Erger

Terwijl de Zonnehuizen in doodsnood verkeren, speelt er zich ook elders een zware strijd af. Bijvoorbeeld in Heemskerk. De editie Kennemerland van het Noord-Hollands Dagblad berichtte al op 18 juli over ‘Waterakkers heeft nog steeds “foute” kleuren’:

‘De bewoners van de Waterakkers hebben een jaar de tijd gekregen hun kozijnen en buitendeuren in de juiste kleuren te verven. In de ene straat bordeauxrood met donkergeel en in de andere donker- met lichtblauw. Maar er wordt nog weinig geschilderd in de Heemskerkse wijk.

Terwijl elke straat wel een of meerdere woningen met afwijkende kleuren telt. Met name crème als enige kleur is populair onder de bewoners die niet meer mee wilden doen aan de voorgeschreven kleuren.

Vorig jaar september ontvingen alle bewoners van de Waterakkers een brief van de gemeente Heemskerk waarin stond dat de kleuren van de architect gerespecteerd moesten worden. De bewoners kregen een jaar de tijd om “foute” kleuren over te schilderen. Opvallend weinig is tot nu toe de kwast gehanteerd.

De zomervakantie zou een mooi moment zijn om alsnog de buitenboel te verven, want vanaf 1 oktober gaat de gemeente optreden.’

U vraagt zich af wat dit in Antroposofie in de pers te betekenen heeft? Wacht maar af, bovendien wordt het nog erger. Hetzelfde dagblad tekende op 21 november op dat de politiek zich ermee ging bemoeien, in ‘VVD: stop verplichte huiskleuren in Waterakkers’:

‘De bewoners in de wijk Waterakkers moeten de vrijheid krijgen om het houtwerk van hun woning te schilderen in de kleuren die zij mooi vinden. Dat vindt de VVD. Nu geldt in Waterakkers een verplicht kleurenschema, bepaald door de architect van de woonwijk. Het VVD-raadslid Jacques Nieuwenhuizen wil daarvan af. Zeker nu er een serie conflicten tussen de ongehoorzame bewoners en de gemeente aan zit te komen.

De gemeente staat op het punt om tot handhaving over te gaan. Dat betekent de huizen langs gaan en de eigenaren van de woningen met afwijkende kleuren dwingen de boel over te schilderen. Met een dwangsom als stok achter de deur. Nieuwenhuizen hoopt daar een stokje voor te steken. Dit soort regels is niet meer van deze tijd, zegt hij. Donderdag dient de liberaal bij de gemeenteraad hiervoor een initiatiefvoorstel in.’

Op 23 november volgde ‘Laat kleuren in wijk Waterakkers intact’:

‘Oud-wethouder Bernard Hollebrand neemt furieus afstand van het VVD-initiatief om de kleurstelling op de gevels in de wijk Waterakkers vrij te geven. De gemeenteraad spreekt daar deze week over.

Tientallen bewoners in Waterakkers hebben de door de architect bepaalde kleuren overgeschilderd naar hun eigen smaak. De gemeente staat nu op het punt om met dwangsommen langs de deur te gaan.

Niet doen, stelt het VVD-raadslid Jacques Nieuwenhuis voor. Hij voorziet eindeloze rechtszaken. Laat die mensen toch.

Wel doen, zegt oud-wethouder Hollebrand die nauw betrokken was bij de bouw. Hij gaat fel van leer in een brief, getiteld “Alles van waarde is weerloos”, een regel van de dichter Lucebert. Hij vindt het voorstel een belediging.

Volgens Hollebrand zijn de verplichte kleuren (dieprood, blauw, lichtblauw, zachtgeel) een onlosmakelijk onderdeel van het antroposofische concept van de wijk. Net als de ecologische waterpartij.’

Aha, dus daar zit hem de kneep. Maar hiermee is het nog niet gedaan, want 24 november kwam de gemeenteraad in beeld in ‘Raad Heemskerk: foute kleuren in Waterakkers overschilderen’:

‘De bewoners in de woonwijk Waterakkers die hun woning in afwijkende kleuren hebben geschilderd, kunnen aan de slag. Ze moeten de buitenboel overschilderen. De gemeenteraad heeft het VVD-voorstel om de verplichte kleurstelling voortaan vrij te laten met een ruime meerderheid afgewezen.

De VVD wist slechts een paar raadsleden aan zijn kant te krijgen. De meeste partijen vinden echter dat de kleuren onlosmakelijk verbonden zijn met het antroposofische concept van de wijk.

Tientallen bewoners hebben hun eigen smaak gevolgd en andere kleuren gebruikt. Dat mag dus niet. De gemeente staat op het punt om desnoods met dwangsommen de door de architect vastgestelde kleuren te handhaven.’

Het laatste nieuws kwam gistermiddag naar buiten, in ‘Naar de rechter om kleuren in Heemskerkse wijk Waterakkers’:

‘De bewoners van de Waterakkers stappen naar de rechter zodra de gemeente Heemskerk begint met het handhaven van de kleuren van deuren en kozijnen. Die kleuren zijn verplicht in deze wijk.

Er hebben zich tot nu toe twintig bewoners verenigd in de juridische actie. Maar volgens woordvoerster Monique Barnhoorn zijn er nog veel meer bewoners die hun huis niet volgens de regels hebben overgeschilderd. Of die anderszins afwijken van de regels uit het koopcontract. Lang niet iedereen is zich bewust van de ernst van de situatie, zegt zij. Al die bewoners kunnen verplicht worden om de situatie te herstellen. De gemeente schermt met dwangsommen. De intentie is om het concept (antroposofisch, organisch) te behouden.

Bewoners van Waterakkers die zich willen aansluiten bij de actie kunnen zich per e-mail melden: info@ppmadvies.nl.’

Waar moet dit toe leiden? Het kan niet nog veel erger... Heel ander nieuws gisteren in het Reformatorisch Dagblad. John Klein schreef over ‘Met de “chiemgauer” lenen tegen 0 procent’:

‘In de Nederlandse Noordoostpolder stelden CU en SGP onlangs voor om de “schokker” in te voeren als lokale munt. In Duitsland bestaat al zo’n initiatief: in de regio Chiemgau (Zuid-Beieren) betaalt men met de “chiemgauer”, een lokale munt die ervoor zorgt dat de muziekschool krediet kan krijgen tegen 0 procent rente en de plaatselijke mineraalwaterproductie weer stijgt.

Een regionale munt als antwoord op de huidige crisis? Christian Gelleri ontwijkt de vraag. “Ook in goede tijden is een lokale munt inmiddels een beproefd model.”

Gelleri wil het succes van de door hem in het leven geroepen chiemgauer niet zien als een gevolg van de huidige chaos rond de euro en de Europese staatsschulden. Zijn munt uit de gelijknamige regio in Zuid-Beieren, aan de voet van de Alpen, bestaat tenslotte al sinds 2002.

“Ik ben begonnen met zes leerlingen van de Rudolf Steinerschool waar ik leraar was”, zegt Gelleri. “Ik wilde hun laten zien dat je met een ander geldsysteem de oplossing voor een rechtvaardige verdeling en voor sociale problemen in je broekzak hebt.”

Dat dit mogelijk is, weet Gelleri uit Wörgl, een plaatsje net over de Oostenrijkse grens. Daar was de plaatselijke munt in de jaren dertig zo succesvol dat de Oostenrijkse regering er een stokje voor stak. Die vond het onverdraaglijk dat een klein plaatsje zich onttrok aan de grote economische depressie.

Maar inmiddels is de lokale munteenheid in het nabijgelegen Chiemgau weer opgekomen. In 2003 werd er al voor omgerekend 75.000 euro in gehandeld en deden er 100 middenstanders mee. Inmiddels zijn dat er meer dan 600. De ruim 2200 consumenten in de regio met chiemgauers op zak zorgden in 2010 voor een omzet van meer dan 5 miljoen euro. Daarmee is de chiemgauer de grootste lokale munt in Duitsland.

“De tegenwaarde van de chiemgauer is de euro, ze zijn een-op-een gekoppeld”, legt Gelleri uit. Wie chiemgauers koopt, draagt 3 procent af aan een zelfgekozen sociaal project of vereniging in de regio. Was dit aanvankelijk de gymzaal van Gelleri’s school, negen jaar later profiteerden 220 doelen van inmiddels 200.000 euro.

Maar levert het de plaatselijke ondernemer nu echt wat op, of heeft die in plaats van euro’s alleen een paar chiemgauers in de kassa? “Van verschillende regionale producten is de omzet duidelijk gestegen, zoals van frisdanken, bier en mineraal­water. Dat komt de lokale ondernemers ten goede. Bovendien spaart het transportkosten en zorgt het voor minder uitstoot”, aldus Gelleri. “Voor sommigen is de extra omzet van tot 10 procent nét wat nodig is om het hoofd boven water te houden.”

Ondernemers doen er goed aan de lokale munt te accepteren, is ook de mening van Stefan Schütz van de muziekschool Comunicanto in Neubeuern. Vijf procent van zijn inkomsten bestaan uit chiemgauers. “Die moet ik snel weer uitgeven, want als je ze drie maanden laat liggen, verliest de munt 2 procent van zijn waarde.”

Een negatieve rente dus, die ervoor zorgt dat het geld blijft circuleren. Terugwisselen in euro’s kost namelijk 5 procent van de waarde.

Door de oprichting van een coöperatie voor regiogeld kunnen de Zuid-Beierse ondernemers in samenwerking met een ethische bank inmiddels ook een microkrediet opnemen in chiemgauers. “Het lidmaatschap is het onderpand”, zegt muziekleraar Schütz, die een krediet nam voor de uitbouw van zijn muziekruimte. “Zonder rente”, verduidelijkt Schütz. “Die zorgt ervoor dat de rijken nog rijker worden en ervoor zorgt dat geld wordt opgepot.”

Is Gelleri niet bang dat hem hetzelfde lot wacht als in de jaren dertig Wörgl? “Om een merkbaar verschil te maken moet je ten minste 1 procent van de totale productie in een regio afdekken. Daarvoor kunnen we nog honderd keer groter worden.”’

Gisteren werd het nieuws gedomineerd door de Zonnehuizen. Daarom was er geen gelegenheid om ook even bij De Telegraaf te buurten. Die schreef namelijk over ‘Puur natuur is donkergroen’:

‘Ot en Sien landbouw wordt het wel eens gekscherend genoemd: biologisch dynamisch boeren. Nu wordt er met steeds meer belangstelling naar gekeken en groeit het aantal hectares waarop op deze manier wordt geboerd. “Biologisch wordt steeds meer gangbaar. Met biologisch-dynamische producten kan een winkelier zich nog meer onderscheiden en de consument voor zich winnen.” Dat lijkt goed te lukken: consumenten kiezen vaker voor puur natuur.

“Biologische producten waren voorheen alleen in ecologische speciaalzaken te verkrijgen. Nu is biologisch ‘gewoon’ in de supermarkt te koop. Voor eko-winkels reden om een stapje verder te gaan”, stelt Bert van Ruitenbeek, directeur van stichting Demeter, het keurmerk van bd-producten. “Een aantal winkels kiest in plaats van biologische producten nu voor biologisch-dynamisch omdat dat de toezegging dat alles puur natuur is, volledig waarmaakt.”

Verduurzamen

Consumenten vinden dat argument inderdaad belangrijk, aldus onderzoeker Machiel Reinders van het Landbouw Economisch Instituut. “Nog steeds nemen het aantal groene consumenten toe. Meer mensen kiezen voor biologisch.” Eenmaal daarmee bekend, worden ook “donkergroene” biologisch-dynamische producten gekocht. Reinders: “Het zijn niet alleen de consumenten die er om vragen. We zien ook dat supermarktketens verduurzamen en met een steeds groener aanbod komen, in navolging van de natuurvoedingswinkels.”

Agrariërs die biologisch dynamisch boeren, zien hun landbouwbedrijf als een organisme met een eigen balans en karakter dat is geënt op het gedachtegoed van de Oostenrijkse filosoof Rudolf Steiner (1861-1925). Bij biologisch dynamisch gaat het er om om in de levende bodem een vitaliserend product te laten groeien en dieren in hun levenskracht te laten zodat hun producten (melk, eieren en vlees) ook vitaliserend zijn.

Aard van het dier

Of, zoals Tineke van den Berg van de Stadsboerderij in Almere zegt. “In de biologisch dynamische dierhouderij kijken we naar de aard van het dier en hoe een dier hoort te leven. Een kip heeft een snavel. Die moet je dus geen meel voeren maar graan. En een koe heeft een maag om te herkauwen. Zorg er dan ook voor dat zij deze gebruikt. Een koe moet je dus geen brokjes voeren.”

Partner en mede-eigenaar van de Stadsboerderij Tom Saat vult aan: “Als je een dier voert zoals het hoort, wordt het ook niet ziek. En neem de grond. Hier in de Flevopolder hebben we een jonge grond die zeer kalkrijk is. Die heeft niks aan scherpe drijfmest, want daardoor verklit alles. Het gaat er om dat je de grond het goede voorbeeld geeft en niet eenzijdig stimuleert.”

Bubbel

Dat laatste is vaak wel het geval in de reguliere landbouw. “Voor boeren in de polder zijn drie verschillende gewassen al veel. Wij hebben twaalf verschillende teelten op het land staan.”

