Dit is de in aanbouw zijnde nieuwe Maastoren: ‘Met de ontwikkeling van de Maastoren zal de stad Rotterdam haar naam als hoogbouw en architectuurstad kracht bijzetten. De Maastoren op de Kop van Zuid zal een hoogte krijgen van 165 meter, waardoor dit het hoogste gebouw van Nederland wordt. Door de ontwikkeling van de Maastoren verschijnt er in 2009 een nieuwe icoon aan de horizon van Rotterdam.’ Met Paul Heldens hebben we op dit weblog al op 25 juni en op 4 augustus kennis gemaakt. Die kennis kan nu verdiept worden. Gisteren heeft hij een lange repliek geschreven op de bijdrage hier van 6 september met de titel ‘Heikel’. Deze repliek is geplaatst op AntroVista. Meteen linksboven is een banner te zien, met daarin ‘9/11 Heikele kwesties’, waarachter zich een pdf-document bevindt van acht pagina’s. Deze is gedateerd ‘Nijmegen, donderdag 11-9-2008 (Herzien)’. Waarschijnlijk heeft Paul Heldens op het moment van schrijven nog niet gemerkt dat ik aan hetzelfde onderwerp gisteren opnieuw aandacht heb besteed. Interessant is nog wel dat van zijn hand ook een commentaar is verschenen op de melding op AntroBoulevard van het bestaan van dit weblog (meteen op de homepage van AntroVista te vinden). Dat staat er al sinds maandag 1 september. Omdat de berichten daar meestal na verloop van tijd ook weer verdwijnen, is het misschien goed om de tekst ervan hier weer te geven:
AntroBlog
We hebben hier, in de AntroBoulevard, te maken met wat vingeroefeningen – maar een échte AntroBlog is een maand of drie geleden opgestart door Michel Gastkemper, o.a. redacteur van de reeks Rudolf Steiner Werken en Voordrachten en voormalig redacteur van Motief.
Sinds 8 mei blogt Michel met een hoge frequentie en met een brede penvoering: van half werk houdt hij niet!
Zijn blogspot heet ‘Antroposofie in de pers’. Daarmee heeft hij een welomschreven terrein gekozen, maar dat terrein is uitgestrekt. Vandaar, en dat is aantrekkelijk, dat u op zijn blogspot een scala aan onderwerpen voorbij ziet trekken.
“In dit weblog wil ik ruimte geven om antroposofie, zoals zij in de media verschijnt, op haar merites te beoordelen. Vanuit een positieve instelling. Maar niet kritiekloos” – zo luidt zijn ‘beginselverklaring’.
Vandaag meldt Michel dat de Vereniging tegen de Kwakzalverij weer ten strijde is getrokken tegen de artsen die meewerkten aan het NCRV tv-programma ‘Uitgedokterd’.
Hierop nu kwam een reactie van Paul Heldens:
‘Ik lees met genoegen de weblog van Gastkemper, want goed geschreven en informatief. Heikel vind ik niettemin dat hij zich op zaterdag 6 september laat inpakken door een zekere Floris Schreve, die zijn collega’s van De Brug als domme Belgen weglacht en Steiner als overtuigd racist ontmaskerd. Met dank aan Toos Jeurissen, Bram Moerland en Simpos-grootheid Jan Willem. Glimlachend kijkt Michiel Gastkemper toe en beweert dat het wel goed zit met die aardige knaap, een goudeerlijke oud-vrijeschoolleerling die boeiend over Irakese en Indiaanse kunst schrijft... De mens is een vat vol tegenstrijdigheden, nietwaar?’
Nu ik toch bezig ben, zal ik u mijn reactie van vanochtend niet onthouden:
‘Een mens kun je herkennen aan zijn argumenten. Wat zijn de argumenten die hij aanneemt of verwerpt, of moet hij zijn toevlucht nemen tot denigrerende opmerkingen?’
