De Vrije Hogeschool

Dankzij een weblog dat hij voor en over zijn werk regelmatig bijhoudt, ben ik uit de eerste hand op de hoogte van de ontwikkelingen bij de Vrije Hogeschool in Driebergen. Die ‘hij’ is Jeroen Lutters, onderzoeker bij het Lectoraat Vernieuwende Opleidingsmethodiek & Didactiek (VOMD) aan Hogeschool Utrecht. Maar sinds twee jaar ook voorzitter van het bestuur van de Vrije Hogeschool.

Hij was degene die in 2001 het geruchtmakende interview aan dagblad Trouw gaf, dat reden was voor zijn vertrek als directeur van de Vrije Hogeschool. Hij wilde de antroposofie uit de statuten en van het uithangbord afhalen. Niet dat hij tegen antroposofie was. Maar voor de levensvatbaarheid van de instelling zag hij geen andere keus. Tegen interviewster Hester Anschütz zei hij dat de Vrije Hogeschool in het post-antroposofische tijdperk het beste als laboratorium voor onderwijs, een centrum voor kennisoverdracht kon dienen. ‘Hier moet alles kunnen en vanuit deze plek wil ik onze expertise delen met andere scholen,’ zo zei hij destijds. De de naam van de school wilde hij wel bewaren. ‘Ik vind Vrije Hogeschool een prachtige naam, omdat vrijheid het kernbegrip is van het leven. Niet vrijheid als vrijblijvendheid, maar de vrijheid die je als mens hebt om zelf keuzes te maken.’

Een jaar later was hij onderwijsdirecteur aan de Hogeschool van Utrecht geworden, van de ‘Archimedes Lerarenopleiding’, de lerarenopleiding voor het voortgezet onderwijs en voor beroeps- en volwasseneneducatie. Dat was wel heel ander werk, vertelde hij in maart 2002 aan Motief. Tot een van zijn taken behoorde nu het interne veranderkundige proces, namelijk het op een andere manier samenwerken met de scholen waarvoor werd opgeleid. ‘Onze taak is te werken aan innovatief management, vanuit de praktijk.’ In dat interview noemde hij zichzelf ‘een doorzetter. Als ik iets op me genomen heb, dan houd ik ook vol’. En: ‘Ik ben blijmoedig. Ik koers op constellaties van mensen waarbij chemie ontstaat. Heb ik eenmaal dat gevoel, dan kan ik daar jarenlang voor vechten, ook als het momentum weg is.’

De antroposofie had hij niet losgelaten. Hij wilde daar alleen op een andere manier mee omgaan. ‘Antroposofie is menswijsheid, maar die heeft een vorm gekregen die voor mij te platonisch is. Rudolf Steiner heeft het volgens mij ook niet zo bedoeld. Die weg is mij te veel gericht op terug. Met de wereld van de daad zou ik dezelfde verbinding willen leggen als met het concept in een proefschrift. Volgens mij kan dat ook de vreugde aan de mensen teruggeven.’

Vanuit zijn functie onderhield hij ook relaties met antroposofische onderwijsinstellingen. ‘Ik ben momenteel in contact met de Bond van Vrije Scholen. In de positie waarin ik nu zit, kan ik misschien ook iets voor de vrijeschool en de lerarenopleiding van Hogeschool Helicon betekenen. Ik heb nu gesprekken samen met Ton ten Böhmer en Peter Schukking van de Bond en Chris Wissenburg van Hogeschool Helicon. Zij zijn er ook van doordrongen dat er iets anders moet gebeuren met het onderwijs op hogescholen. We zoeken naar samenwerking, naar chemie.’