Volgens Van Ruitenbeek zou het nog wel eens zo kunnen zijn dat de bd-bedrijven de wereld gaan voeden. Voordat het zover is, moet er nog wel een bubbel uit de markt worden genomen. Biologisch-dynamische boeren kunnen nog niet al hun producten als biologisch-dynamisch verkopen, omdat de markt daarvoor nog niet toereikend is. Hoewel Nederland momenteel 121 biologisch-dynamische bedrijven telt, gaat het grootste deel van hun producten naar het buitenland.

Kansen

Zo exporteren Van den Berg en Saat veel naar Duitsland, Engeland en Scandinavië.

Dat er kansen liggen, bevestigt een woordvoerder van de Rabobank. “Als de afzetmarkt groter wordt, kan het aanbod meegroeien. Of biologisch-dynamisch de hele wereld kan voeden? Over niet al te lange tijd zijn er 9 miljard mensen te voeden. Daarvoor moet wel genoeg te eten zijn – goede oogsten van hoogwaardige kwaliteit zijn dan wel noodzakelijk.”’

Mooi toch? Maar het allermooiste artikel stond vandaag in Trouw. Helaas (nog) niet op de website. Een opinieartikel over de komende juridische strijd tussen RIVM-directeur Roel Coutinho en huisarts Hans van der Linde uit Capelle aan den IJssel. Ik heb in het verleden heel veel berichten gewijd aan Roel Coutinho en het onderwerp vaccinatie. Ik kan die wel even in herinnering roepen: ‘Niet gek’ op 10 maart 2009, ‘Griep’ op 4 oktober 2009, ‘Klimaat’ op 2 november 2009, ‘Huismiddelen’ op 4 november 2009, ‘Bijbedoeling’ op 24 september 2010 en ‘Categorisch’ op 16 april van dit jaar. Om nog maar te zwijgen over al die andere berichten over inentingen, waarin die andere protagonist optrad, Ab Osterhaus. Toen het Geneesmiddelenbulletin echter vorige maand groot in het nieuws kwam omdat het kritische kanttekeningen zette bij de inentingspraktijk heb ik dit aan mijn neus voorbij laten gaan. Te makkelijk scoren, zo’n inkopper. Bovendien niet heel direct aan antroposofie gerelateerd; ik kan ook niet over alles schrijven. Maar nu heeft het een staartje gekregen, waardoor ik het toch even moet aanhalen. Eerst het nieuws op 24 oktober door redacteur gezondheidszorg Rinke van den Brink van de NOS, om de feiten te laten spreken, ‘Nut griepprik niet wetenschappelijk bewezen’:

‘Er is geen deugdelijk wetenschappelijk bewijs dat de jaarlijkse griepprik voor 60-plussers en risicogroepen werkzaam en effectief is. Dat blijkt uit een groot onderzoek dat in het oktobernummer van het Geneesmiddelenbulletin is gepubliceerd. Studies naar het effect van vaccinatie tegen griep deugen vaak methodologisch niet.

Het blad heeft de beschikbare recente onderzoeken op een rijtje gezet. En de conclusies liegen er niet om.

“Er is weinig betrouwbaar bewijs over influenzavaccinatie, maar er is wel bewijs van grootschalige manipulatie van conclusies en van verdachte onderzoeken,” aldus auteur Dick Bijl, de hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin.

Complicaties

De griepprik vermindert bij gezonde volwassenen nauwelijks het aantal griepsymptomen en het aantal verzuimdagen. Er is geen aantoonbaar effect op het aantal complicaties zoals longontsteking of het doorgeven van het griepvirus.

Ook voor 65-plussers zegt het beschikbare onderzoek niets over de werkzaamheid van de griepprik bij het voorkomen van griepverschijnselen, ziekenhuisopnamen, complicaties en sterfte.

Zorgpersoneel

Het is ook niet aangetoond dat het vaccineren van zorgpersoneel de kans vermindert dat bewoners en patiënten van zorginstellingen griep krijgen.

De verlaging van de vaccinatieleeftijd voor griep in het rijksvaccinatieprogram van 65 naar 60 jaar is gebaseerd op maar één onderzoek met controlegroep. Dat vindt een vermindering van griepsymptomen, maar geen effect op complicaties en sterfte.

Voor effecten bij patiënten met hartfalen, astma, taaislijmziekte, kinderen met kanker en hiv is geen bewijs. Alleen bij COPD-patiënten gaf de griepprik een duidelijke daling van het aantal griepsymptomen.

57 miljoen

Jaarlijks krijgen vijf miljoen Nederlanders een uitnodiging om een griepprik te halen in het kader van het rijksvaccinatieprogramma. De afgelopen twee jaar heeft 70 procent van de mensen gehoor gegeven aan die oproep.

Het rijksvaccinatieprogramma griep kost in 2011 volgens opgave van het ministerie van VWS 56,6 miljoen. Daarnaast laat een onbekend aantal mensen zich op eigen kosten vaccineren voor ongeveer 35 euro en nog eens circa 250.000 via hun werkgevers.’

Dit zorgde natuurlijk voor enorme ophef, dat kunt u begrijpen; ik zal die niet hier documenteren. Maar wel een bericht van Joop Bouma in Trouw op 2 november over ‘RIVM sleept huisarts voor de rechter’:

‘Roel Coutinho, directeur infectieziekten bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in Bilthoven, eist dat huisarts Hans van der Linde uitlatingen terugneemt waarin hij de wetenschapper beschuldigt van belangenverstrengeling bij de discussie over griepvaccinatie. Coutinho en zijn werkgever RIVM stappen naar de rechter.

De huisarts uit Capelle aan den IJssel ageert al jaren tegen de jaarlijkse griepprik. Volgens hem is er geen wetenschappelijk bewijs voor de werkzaamheid. Het maandblad Geneesmiddelenbulletin kwam onlangs tot dezelfde conclusie. De huisarts zei afgelopen woensdag in Trouw dat Coutinho als wetenschapper veel heeft samengewerkt met de farmaceutische industrie.’

Goed, nu heeft u wel genoeg achtergrondinformatie. Terug naar Trouw van vandaag. Daarin staat het opinieartikel ‘Staak bodemprocedure tegen Capelse huisarts’, ondertekend door ‘Dick Swaab, Douwe Draaisma en anderen’. Zij schrijven:

‘Ondergetekenden verklaren dat huisarts H. van der Linde uit Capelle aan den IJssel het recht heeft om publiekelijk te wijzen op de mogelijke belangenverstrengeling van de heer Roel Coutinho.

Coutinho is directeur van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Millieuhygiëne (RIVM) en als zodanig een invloedrijke gezondheidsautoriteit die een leidende rol speelt van overheidswege bij de bestrijding van infectieziekten, waaronder de jaarlijkse griepvaccinatie.

Daarnaast kreeg hij eerder dit jaar een dubbele benoeming als hoogleraar voor Utrecht Life Sciences, een samenwerkingsverband tussen de Universiteit Utrecht, publieke instanties en het bedrijfsleven. De heer Coutinho geeft als deeltijdhoogleraar leiding, en neemt deel, aan samenwerkingsverbanden waaraan ook de twee grootste farmaceutische bedrijven van Nederland, Glaxo-SmithKline en MSD deelnemen.

Van der Linde wijst op deze twee kanten van Coutinho’s bezigheden als een voorbeeld van belangenverstrengeling in de zin waarin deze term internationaal wordt gebezigd binnen de medische wereld. Wij vinden het beschamend dat Van der Linde’s commentaar wordt beantwoord met een gang naar de rechter door Coutinho en het RIVM. Wij roepen hen op, hun gerechtelijke stap terug te nemen en een open gesprek aan te gaan, niet alleen met van der Linde, maar met het Nederlandse publiek, over de al dan niet aanwezige belangenverstrengeling bij de heer Coutinho. Dat is de koninklijke weg waarlangs de integriteit en de onafhankelijkheid van het RIVM gehandhaafd kan blijven. Wij achten de juridische weg een even grove als vruchteloze wijze om een discussie te smoren die in alle openheid gevoerd moet kunnen worden.

Prof dr D. Swaab, hoogleraar neurowetenschappen

Prof dr D. Draaisma, hoogleraar geschiedenis van de psychologie

Prof dr A. Lagro-Janssen, hoogleraar huisartsgeneeskunde

Prof dr T. Dehue hoogleraar wetenschapsgeschiedenis

Prof dr R. Vermeulen hoogleraar neurologie

E. Lemaire, A. Bos, P. Meuwese, W. van Oyen, huisartsen.

S. Ritmeester, B. Keizer, J. Hornstra, G. Onderwater, G. Becker, A. Krommenhoek, E. Luning, M. Nio, H. Reedijk, specialisten ouderengeneeskunde

Dr C. Renckens, gynaecoloog

Dr L. Bonneux, epidemioloog’

Een opmerkelijk en duidelijk standpunt. Maar het is dan ook een opinieartikel. Met klinkende namen eronder. Swaab en Draaisma zijn ondertussen bekende Nederlanders. Ook bekend, maar minder, zijn Bert Keizer en Luc Bonneux. Zij zijn zelfs hier aan het woord geweest, de tweede verschillende keren. Maar dat Vermeulen en Renckens erbij staan: die zijn van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (wij kennen ook hen goed). Zij tekenen weliswaar niet in die hoedanigheid, zij voegen zich er echter wel gewoon bij. Maar dan zien we zomaar A. Bos en P. Meuwese, naast de Amsterdamse huisartsen Lemaire en Van Oyen. Ziet u het ook, valt u het ook op? Wat een ironie! Dat zijn toch Arie Bos uit Amsterdam en Paul Meuwese uit Zeist? Antroposofische huisartsen, jazeker. Maar laten we dat maar niet te hard zeggen... Hoe komen die daar nu tussen? Hoe dan ook, ik vind dit eendrachtige rijtje wel een mooie mop!

.

Surseance

De beer is los. Vrijdag kon ik in ‘Healthcare Entrepreneurship’ dankzij de Volkskrant eindelijk de naam van de private investeerder noemen: Loek Winter. Maar vandaag meldt de website van de Zonnehuizen een heel ander verhaal: ‘Zonnehuizen vraagt surseance van betaling aan’:

‘Op dit moment verkeert Zonnehuizen in betalingsonmacht. Na overleg met Cliëntenraad, Ondernemingsraad en Medezeggenschapsraad en na goedkeuring door de Raad van Toezicht heeft interim-bestuurder Charles Laurey daarom bij de rechtbank een verzoek tot surseance van betaling ingediend. “Hoe zeer ik dit besluit ook betreur, een andere oplossing blijkt niet mogelijk”, aldus Laurey.

Eerder dit jaar bleek Zonnehuizen in grote financiële problemen te verkeren. Zowel de Raad van Bestuur als de Raad van Toezicht stapten vervolgens op. De afgelopen maanden heeft de interim-bestuurder van Zonnehuizen gestuurd op continuïteit van zorg onder eigen regie, met behoud van de antroposofische identiteit. Hierbij was de inzet tevens het voorkomen dat de zorgorganisatie zou worden opgesplitst. Al snel werd echter duidelijk dat een zelfstandig voortbestaan van Zonnehuizen niet mogelijk was. Daarom is Zonnehuizen in gesprek gegaan met mogelijke samenwerkingspartners. Met twee partijen, LSG-Rentray en zorgondernemer Loek Winter, is overeenstemming bereikt over het einddoel en de hersteloperatie die daarvoor noodzakelijk is. Het is de drie partijen echter niet gelukt om in de korte tijd die er was de financiële problemen van Zonnehuizen direct op te lossen. “Ik heb dan ook moeten besluiten een andere stap te zetten”, licht Laurey toe.

Bewindvoerder

De surseance van betaling houdt in dat Zonnehuizen voor een bepaalde periode uitstel van betaling krijgt. Laurey: “Zo krijgen we tijd om orde op zaken te stellen. De rechter zal een bewindvoerder aanstellen. Deze zal samen met mij de organisatie leiden; er kunnen dus geen beslissingen genomen worden zonder goedkeuring van de bewindvoerder. De bewindvoerder is een objectieve partij die ons advies geeft, helpt bij de onderhandelingen met schuldeisers en zich daarom richt op het waarborgen van de continuïteit van zorg en onderwijs. Wat mij betreft betekent dat zoveel mogelijk de voortzetting van Zonnehuizen als geheel.”

De rechtbank zal later vandaag een bewindvoerder aanstellen. Die zal zich vervolgens de komende dagen nadrukkelijk laten informeren door de Cliëntenraad, Ondernemingsraad en Medezeggenschapsraad van Zonnehuizen.

Gerry Nutters

Woordvoerder’

Update 14.55 uur:

Het persbericht dat ik net overnam van de website van de Zonnehuizen, blijkt gebaseerd op een schrijven van interimbestuurder Charles Laurey zelf, dat rond half twee werd verstuurd. Voor een groot deel is dit dezelfde tekst, maar in de ik-vorm en met belangrijke extra informatie voor de medewerkers:

‘Op dit moment verkeert Zonnehuizen in betalingsonmacht. Na overleg met Cliëntenraad, Ondernemingsraad en Medezeggenschapsraad en na goedkeuring door de Raad van Toezicht heb ik daarom noodgedwongen bij de rechtbank een verzoek tot surseance van betaling ingediend. Hoe zeer ik dit besluit ook betreur, een andere oplossing blijkt niet mogelijk.

Wat is de achtergrond bij deze drastische stap?