Pas hierna ontdekte ik dat Paul Heldens een compleet artikel als repliek heeft geschreven. Hij heeft bijna twee bladzijden nodig om te komen waar het hem eigenlijk om gaat. Die aanloop bestaat uit vijf tekstblokken waarvan ik hier de beginzinnen laat volgen:
‘Deze week is dat, wat de Amerikanen als 9/11 (“nine eleven”) aanduiden, al weer 7 jaar geleden en nog steeds geloven de meeste mensen in de complottheorie van George H. W. Bush (George sr.), George W. Bush (George jr.), Jep Bush, Elliot Abrams, John Bolton, Dick Cheney, Lewis Libby, Donald Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Karl Rove, Richard Perle en hun neo-conservatieve geestverwanten. (...)
De gevolgen van de officiële complottheorie over de gebeurtenissen van 11 september 2001 – het was Al Qaida! – zijn na 7 jaar duidelijk genoeg: (...)
Dus “who benefits?” In elk geval is het allemaal mooi meegenomen voor elke staat die zonder terrorismedreiging de controle over zijn burgers dreigt te verliezen; dat geeft immers maar Pim Fortuyn-achtige chaos. (...)
Profiteren van 9/11 deden in elk geval ook de steenrijke vastgoedspeculant Larry Silverstein en de geheimzinnige opkopers van de ‘put options” van de betrokken luchtvaartmaatschappijen. (...)
Ook melden de kranten unaniem dat er weer te praten valt over kernenergie. (...)’
Pas hierna komt hij tot zijn punt. Hij beschikt over interessante informatie, waarbij ik wel de vraag heb of die informatie allemaal even relevant is. Ik hoef hier niet karig te zijn met citeren, een weblog biedt ongelimiteerde ruimte, dus dat zal ik nu opnieuw uitputtend doen:
Als dan ook nog een goudeerlijke oud-vrijeschoolleerling luisterend naar de naam Floris, maar die niets heeft met Blanchefleur, Rudolf Steiner en zijn leerlingen voor racistische idioten uitmaakt en een van die ‘idioten’ daar welwillend zijn oren naar laat hangen, krijg ik ondanks al mijn goede voornemens om vanwege een RSI niet meer te schrijven, hevige jeuk. Drie heikele thema’s binnen één week kan zelfs een zachtmoedig mens teveel worden. Tijd om even op het toetsenbord mijn jeuk weg te krabben. Die RSI loopt toch niet weg, die komt vanzelf wel terug.
Op zaterdag 6 september 2008 bracht Michiel Gastkemper op zijn weblog12 het verhaal van een 35-jarige oud-vrijeschoolleerling en kunsthistoricus, die door zelfstandig onderzoek tot de kloeke conclusie is gekomen dat de antroposofie racistisch en sektarisch is. Punt uit. Gastkemper is duidelijk ingenomen met Felix Schreve, want zo heet de persoon in kwestie. En ik lees graag de informatieve en goed geschreven weblog van Michiel Gastkemper. Maar ook het beste paard laat wel eens een vijg vallen, nietwaar?
“Volkomen integer” en “eerlijk onderzoekend en afwegend” noemt Gastkemper het lange stuk van Schreve met de al even lange titel: “Geloof in kabouters, Atlantis, Volkszielen en Wortelrassen en pas op voor Dark Lord Ahriman, zwart-magische constructies, de Luciferische Verleiding, overkokende kliersystemen en de ‘Finsteren Saturn’; Rudolf Steiner en de antroposofie”.13
Nieuwsgierig geworden, heb ik mij de moeite getroost – zo mag ik dat wel noemen – om dat onderzoeksverhaal over antroposofie helemaal uit te lezen. Afgaand op de titel dacht ik eerst nog dat het om een hilarische column ging, maar dat bleek niet het geval. Zo ‘open minded’ Floris Schreve is als het gaat om allerlei interessante vormen van kunst over de hele wereld – zijn website is een kleine goudmijn op dit terrein –, zo kleingeestig wordt hij als het gaat om antroposofie. Een veel voorkomend verschijnsel; een mens zit vol tegenstrijdigheden.