Vanaf juni 2007 houdt Jeroen Lutters beroepsmatig een weblog bij over zijn activiteiten op de hogeschool, zoals ik aan het begin al meldde. Hij was ondertussen aan Hogeschool Utrecht werkzaam als onderzoeker bij het Lectoraat Vernieuwende Opleidingsmethodiek & Didactiek (VOMD). In het kader van zijn onderzoek naar vrij hoger onderwijs, met de mooie Engelse term Liberal Arts, meldt hij op 11 juni dat hij overleg heeft gehad met Adriaan Bekman, antroposoof en lector Mens & Organisatie aan de Christelijke Hogeschool Nederland (CHN). Dit betrof de ontwikkelingen op de Vrije Hogeschool, waarvan Marja Molenaar in september 2006 directeur was geworden.

‘Het gesprek was zeer waardevol. Het resultaat is dat Adriaan Bekman regelmatig met de Vrije Hogeschool zal gaan meekijken naar het transformatieproces, terwijl Marja Molenaar als het allemaal meezit deel gaat nemen aan het traject voor leidinggevenden dat Adriaan Beckman verzorgt op de CHN.’

Twee weken later is er een oriënterend gesprek met de Archimedes Lerarenopleiding over het ontwerp van een Liberal Arts, waarbij ook Marja Molenaar als directeur van de Vrije Hogeschool aanwezig is. In augustus worden er nieuwe stappen gemeld:

‘Op basis van eerdere analyses van de huidige jeugdcultuur is duidelijk geworden dat er een evidente behoefte bestaat aan een (vernieuwde) Vrije Hogeschool. Voor de zomer heeft dat al geleid tot een eerste design. Zo is op 23 mei 2007 op de Vrije Hogeschool een plan gelanceerd voor het doorontwikkelen van de Vrije Hogeschool richting een Bernard Lievegoed College for Liberal Arts. Dit plan is met groot enthousiasme ontvangen bij de groep genodigden. Het nieuwe Bernard Lievegoed College for Liberal Arts wordt georganiseerd m.b.v. het (organisatorisch) concept levend leren (Hans Janssen) en zal bestaan uit drie onderdelen: (1) de (brede) propedeuse (2) de bachelor plus fase (3) de master fase. In het kader van de de doorontwikkeling van de masters gaat in september een werkgroep van start. Door de directeur (Marja Molenaar) worden op dit moment al toekomstige lectoren aangezocht op het gebied van pedagogiek/androgogiek, kunst/cultuur en ondernemerschap/recht.’

In september meldt hij nauwe betrokkenheid van de Iona Stichting en van de Woudschoten groep voor financiële ondersteuning:

‘In het kader van de verdere ontwikkeling van de Vrije Hogeschool tot een College for Liberal Arts is een principe uitspraak gedaan door de Iona Stichting en de Woudschoten groep dat ze (in het verlengde van de bijeenkomst voor de zomer) steun zullen verlenen aan de verdere ontwikkeling van de VH.’

Een paar dagen later legt hij uit wat het verschil is tussen een traditioneel en een progressief idee van een Liberal Arts College:

‘Het traditionele Liberal Arts College idee kenmerkt zich vooral door de aandacht voor een brede ontwikkeling waarbij veel aandacht wordt besteed aan de klassieken (“back to Homer”). Op basis van de klassieke filosofie (vergelijkbaar met het oude gymnasium) worden studenten ingevoerd in de traditionele cultuurwaarden. Deze vorm van denken heeft doorgaans een eurocentrisch karakter. In het opleidingsmodel wordt uitgegaan van een sterke persoonlijke verbinding tussen docent-student die doet denken aan Plato’s Academie. De oriëntatie is cognitief-reflectief. (...)

Het progressieve Liberal Arts College idee kenmerkt zich ook door aandacht voor de brede ontwikkeling, maar nu in relatie tot de ontwikkeling van het vrije “creative genius” (Jobs/Apple adagium: “who push the human race further”). Deze opleiding kenmerkt zich maar zeer ten dele door een oriëntatie op het verleden. Het gaat er vooral om studenten aan te sporen “anders te denken”, buiten de gebaande paden, dus ook buiten de bestaande vakdisciplines, om zo te komen tot kwalitatief hoogwaardige originele toekomstgeoriënteerde creaties en/of uitvindingen. Deze vorm van onderwijs zoekt vooral naar nieuwe mogelijkheden die passen in een postmoderne multiculturele, crossmediale en urbane samenleving. De grondslag van dit opleidingsmodel is creatief-pragmatisch. Dat betekent dat onderwijs dynamisch, open, toegankelijk, digitaal en internationaal dient te zijn.’

