It’s the economy

It’s the economy, stupid! Deze gevleugelde woorden (van welke Amerikaanse president ook alweer?) gelden voor alle lagen van de maatschappij: de onder-, midden- en bovenbouw, geheel naar goed marxistische traditie. Dus gelden ze ook voor de antroposofische laag of bouw. Het heeft allemaal veel met geld en met kapitaal te maken. Hoe wordt daarmee in een antroposofische economie omgegaan, behalve dan bij Triodos Bank?

Sinds kort is er een website op internet te vinden die een boekje opendoet over nieuwe mogelijkheden op economisch gebied. En dat niet theoretisch, nee, maar beschreven vanuit de praktijk. De kern waar het allemaal om draait, draagt een merkwaardige naam: Stichting Sleipnir. Onder ‘Activiteiten’ op de pagina met ‘Achtergronden’ staat te lezen:

‘Het neutraliseren van bedrijfskapitaal is voor Stichting Sleipnir de hoofdactiviteit. Met neutraliseren van bedrijfskapitaal wordt bedoeld, dat het vermogen van een onderneming geen persoonlijk eigendom blijft, maar gemeenschappelijk eigendom wordt. Hierdoor wordt voorkomen dat ondernemers een bedrijf teveel als hun persoonlijk eigendom gaan beschouwen en hun besluiten teveel door egoïsme worden geleid.
Zo wordt het ook beter mogelijk om als ondernemer in en uit te treden, zonder onhaalbare financiële consequenties. Het in- en uittreden van mensen wordt hierdoor meer een ontwikkelingsvraag van mens en organisatie en minder een financiële, namelijk of iemand voldoende vermogen heeft om het bedrijf te kunnen kopen. Menselijke vermogens (ondernemerscapaciteiten!) kunnen zwaarder wegen dan financiële vermogens – waarmee de continuïteit van een onderneming gediend is.’

Op de homepage vind ik:

‘Met de Stichting Sleipnir als gemeenschappelijke stille vennoot, werken ondernemers uit zes bedrijven samen zonder dat zij privévermogen opbouwen. Het bedrijfsvermogen wordt ingebracht door de Stichting Sleipnir en dient als voertuig voor de ondernemerscapaciteiten van de betrokken ondernemers.’

Deze zes bedrijven (allemaal terug te vinden met een kort portret onder ‘Deelnemers’) zijn: Buys & Ko met biologische levensmiddelen, de Beeldhouwwinkel met beeldhouwmaterialen en een webwinkel, kaarsenmakerij Dipam, de Estafette Associatie met de aloude Odin abonnementen, maar ook met de Estafette winkels, een groep van elf professionele winkels in biologische en biologisch-dynamische voeding gevestigd in Amsterdam Westerpark, Amsterdam Zeeburg, Maastricht, Nijmegen, Ede, Breda, Utrecht, Dordrecht, Driebergen, Arnhem en Zutphen, verder uitgeverij Nearchus met webwinkel en tijdschrift Driegonaal, en als vijfde, en op de website laatst genoemde, de uitvaartverzorging Vanadis. Dan zal de zesde onderneming waarschijnlijk Stichting Sleipnir zelf zijn, of is bedoeld dat de Estafette Associatie uiteenvalt in enerzijds de Odin groente- en fruitabonnementen en Odin webwinkel en anderzijds de Estafette winkels?

De pagina met ‘Achtergronden’ meldt het volgende:

‘De Stichting kent geen winstoogmerk en werkt samen met een ieder die zich in de doelstelling kan vinden. De Stichting werkt met deelnames, leningen en schenkingen om haar doelstelling te verwerkelijken.’ Het bestuur blijkt even verderop te bestaan uit Jan Saal, Clemens van Bemmelen en Roel Izaaks. (Ik kan helaas geen directe links geven, want dit is weer zo’n website die waarschijnlijk is vormgegeven door Wilfried Nauta Webdesign, die van AntroVista, en die maakt vaker gebruik van een constructie waarbij het internetadres hetzelfde blijft, waar je je ook op de desbetreffende website bevindt. En geen sitemap, alleen een staand menu aan de zijkant. Best lastig als je het spoor van je weg heen en terug wilt vinden en daar ook vanaf elders naar wilt kunnen verwijzen.)
Op deze plek bij ‘Achtergronden’ wordt ook de doelstelling genoemd: ‘De Stichting Sleipnir heeft als doelstelling: de antroposofische-sociale impuls toe te passen en te bevorderen. Hierbij staan de sociale hoofdwet, zoals geformuleerd door Rudolf Steiner, en het door hem aangegeven ordeningsprincipe der driegeleding centraal.’

Achtereenvolgens passeren in aparte hoofdstukjes de sociologische basiswet, de sociale hoofdwet en de sociale driegeleding de revue, alle drie afkomstig van Rudolf Steiner uit het begin van de twintigste eeuw, maar dan vertaald naar de huidige praktijk van de bij Sleipnir aangesloten bedrijven.