Schrijvers van het Belgische tijdschrift voor antroposofie, De Brug, blijken in de ogen van Floris lachwekkend domme Belgen te zijn. Op grond van passages in de zogeheten volkeren-cyclus14 wordt Steiner door hem ontmaskerd als een overtuigd racist. Niks ‘slip of the tongue’, niks koloniale tijdgeest van destijds of andere slappe excuses. Geen wonder dat veel antroposofen zich tegenwoordig geen raad meer met Steiner weten, meent hij. De naar zijn mening halfslachtige benadering in de eindrapportage van de z.g. Commissie van Baarda,15 ziet hij als een voorbeeld van die verlegenheid.
Michiel Gastkemper is duidelijk gecharmeerd van de fermheid van Schreve’s denkwijze. Het is sowieso overal ‘recht voor je raap’ wat de klok slaat. De nuance zoeken, ‘that’s just boring man!’ Maar als een kwieke jonge hond mij tegen de broek aanpiest, ben ik toch niet zo charmant om te zeggen ‘dank u wel, ga gerust uw gang!’ Ik ben in zo’n geval meer van “hee joh, doe effe normaal zeg!’
Floris Schreve noemt zichzelf “agnost/atheïst”. Ieder zijn meug natuurlijk, maar die overtuiging valt moeilijk te rijmen met onbevangenheid als het om ‘bijgeloof in iets bovennatuurlijks’ gaat. Zijn lange tirade tegen de antroposofie is dan ook geheel in de stijl van Simpos, die linkse bikkels van de harde actie tegen discriminatie, fascisme en racisme. Simpos staat voor “Stichting Informatie over Maatschappelijke Problemen rond Occulte Stromingen”.16 Samen met de wat chiquere academici van de Stichting Skepsis17 vormen zij de ‘ghostbusters’ van elke New-Agestroming die door middel van slimme indoctrinatie onschuldige burgers van hun gezonde verstand berooft. De antroposofie valt vanzelfsprekend ook onder die kwalificatie. Wat de Vereniging tegen de Kwakzalverij is op het gebied van de gezondheidszorg, zijn Simpos en Skepsis op het gebied van de levensbeschouwing.
Floris Schreve blijkt zich erg thuis te voelen bij de geschriften van Toos Jeurissen, Bram Moerland en Simposman Jan Willem de Groot. Tegen het eind van zijn stuk bedankt hij Bram Moerland en de weduwe van August de Roode vriendelijk “voor het aanleveren van hun materiaal”.
Wijlen August de Roode was vader van een kind op de Vrije School Meppel medio jaren tachtig. Hij stuitte meer of minder toevallig op passages in het werk van Rudolf Steiner die hij erg discriminerend vond. Hij eiste van de schoolleiding opheldering.18 Dat liep in 1985 uit op een vreselijke rel en August de Roode nam zijn kind van school. Inmiddels had hij zijn licht opgestoken bij ‘pacifist’ Gjalt Zondergeld, die hem volledig inwijdde in de geheime fascistische trekjes van Steiner en zijn aanhangers. August de Roode werd in 1986 samen met Evert van der Tuin en Gjalt Zondergeld auteur van het boekje: “Antroposofisch racisme. Als de blonden uitsterven zouden de mensen steeds dommer worden”. Aangezien mijnheer de Roode bij leven een ‘donkergekleurde medemens uit Suriname’ was, betekende alleen al zijn medewerking aan die publicatie een luide aanklacht tegen Steiner die ieder normaal denkend mens moest overtuigen. De kunst van propaganda maken verstonden Gjalt Zondergeld en ook Bram Moerland altijd uitstekend. In dit opzicht hebben zij in 1995 ook Toos Jeurissen – een pseudoniem overigens – doeltreffend geadviseerd.19
‘Antroposofisch racisme’, dat is naar mijn mening een contradictie in terminis. Precies dat feit maakt de hele kwestie zo heikel. Er staan in Steiners werk immers passages die nu vanzelfsprekend heel anders beleefd worden dan in de tijd, dat deze werden uitgesproken. Floris Schreve meent echter – en hij is bepaald niet de enige – dat antroposofie identiek is met racisme.