De laatste maanden heb ik als interim-bestuurder van Zonnehuizen gestuurd op continuïteit van zorg onder eigen regie, geen opsplitsing van Zonnehuizen en behoud van de antroposofische identiteit. Al snel werd duidelijk dat een zelfstandig voortbestaan van Zonnehuizen niet mogelijk was. Daarom zijn we in gesprek gegaan met mogelijke samenwerkingspartners. Met twee partijen, LSG-Rentray en zorgondernemer Loek Winter, zijn we het eens over het einddoel en de hersteloperatie die daarvoor noodzakelijk is. Het is de drie partijen echter niet gelukt om in de korte tijd die er was de financiële problemen van Zonnehuizen direct op te lossen. Ik heb dan ook moeten besluiten een andere stap te zetten.

Wat is surseance van betaling?

De surseance van betaling houdt in dat Zonnehuizen voor een bepaalde periode uitstel van betaling krijgt. Zo krijgen we tijd om orde op zaken te stellen. De rechter zal een bewindvoerder aanstellen. Deze zal samen met mij de organisatie leiden. Er kunnen geen beslissingen genomen worden zonder goedkeuring van de bewindvoerder. De bewindvoerder is een objectieve partij die ons advies geeft, helpt bij de onderhandelingen met schuldeisers en zich daarom richt op het waarborgen van de continuïteit van zorg en onderwijs. Wat mij betreft betekent dat zoveel mogelijk de voortzetting van Zonnehuizen als geheel. De rechtbank zal later vandaag een bewindvoerder aanstellen. Die zal zich vervolgens de komende dagen nadrukkelijk laten informeren door de Cliëntenraad, Ondernemingsraad en Medezeggenschapsraad van Zonnehuizen.

Betekent dit nu dat we failliet gaan?

Nee, dat betekent het niet maar we staan er slecht voor. In de surseance van betaling is alles er nog steeds op gericht om de continuïteit van zorg en onderwijs met behulp van anderen te garanderen. Wat mij betreft blijft de inzet: Zonnehuizen – zoveel mogelijk als geheel – als een gezonde organisatie waar gewerkt kan worden vanuit een antroposofische inspiratie.

De zorg gaat door!

Wat er ook gebeurt: de continuïteit van zorg is te allen tijde gewaarborgd. In het geval dat Zonnehuizen niet op eigen kracht financieel verder zou kunnen, dan zijn de zorgkantoren vanwege hun wettelijke zorgplicht ermee belast dat de zorg wordt gecontinueerd.

Worden de salarissen de komende maand wel uitbetaald?

De salarissen van december en eindejaarsuitkering zullen in de surseance gewoon uitbetaald worden. De zorg en onderwijs die we bieden is nodig en gaat door; hierover worden afspraken gemaakt met betrokken partijen uit de zorg (denk aan de zorgkantoren) en het onderwijs.

Hoe verder?

Dit bericht zal veel emotie en onzekerheid oproepen. De komende periode zal zwaar zijn. Ik doe een dringend beroep op jullie om juist ook in deze periode er te zijn: voor elkaar en vooral voor de kinderen, jongeren en volwassenen die aan onze zorg zijn toevertrouwd. Laten we ons vooral samen inzetten voor datzelfde einddoel: een Zonnehuizen dat zoveel mogelijk als geheel in stand blijft om de continuïteit van zorg en onderwijs vanuit een antroposofische inspiratie te garanderen! Je kunt ervan op aan dat ik er alles aan zal doen om dat te bereiken. Via intranet zal ik jullie op de hoogte houden van de stappen die gezet zullen worden.

Charles Laurey

Bestuurder a.i.’

Update 15.40 uur:

Kijk, zo werkt de pers. Een op zichzelf juist en vrij feitelijk bericht om kwart over drie op de website van RTV Utrecht krijgt als kop ‘Zorginstelling Zonnehuizen failliet’, terwijl dat (nog) niet aan de orde is. Hoezo sensatiezoekers, daar in Utrecht?

‘De in opspraak geraakte zorginstelling Zonnehuizen in Zeist vraagt surséance van betaling aan.

Eerder dit jaar bleek Zonnehuizen in grote financiële problemen te verkeren. Zowel de Raad van Bestuur als de Raad van Toezicht stapten vervolgens op. De directie zou de afgelopen jaren twintig miljoen euro hebben verspeeld door mismanagement.

Het interim-bestuur probeerde de afgelopen tijd een faillissement af te wenden en ging in gesprek gegaan met mogelijke samenwerkingspartners.

Met twee partijen, LSG-Rentray en zorgondernemer Loek Winter, is gesproken en een overeenkomst bereikt, maar het is de drie partijen niet gelukt om in de korte tijd die er was de financiële problemen van Zonnehuizen op te lossen.’

Update 15.45 uur:

Men heeft zichzelf vijf minuten geleden gecorrigeerd. Nu is de titel van hetzelfde bericht ‘Zorginstelling Zonnehuizen vraagt surséance aan’ geworden en is er dit aan toegevoegd:

‘De surseance houdt in dat Zonnehuizen voor een bepaalde periode uitstel van betaling krijgt. Interim-bestuurder Laurey: “Zo krijgen we tijd om orde op zaken te stellen. De rechter zal een bewindvoerder aanstellen. Die gaat samen met mij de organisatie leiden.Wat mij betreft betekent dat zoveel mogelijk de voortzetting van Zonnehuizen als geheel.”’

Update 16.45 uur:

RTV Utrecht heeft er nog wat meer werk van gemaakt en meldt nu ook:

‘Vandaag en morgen zijn er verschillende bijeenkomsten, waar medewerkers worden geïnformeerd door de interim-bestuurder. Volgens de woordvoerder zijn de medewerkers aangeslagen door het nieuws. Ze krijgen in ieder geval nog deze en volgende maand uitbetaald. De zorg voor de cliënten is voor de komende tijd gegarandeerd.’

Inmiddels zijn ook Zorgvisie en Skipr gevolgd met berichtgeving. Zij melden niets nieuws wat wij niet al weten. Interessant is wel wie zij als bron aanvoeren. Zorgvisie noemt RTV Utrecht, Skipr de website van Zonnehuizen. Maar alle drie konden ze beter Antroposofie in de pers vermelden, want die was er eerder bij dan hen. Ik zeg het er in alle bescheidenheid maar even bij. Ik moet mijn belangen ook verdedigen, dat is geen overbodige luxe.

.

Healthcare Entrepreneurship

Er is veel te doen om de Zonnehuizen de laatste dagen. Ik merk het alleen al aan de bezoekersaantallen hier: die zijn verdubbeld. Het laatste nieuws is wat de Volkskrant vanmorgen bericht; ‘Anoniem’ wees daar vanochtend om tien uur al op (onze Matthijs deed daar vervolgens een schepje bovenop). Maar voordat ik daarover begin, even een kleine mediareconstructie van de opeenvolging van nieuws. Ik heb zelf de onduidelijkheid in de hand gewerkt, door dinsdag in ‘Dialoog’ de veronderstelling te uiten dat het op 23 november geplande kamerdebat een week was uitgesteld. Ik had er echter geen rekening mee gehouden dat het Algemeen Overleg geen plenaire vergadering, maar een commissievergadering zou zijn. Het debat vond plaats van drie tot vijf, zoals ik woensdagavond meldde in ‘Offer’. Nu is het interessante dat SP’er Renske Leijten (een van de twee die de kamervragen aan de minister formuleerden) die dag daaraan voorafgaand op de website van de SP de kat op het spek bond, in ‘Leijten: “Onderzoek mogelijke fraude bij Zonnehuizen”:

‘Stichting Zonnehuizen – een instelling voor jeugd- en gehandicaptenzorg – zit in zwaar financieel weer en is op zoek naar private financiers. SP-Kamerlid Renske Leijten vertrouwt het niet en wil dat de staatssecretaris een grootschalig fraudeonderzoek laat doen. Leijten: “De Zonnehuizen sloten 2009 af met meer dan 6 miljoen aan eigen vermogen en dat was afgelopen zomer opeens verdampt? Dit zaakje stinkt!”

Afgelopen zomer kwamen de eerste tekenen naar buiten dat het niet goed ging bij de zorginstelling en een bestuurder ruimde het veld. Leijten: “Het reilen en zeilen van deze bestuurder en de toezichthouders moet tot op de bodem worden uitgezocht. Ik verwacht van de staatssecretaris dat ze falende zorgbestuurders en toezichthouders niet laat wegkomen. Ze moet kijken of deze mensen – wanneer ze hebben gefaald – persoonlijk aansprakelijk kunnen worden gesteld.”

Leijten wil verder dat de staatssecretaris onderzoekt of de Nederlandse Zorgautoriteit en het zorgkantoor in de regio goed hebben gehandeld. Leijten: “Zij hebben de verantwoordelijkheid om toe te zien op de kwaliteit van zorg en de juiste besteding van de publieke middelen. Ik wil weten waarom ze niet hebben ingegrepen.”

Leijten: “De staatssecretaris mag niet op haar handen blijven zitten. Bij de Zonnehuizen krijgen meer dan 2000 kinderen en gehandicapten zorg en er werken ook meer dan 2000 mensen. Van deze mensen wordt ondertussen verwacht dat zij geld inleveren om bij te dragen aan De Zonnehuizen. Wanneer het toezicht faalt, bloeden de patiënt en de verzorger. De staatssecretaris mag dit niet laten gebeuren.”

Vanmiddag is er een debat over de situatie bij de Zonnehuizen.’

Dit was duidelijk een actie om meer publiciteit te genereren. Dat lukte ook, gezien de twee berichten die RTV Utrecht dezelfde middag op zijn website zette. Ook hierin figureerde Leijten. Zoals ik in ‘Offer’ schreef, een om half twee – dit was een ook met Leijten voorgekookt item – en een om half zes, dus na afloop van het debat. Zo was de stand dus woensdagnamiddag. Wat volgde? Om half zeven het Eindhoven Dagblad met ‘Zorgverlener vraagt offer van personeel’, maar daarin niets nieuws. Even later had De Telegraaf een gelijkluidend bericht ‘Zorgverlener vraagt offer van personeel’.

De volgende ochtend ook een samenvattend bericht van Wouter van den Elsen op de website van ‘Zorgvisie’ op basis van het ANP, ‘Zonnehuizen vraagt offer van personeel’, evenmin met nieuwe feiten. Donderdagochtend om kwart over elf kwam Gijs Herderscheê van de Volkskrant met ‘Falende zorginstelling vraagt personeel salaris in te leveren’. Hierin wel enige nieuwe gezichtspunten, in de tweede helft van het artikel:

‘De Zonnehuizen is in acute financiële nood geraakt. In 2009 had de instelling nog een vermogen van ruim 6 miljoen euro. Het jaarverslag over 2010 is nog steeds niet verschenen maar volgens leden van de Tweede Kamer is 20 miljoen euro “verspeeld”.

Het bestuur en de raad van toezicht van de Zonnehuizen zijn inmiddels opgestapt. Laurey is aangesteld als saneerder. Die rol vervulde hij eerder bij thuiszorginstelling Meavita die in 2009 failliet ging. Bij de doorstart gingen daar honderden banen verloren. Aan die doorstart droeg de premiebetaler 37 miljoen euro bij. Toenmalig PvdA-staatssecretaris Jet Bussemaker van Volksgezondheid was nauw bij die doorstart betrokken.

Andere opstelling

De huidige staatssecretaris van Volksgezondheid, Marlies Veldhuijzen van Zanten - Hyllner (CDA), kiest een andere opstelling, zo bleek woensdag tijdens een overleg met de Kamerfracties van PvdA, SP, VVD, CDA en PVV. Veldhuijzen vindt het de verantwoordelijkheid van Zonnehuizen om weer een gezonde organisatie te worden. “Dan gaat het zowel om de kwaliteit van de zorg als om de financiën.”

Wat haar betreft moeten de betrokken partijen – zorgkantoren, zorgverzekeraars, banken, medewerkers en cliënten – er samen uitkomen om Zonnehuizen te redden. “Als dat onverhoopt niet lukt heb ik een plan B klaarliggen om de zorg aan de cliënten te garanderen.” Bij Bussemaker speelde ook het voortbestaan van werkgelegenheid een rol.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft inmiddels twee afdelingen van Zonnehuizen gesloten vanwege slechte omstandigheden waarin de kinderen waren gehuisvest én ondermaatse zorg. Volgens Veldhuijzen houdt de IGZ de kwaliteit van zorg nu scherp in de gaten.

Een grote puinhoop

De fracties in de Tweede Kamer zijn niet onder de indruk. “Het is een grote puinhoop bij Zonnehuizen, met slechte zorg, ondermaatse huisvesting afgezien van het directiepand dat goed onderhouden is”, zegt PvdA-Kamerlid Lea Bouwmeester, “Waar is de afgelopen twee jaar dan 20 miljoen euro aan uitgegeven? Niet aan huisvesting of zorg.”

Ook Veldhuijzen wil snel het jaarverslag 2010 van Zonnehuizen om te weten of inderdaad 20 miljoen euro verlies is gedraaid. Laurey, die het debat in de zaal volgde, zegt dat niet gefraudeerd is, maar dat verlies is gemaakt door de nieuwe financiering van de zorg met “zorgzwaartepakketten”. “Daar heeft het management zich enorm op verkeken.”’

Dat PvdA-kamerlid praat ook alleen maar een eerder bericht met twijfelachtige bronnen in de Volkskrant na, met ‘het is een grote puinhoop bij Zonnehuizen, met slechte zorg’: lees ‘Malaise’ op 16 september. Op 17 oktober kwam ik in ‘Kamerbrief’ met het

‘Rapport Zonnehuizen Klinisch Centrum Jeugd GGZ (locate Veldheim) Zeist

Rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) van het inspectiebezoek aan Klinisch Centrum Jeugd GGZ (locatie Veldheim) ...