‘Op dit moment (medio 2008) zijn er zes ondernemingen bij de Stichting Sleipnir aangesloten. Gezamenlijk hebben zij een jaaromzet van ca 22 miljoen euro en bieden ze werk aan ruim 200 mensen. 28 van hen zijn vennoot, dat wil zeggen dat ze beherend vennoot zijn in één van de Sleipnir-ondernemingen.’

Heel eenvoudig is dit allemaal niet, zo staat onder ‘In de praktijk’ bij ‘De sociologische basiswet’, wanneer je gaat naar ‘Meer info, klik hier....’:

‘Idealiter zouden bij de Sleipnirbedrijven geen mensen in loondienst, maar uitsluitend mede-ondernemers (vennoten) werken. Natuurlijk blijkt in de praktijk dat veel mensen de stap naar het mede-ondernemerschap nog niet willen of kunnen zetten. In de meeste Sleipnirbedrijven werken dan ook (ook) mensen in loondienst.
Onder andere door scholing en overlegvormen wordt geprobeerd alle medewerkers de mogelijkheid te bieden hun betrokkenheid met het bedrijf en de achtergronden van waaruit het bedrijf is vormgegeven, te verdiepen.’

Bij het soortgelijke ‘Meer info, klik hier....’ onder ‘De sociale hoofdwet’ wordt hier nader op ingegaan:

‘Het loskoppelen van arbeid en inkomen is een stap die in overeenstemming is met de werking van de sociale hoofdwet: de mens verricht zijn werk om bij te dragen aan het sociale verband waarvan hij deel uitmaakt en doordat anderen dat ook doen kan ieder op menswaardige wijze bestaan.
Het werken in loondienst verhindert het zicht op deze realiteit en daarom streven de Sleipnirbedrijven ernaar zoveel mogelijk met mede-ondernemers (vennoten) te werken.
Over de verdeling van het bedrijfsresultaat bestaan afspraken tussen de vennoten (inclusief Stichting Sleipnir als stille vennoot). Daarbij spelen de hier beschreven achtergronden, persoonlijke omstandigheden en behoeften, de mogelijkheden van de onderneming en onderlinge solidariteit tussen de Sleipnirbedrijven een rol.’

Ik geef dit alles hier zo uitvoerig weer, omdat het mij heel belangrijk lijkt dat de wens om sociale driegeleding in de praktijk te brengen hier al een 25-jarige geschiedenis kent, en dus niet zo maar uit de lucht komt vallen. Welke ervaringen heeft men hierbij opgedaan? Het item ‘Geschiedenis’ vertelt hier meer over:

‘Stichting Sleipnir is in het leven geroepen door de vennoten van groothandel Odin CV (nu deel van Estafette Associatie), bij de oprichting van het bedrijf in 1983. Zij waren van mening dat hun economische initiatief een goede verbinding moest hebben met het culturele leven, omdat dat de bron is van de door hen gebruikte inzichten en achtergronden. Bovendien wilde men een goede bestemming geven aan “overwinsten” die in het economische leven ontstaan en wilde men het bedrijfskapitaal neutraliseren.
Uitgangspunt daarvoor was dat medewerkers bij Odin geen werknemers, maar mede-ondernemers zouden moeten kunnen zijn, om vol in het leven en het werk te kunnen staan. Deze gedachten en uitgangspunten werden door enkele andere ondernemers herkend, waardoor tot nu toe een zestal bedrijven zich bij Sleipnir heeft aangesloten.
De samenwerking van Stichting Sleipnir en deze bedrijven is juridisch vormgegeven in verschillende commanditaire vennootschappen, waarbij de stichting de stille vennoot is. Hierdoor is tot in de vorm duidelijk gemaakt, dat de stichting werkelijk gesprekspartner is en dat tevens een juridisch recht op een winstaandeel is vastgelegd.’

Tot slot laat ik Frank Dekker, oprichter en enige vennoot van Vanadis CV, uitvaartonderneming in Winterswijk, als een van deze ervaringsdeskundigen aan het woord:

‘Eind september 1983 zijn Koos Bakker, Jan Brilleman en ik gaan samenwerken als vrije ondernemers in Biologisch Dynamische handel. Wij wilden geen mensen in loondienst en zochten een samenwerkingsvorm. Uiteindelijk resulteerde dat in de oprichting van Odin. Gekozen is toen voor een commanditaire vennootschap met Stichting Sleipnir als stille vennoot.
Die constructie was goed: alle medewerkers konden als vennoot in- en uittreden en er werd geen individueel kapitaal binnen het bedrijf opgebouwd. Je kunt echt te werk gaan als een ondernemer zonder dat je de druk of last hebt die verbonden is met het eigenaar zijn. Dat vond ik destijds een mooi uitgangspunt, en zo is dat voor mij nog steeds.’

Update 9 juli 2008: De links naar de zes ondernemingen klopten niet, die heb ik verbeterd. Ze werken nu wel.

Updtae 25 juli: ik heb nu eindelijk de mogelijkheid ontdekt om tekstblokken met citaten te laten inspringen. Dat maakt de tekst een stuk duidelijker.