Floris Schreve schijnt niet bekend te zijn met of niet geïnteresseerd te zijn in de artikelen van bijvoorbeeld Fred Beekers,20 Mark Bischot,21 Mouringh Boeke,22 Dieter Brül,23 Edith de Clerq Zubli,24 Stephan Geuljans,25 Walter Heijder,26 Hans Peter van Manen,27 Maarten Ploeger,28 Arnold Sandhaus29 en Wim Veltman,30 waarin de feitelijke onjuistheden en de tendentieuze interpretatie van de gewraakte teksten van Rudolf Steiner worden belicht, die bij Toos Jeurissen, Bram Moerland, Gjalt Zondergeld e.a. schering en inslag zijn. Halve waarheden zijn verwoestender dan kloeke leugens. Dieter Brüll karakteriseerde deze geestesstroming daarom treffend als “de nieuwe reactionairen”.31
Een viertal correcties op de beweringen van Floris Schreve wil ik de lezer niet onthouden.
Wat de kritiek van Schreve op “De volkzielen” betreft, vind ik het artikel van Hans Peter van Manen: “Rudolf Steiners visie op volken en rassen” in de bundel “Antroposofie ter discussie” nog altijd zeer ‘to the point’.32 Niettemin schijnt die bundel in antroposofische kringen inmiddels als hopeloos gedateerd te worden beschouwd. Maar elk nadeel heeft z’n voordeel: in de ‘ramsj’ zijn nog enkele exemplaren te koop.
Wat het vaak bekritiseerde citaat betreft, waarin Steiner spreekt over de invloed van ervaringen van de moeder tijdens de zwangerschap op het embryo, waarbij hij als voorbeeld het lezen van destijds in de mode zijnde ‘negerromans’ noemde, zie Lorenzo Ravagli: “Negerromane – was meinte Steiner wirklich?”. Der Europäer, jrg. 5, nr. 5, pag. 19-21, maart 2001.
Over de eindeloos herhaalde zogenaamde antisemitische uitlating van Steiner uit 1888 schreef Boris Bernstein in het tijdschrift Der Europäer recent een verhelderend artikel met de titel: “Apropos 44: Wie gegen Rudolf Steiner agitiert wird”.33 De uitgever van het tijdschrift, Perseus Verlag te Bazel, bracht dit jaar een herdruk uit van de boeiende studie van Karl Heyer: “Wie man gegen Rudolf Steiner kämpft”.
En wat het vermeende ‘jatten’ van Steiner bij andere, eeuwenoude geestesstromingen betreft, leze men het slot van de Voorwoorden van juni 1913 en januari 1925 in Steiners boek “De wetenschap van de geheimen der ziel”.34
Paul Heldens heeft zijn bronnen allemaal keurig verantwoord. Voor het gemak laat ik de nummering van zijn noten staan. Na de laatste alinea van zijn artikel, waar trouwens nog een naschrift op volgt, heeft hij in totaal 37 noten opgenomen. Daarvan toon ik hier slechts die, welke in het bovenstaande citaat voorkomen:
13. De weblog van Floris Schreve bevindt zich op het internetadres: http://florisschreve.blog-s.nl
14. Rudolf Steiner: “De volkeren van Europa”. Amsterdam 2006, Pentagon. (GA 121). Eerder verschenen onder de titel “De volkszielen”. Zeist 1980, Vrij Geestesleven.
15. “Antroposofie en het vraagstuk van de rassen. Eindrapportage van de onderzoekscommissie”. Zeist 2000, Antroposofische Vereniging in Nederland.
16. De website van Simpos en geestverwanten is: www.stelling.nl De digitale krant van Simpos heet “Kleintje muurkrant”.
17. De website van Skepsis: www.skepsis.nl. Het tijdschrift van deze stichting heet “Skepter”, een blad waarin scepsis tegen elke vorm van pseudo-wetenschap de scepter zwaait.