Rapport, 16-06-2011, VWS’,

en daarin staat toch wel een heel andere beoordeling. Wel kritisch, maar niet vernietigend. Dus niet alleen de SP, maar ook de PvdA gaat voornamelijk voor het eigen publicitaire belang, zou je hierdoor gaan denken. Reden genoeg voor opiniewebsite Joop.nl om er om kwart over twaalf ook aandacht aan te besteden, in een ongesigneerd bericht, ‘GGZ-instelling vraagt personeel financiële puinhoop op te ruimen’. Maar ook dit leverde bedroevend weinig op; het is gewoon meedrijven op de stroom.

Wat volgde gisteren nog meer? Opnieuw RTV Utrecht, met een follow up om kwart voor een, ‘Zonnehuizen moedigt ontslag personeel aan’. Maar die bestond vooral uit de mening van een oud-medewerker (met vervormde stem, durft dan niemand gewoon te staan voor wat hij meemaakt of ervan vindt?):

‘Personeel van zorginstelling Zonnehuizen in Zeist moet niet alleen salaris inleveren, maar wordt aangemoedigd om zelfs te vertrekken. Dat meldt een oud-medewerker aan RTV Utrecht. De leiding geeft werknemers twee maanden salaris mee, zodat ze ontslag nemen.

Zonnehuizen zit in financieel zwaar weer. De instelling voor jeugd-, ggz- en gehandicapten- en huisartsenzorg geeft jaarlijks meer geld uit dan het binnenkrijgt. Het interim-bestuur probeert een faillissement af te wenden en heeft daarvoor al meerdere gebouwen van de zorginstelling in de verkoop gedaan.

Behalve de geldproblemen, kampt Zonnehuizen ook met achterstallig onderhoud op de onderkomens van de patiënten en cliënten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg gaf de instelling daarvoor afgelopen zomer nog een waarschuwing.

De Tweede Kamer vindt het schandalig dat het personeel nu moet opdraaien voor het mismanagement van oude bestuursleden en wil die ter verantwoording roepen.’

Gisteren kwam ook de Zonnehuizen zelf met een bericht naar buiten. Hoewel eerder herhaaldelijk door Zonnehuizen is verklaard dat men nu actief de berichtgeving zou gaan verzorgen, moet je hier concluderen dat het allemaal maar zeer reactief en dus ook onvoldoende blijft. Dit is de tekst van ‘Verzoek tot meedenken over financiële medewerkersparticipatie op vrijwillige basis’:

‘In verschillende media wordt bericht over het verzoek om mee te denken over een eventuele financiële medewerkerparticipatie bij Zonnehuizen. Hierbij wordt ten onrechte de indruk gewekt dat dit een verplicht karakter zou hebben. Niets is minder waar: het betreft een verzoek tot meedenken. Bovendien zou de medewerkersparticipatie strikt op vrijwillige basis zijn.

Om Zonnehuizen een duurzame toekomst te kunnen bieden, waarin de antroposofisch geïnspireerde zorg gecontinueerd wordt, heeft de bestuurder a.i. op 21 november jl. de medewerkers van Zonnehuizen verzocht mee te denken over mogelijke vormen van vrijwillige financiële inbreng.

Er is dus geen sprake van financiële medewerkerparticipatie; net zo min dat er sprake is van wijzigingen in de arbeidsvoorwaarden. De medewerkers van Zonnehuizen krijgen maandelijks het salaris uitbetaald waar ze recht op hebben met behoud van de arbeidsvoorwaarden volgens de CAO.

Gerry Nutters

Woordvoerder Zonnehuizen’

En dan is er vanochtend weer de Volkskrant, die niet op de website, maar wel in de papieren en digitale editie bij monde van ‘onze verslaggevers Merijn Rengers, John Schoorl’ (die we goed hebben leren kennen in ‘Malaise’), schrijft over ‘Ondernemer aast op failliete zorginstelling’. In de eerste helft ervan staat het meest explosieve nieuws:

‘Zorgondernemer Loek Winter wil de noodlijdende antroposofische zorginstelling Zonnehuizen in Zeist overnemen. Dat staat in een vertrouwelijke presentatie die vorige week is gehouden ten overstaan van de banken en zorgkantoren die de GGZ-instelling nu overeind houden.

Als de deal doorgaat, zijn de Zonnehuizen de eerste grote GGZ-instelling in Nederland die in private handen komt. Vooruitlopend op de overname heeft Winter maandag twee bedrijven opgericht, Zonnehuizen Centra en Zonnehuizen Centra Onroerend Goed, zo blijkt uit gegevens van de Kamer van Koophandel.

De kern van het plan is dat Winter eigenaar wordt van al het vastgoed van de Zonnehuizen. Ook gaat hij de volwassenenzorg bij de antroposofische instelling verzorgen. De jeugdzorginstelling LSG-Rentray zou volgens de presentatie antroposofisch onderwijs en de zorg voor kinderen voor haar rekening nemen, in panden die worden gehuurd van Winter.

Om te garanderen dat de Zonnehuizen, tot voor kort het boegbeeld van de antroposofische GGZ-zorg in Nederland, haar karakter behoudt, wordt een speciale stichting opgericht. Die moet via speciale franchise-contracten waken over de identiteit van de Zonnehuizen.’

Ook het einde is brisant:

‘Het jaarverslag over 2010 werd door de accountant afgekeurd, en er zou 20 miljoen euro “zijn verspeeld”. De Kamer wil nu een onder zoek naar fraude bij de Zonnehuizen.

Winter, van huis uit radioloog, is eigenaar van de IJsselmeerziekenhuizen en Diagnostische Centra. Zijn voorstel ligt bij de instelling. Volgens Winter is Zonnehuizen “zeer zeer ernstig ziek”, maar dat hij er een “een gezonde onderneming” van kan maken. Eén van de manieren is volgens de ondernemer het snijden in de hoeveelheid personeel.

Winter doelt daarmee niet “op de handen aan de bedden”, maar op “de managementlaag”. Van een mogelijk fraude bij de instelling, of van het verdwijnen van miljoenen euro’s, weet Winter niets.

Renske Leijten, zorgspecialist van de SP-fractie in de Tweede Kamer, verafschuwt de op handen zijnde overname van Winter. Zij vindt het “onmenselijk en onwenselijk” dat een zorginstelling “door een soort hedgefund” wordt leeggegeten.’

Wie is deze Loek Winter? Op 4 oktober 2009 was hij te gast in het discussieprogramma ‘Buitenhof’:

‘Loek Winter

Medicus/ zorgondernemer

Pionier in de zorg

Zorgondernemer Loek Winter redde de IJsselmeerziekenhuizen van de ondergang en is binnenkort mede-eigenaar van zijn tweede ziekenhuis. De ambitie om zijn bedrijf uit te laten groeien tot een landelijke keten van zorginstellingen steekt hij niet onder stoelen en banken. Maar krijgt de oud radioloog voldoende ruimte van minister Klink om zijn droom waar te maken? En is de wil om te ondernemen met winstoogmerk wel gepast in de zorgsector?

Loek Winter is eigenaar van de IJsselmeerziekenhuizen, medicus en ondernemer. Hij studeerde geneeskunde in Maastricht en later gezondheidswetenschappen. Winter was vijftien jaar radioloog bij het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) in Amsterdam. In 2005 stopte hij met werken voor het OLVG. Vanwege zijn ergernis over het trage tempo waarmee verbeteringen in de zorg konden worden doorgevoerd, zette Winter al in 1995 het Diagnostisch Centrum Amsterdam op. Loek Winter heeft kritiek op het financieringsstelsel van de zorg. Dat kan en moet volgens hem beter. Hij wil afrekenen met wat hij noemt inefficiënte, ontoegankelijke, improductieve, ondoorzichtige organisaties en tegelijk de kwaliteit van de zorg verbeteren.

De combinatie IJsselmeerziekenhuizen is het tweede Nederlandse ziekenhuis dat in handen is gekomen van een ondernemer, na het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam. Winter gaat samenwerken met het OLVG in Amsterdam. Loek Winters MC Groep exploiteert vijf diagnostische centra en heeft een aandeel in de Amsterdamse privékliniek MC Jan van Goyen, waarvan Winter medisch directeur is.’

Op Skipr verscheen op 2 februari 2009 een column van Ruud Koolen, getiteld ‘Ondernemer Loek Winter is goed wijs’:

‘“Mensen die tegen marktwerking in de zorg zijn, zijn niet goed wijs.” Ondernemer Loek Winter windt er geen doekjes. Ziekenhuizen werken volgens hem slecht omdat ze een planeconomie vormen: “Hoe specialisten en verplegers ook presteren, ze krijgen hun geld toch wel. Een planeconomie prikkelt niet om je best te doen.”

Marktwerking en geld verdienen

Grappig is dat juist weekblad Elsevier ondernemer Winter het vuur na aan de schenen legt over marktwerking en geld verdienen aan zorg. “Geld is niet mijn drijfveer”, kaatst Winter terug. Als radioloog verdiende hij veel meer. Hij wil laten zien dat ziekenhuizen beter kunnen worden gerund. “Ik steek mijn nek uit voor een ziek bedrijf. De 5 miljoen euro die ik investeer, moet ik privé lenen omdat ik ze anders niet van de bank krijg. Als de ziekenhuizen failliet gaan, heb ik wat uit te leggen.”

Planeconomische reflex

Ziekenhuizen die niet failliet gaan hebben ook wat uit te leggen. Waarom ze bijvoorbeeld bijna failliet gaan vanwege uit de hand gelopen bouwkosten. Waarom ze een vestiging willen sluiten na een fusie.

Met het ultramoderne maar dure Maasziekenhuis in Sittard lijkt het na een geslaagde verhuisoperatie overigens goed te komen. In Zeeland daarentegen volop rumoer. Al zou je de demonstratie van duizenden Zeeuwen tegen de dreigende sluiting van het ziekenhuis in Vlissingen kunnen afdoen als een planeconomische reflex. Horen we daar de woordvoerder van de Socialistische Partij fulmineren? Zijn de toegankelijkheid en de kwaliteit van de zorg werkelijk in het geding?

Overheid bestrijdt uitwassen marktwerking

Planeconomie of niet: de ziekenhuiszorg kan op tal van onderdelen efficiënter, goedkoper, veiliger en kwalitatief beter worden uitgevoerd. Daarvan getuigen bijna-faillissementen, inspectierapporten, conflicten tussen medici en bestuurders en regelrechte schandalen.

De overheid hoeft niet meer te doen dan uitwassen van de markt tegen te gaan door eisen te stellen aan de toegankelijkheid en de kwaliteit van de zorg. Winter drukt het zo uit: “Acute zorg, traumatologie en oncologie moeten voor iedereen op 20 minuten reistijd aanwezig zijn. Alle andere zorg mag best 45 minuten reizen zijn.”

Disfunctionerende specialisten

Ik wil het experiment in de Flevopolder wel eens meemaken. Loek Winter met zijn MC Groep garandeert de kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg. Hij zet disfunctionerende specialisten over de dijk. Hij maakt de zieke organisatie gezond. En dan kijken we heel planeconomisch over een jaartje of vijf wie er wel en niet goed wijs is. NZa, laat Winter even zijn gang gaan. Niet te lang wachten, want de verliezen lopen met de dag op.’

De website van de MC Groep vertelt het volgende:

‘MC Groep staat voor een gastvrij onthaal van patiënten en bezoekers. Verwijzers verwelkomen we als onze partners. Als ondernemend ziekenhuis zorgen we ervoor dat we geen of nauwelijks wachtlijsten hebben, een vriendelijke service bieden en zorgen voor een snelle diagnostiek en behandeling. Alles is er op gericht om onze klanten zo goed mogelijk van dienst te zijn.

Werken bij MC Groep

We zijn één van de grootste werkgevers in de regio. Voor onze ruim 1.000 medewerkers zorgen we voor een goed werkklimaat zodat zij zich thuis kunnen voelen bij MC Groep. Onze medewerkers zetten zich elke dag optimaal in voor onze klanten. Zowel in de zorg als in de ondersteunende diensten. Wij werken dan ook voortdurend aan het optimaliseren van de kwaliteit en veiligheid.

MC Groep heeft drie locaties: MC Zuiderzee, MC Emmeloord en MC Dronten. Afhankelijk van de functie, werken onze artsen en medewerkers op één of meerdere locaties. Dat maakt het werken bij MC Groep divers en afwisselend.

Jaardocument

Elk jaar maken we een jaardocument waarin we verantwoordeling afleggen over het voorgaande kalenderjaar. Het nieuwe jaardocument verschijnt rond de zomer.

Besturingsmodel

We werken volgens het integrale managementbesturingsmodel, met resultaatverantwoordelijke eenheden veelal aangestuurd door een duaal management. Ieder afdelingshoofd en/of zakelijk leider sluit jaarlijks een managementcontract af. Dit betekent dat het hoofd danwel de leider resultaatverantwoordelijk is voor het behalen van de daarin afgesproken doelstellingen, zoals het inhoudelijke zorgbeleid, het personeelsbeleid, de productie en kosten van de afdeling. De managementcontracten worden jaarlijks geëvalueerd.’

‘Zorgmarkt’ berichtte recent (op 30 augustus) dat ‘Loek Winter neemt Kliniek DeLairesse over’:

‘Kliniek DeLairesse in Amsterdam Zuid maakt sindskort deel uit van DC Groep en gaat verder onder de naam DC Lairesse. Zorgondernemer en directeur van DC Groep Loek Winter heeft samen met investeerder Tinseltown de statige kliniek aan het Valeriusplein onder zijn hoede genomen. Zijn insteek: geen managementlagen, doen waar je goed in bent en de zorg op efficiënte wijze aanbieden.