Nog in dezelfde maand september worden nieuw stappen genomen:

‘In het kader van het ontwikkelen van een Progressief Liberal Arts Curriculum is door de Vrije Hogeschool (Bernard Lievegoed College for Liberal Arts i.o.) gevraagd om vanuit het lectoraat VOMD op twee tereinen ondersteuning te bieden:
(1) het formuleren van een ontwikkelplan voor de realisatie van een opleiding Liberal Arts
(2) het formuleren van een leerlandschap Liberal Arts voor de voorgenomen minor/pre-masters Liberal Arts
Minor Liberal Arts: De minor heeft daarbij de prioriteit, omdat de minor wordt beschouwd als een “hefboom” om te komen tot realisatie van een volwaardige opleiding (zoals geformuleerd in het koersdocument). Anders gezegd : de minor is de eerste stap in het ontwikkelplan. (...)

Het is interessant dat de Vrije Hogeschool, die deze belangrijke minor/pre-master zal gaan verzorgen, met deze benadering in feite de kwaliteit van “het tussenjaar” inbouwt tussen bachelor en mastersfase van de Hogeschool/Universiteit. Al eerder deed de Vrije Hogeschool iets vergelijkbaars tussen de middelbare school & bachelorsfase. In feite was de basisgedachte daarbij hetzelfde. Bernard Lievegoed heeft steeds weer gewezen op het openen van meerdere perspectieven om zo te komen tot nieuwe kennis; kennis die anders verborgen blijft en zaken “non-existent” laat die in feite wel bestaan maar door een gebrek aan mogelijkheden deze gebieden binnen te treden, niet wordt ontdekt.’

De maand daarna ontstaat er al een aardig compleet beeld:

‘Gisteren, 11 oktober, heeft een gesprek plaatsgevonden tussen de directie/bestuur van de Vrije Hogeschool (Bernard Lievegoed College for Liberal Arts i.o.) en de directie van de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht. Een mijlpaal in de geschiedenis van de Vrije Hogeschool omdat daarmee voor het eerst een institutionele samenwerking met het reguliere Hoger Onderwijs tot stand is gekomen. In dit overleg is uitgesproken dat we graag in een intensieve samenwerking met elkaar willen komen. Daartoe zal tussen nu en december een “convenant” worden opgesteld. Dit “convenant” dient als een basis-document waarbinnen specifieke deeltrajecten kunnen worden gesitueerd.

Op dit moment lopen er overigens al meerdere lijnen in de samenwerking tussen de Vrije Hogeschool (Bernard Lievegoed College for Liberal Arts i.o.) en het lectoraat VOMD van de Hogeschool Utrecht. Op het gebied van innovatie en professionalisering bestaat er al een samenwerkingsverband om te komen tot een Vrije Hogeschool als laboratorium voor levend leren. Daartoe is een vraag neergelegd bij het lectoraat VOMD. (...)

Op het gebied van het ontwikkelen van lectoraten bestaat er een samenwerkingsverband waarbij medewerkers van de Hogeschool Utrecht betrokken zijn. Zo zijn o.a. Erik van de Luytgaarden (lector bij de FMR) en Roel de Groot (uitgever Agiel en medewerker van het lectoraat VOMD) betrokken bij de ontwikkeling van een toekomstige master, eventuele postacademische cursussen en de uitbouw van drie lectoraten: kunst/cultuur, pedagogiek/andragogiek, ondernemerschap/recht.