18. Die opheldering resulteerde in een speciale editie van de schoolkrant van de Vrije School Meppel in januari 1985.
19. Toos Jeurissen: “Uit de Vrije School geklapt. Over antroposofie en racisme; een stellingname”. Sittard 1996, Baalproducties.
20. Fred Beekers & Liesbeth Takken: “Anti-racisten intolerant. Of: symptoom van de moderne fraseologie”. Driegonaal, jrg. 13, nr. 1, pag. 19-22, voorjaar 1987.
21. Mark Bischot & Jan Luiten: “’t Kan anders, maar niet zo!”. Driegonaal, jrg. 11, nr. 4, pag. 10-14, winter 1985.
22. H.E.M. Boeke: “Rudolf Steiner en de gevaren van onze tijd”. Driegonaal, jrg. 14, nr. 2, pag. 13-14, zomer 1988.
23. Dieter Brül: “De nieuwe reactionairen – met bijzondere aandacht voor het verschijnsel Zondergeld”. Driegonaal, jrg. 12, nr. 1, pag. 6-15, voorjaar 1986.
24. Edith Boeke[-de Clerq Zubli]: “Opkomst van het mythische denken. Terug naar af?” Jonas jrg. 15, nr. 13, 15 februari 1985. Idem: “Antroposofie en mythisch denken”. Pag. 59-68 in: “Antroposofie ter discussie”. Zeist 1985, Vrij Geestesleven. Isbn: 90-6038-214-5.
25. Stephan Geuljans: “Antroposofie en darwinisme”. Driegonaal, jrg. ?, nr. 2, pag. ?, zomer 1996.
26. Walter Heijder: “Rudolf Steiner versus nationaal-socialisme”. Den Haag 1997, Vereniging voor Vrije Opvoedkunst. Isbn: 90-76156-01-8.
27. Hans Peter van Manen: “Rudolf Steiners visie op de volken en rassen”. Pag. 46- in: “Antroposofie ter discussie”. Zeist 1985, Vrij Geestesleven.
28. Maarten Ploeger: “Afrekenen met discrimineren vraagt eerst om afrekenen met struisvogelpolitiek”. Jonas, jrg. 15, nr. 10, 4 januari 1985. Idem: “Racisme en antroposofie”. Pag. 37-45 in: “Antroposofie ter discussie”. Zeist 1985, Vrij Geestesleven.
29. Arnold Sandhaus: “De eenvoud van het geloof van doktor Verkuyl”. Driegonaal, jrg. 13, nr. 1, pag. 24-25, voorjaar 1987. Idem: “Het bruine denken van Frans van de Ven. Het karakter van fascistoïde propaganda”. Driegonaal, jrg. 14, nr. 2, pag. 11-13, zomer 1988. Idem: “Het nazisme waart nog steeds rond, maar waar?” Driegonaal, jrg. 15, nr. 3, pag. 21-23, herfst 1989. Idem: “Herhaling van dit bericht’. Driegonaal, jrg. 15, nr. 1, pag. 4, voorjaar 1989.
30. Willem Frederik Veltman: “Van je ras, ras, ras, rijdt de koning door de plas. Een rechtzetting”. V.O.K.-cahier nr. 19. Den Haag 1997, 2e herz. dr., Vereniging voor Vrije Opvoedkunst.
31. Zie noot 23.
32. “Antroposofie ter discussie”. Zeist 1985, Vrij Geestesleven. Met artikelen van Jelle van der Meulen, Wim Veltman, Pim Blomaard, Maarten Ploeger, Hans Peter van Manen, Edith Boeke [- de Clerq Zubli], Hugo S. Verbrugh en Bernard Lievegoed.
33. Der Europäer, jrg. 12, nr. 7, mei 2008, pag. 22-25. Zie: www.perseusverlag.ch / Aktuell / Apropos.
34. Rudolf Steiner: “De wetenschap van de geheimen der ziel”. (GA 13). W&V, deel a-2. Zeist 2004, 2e dr., Vrij Geestesleven / Stichting Rudolf Steiner Vertalingen.