Een chique pand in een chique buurt, maar binnenin wordt medisch specialistische zorg geboden aan elke patiënt die snel geholpen wil worden. Al vijftien jaar heeft Kliniek DeLairesse een breed aanbod van verzekerde en onverzekerde zorg. Orthopedie, neurologie, gynaecologie en plastische chirurgie vormen belangrijke pijlers. Binnenkort wordt endoscopie aan dit rijtje toegevoegd.

Voor elke behandeling geldt: de patiënt moet snel terecht kunnen. Hiermee sluit Kliniek DeLairesse naadloos aan op DC Groep. In deze keten van diagnostische centra worden onderzoeken en spreekuren uitgevoerd waarvoor in ziekenhuizen vaak lange wachttijden bestaan. Het aanbod breidt zich uit met operaties, want met de overname van Kliniek DeLairesse komen ook twee A-klasse operatiekamers tot de beschikking.

In 1995 opende radioloog Loek Winter in Amsterdam het eerste Diagnostisch Centrum (DC). Inmiddels is DC Groep uitgegroeid tot tien vestigingen, onder andere in Rotterdam, Den Haag, Maastricht en Almere.’

Eind vorig jaar berichtte ‘Zorgmarkt’ zelfs dat ‘Zorgondernemer Loek Winter hoogleraar bij Nyenrode’ is:

‘Zorgondernemer Loek Winter wordt bijzonder hoogleraar Healthcare Entrepreneurship bij Nyenrode Business Universiteit.

De universiteit wil ondernemers in de zorg vaardigheden en kennis aanbieden om vernieuwingen te realiseren. Loek Winter zal zijn expertise op dit vlak bij Nyenrode uitbouwen en uitdragen.

Winter zal als bijzonder hoogleraar onder meer verschillende programma’s opzetten om healthcare entrepreneurs aan Nyenrode Business Universiteit op te leiden. Daarnaast zal hij met de Nyenrode collega's wetenschappelijk onderzoek rond ondernemen in de zorg ontwikkelen en daaraan bijdragen. Ook zal hij het publieke debat over het onderwerp inspireren en beïnvloeden. Daarnaast zal hij bijdragen aan de ontwikkeling van business plannen en de incubatie daarvan.

De inhoudelijke bijdrage van Loek Winter betreft de manier waarop ondernemerschap bijdraagt aan vernieuwing en verbetering van de zorg. Ook onderzoekt hij op welke wijze ondernemen belangen als vraag versus volume en kwaliteits- en service eisen versus kosten weet te verenigen. Daarnaast kijkt hij naar de manier waarop het zorgsysteem kan bijdragen aan een voortvarende en gezonde ontwikkeling van ondernemerschap, vooral wat betreft randvoorwaarden als wetgeving en financiering.

De leerstoel is ingesteld door Veroz, het platform voor ondernemers in de zorg en is ingebed bij het Center voor Enterpreneurship van Nyenrode. De benoeming van Loek Winter is per 1 januari 2011.

Over Nyenrode Business Universiteit

Nyenrode Business Universiteit is de oudste en enige particuliere universiteit van Nederland. Ze werd in 1946 voor en door het bedrijfsleven opgericht. Nyenrode bereidt mensen met talent en ambitie voor op een carrière in een managementfunctie binnen een internationale omgeving en hecht grote waarde aan sociaal bewustzijn en duurzaam leiderschap.’

Update 12.25 uur:

Nu gaat het nieuws natuurlijk snel. Het Reformatorisch Dagblad om elf uur op basis van het ANP, ‘Zorgondernemer Winter wil Zonnehuizen overnemen’:

‘Zorgondernemer Loek Winter wil de zorginstelling Zonnehuizen in Zeist overnemen. Hij is geïnteresseerd in de volwassenenzorg en in het vastgoed van de instelling. Jeugdzorgverlener LSG-Rentray is partner voor de zorg en het onderwijs aan kinderen en jongeren. Winter zei dat vrijdag naar aanleiding van een bericht in de Volkskrant. De op antroposofische leest geschoeide Zonnehuizen staan er financieel slecht voor.

Winter heeft 2 weken geleden gesproken met de banken en informeel met een van de zorgkantoren die nu betrokken zijn bij de Zonnehuizen. Hij heeft een voorstel gedaan voor overname en wacht de reactie af. Hij heeft er vertrouwen in dat hij het voor elkaar krijgt. “Al is het een enorme klus, want het is een heel ziek bedrijf.” De Zonnehuizen hebben “een heel slechte exploitatiepositie en grote schulden”, maar volgens hem staan de banken niet negatief tegenover zijn voorstel.

Winter heeft ervaring opgedaan met de IJsselmeerziekenhuizen. Hij investeerde in 2008/2009 met zijn MC Groep in de ziekenhuizen die op het punt van faillissement stonden.’

Offer

Verdikkie! Zat ik gisteren in ‘Dialoog’ nog trouw te melden dat het debat over de Zonnehuizen een week is opgeschoven, blijkt het toch vanmiddag te hebben plaatsgevonden... Daar zat ik dus lelijk naast:

‘Agenda Jeugdzorg

Woensdag 23 november 2011

Openbaar

Tijd: 15:00-17:00 uur

Plaats: Suze Groenewegzaal

Soort: Algemeen overleg

Voortouwcommissie: Jeugdzorg

Jeugdzorginstelling Zorggroep Zonnehuizen

Noot: Spreektijd per fractie maximaal 4 minuten

Agendapunten:

1. Financiële situatie bij Stichting Zonnehuizen en toezending van rapporten van de IGZ over Zonnehuizen 31839-135 d.d. 17 oktober 2011’

Jammer genoeg is er nog niets van terug te zien of terug te lezen. Maar wel is RTV Utrecht er als de kippen bij. Vanmiddag om half twee al met ‘Zonnehuizen vraagt offer van personeel’:

‘Om de financiële problemen van het antroposofisch zorgcentrum Zonnehuizen het hoofd te bieden, moet het personeel salaris inleveren of afzien van vakantiegeld. Dat staat in een brief van het bestuur aan de werknemers, die in handen is van RTV Utrecht.

In de brief schrijft interimbestuurder Charles Laurey dat hij onderhandelt met banken en zorgkantoren om de begroting van Zonnehuizen op orde te krijgen. Om aan geldschieters een positief signaal mee te geven, is een offer van het personeel noodzakelijk, schrijft Laurey.

De instelling voor jeugd-, ggz- en gehandicapten- en huisartsenzorg geeft jaarlijks meer geld uit dan het binnenkrijgt. Het interimbestuur probeert een faillissement af te wenden en heeft daarvoor al meerdere gebouwen van de zorginstelling in de verkoop gedaan.

Behalve de geldproblemen, kampt Zonnehuizen ook met achterstallig onderhoud op de onderkomens van de patiënten en cliënten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg gaf de instelling daarvoor afgelopen zomer nog een waarschuwing.

De brief van interimbestuurder Charles Laurey’

De tekst van de brief, getiteld ‘Externe partijen geven hun financiële steun: wat doen wij?’, luidt als volgt:

‘Vandaag, maandag 21 november, overleg ik met banken, zorgkantoren en onze samenwerkingspartners over de toekomst van Zonnehuizen. Een overleg met partijen die allen bereid zijn een aanzienlijk bedrag te investeren in onze organisatie. Het bedrag dat nodig is om van Zonnehuizen weer een gezonde organisatie te maken is groot. Voordat ik dit belangrijke overleg met de genoemde partijen in ga, wil ik jullie de volgende vraag voorleggen: wat zijn wij bereid financieel in te brengen? Voordat je meteen primair een antwoord geeft (positief of negatief) eerst het volgende...

De afgelopen periode is er veel van jullie gevraagd. Al verschillende malen heb ik benadrukt hoe bijzonder het is te ervaren dat juist ook in deze periode door de medewerkers van Zonnehuizen met grote passie en inzet wordt gewerkt. Dat is niet vanzelfsprekend en hiervoor verdienen jullie grote complimenten! Juist omdat Zonnehuizen mag rekenen op een hoge mate van betrokkenheid van medewerkers vraag ik nog een andere inbreng van jullie. Ik bedoel hier nu een inbreng niet alleen in inzet en motivatie maar ook in financiële zin.

Waarom zou je bijdragen, jij bent toch niet verantwoordelijk voor de “puinhoop”? Nee dat klopt, die verantwoordelijkheid ligt elders en in het verleden. Nu, op dit moment kunnen wij samen een hele belangrijke en essentiële bijdrage leveren aan het herstel. De financiële inbreng vanuit onze eigen organisatie is van belang om de regie zo veel als mogelijk in eigen handen te houden.

Wat krijg je terug voor een financiële inbreng? Een duurzaam Zonnehuizen met toekomst, waar de antroposofische visie op zorg in praktijk wordt gebracht en waar de menselijke maat voor zowel cliënt als medewerker telt. Tegelijkertijd maken we hiermee duidelijk aan externe partijen dat wij zelf geloven in de kracht van onze organisatie en staan voor het bijzondere karakter ervan. Dit signaal zal ook andere partijen over de streep kunnen trekken ons blijvend te steunen.

Hoe verder? Samen met een aantal medewerkers, uit zowel de kind- en jeugdzorg als volwassenenzorg en uit zowel primair proces, staf en ondersteunende diensten als directie en management, ben ik de plannen aan het uitwerken hoe we deze financiële inbreng vorm kunnen geven. Verschillende mogelijkheden zijn besproken. Denk bijvoorbeeld aan het afzien van een deel van het vakantiegeld, het inleveren van een periodiek, een schenking vanuit het tegoed van de spaarloonregeling of het inleveren van PBL-uren.

Ik realiseer me heel goed dat het geen alledaags verzoek is dat ik aan jullie voorleg en ik weet ook dat deze vraag niet door iedereen positief ontvangen zal worden. Maar omdat voor een succes zoveel mogelijk medewerking noodzakelijk is, leg ik de vraag toch aan jullie allemaal voor. En daarom vraag ik je nu al om met me mee te denken. Kortom, heb je suggesties hoe de financiële inbreng vanuit de eigen medewerkers vorm kan krijgen laat het me weten op ***********@zonnehuizen.nl. Wij zullen jullie suggesties ter harte nemen en verwerken in het definitieve verzoek dat we heel binnenkort aan jullie voor zullen leggen.

Tot slot. Ik ben me bewust dat ik met een dergelijk verzoek jullie vraag af te zien van zaken waar jullie conform de CAO-bepalingen recht op hebben. Gezien de ernst van de huidige situatie, maar ook gezien de positieve toekomst die voor Zonnehuizen mogelijk is, ben ik van mening met dit verzoek te handelen in lijn met de belangen van zowel de organisatie als geheel als die van de individuele medewerker.

Ik zie jullie reactie graag tegemoet,

Charles Laurey

Bestuurder a.i.’

RTV Utrecht kwam even over half zes met ‘Kamer wil vervolging oud-bestuur Zonnehuizen’:

‘Alle partijen in de Tweede Kamer dringen aan op vervolging van de oud-bestuursleden van zorginstelling Zonnehuizen in Zeist. Dat bleek woensdagmiddag tijdens een overleg van de Kamer met staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten.

De antroposofische instelling voor jeugd-, ggz- en gehandicapten- en huisartsenzorg zit in grote financiële nood en dat zou komen door mismanagement van het vorige bestuur. In twee jaar tijd zouden miljoenen euro's zijn verdampt.

Wat er precies is gebeurd, kon Veldhuijzen van Zanten nog niet zeggen. Ze heeft de jaarcijfers van 2010 nog niet ontvangen. Die krijgt ze volgende week en daarna zal ze de Tweede Kamer inlichten. Dan wordt ook duidelijk of er een gang naar de rechter volgt.

De SP in de Tweede Kamer wil dat ook de rol van de Nederlandse Zorgautoriteit en het zorgkantoor in de regio worden onderzocht.

Eerder dinsdag werd bekend dat het interim-bestuur offers vraagt van het personeel om geldschieters aan te trekken en zo een faillissement te voorkomen.’

Daarmee weten we in ieder geval iets van wat er vanmiddag in de Tweede Kamer is besproken.

.

Dialoog

Ik moet mezelf corrigeren, zie ik nu. Op dinsdag 8 november had ik helemaal op het eind in ‘Vastgoed’ gemeld dat er in de Tweede Kamer een algemeen overleg gepland staat op 23 november 2011 over Jeugdzorginstelling Zorggroep Zonnehuizen:

‘Dat is dus over twee weken. Niet op een dinsdag, maar een donderdag.’

