Best practices

Een nieuwe stap bij het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden. Ik heb hier al zo ontzettend vaak over dit lectoraat bericht, dat het te veel is om op te noemen (typ in het zoekvak linksboven ‘Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg’ in, druk op ‘enter’ op uw toetsenbord, en u krijgt ze allemaal voorgeschoteld). Wat trouwens wel schrikbarend is, is dat wat ik een jaar geleden constateerde (weliswaar op de website van de opleiding Kunstzinnige Therapie aan diezelfde Hogeschool Leiden, dus in feite aanpalend aan het lectoraat), twee keer zelfs, eerst op 17 juni in ‘Veroudering’, vervolgens nog een keer op 13 augustus in ‘Restjes’, aan niet-werkende links, van:
Antroposofische Vereniging
Federatie Antroposofische Gezondheidszorg
Patiënten Platform Antroposofische Gezondheidszorg,
namelijk dat deze nog altijd niet verbeterd en hersteld zijn... en dat voor een opleiding; hoe is het mogelijk. Maar dat ter zijde.

Het ging me dus om het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg en een nieuwe fase in de berichtgeving. Want gisteren, of eergisteren, dat weet ik niet precies, is er een nieuw item in het linkermenu op de website bijgekomen: ‘Nieuwsbrieven’. Klik je daarop, krijg je dit te zien:

‘Hier vindt u de nieuwsbrieven van het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg. Bent u geïnteresseerd in deze (gratis) nieuwsbrief? Of kent u iemand voor wie onze nieuwsbrief interessant is? Stuur dan een email naar Erik Baars via: baars.e@hsleiden.nl
Nieuwsbrief nr. 4 - 2009
Nieuwsbrief nr. 3 - 2008
Nieuwsbrief nr. 2 - 2008
Nieuwsbrief nr. 1 - 2007’

Niet alleen de nieuwste nieuwsbrief, maar ook alle drie voorgaande zijn daarmee in te zien. Die geven een schat aan informatie over ontwikkelingen bij het lectoraat. Om u een idee te geven, komt hier de inhoudsopgave van de meest recente nieuwsbrief:

‘Antroposofische Zorgprogramma’s
Het lectoraat heeft het initiatief genomen om voor en samen met beroepsverenigingen en de zorginstellingen zorgprogramma’s te ontwikkelen. Lees verder...

Enquête Best practices
Een dezer dagen krijgen alle leden van de beroepsgroepen in de antroposofische gezondheidszorg per email een uitnodiging om deel te nemen aan een online enquête over “best practices”. Lees verder...

Database en Communicatieplatform
Het lectoraat is druk bezig met het inrichten en testen van een online communicatieplatform en database. Lees verder...

Praktijkonderzoeken
Het lectoraat werkt in 2009 onder meer aan twee praktijkonderzoeken met leden van een antroposofische beroepsvereniging en een antroposofische zorginstelling. Lees verder...

Actieonderzoek “Optimaal organiseren van therapeutica”
Het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg, en het Lectoraat Mens en Organisatie, (lector: Adriaan Bekman, Stenden Hogeschool), richten gezamenlijk een praktijkonderzoek in. Lees verder...

Masterclass 2009/2010
In september 2009 zal voor de tweede keer de “Masterclass wetenschappelijk verantwoord onderzoek in de antroposofische gezondheidszorg” van start gaan. Lees verder...

Overig Kort Nieuws
• Publicaties van het lectoraat
• Drie groepen binnen de kenniskring in 2009
• CQI Antroposofische Gezondheidszorg
• Samenwerking lectoraat en opleiding KT
• Relevante maatschappelijke ontwikkelingen
• Symposium Lectoraat 2009’

Een goede zaak, dat deze nieuwbrieven die voorheen alleen per e-mail werden rondgestuurd, nu ook gewoon op de website staan, voor iedereen bereikbaar. Uit de inhoudsopgave pik ik een paar onderwerpen uit om hier volledig weer te geven. Om te beginnen de ‘CQI Antroposofische Gezondheidszorg’:

‘In de gezondheidszorg wordt steeds meer aandacht besteed aan het routinematig monitoren van kwaliteit en effecten. In de afgelopen jaren hebben verschillende maatschappelijke partijen, zoals zorgverzekeraars, overheid en beroepsgroepen, de krachten gebundeld om in dit kader op een adequate wijze de klantervaringen in de gezondheidszorg in kaart te brengen. In het afgelopen jaar is door het lectoraat in samenwerking met Antroposana en enkele leden van de antroposofische beroepsverenigingen de CQI Antroposofische Gezondheidszorg ontwikkeld.

