Architectuur

Daniëlle Gallas heeft een prachtig artikel geschreven, waarin zij de genese van de organische architectuur in Nederland aan de hand van één voorbeeld weergeeft: de Rudolf Steinerkliniek, het gebouw uit 1928 in Den Haag, dat later, in de jaren vijftig, werd omgevormd tot het huidige Rudolf Steiner Verpleeghuis. Zij weet een groot aantal historische bijzonderheden te noemen, die mij in die mate nog niet bekend waren. Als niet-antroposoof weet zij ook een prettige afstand tot haar onderwerp te bewaren.

Er staat helaas niet bij wanneer het artikel is geschreven. Het staat op een website die helemaal aan het Wittebrugpark en zijn historie is gewijd: ‘Geschreven door en voor buurtbewoners.’ De tekst is opgenomen op de pagina met bijlagen en wordt aangekondigd met:

‘De enigszins mysterieuze Rudolf Steinerkliniek (nu een verpleeghuis dat probeert de oude antroposofische uitgangspunten en idealen hoog te houden) heeft een interessante geschiedenis.’

We lezen dat het gebouw werd ontworpen door een bouwkundestudent in Delft, Jan Buijs. De opening vond plaats op 17 juli 1928. Dat is over twee weken precies tachtig jaar geleden. Jan Buijs was in het tweede decennium van de twintigste eeuw bevriend geraakt met een student medicijnen in Leiden, Willem Zeylmans van Emmichoven. Deze Zeylmans van Emmichoven zou later psychiater worden en voorzitter van de Antroposofische Vereniging in Nederland (van 1923 tot zijn dood in 1961).

Daniëlle Gallas schetst de onderlinge vriendschap van deze twee mannen met de twee kunstlievende dames Jacoba van Heemskerk en Marie Tak van Poortvliet, twee antroposofen avant la lettre. Een zus van de laatste, Johanna Elisabeth, was psychiatrisch patiënt, reden om Zeylmans te stimuleren antroposofisch arts en psychiater te worden en daarvoor ook haar ruime financiële middelen in te zetten. Dat geschiedt, Zeylmans maakt in 1920 kennis met Rudolf Steiner, die in 1923 naar Den Haag komt om de officiële opening van Zeylmans’ provisorische kliniek te verrichten.

We lezen vervolgens dat de schoonvader van Zeylmans, Pieter Droogleever Fortuyn, wethouder van Openbare Werken in Den Haag was en hem hielp voor de nieuwbouw die prachtige plek op een duin in Scheveningen te vinden. Daniëlle Gallas schrijft verder:

‘Willems vriend Jan Buijs werd als architect gevraagd en hij kreeg de opdracht de kliniek zo te ontwerpen dat de Steineriaanse vormgeving erin herkenbaar zou zijn. Buijs had echter een grote voorliefde voor de hypermoderne stijl van de Nieuwe Zakelijkheid die aansloot bij zijn socialistische ideeën en had geen affiniteit met de antroposofische bouwkunst. Om zich de organische architectuur eigen te maken, reisde Buijs naar Dornach. Het kostte hem echter heel wat tijd en moeite om een organisch ontwerp voor de kliniek te maken, dat aansloot bij de ideeën van Willem Zeylmans. Later distantieerde Buijs zich van zijn ontwerp nadat collega’s zich ongunstig hadden uitgelaten over het gebouw.’

Maar Zeylmans zelf was er erg blij mee. De organische architectuur in Nederland was geboren. (Het artikel beschrijft hierna de rest van de geschiedenis, tot nu toe. Ook heel interessant, maar dat laat ik nu even voor wat het is.)

Update 25 juli: de tekstblokken met citaten heb ik nu laten inspringen.