Dat is een beetje dom dus. Want dat is morgen, op woensdag. Alleen is inmiddels duidelijk geworden dat dit niet deze week, maar volgende week wordt. Dat maak ik op uit de ‘Besluitenlijst PV Jeugdzorg 26 oktober 2011’, waarin staat:

‘7. Agendapunt: Financiële situatie bij Stichting Zonnehuizen en toezending van rapporten van de IGZ over Zonnehuizen

Zaak: Brief regering – staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, M.L.L.E. Veldhuijzen van Zanten-Hyllner – 17 oktober 2011

Financiële situatie bij Stichting Zonnehuizen en toezending van rapporten van de IGZ over Zonnehuizen – 31839-135

Besluit: Agenderen voor algemeen overleg jeugdzorginstelling Zorggroep Zonnehuizen (2 uur)’

En dan is er nog een ‘Besluitenlijst PV Jeugdzorg 16 november 2011’:

‘10. Agendapunt: Verplaatsen algemeen overleg Zonnehuizen

Zaak: Rondvraagpunt procedurevergadering – Tweede Kamerlid, H.G.J. Bruins Slot (CDA) – 16 november 2011

Verplaatsen algemeen overleg Zonnehuizen – 2011Z23202

Besluit: Verzoek niet gehonoreerd, agendatechnisch geen mogelijkheid tot verplaatsing’

En wanneer dit punt dan wel op de agenda staat? Dat lezen we dan onder ‘Plenair volgende weken (indicatie)’, en wel ‘29, 30 november en 1 december (week 48)’:

‘VAO Jeugdzorg (AO d.d. 26/10) (staatssecretaris V&J en staatssecretaris VWS)’

Dus zullen we nog een weekje moeten wachten. Wél kwam ‘Vastgoedmarkt’, ‘Het medium voor de vastgoedprofessional’, vandaag met het bericht ‘Zonnehuizen verkoopt vastgoed’. Dat is deels al bekend; alleen het einde biedt echt nieuws:

‘Zorginstelling Zonnehuizen zal in etappes een deel van haar vastgoed afstoten. De vastgoedportefeuille vertegenwoordigt volgens interim-bestuurder Charles Laurey voldoende waarde om Zonnehuizen weer financieel gezond te maken. “Zonder vastgoed waren we allang failliet.”

De antroposofische instelling voor jeugd-ggz, gehandicaptenzorg en speciaal onderwijs geeft maandelijks twee ton meer uit dan er wordt verdiend. Verkoop van vastgoed is een belangrijk onderdeel van het reddingsplan. De zorginstelling stoot eerst vastgoed af dat niet nodig is voor de zorg. Het gaat om portierswoningen, leegstaande woningen en oude schoolgebouwen. Voor vastgoed dat Zonnehuizen wel voor zorg gebruikt, worden sale-and-leasebacktransacties met kort- en langdurende huurovereenkomsten afgesloten. De verkoop verloopt in samenspraak met het College sanering zorginstellingen. De vastgoedpoot van de Parnassia Bavo Groep (PBG) adviseert Zonnehuizen.

De inschrijving van de eerste negen objecten is al begonnen. Het gaat om verhuurde woonhuizen en wooncomplexen in Zeist en Brummen met een oppervlakte van in totaal ongeveer 3.500 m2. Amgea vastgoedadviseurs begeleidt dit traject.’

Voor vandaag heb ik nog een bericht van Edith Willer-Kurtz dat eergisteren op News Network Anthroposophy Limited (NNA) werd geplaatst, ‘Wirklichkeit als dialogischer Prozess’. De daarin genoemde Jost Schieren was een van de sprekers op de MichaëlConferentie 2009 van de Vereniging van vrijescholen, zoals op 6 januari 2010 in ‘Werkplaats’ weergegeven. Hier in Alfter was een andere spreker uitgenodigd, een die we afgelopen zondag ook al tegenkwamen in ‘Nationaal-socialisme’:

‘Bodo von Plato zur Entstehungsgeschichte der Freien Hochschule für Geisteswissenschaft – Ringvorlesung aus Anlass des Steiner-Jubiläums

“Das Goetheanum – Die Freie Hochschule als geistig-sozialer Raum” war Thema eines Vortrags von Bodo von Plato, Vorstandsmitglied der Anthroposophischen Gesellschaft, in der Alanus Hochschule in Alfter. Rund 200 Zuhörer waren zu der Veranstaltung gekommen, die im Rahmen der Ringvorlesung zum Rudolf-Steiner-Jubiläum stattfand und zu der Prof. Jost Schieren begrüßte.

Die Ringvorlesung hat das Ziel, die einzelnen gesellschaftlichen und kulturellen Impulse darzustellen, die von Rudolf Steiner in den unterschiedlichen Praxisfeldern initiiert worden sind. Gleichzeitig thematisiert sie in einem wissenschaftlichen Diskurs deren Verankerung in der Anthroposophie. Seit fünf Jahren besteht ein gemeinsames Forschungskolloquium der Alanus Hochschule mit der Freien Hochschule für Geisteswissenschaft in Dornach.

Bodo von Plato begann die Entstehungsgeschichte der Hochschule für Geisteswissenschaft damit, dass Steiner der Frage nach gegangen sei, wie Architektur aussehen müsse, die für den Menschen gebaut sei. Die Hochschulidee habe Rudolf Steiner von Anfang an beim Bau des Goetheanums verfolgt. Keine Hochschule in Konkurrenz zu bestehenden sollte entstehen, eine menschliche Hochschule, die ergänze. Entstehung und Entwicklung allerdings gingen in mehreren Schritten, was sich einerseits an der Biographie Steiners beschreiben lasse und sich auch am Gebäude zeige.

Ein reiner Kubus im Osten, eine bewegte Form in der Mitte und eine stark durchgestaltete geformte Architektur, die zur Skulptur wird zum Westen hin bilde das Goetheanum. Zuerst aber habe Steiner Emotionen des Menschen wecken wollen bis hin zu der Frage: “Was ist der Mensch eigentlich als Mensch?”

Als fundamentalen Ausgangspunkt und Orientierung Steiners schilderte von Plato den folgenden Gedanken: Die Wirklichkeit die uns umgibt, die wir wahrnehmen, ist nicht die wahre Gestalt der Wirklichkeit, sondern als erkennende Menschen schaffen wir Wirklichkeit. Wir machen das, was uns begegnet, zu dem, was das Ich daraus gestaltet. Biographie, Kriterien dessen, was man schon kennengelernt hat, spielten dabei eine Rolle. So habe jeder seine eigene Wirklichkeitskonstituierung mit einem schöpferischen Anteil und auch mit der damit verbundenen Verantwortung. Von Plato wies an dieser Stelle darauf hin, dass Moralität und Erkenntnis ein Stück näher zusammenrückten.

Diese eigene Konstitutionierung der Erkenntnis für den einzelnen Menschen sei ein notwendiger Ausgangspunkt für die Hochschulidee gewesen. Steiner habe die Welt nicht als gegeben angesehen, den Menschen habe er nicht als Rezipienten betrachtet.

Zu Steiners Erkenntnisphänomen gehöre damit die Entdeckung, dass Wirklichkeit ein dialogischer Prozess sei, also immer ein relatives Geschehen. Die Anschauung der Wirklichkeit, die der Mensch für wirklich erachte, müsse von Zeit zu Zeit neu als Gegenstand der Frage betrachtet werden. Die Grundstruktur aber tauche nur leise auf, erst in der Summe werde Entwicklung wahrnehmbar in der Biographie.

Menschen, die anfangen, sich selbst zu erziehen, an sich zu arbeiten, würden einen Dialog mit sich selbst als Kultur entwickeln. Die erste Folge dessen sei meistens nicht, dass jemand “besser” werde, sondern vielmehr zeigten sich eher seine problematischen Seiten, Defizite und Unfähigkeiten. Beobachte man den alltäglichen Umgang mit sich selbst, habe das ein System. Es stelle sich die Frage, ob man Freude daran finden könne, was man selbst erkannt und entschieden habe mit Verantwortung, ob man selbst handle nach eigener Entscheidung oder ob man seine Lebensthemen regeln lasse z.B. von Psychologen oder Priestern.

So könne man sagen, es sei ein gutes Zeichen, wenn eine Gesellschaft, die an sich arbeite und nach Erkenntnissen suche, konfliktreicher lebe.

Mit Konsequenz begründe man eine Kultur mit sich selbst. Daraus erwachse, wie auch bei Steiners Erkenntnisbegriff tiefer Respekt und hohe Wertschätzung vor dem Ich des Menschen. Die geistige Kultur begründe sich. Das sei eine andere Dimension als die, die jetzt in Erscheinung trete. Ein höheres Ich als das Ich, das ich kenne, mache sich bemerkbar und zeige auf, was die geistige Kultur ausmache.

Der Mensch bemerke, dass das mit ihm zu tun habe. Er gehe andere, intensivere und nachhaltigere Verbindungen ein. Reflektiert und geordnet träten Innerlichkeit und Außenwelt näher zusammen, Leben werde schöpferischer, künstlerischer, gestaltend. In Steiners Leben wurde durch diese Entwicklung etwas sichtbar, was zuvor verborgen gewesen sei. Er habe begonnen zu gestalteten, habe Kontakt mit Künstlern aufgenommen, gedichtet, Mysteriendramen seien entstanden, erläuterte von Plato.

Wenn es stimme, so beschreibt von Plato den Entwicklungsweg Steiners, dass der Mensch durch seine Tat Wirklichkeit schaffend wirke, so mussten Initiativen auf vielen Gebieten Neues schaffen. Verschiedene Menschen kamen auf Steiner zu, neue Kulturinitiativen seien nach der Hochschulgründung aufgetreten, wie wir sie heute kennen: Medizin, Pädagogik, Landwirtschaft und Kunst – letztendlich Anwendungsgebiete der allgemeinen Menschenkunde.

Elf Sektionen bilden heute die Freie Hochschule für Geisteswissenschaft in Dornach. Die eigentliche Praxis liege in der sogenannten Esoterik, d.h. im Dialog vom Ich zum Ich und zu anderen Ichen. Jeder Mensch könne heute seinen inneren Weg beschreiten, betonte von Plato. Man denke nicht nur über Dinge nach, sondern beginne etwas zu tun. Eine Übung dazu sei, die Summe der Vorstellungen ständig zu vermehren: Neue Vorstellungen zu formen, neue Kombinationen dessen, was man wahrnehme. Keinen Tag ohne neue Vorstellung, forderte von Plato auf. Erkenntnisse sollten allerdings nie durch Wünsche oder Neigungen gestört werden.

Bodo von Plato zeichnete abschließend drei entscheidende Gegenentwürfe zur Hochschule: Dogmatismus, fehlende Kooperation und politisches Bestreben im negativen Sinn. Die Hochschule sei undogmatisch, weil sie ständig in Bewegung und schöpferisch sei. Sektierertum bedeute, abgeschlossen sein zu wollen von der übrigen Welt, wenn keine Kooperation, kein Zusammenwirken mit anderen stattfänden. Bei der Hochschule am Goetheanum sei dies aber nicht der Fall, sie befinde sich in ständigem Austausch. Politisches Bestreben in negativem Sinne hieße, etwas durchsetzen zu wollen. Es gäbe Engagement, da wo es nötig sei nach anthroposophischen Gesichtspunkten. Dogmatismus, Sektierertum und politisches Streben seien Verzerrungen, die sich der geistig-sozialen Hochschulidee Steiners als Herausforderungen an die Seite stellten. Durch diese Gegenentwürfe könne aber auch deutlich werden, was Anthroposophie sein will.

Die nächsten Themen im Rahmen der Ringvorlesung sind:

Der Bau wird Mensch – Architektur als Mitwirkende auf allen Lebensfeldern. Prof. Nikolaus von Kaiserberg / Alanus Hochschule am 16.11.2011 / 19.15 Uhr

Die politische Dimension der Anthroposophie: Neugestaltung des Rechtslebens – Für Freiheit, Demokratie und Solidarität. Gerald Häfner//Mitglied des Europäischen Parlaments am Do 17.11.2011 / 19.15 Uhr (als Terminverschiebung)

Links: www.rudolf-steiner-2011.com, www.alanus.edu, www.goetheanum.org/799.html’

Die hebben dus alle twee al plaatsgevonden. Goed dat er hier van een eerdere een verslag verschijnt.

.

Fenomenologie

AntroVista maakte gisteren het overlijden van Tom van Gelder bekend:

‘Op 16 november is Tom van Gelder (1953) plotseling overleden. Hij was al jaren ernstig ziek, maar het ging hem de laatste tijd juist heel goed.

Tom van Gelder was als bioloog opgeleid aan de universiteiten van Leiden en Wageningen. Na zijn studie heeft hij gewerkt in de natuurbescherming bij Staatsbosbeheer. Tegelijkertijd bekwaamde hij zich in de fenomenologie, o.a. bij het Louis Bolk Instituut.

Van 1989-2009 gaf hij les op de BD land- en tuinbouwopleiding Warmonderhof.

Een indruk van zijn werk kunt u krijgen op zijn omvangrijke website over fenomenologie, die hij in 2010-2011 ondanks zijn ziekte publiceerde. De inhoud is een weerspiegeling van zijn onderwijs en is in wisselwerking met de studenten ontstaan.

Fenomenologie: Waarnemen, fenomenologie, driegeleding van mens en zoogdieren, embryologie. www.dynamisch.nu/feno/1introductie.html’

Voor de special van Motief nr. 82 van februari 2005 over biologisch-dynamische landbouw, ‘Biologisch, en dan... biologisch-dynamisch’, mocht ik Tom van Gelder interviewen. De titel van het interview luidde ‘De bd is een loot van de antroposofie’:

‘Boeren hebben het niet gemakkelijk in Nederland, maar volgens Tom van Gelder is het nog steeds leuk om boer te worden. Daarvoor heb je geen grote zak met geld nodig; creativiteit is het belangrijkste, aldus de docent biologie van Warmonderhof. Tijdens zijn studie biologie in Wageningen deed hij onderzoek naar bd-preparaten en tegenwoordig is hij coördinator van de landbouwsectie van de Antroposofische Vereniging. ‘Antroposofie geeft inzicht in en hulp aan bd-boeren hoe zij tot levenskrachtige voeding kunnen komen. Antroposofie is de bron van bd.’