3 opmerkingen:
Michel,
Zie ik het nu wel goed, maar verwijst Paul Heldens ter rechtvaardigng van Steiners discriminerende uitspraken vrijwel uitsluitend naar antroposofische literatuur?
Ik had gehoopt dat de Duitse historicus Helmut Zander, die op het gebied van historisch onderzoek naar Steiner en de antroposofie als een autoriteit mag worden gezien, ook in het lijstje voor zou komen.
Dit lijkt weer hetzelfde verhaal als dat van de commissie Van Baarda te worden. Het waanidee dat alleen een select groepje antroposofen kan lezen en beoordelen, komt aanwaaien.
Beste Ramon De Jonghe,
Niet alleen dat, maar hij geeft zelf niet één argument om de beweringen van Floris Schreve te ontkrachten, of je zou daartoe ‘passages die nu vanzelfsprekend heel anders beleefd worden dan in de tijd, dat deze werden uitgesproken’ moeten rekenen. Paul Heldens noemt wel een vracht aan (oude, voor het overgrote deel uit de jaren tachtig) literatuur van Nederlandse auteurs, maar het gaat hier vrijwel allemaal om tijdschriftartikelen. Van een die hij speciaal noemt als correctie op de beweringen van Floris Schreve die hij de lezer niet wil onthouden, het hoofdstuk van Hans Peter van Manen ‘Rudolf Steiners visie op volken en rassen’ in de bundel ‘Antroposofie ter discussie’, geeft hij geen ander argument dan dat hij dit nog altijd zeer ‘to the point’ vindt. Maar hij voegt er wel aan toe: ‘Niettemin schijnt die bundel in antroposofische kringen inmiddels als hopeloos gedateerd te worden beschouwd.’ Ja, dan wil je toch graag weten waarom.
Ik zou er geen enkel probleem mee hebben als Paul Heldens werkelijk in staat zou zijn om de kritiek te weerleggen die Floris Schreve vooral naar voren brengt naar aanleiding van ‘De volkszielen’, maar op deze manier zie ik dat voorlopig nog niet gebeuren. Op AntroVista verklaart Paul Heldens vandaag als reactie op mijn commentaar dat ik daar vanochtend gaf: ‘Ik weiger echter pertinent om in het openbaar een inhoudelijke discussie aan te gaan die alle argumenten slechts in één richting waardeert: de publieke bekentenis dat Steiner een racist was.’ Ik kan hem geruststellen: dat gebeurt hier niet. Integendeel, ik zou graag een goed antwoord krijgen op de vraag die ik hier al twee keer heb opgeworpen. Zo schreef ik eergisteren over Floris Schreve: ‘Hij stelt namelijk dat de genoemde commissie haar werk niet goed heeft gedaan. De vraag is of hij daarin gelijk heeft of niet.’ En afgelopen zaterdag: ‘Wat er wel toe doet, is de vraag of zijn argumenten steekhoudend zijn.’ Als Paul Heldens vervolgens met behulp van een wervende banner direct op de homepage van AntroVista aandacht vraagt voor zijn artikel ‘9/11 Heikele kwesties’, dan vraag ik me af wat zijn ‘pertinente weigering om in het openbaar een inhoudelijke discussie aan te gaan’ eigenlijk inhoudt. Die is voor mij op deze manier weinig overtuigend. Ik zou in ieder geval van hem, zoals ik hem tot nu toe ken, meer hebben verwacht.
Maar het kan zijn dat ik de artikelen die hij al op AntroVista heeft gepubliceerd er eerst nog eens op moet naslaan, misschien dat er daar al het nodige over te vinden is. Dat kan natuurlijk ook altijd nog.
Met vriendelijke groet,
Michel Gastkemper
Ik weet niet waar de schrijver zich op baseert, maar De Roode kwam niet uit Suriname.
Een reactie posten