Ten slotte is de ontwikkeling van een minor “Liberal Arts” in een versnelling gekomen. De Faculteit Educatie en de directie van Ecologische Pedagogiek hebben hun wens uitgesproken deze minor in het aanbod van de FE op te nemen. De minor zal (mede dankzij de Iona Stichting) worden ontwikkeld onder de vleugels van het de Vrije Hogeschool, die dan ook de eigenaar van het product is. De inhoudelijke ontwikkelvraag is neergelegd bij Jeroen Lutters (aangezien die ook de basisaanvraag heeft verzorgd). (...)

Vrijdag 16 november om 15.00 zal een volgend gesprek plaatsvinden met de faculteitsdirectie van de FE en de directie/het bestuur van de Vrije Hogeschool. Bij dat gesprek wordt vanzelfsprekend ook de directeur van de Iona Stichting uitgenodigd. In het gesprek zal een eerste schets van het “convenant” worden besproken dat wordt opgesteld door Marcel Meer van de Hogeschool Utrecht. Intussen wordt o.l.v. Hanke Drop een deelcontract voor het minor-project opgesteld. Ook dat kan 16 november ter tafel komen. Iedereen was zeer ingenomen met het verloop van het gesprek en heeft vertrouwen in het vervolg.’

Weer een maand later zien we een flink aantal spelers met grootse plannen bij elkaar komen:

‘5 november vond op de Vrije Hogeschool (Bernard Lievegoed College for Liberal Arts) een gesprek plaats tussen de vertegenwoordigers van verschillende disciplines:
1. Marja Molenaar: voor de Vrije Hogeschool
2. Chris Wissenburg: voor het Pedagogische aspect (Helicon)
3. Erik van Luytgaarden: voor het Juridische aspect (NPI en HU)
4. John van Schaik: voor het Theologische aspect (Origenes-Instituut)
5. Roel de Groot: voor het Orthopedagogische aspect (Agiel en HU)
6. Jeroen Lutters: voor het Cultuurhistorische aspect (VH en HU)

De bijeenkomst was zeer inspirerend. De verschillende personen vertelde vanuit hun eigen vakmatige perspectief over het belang te komen tot een Bernard Lievegoed College for Liberal Arts waar de verschillende vakgebieden een plaats zouden kunnen krijgen. Daarbij kwam aan de orde:
1. Het belang van het wetenschappelijk benaderen van esoterische fenomenen, door John van Schaick
2. Het belang de “min 40” generatie kennis te laten maken met het werk van Lievegoed, door Erik van Luytgaarden
3. Het belang om aan te sluiten bij een reeds aanwezig masterstraject, door Chris Wissenburg
4. Het belang om te komen tot een post pabo opleiding met een orthopedagogische insteek, aldus Roel de Groot
5. Het belang te sturen op het handelen in een post moderne tijd gekenmerkt door ontologische twijfel, door Jeroen Lutters

De uitkomst van het gesprek was dat dit gezelschap een vorm van “manifest” gaat schrijven dat rond januari 2008 geplaatst kan worden in Motief. Marja Molenaar en Jeroen Lutters zullen iemand aantrekken die het schrijfwerk verricht. De groep zal bij elkaar geroepen worden voor een gesprek dat de basis vormt voor een artikel. Dit proces kan een eerste stap vormen in het ontwikkelen van kenniskringen en lectoraten met als uiteindelijk resultaat master- en minortrajecten.’

In de maanden die volgen worden de verschillende aspecten nader uitgewerkt, op inhoudelijk, organisatorisch en financieel terrein. Half januari neemt ook Jeroen Lutters zelf een stap:

‘Voor zover ik betrokken ben bij de Vrije Hogeschool heb ik (in overleg met de VH/HU) besloten een aantal activiteiten niet meer te laten plaatsvinden binnen mijn aanstelling maar freelance (buiten mijn aanstelling op de HU) te realiseren op contractbasis. Een contract is in voorbereiding met “JJ Productions” (Jeroen Lutters).’