‘Antroposofie is inzicht hebben in wat meer is dan alleen materie, in het geestelijke van de materie. Ik probeer mijn studenten bij te brengen hoe ze dit waar kunnen nemen. Ik stel hun vragen over leven en het levende: wat is dat? En is bewustzijn alleen uitdrukking van materie of is het meer dan dat? De grondlegger van de antroposofie, Rudolf Steiner, beschreef diverse methoden om het levende te leren waarnemen. Antroposofie geeft inzicht in en hulp aan bd-boeren hoe zij tot levenskrachtige voeding kunnen komen. De fysieke kant van deze levenskrachten uit zich in voeding ondermeer in smaak, kleur en geur.’

Wat is levenskracht?

‘Bijvoorbeeld datgene wat planten doet groeien en bij elkaar houdt. De materie op zichzelf valt altijd naar beneden en valt uiteen. Levenskracht gaat hier tegenin, kan een organisme opbouwen en verheft materie de lucht in. Bij een boom bijvoorbeeld gaat de levenskracht tegen de zwaartekracht in en houdt de vorm intact. Die kracht leeft ook in een dier en een mens. Als zij gewond zijn, laat de levenskracht ze herstellen. Het zorgt voor de integriteit van levende organismen, houdt die in stand. Mensen voeden zich niet alleen met materie, maar ook met levenskracht.

Dit alles speelt een belangrijke rol voor de aarde, het landschap, de bodem, het landbouwbedrijf en zelfs de mest. Alles in de omgeving van de plant gezond maken, en dus ook de plant zelf, dat is bd. Gezondmaking is het in gesprek brengen van het aardse, materiële met de kosmos.’

Wat is kosmos?

‘In de eerste plaats de hele sterrenwereld: maan, planeten en sterren. Planten reageren op zon en maan en de maan is van invloed op eb en vloed. Maar de kosmos is ook gewoon hier; alles wat niet-materieel is, maar geestelijk, is een deel van de kosmos. Het geestelijke is op alle niveaus aanwezig. Als voorbeeld kan ik weer de levenskracht noemen, maar bijvoorbeeld ook elementenwezens. Het geestelijke en fysieke is één wereld, ze lopen door elkaar heen. Zo kun je spirituele ervaringen opdoen, bijvoorbeeld energieën waarnemen of herinneringen die op bepaalde plekken hangen, maar ook overledenen, elementenwezens of engelen ervaren.’

Is dat geen inbeelding?

‘De keren dat ik het meemaakte, was het geen inbeelding. Voor de andere aanwezigen gold dat ook en dat waren landbouwers die met beide benen op de grond staan. Dit geldt trouwens voor de hele antroposofie: dat het je meer brengt naarmate je sterker op de aarde staat. Niemand weet precies wat levenskracht inhoudt, hoewel iedereen wel een idee heeft. Dit kom je zowel bij boeren als bij consumenten tegen. Je kunt het leren kennen door waar te nemen hoe het zich uit in de wereld, zowel via het fysieke uiterlijk van de gestalte van plant en dier, als ook rechtstreeks.’

Hoe doe je dat?

‘Ik zie voor me hoe we tussen nu en tien jaar tijd levenskracht direct leren waarnemen; in andere woorden “in etherische vorm”. Dat kan volgens mij op dezelfde manier als bij het waarnemen van natuurwezens, namelijk door met aandacht contact te maken met planten en dieren en zo hun levenskracht waar te nemen. Ik ben ervan overtuigd dat dit kan.

Mijn taak als sectiecoördinator binnen de Antroposofische Vereniging is mensen bij elkaar te brengen die dit kunnen of hier wat van in huis hebben en dat met elkaar uitwisselen. Het is ook nodig voor de bd-landbouw om zich verder te ontwikkelen en zich te profileren ten opzichte van biologische landbouw.’

Welke rol kan de Antroposofische Vereniging hierin spelen?

‘Die heeft tot nu toe een kleine rol gespeeld. Er is bijna geen band tussen bd-boeren en de Antroposofische Vereniging, hoewel die mogelijkheid al lang bestaat. In Steiners tijd noemden zij zich “antroposofische boeren”, om redenen die mij onbekend zijn werd dat later “bd-boeren”. Door de maatschappelijke druk zijn bd-boeren tegenwoordig vooral bedrijfsmatig bezig en doen zij weinig met antroposofie. Ze weten er wel veel van, maar de praktisch toepasbaarheid is niet groot.

De grote vraag van boeren is hoe zij levenskracht kunnen gaan zien, welke kenmerken het heeft. Dezelfde vragen hebben zij bij het “astrale” en de dieren. Binnen de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap van de Antroposofische Vereniging kan hieraan gewerkt worden. Binnen de antroposofie bestaan methoden om hier inzicht in te krijgen. Ik ben als landbouwcoördinator bezig met het inrichten van studiegroepen, om mensen bij elkaar te brengen rond deze thema’s. De Antroposofische Vereniging kent 4.400 leden die intensief proberen om contact te krijgen met de geestelijke wereld. Ieder doet dat op zijn eigen gebied en met een eigen interesse. Veel van die kennis is praktisch toepasbaar te maken. Antroposofie heeft immers, of beter gezegd, is een onderzoeksweg.’

Kun je een voorbeeld geven van die onderzoeksweg?

‘Je kunt denken aan de meditatieve of de fenomenologische weg. Bij de laatstgenoemde kom je vanuit de fysieke waarneming tot een beeld van de werkingen die daarachter zitten, het niet-aardse. Kijk naar de gestalte van een eik, welke beweging zit er in de vormen van die boom? Een hoekige beweging, waar soms stukken uit zijn gebroken, vooral bij de oudere exemplaren. Met zijn donkere en hoekige gestalte staat hij krachtig in het landschap. Vanuit deze karakteristiek kun je tot een gebaar van de eik komen: standvastig en krachtig. Als je dit hebt waargenomen, stel je het innerlijk aandachtig voor, geconcentreerd, gedurende vijftien minuten. Vervolgens laat je het opgebouwde beeld weer verdwijnen. Dan kan er een beeld ontstaan van het wezen van de eik dat je ziel geraakt heeft. Dat beeld kan allerlei vormen aannemen: een ridder, een kasteel of nog iets anders. Bij verschillende mensen ontstaan verschillende beelden, dat is heel persoonlijk. Maar als je ze naast elkaar zet en ziet wat daarin leeft, dan vind je een overeenstemming, iets van het hogere wezen van die eik. Kijk je nu opnieuw, dan staat hij er beter bij en lijkt hij vitaler, lichter. Alsof hij is veranderd, alsof je inspanning ook iets met de boom heeft gedaan.’

‘Met leerlingen kom ik zo soms tot verrassende ervaringen. Dat iemand opmerkt: “Deze tak was er gisteren nog niet”. Dingen die je eerst niet zag, vallen je ineens op.’

‘Ik zou willen voorkomen dat bd-bedrijven weer gangbaar worden. Daarom neem ik graag het misverstand weg dat je als boer veel geld nodig hebt. Voor wie initiatiefrijk is, is er heel veel werkgelegenheid. Daarbij wordt er voor bd-boeren veel georganiseerd, in de bd-vereniging, voor werkgroepen enzovoorts. Het is heel leuk om bd-boer te zijn!’

Tom van Gelder kwam hier eerder ter sprake op 29 augustus 2008 in ‘Warmonderhof’ en driemaal vorig jaar, op 24 juli, 21 oktober en 2 december 2010, respectievelijk in ‘Onthoornen’, ‘Maanknoop’ en ‘Afzetgroei’.

Op 12 november berichtte ik over ontwikkelingen bij vrijeschool ‘De Zwaan’ in Zutphen. Naar mij vandaag is gebleken, heeft men om het tij te keren een eigen website online gezet. Titel: ‘Vrije school de Nieuwe Zwaan’:

‘Deze website is een initiatief van een groep ouders die de vrije school De Zwaan willen behouden. Onder de werktitel De Nieuwe Zwaan onderzoeken wij de mogelijkheden om de school open te houden, door de school los te maken van de huidige stichting. Ons uitgangspunt is goed onderwijs voor onze kinderen in een warme omgeving. Dat vinden we bij De Zwaan. Daarom zetten we onze positieve energie in om te onderzoeken of De Zwaan kan voortbestaan: voor de kinderen, met de ouders, met de leerkrachten en in de gebouwen van de locatie Valckstraat. Daar willen we voor gaan. Er is heel veel te winnen. De Zwaan is een prachtige school en is dat meer dan waard.

De Nieuwe Zwaan is een reactie op het besluit van het bestuur van de Stichting Vrije Scholen Noord en Oost Nederland (NON) om de primair onderwijs locatie De Zwaan per 1 augustus 2012 te sluiten. Het besluit houdt in dat de drie primair onderwijs vrije scholen in Zutphen, te weten De Zwaan, De Berkel en De IJssel, worden samengevoegd tot twee scholen. De locatie van De Zwaan aan de Valckstraat wordt opgeheven.

Het karakter van De Berkel en De IJssel verdwijnt en de twee blijvende schoollocaties krijgen een nieuwe identiteit. Een toelichting op het besluit vind je op www.vsnon.nl. Ruim honderd ouders hebben hun onvrede met het besluit verwoord in een brief aan de Raad van Toezicht. Deze brief vind je hier.

De initiatiefgroep De Nieuwe Zwaan voelt zich verbonden met het initiatief om een Oudervereniging op te richten. De Oudervereniging wordt opgericht in reactie op het besluit tot sluiting van De Zwaan. Binnenkort wordt duidelijk op welke wijze de oudervereniging gaat functioneren.’

Er is van alles op deze website te vinden, hij is behoorlijk compleet. Onder ‘Communicatie’ is de genoemde brief van de ouders geplaatst:

‘Brief dd 14112011 van ouders aan Raad van Toezicht

de Stichting de Vrije School N.O.N

T.a.v. de voorzitter van de Raad van Toezicht, de heer E. Jordens

Tengnagelshoek 9a

7201 NE Zutphen

Zutphen, 14-11-2011.

Geachte heer Jordens,

Woensdag 9 november j.l. werden wij, ouders van Vrije School De Zwaan, tijdens een extra algemene ouderavond geïnformeerd over het voorgenomen besluit van de bestuurder van de stichting om PO locatie De Zwaan aan het einde van dit schooljaar te sluiten en gevraagd om als ouders – in een te vormen spiegelgroep – mee te denken over de transitie van 3 naar 2 vrije scholen PO in Zutphen.

Als ouders van De Zwaan voelen we verbijstering, woede en bezorgdheid. Niet alleen door de aard van het voorgenomen besluit, maar misschien nog wel meer door:

– de wijze waarop het voorgenomen besluit door de bestuurder gepresenteerd werd (koel, afstandelijk, defensief);

– het feit dat de bestuurder geen antwoord kon of wilde geven op reële vragen van ouders;

– het ontbreken van een lange termijn visie, strategie en meerjarenbegroting voor de stichting als geheel, waarbinnen dit voorgenomen besluit door ons als ouders begrepen kan worden;

– het feit dat er door de bestuurder/het bovenschools management niet geanticipeerd is op de maatschappelijke trends (krimpregio en stagnatie op de huizenmarkt), die sinds 4 jaar tot teruglopende leerlingenaantallen leiden, en nu het leidende motief lijken te zijn voor het sluiten van één van de drie locaties in Zutphen;

– het feit dat we als ouders niet eerder geïnformeerd zijn over de (dreigende) impact van de teruglopende leerlingenaantallen en de financiële tekorten die daardoor zijn of dreigen te ontstaan;het feit dat we als ouders niet eerder betrokken zijn bij het bedenken, ontwikkelen en overwegen van alternatieve oplossingen;

– de termijn waarbinnen de bestuurder dit voorgenomen besluit wil uitvoeren, een termijn die onvoldoende ruimte laat voor een zorgvuldig proces en weloverwogen besluitvorming voor de vorming van 2 nieuwe gezonde schoolgemeenschappen met een eigen identiteit, waar het merendeel van de ouders en kinderen van de huidige drie scholen zich mee willen verbinden.

De presentatie van de bestuurder heeft ons er niet van kunnen overtuigen:

a) dat het noodzakelijk is om de transitie te maken van 3 naar 2 vrije scholen PO in Zutphen;

b) dat het sluiten van locatie De Zwaan daarbij het beste alternatief is en

c) dat het noodzakelijk en mogelijk is om die transitie voor de start van het nieuwe schooljaar te maken.

Naar aanleiding van het voorgenomen besluit van de bestuurder en de presentatie op woensdag 9 november jl. hebben enkele ouders van De Zwaan het initiatief genomen om een oudervereniging op te richten. Het doel van deze oudervereniging i.o. is het bundelen van de positieve en creatieve energie van ouders om in het belang van onze kinderen tot de best denkbare oplossing uit deze (financiële) crisis te komen.

Een eventuele transitie van 3 naar 2 vrije basisscholen in Zutphen vraagt ons inziens niet alleen om managementkwaliteiten en een brede deskundigheid, maar juist ook om bezielend leiderschap en geloofwaardigheid van het team dat die transitie moet leiden. Naar aanleiding van de presentatie van de bestuurder op woensdag 9 november jl. betwijfelen wij ten zeerste of hij over voldoende leiderschapskwaliteiten beschikt om het ingrijpende veranderingsproces dat blijkbaar noodzakelijk is om tot een in alle opzichten duurzame gezonde gemeenschap van scholen te komen succesvol te leiden. Vandaar dat wij ons in deze brief direct tot u als Raad van Toezicht richten.

