglich unzweckmäßig eingesetzt, so wie es schon heute Missbrauch bei einigen Transferleistungen, aber auch bei Reichtum gibt. Aber wir werden deswegen nicht die sozialen Sicherheitssysteme abschaffen oder das Vermögen.’

Dus dat is niet een echt tegenargument. En als argumenten voor, waar komt hij dan bij uit?

‘Die Idee des Grundeinkommens beinhaltet, dass es mehrere bedeutsame Lebensbereiche gibt. Wenn man heute gefragt wird: «Was machst du?», sagt man: «Das und das ist mein Job.» Manche haben schon Schwierigkeiten zu sagen: «Ich habe ein Kind, eine Familie.» Und über das Engagement im Sozialen, im Ehrenamt spricht man höchstens noch, wenn man Vereinspräsident ist. Das Grundeinkommen gibt diesen gemeinnützigen, sozialen, auch den künstlerischen und religiösen Betätigungen den öffentlichen Wert zurück, den sie – als Beitrag zu einem bedeutungsvollen Leben – schon immer hatten.’

Michael Opielka kan hierdoor tot deze slotsom komen:

‘Auf der Basis des Grundeinkommens werden viele Menschen stärker als bisher zu Autoren ihrer Biografie. Und die Gesellschaft wird davon profitieren! Schließlich werden wir im globalen Wettbewerb mit dem wuchern müssen, was wir besonders gut können. Wir müssen die Ressourcen, die Kreativität aller unserer Bürger freisetzen, indem wir ihnen selbst die Schlüssel in die Hand geben. Das bedingungslos gewährte Grundeinkommen könnte vielen Menschen helfen, ihren «wirklichen» Arbeitslebensweg zu finden.’

Over hetzelfde thema van het basisinkomen is op 20 maart 2008 een themabijdrage op de website van de Antroposofische Vereniging geplaatst:

‘Het basisinkomen, een soort AOW van 18 tot 88, staat in Duitsland sterk in de belangstelling. Het lijkt een oplossing voor de structurele werkloosheid. Rudolf Steiner pleitte er na de Eerste Wereldoorlog in het kader van de driegeleding al voor. Nederland kent een sociaal zekerheidsstelsel dat per saldo iedereen een basisinkomen verschaft maar tot een maatschappelijk bureaucratisch infarct leidt. Het stelsel beoogt iedereen voor armoede te bewaren, maar is in individuele gevallen toch onrechtvaardig. Pieter Meester, secretaris van de Antroposofische Vereniging in Nederland (AViN), schreef voor de themarubriek op deze website een artikel over het basisinkomen.’

Dit is een interessante tekst, waarin de belangrijkste punten de revue passeren. Na een wat meer historische beschrijving volgt een concrete gedachte:

‘De praktijk van alledag is wel dat iedereen op de een of andere manier een inkomen heeft, beroep of niet. Er wordt heel veel vrijwilligerswerk verricht door mensen die hun inkomen uit andere bronnen genieten. Deze situatie roept de vraag op of de loskoppeling van arbeid en inkomen niet veel meer zou helpen het bureaucratisch “infarct” van de samenleving op te lossen. Als de AOW voor 65+ zou worden uitgebreid tot een basisinkomen voor iedereen ontstaat qua inkomen een situatie die vergelijkbaar is met de huidige toestand maar wordt het hele circus van sociale regelingen overbodig en wordt geweldig bespaard op administratieve processen en bijbehorende automatisering.’

En even later:

‘Als we zien dat met het huidige sociale stelsel, of het nu AOW, WW, WIA, IOAW en welke regelingen nog meer, iedereen ruim € 800 per volwassene per maand ontvangt betekent dat er in de samenleving voldoende geld is om iedereen van zo’n bedrag te voorzien. Het verschil tussen wat men nu verdient en deze € 800 per maand wordt dan betaald door werkgevers of de eigen onderneming. De kosten van het basisinkomen worden vooral bestreden uit hogere belasting op consumptieve bestedingen.

Als uitsluitend nog belasting op consumptie zou worden geheven kan ook de omvang van de belastingdienst worden teruggebracht omdat deze vorm van belastinginning relatief weinig administratie en controle vergt. Daarbij zet een hogere belasting op consumptieve bestedingen een rem op de uitputting van natuurlijke hulpbronnen waar we als samenleving in toenemende mate mee te maken zullen krijgen.

Door de lagere loonkosten – het basisinkomen hoeft immers niet door werkgevers te worden betaald – wordt veel niet-commerciële arbeid weer betaalbaar zoals de zorg, het onderwijs, cultuur, de arbeidsintensievere verantwoorde (BD) productie van voedsel en verzorging van de fysieke omgeving maar ook de conducteur terug op de tram. Bovendien komt een behoorlijk arbeidspotentieel beschikbaar door wegvallen van bureaucratie.

De sociale bureaucratie is nu in feite een geheel van activiteiten dat niet bijdraagt aan welvaart en welbevinden van de maatschappij als geheel.Het doet wel een flink beroep op de middelen in de vorm van lonen, automatiseringskosten, huisvesting en reiskosten en al het intellect en vaardigheden die eraan besteed worden, maar geeft geen toegevoegde waarde aan de maatschappij.’