Op 5 februari is dit geformaliseerd:

‘Mijn activiteiten voor het Onderzoek & Ontwerp Liberal Arts vallen vanaf heden onder JJ Productions, een eigen bedrijf i.o. In de afgelopen twee weken zijn de volgende activiteiten ontplooid: Minor – Op 30 januari heeft overleg plaatsgevonden met de twee medewerkers van de Vrije Hogeschool die de minor verder in elkaar zullen zetten. Inmiddels is een taakverdeling gemaakt. (...) Masters – Op 4 februari zijn 5 cursusonderdelen/masterclasses gepresenteerd op het gebied van Cultuur, Theologie, Recht, Pedagogiek/Andragogiek en Bedrijfskunde. Gewerkt wordt nu aan een geïntegreerd model waarbinnen de verschillende onderdelen een plek kunnen krijgen.’

In maart is het bijzondere officiële moment daar:

‘Op 19 maart is een convenant ondertekend tussen de Vrije Hogeschool en de Faculteit Educatie van de Hogeschool Utrecht. Er is sprake van een historisch moment. Vanaf nu is er sprake van een formele relatie tussen een algemeen instituut voor Hoger Onderwijs en de Vrije Hogeschool. Dit is volstrekt nieuw in de geschiedenis van de Vrije Hogeschool.’

In mei wordt ook de financiële kant van de zaak duidelijker:

‘Het plan voor het BLC is zover dat investeerders worden gezocht. Op 15 mei vond een gesprek plaats met Hugo Barbas en Jacob Slis van Woudschoten over het ontwikkelplan Bernard Lievegoed College for Liberal Arts dat als investeringsvraag maandag 19 mei in behandeling wordt genomen bij de Woudschoten groep. Van de kant van de Vrije Hogeschool waren aanwezig Rogier Boon, Marja Molenaar en Jeroen Lutters, die alle drie aan strategie, inhoud, organisatie en financiën hebben gewerkt. Afgesproken is dat er nog een paar kleine wijzigingen plaatsvinden en dat de aangepaste versie nog deze week wordt opgestuurd. Het gesprek had een prettig, enthousiasmerend, karakter waaruit wederom bleek hoe zeer Woudschoten en de Vrije Hogeschool (Bernard Lievegoed College for Liberal Arts) gaan voor dezelfde thema's. Dat wil zeggen: inhoudelijke kwaliteit, persoonlijke zingeving, bedrijfsmatig realistisch handelen.’

Als laatste bericht voor de zomer wordt begin juni de balans opgemaakt, met prima vooruitzichten:

‘De ontwikkeling van het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts neemt een vlucht. Na het koersdocument en het ontwikkelplan is er nu positieve interesse van investeerder(s) om bij te dragen aan de ontwikkeling. Inmiddels zijn we ook druk doende met het aanstellen van medewerkers die de verschillende productgroepen kunnen dragen. Naar verwachting is de bezetting voor de zomer een feit. Ten slotte wordt ook druk overleg gevoerd om samen met een daarop gespecialiseerd bureau de marketing aan te passen aan de nieuwe koers van de VH. Ook de productontwikkeling loopt prima.

De masterclasses gaan in februari 2009 van start en zullen worden aangeboden vanuit een viertal lectoraten in oprichting. Deze zullen naar verwachting luisteren naar de namen: filosofie & spiritualiteit (John van Schaik), natuur & gezondheid (Roel de Groot), maatschappij & recht (Eric van Luytgaarden), kunst & cultuur (Jeroen Lutters). Deze lectoraten in oprichting passen in het ontwikkelen van een verticale kennisstructuur binnen het Bernard Lievegoed College for Liberal Arts. De masterclasses lopen vanaf februari 2009 tot december 2009.
De minor Liberal Arts gaat vanaf september van start op de HU. De studiegids is begin juli klaar.’

Update 25 juli: voor de betere leesbaarheid heb ik alle geciteerde tekstblokken laten inspringen.