Onze concrete vraag aan u is om de bestuurder een pas op de plaats te laten maken, subiet terug te komen op het voorgenomen besluit om PO locatie De Zwaan met ingang van het komende schooljaar te sluiten en te kiezen voor een open, participatief proces met ouders én leerkrachten over de toekomst van de drie scholen. Een grote groep ouders staat klaar om mee te doen als alle opties open liggen. Trek daar een jaar voor uit en neem eind 2012 een besluit.

Natuurlijk zijn we gaarne bereid om deze brief mondeling toe te lichten.

Mede namens:’

En dan volgen er vele namen van ouders van kinderen op Vrije School De Zwaan, plus steunbetuigingen van enkele ouders van kinderen op Vrije School De IJssel en De Berkel.

Tot slot van vandaag heb ik een soort vervolg op wat ik op 26 juli 2008 schreef in ‘De eerste new age-beweging’, op 13 december 2008 gevolgd door ‘Lauweriks’. In beide berichten was Marty Bax, kunsthistorica en gepromoveerd op de relatie tussen theosofie en kunst vanaf circa 1850, de aanbrengster. Vandaag dus het vervolg, want er blijkt sinds 18 november een weblog te bestaan, ‘Bax Art Concepts & Services’. Maar voordat ik daarnaar overschakel, eerst het verkorte persbericht. Dat geeft alvast in kort bestek de belangrijkste punten:

‘Since 1996 art historians Marijo Ariëns, Marty Bax, Andréa Kroon and Audrey Wagtberg Hansen have drawn attention to esoteric symbolism in art through both individual and joint projects.They met in 1996 via ARIES, an interdisciplinary study group on western esotericism, and its later international successor, ESSWE. Younger art historians have since studied at the Chair for the History of Hermetic Philosophy and Related Currents in Amsterdam, whose interdisciplinary approach will further broaden the boundaries of the art historical field of study.

In 2006 Bax and Kroon worked together on the exhibition and publication concept Verborgen werelden. Esoterische stromingen in de kunst, 1800-1940 (later: Geheim!). We envisioned an exhibition introducing an overview of various esoteric currents, their history and key figures, and exploring how specific art currents and artists had soaked up and expressed these influences. The proposal was picked up by the Van Gogh Museum, the Singer Museum and Boom/SUN publishers, but budgetary matters prohibited the cooperation from materializing.

Accepting that Holland might be too small, we approached the large European museums in 2007 with the more internationally orientated concept The Initiated Artist. Art & Western Esotericism, 1800-1940, which was actively supported by international experts in the field of study, the Amsterdam University Press and the Iona Foundation. Museum managements responded with enthusiasm, but felt an overview of esoteric currents was too “complex” a subject to draw large visitor numbers.

It is very satisfying to see that the Musée d’Art Moderne et Contemporain in Strasburg has recently opened the amazing exhibition L’Europe des Esprits ou la fascination de l’occulte, 1750-1950. Of course it is somewhat bittersweet to see that this exhibition is in many ways identical to the concept which we circulated in 2007, but the subject is now firmly “on the map” in the public and professional sphere, and is drawing large numbers of visitors.

We have had a tremendous amount of fun playing a part in  putting art and esotericism on the map, together with many others, and we can happily consider a joint objective achieved.

So for us, this is the right moment to close the chapter on “art & western esotericism” for a while and focus on other lacunas in art history. We will still be able to apply all the expertise gained, but will explore and invest in other, fresh, interdisciplinary research paths. And of course we already have new and exciting exhibitions plans on offer.

The full text of this announcement can be viewed here’

En dit leidt inderdaad tot het uitgebreidere relaas (inclusief illustraties) met de titel ‘Art & Western Esotericism: from rejected knowledge to blockbuster’:

‘From 1996 onwards, Dutch art historians Marty Bax, Andréa Kroon and Audrey Wagtberg Hansen have realized various projects aimed at drawing attention to the relationship between “art & western esotericism”. Because our goals have largely been realized, we feel the time has come to focus on other lacunas in our knowledge of art history. This column therefore marks the end of our joint “lobby” for this fascinating subject.

Art and religion are closely related. Like the main world religions, lesser known religious currents have also provided artists with inspiration. Freemasonry, spiritualism, theosophy and anthroposophy for instance, were relevant to the development of modern art. Within the academic Study of Religions, these organisations are seen as part of western esotericism: an umbrella term for a group of related currents, which date back to the gnosis of Antiquity, the hermetic philosophy of the Renaissance and the ‘occult’ sciences (alchemy, magic, astrology).

During the 19th century the progress of industry and science went hand in hand with the process of secularisation; people no longer found the answers to life’s big questions in their traditional (Christian) faith, and turned to new religious, philosophical and ideological currents. Around 1900 especially the intellectual avant-garde found itself attracted to the organizations like freemasonry and theosophy. Esoteric symbolism found its way to the arts through the work of these members. The membership of esoteric currents by artists and its relevance to their work was openly mentioned in (Dutch) newspapers at the time. Joséphin Péladans occult Salons de la Rose + Croix lay fresh in art critics memories; Piet Mondriaans interest in theosophy was widely known; and architect Karel de Bazel made the headlines with this design for the temple of his masonic lodge in The Hague.

The start of World War II marked a sudden end to this openness. The Nazi regime ordered the abolishment of many esoteric organisations and confiscated their buildings and possessions. The Nazis also directed an intensive propaganda campaign against freemasonry and related organisations, insinuating they were part of a Jewish (“Zionist”) conspiracy. Fear of persecution prompted many families, including artists, to destroy their membership papers and other documents between 1940 and 1945.

After the war, esoteric organisations were “damaged” on many levels: after enduring years of negative propaganda and the loss of many members in the violence of war, they now faced a long judicial process to regain the rights to their buildings and property from the Dutch government. This may explain why they chose to prioritize internal matters, instead of seeking the public eye and try to counteract prejudices. This allowed many misconceptions, sown by the Nazi regime, to endure in the collective subconscious. Because artists archives had been cleansed of “sensitive” documents, the post war generation of art historians often failed to recognize the influence of esoteric currents.

During the second half of the 20ste century, the term “esoteric” was increasingly associated with New Age consumer fads. For many art historians this was a reason to shun the subject. They did not want the intellectual genius of an admired artist to be  blemished by highlighting his or her woolly interest in the esoteric or the occult.

Other complex factors also played a role in this process. Here lies an interesting PhD-project into rejected knowledge, waiting for a student to pick it up. Whatever the precise cause, while esotericism could count on the attention of the art World before the war, the subject was largely ignored by the art historical field after 1945.

The 1960s saw the foundation of the first academic chair for the study of western esotericism at the university of Paris. The interest in the subject by art historians was rekindled in the 1970s, stimulated by publications by Sixten Ringbom (The Sounding Cosmos. A Study in the Spiritualism of Kandinsky and Abstract Painting, 1970) and Robert Pincus Witten (Occult Symbolism in France: Joséphin Péladan and the Salons de la Rose + Croix, 1976). Within art history, esotericism was mainly viewed within the context of the decadent fin-de-siècle and the subject was touched upon in exhibitions on broader themes like religion and spiritualism, mental illness or outsider art. Examples are: Zeichen des Glaubens. Religiöse Tendenzen in der Kunst des 20. Jahrhunderts (Stuttgart 1980); The Spiritual in Art: Abstract Painting 1890-1985 (Den Haag 1986-87); Okkultismus und Avantgarde. Von Munch bis Mondrian 1900-1915 (Frankfurt am Main 1995); Im Reich der Phantome. Fotografie des Unsichtbaren (Mönchengladbach 1997), en Kunst & Wahn (Wenen, 1997).

While historians of religions had supplied clear definitions, art historians kept confusing terms like “spiritualism”, “spiritism”, “mysticism”, “occultism” and “esotericism”. The “family tree” of esoteric currents and their influence on specific currents in art remained unclear, especially to the exhibition public. Conclusions were drawn without consulting the historical archives of the relevant esoteric organizations and the enlightening correspondence by artists contained within these archives was missed. A strong citation culture amongst art historians meant, that misunderstandings would be perpetuated instead of being corrected.

The foundation of chairs for western esotericism at European universities, such as the Chair for the History of Hermetic Philosophy and Related Currents in Amsterdam, gave a strong impulse to interdisciplinary research from the end of the 1990s onwards. But the interest of Dutch art historians kept lagging behind international developments.

Art historians Marijo Ariëns, Marty Bax (previously involved in The Spiritual in Art), Andréa Kroon and Audrey Wagtberg Hansen met in 1996 via ARIES, an interdisciplinary study group on western esotericism, and its later international successor, ESSWE. We have since drawn attention to esoteric symbolism in art through both individual and joint projects.

Examples are: the conference Kunst en Westerse Esoterie. Een traditie in de kunst van de 17de eeuw tot heden (Van Gogh Museum, 1999); the start of the OVN foundation, its research projects and conferences including Masonic & Esoteric Heritage. New Perspectives for Art and Heritage Policies (Dutch National Library, 2005); research into the esoteric interests of Helene Kröller-Müller (Kröller-Müller Museum, 2002-03); and exhibition on artist and theosophist Henri Verstijnen (1882-1940) (Assen/Den Haag 2006-2007); the exhibition Holy Inspiration. Religion and Spirituality in Modern Art (Amsterdam 2008); and the city guide Geheim Den Haag. Vrijmetselaarstempels en andere esoterische gebouwen in Den Haag rond 1900 (Nieuwe Haagsche, 2011).

Bax published a dissertation on theosophy and art (Het web der schepping. Theosofie en kunst in Nederland van Lauweriks tot Mondriaan, SUN 2006), while Ariens’ dissertation explores the influence of esotericism on Picasso and the Surrealists (De wangen van de Macroposophus. Een nieuwe interpretatie van het schilderij “Les Demoiselles d’Avignon” van Pablo Picasso). Kroon expects to finish her dissertation on The role of Dutch freemasons in the cultural and commercial exchange with Asia, 1735-1852 in 2012.

While in the 1990s we were “lonely callers in the desert”, as the Dutch saying goes, younger art historians have since studied at the chair for Hermetic Philosophy in Amsterdam, whose  interdisciplinary approach will further broaden the boundaries of the art historical field of study. Meanwhile, many esoteric organisations have opened up and digitalized their historical libraries and archives, making more and more sources accessible for art historians. The TheArtArchives are now also online, providing international access to an important primary source.

Apparently it takes a long time for new perspectives and research results from academic circles to filter down to the daily practices of the art world. Exhibitions like The Perfect Medium. Photography and the Occult (New York, 2004) and Das Bauhaus und die Esoterik (Hamm/Wurzburg 2005) broke little new ground. Other museums passed up on potential box office hits.

In 2006 Bax and Kroon worked together on the exhibition and publication concept Verborgen werelden. Esoterische stromingen in de kunst, 1800-1940 (later: Geheim!). We envisioned an exhibition introducing an overview of various esoteric currents, their history and key figures, and exploring how specific art currents and artists had soaked up and expressed these influences. The proposal was picked up by the Van Gogh Museum, the Singer Museum and Boom/SUN publishers, but budgetary matters prohibited the cooperation from materializing.

Accepting that Holland might be too small, we approached the large European museums in 2007 with the more internationally orientated concept The Initiated Artist. Art & Western Esotericism, 1800-1940, which was supported by international experts in the field of study, the Amsterdam University Press and the Iona Foundation. Museum managements responded with enthusiasm, but felt an overview of esoteric currents was too “complex” a subject to draw large visitor numbers. However, several exhibitions were organized shortly after, which discussed esotericism in “safe” terms, such as spiritualism and artists networks. Examples are: Schilders van de Ziel. Symbolisme in Frankrijk (Laren 2007); Traces du Sacré (Parijs/München 2008); Holy Inspiration. Religion and Spirituality in Modern Art (Amsterdam 2008); Albert von Keller. Salons, Séancen, Secession (Zürich 2009) and Geheimgesellschaften. Wissen Wagen Wollen Schweigen (Frankfurt 2011).

It is very satisfying to see that the Musée d’Art Moderne et Contemporain in Strasburg has recently opened the amazing exhibition L’Europe des Esprits ou la fascination de l’occulte, 1750-1950. This exhibition is finally offering the beautiful overview of esoteric currents and their key players, for which we have pleaded for so long. It also distinguishes terms like spiritism and occultism which were confused before, and points out precisely which developments in modern art and the creation of which individual art works were stimulated by esoteric networks. It is very satisfying to see that the Musée d’Art Moderne et Contemporain in Strasbourg has recently opened this amazing exhibition.

Of course it is somewhat bittersweet to realize that this exhibition is in many ways identical to the concept which we circulated internationally in 2007, but the subject is now firmly “on the map” in the public and professional sphere, and is drawing large numbers of visitors. No doubt a Dutch museum will soon dare to follow the example.

By now, western esotericism is recognized as an integral and important aspect of art history.

We have had a tremendous amount of fun playing a part in that process, together with many others, and can happily consider this a joint objective achieved.

So for us, this is the right moment to close the chapter on “art & western esotericism” for a while and focus on other lacunas in art history. We will still be able to apply all the expertise gained, but will explore and invest in other, fresh, interdisciplinary research paths. And of course we already have new and exciting exhibitions plans on offer. Any takers?’

Een mooi overzichtsbericht. Op de paar kleine foutjes na, waaraan je kunt zien dat Nederlanders deze tekst hebben geschreven: ‘the 20ste century’, ‘(Wenen, 1997)’ en ‘(Parijs/München 2008)’. Maar dat mag geen naam hebben.

.