Deze vragenlijst kan gebruikt worden voor de ervaringen van de cliënten met de huisartsenzorg en de zorg van therapeuten. Naast bestaande vragen uit de reeds bestaande CQI Huisartsenzorg zijn ook specifieke vragen gemaakt die gericht zijn op het in kaart brengen van de ervaringen met de specifieke eigen kwaliteiten van de antroposofische gezondheidszorg. Deze vragenlijst is inmiddels door de wetenschappelijke adviesraad van het Centrum Klantervaring Zorg goedgekeurd om door middel van onderzoek verder getest te gaan worden. Wanneer de financiering rond is zullen we dit dan ook gaan doen. Wanneer de CQI Antroposofische Gezondheidszorg op termijn gevalideerd is, kan zij gebruikt worden voor de (dan waarschijnlijk verplichte (twee)jaarlijkse) meting van klantervaringen. De resultaten zullen vervolgens op websites als “Kies Beter” gepubliceerd worden. De CQI metingen kunnen gebruikt worden als instrument om de kwaliteit van de zorg te verbeteren, doordat zwakke punten aan het licht komen en bewust aangepakt kunnen worden. Tevens kunnen de metingen gebruikt worden om verantwoording af te leggen en, indien gewenst, de cliëntervaringen met verschillende zorginstellingen in kaart te brengen en te vergelijken.’

En dan dit bericht, over ‘Actieonderzoek Optimaal organiseren van therapeutica’:

‘Het Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg (AG), en het Lectoraat Mens en Organisatie (M/O), (lector: Adriaan Bekman, Stenden Hogeschool), richten gezamenlijk een praktijkonderzoek in naar het optimaliseren van organisatie inrichtingen voor Antroposofische Gezondheidszorginstituten, in het bijzonder de therapeutica.

Onderzoeksvoorstel
We stellen ons voor gedurende twee jaar actieonderzoek te doen naar het optimaliseren van organisatievormen voor therapeutica op antroposofische grondslag. We streven daarbij naar een samenwerkingsverband tussen therapeutica en de beide lectoraten. We beschouwen hierbij het actieonderzoek als een mogelijkheid voor de therapeutica om te investeren in de verdere ontwikkeling van de eigen organisatie. Therapeutica worden dan ook als de belangrijkste financiers van het onderzoek beschouwd. Het onderzoek gaat z.s.m. van start na een bijeenkomst die op 18 april 2009 heeft plaatsgevonden, waarin uitgenodigde therapeutica zich konden oriënteren over zin en verloop van dit actieonderzoek. We hopen en verwachten daarmee 10 of meer therapeutica te interesseren in dit onderzoek te participeren. Inmiddels hebben al vijf therapeutica hun belangstelling getoond en zijn eerste gesprekken met deze therapeutica gepland.

Vanuit de kenniskringen van de lectoraten AG en M/O worden ieder een onderzoeker geselecteerd die het onderzoek in de praktijk in dialoog met de therapeutica kunnen doen onder begeleiding en supervisie van de twee lectoren. Er is de mogelijkheid studenten van de Stenden University (Leeuwarden, voorheen CHN, Christelijke Hogeschool Nederland), die de minor Mens en Organisatie volgen, in te schakelen voor onderzoekswerk gedurende 10 weken. Januari 2010 volgt de afronding van fase 1, wederom met presentaties van onderzoekresultaten door onderzoekers en betrokken therapeutica en eind december 2010 de afrondende bijeenkomst van fase 2.
Het onderzoek beoogt op grond van best practices en ook uitgevoerde dialogen en experimenten inzicht te verschaffen hoe bijvoorbeeld omgegaan kan worden met de toenemende bureaucratie en administratieve procedures en werkzaamheden die de tijd, aandacht en kwaliteit voor de patiënt door de professionals verminderen. Hierbij zal tevens impliciet en expliciet input geleverd worden uit resultaten van andere, relevante praktijkonderzoeken (bv. het best practice onderzoek van het lectoraat AG) en theorieën over mens en organisatie (bv. de inzichten van Theory U).

Methodologie
Voor het onderzoek zullen we de door lector Adriaan Bekman ontwikkelde 'methodologie van de evidentie' hanteren. Deze methodologie is gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften en wordt gehanteerd in onderzoeken door de kenniskring Mens en Organisatie. In deze methode staan drie onderdelen centraal:
– Het onderzoeken en veranderen van de werkprocessen. Hoe zijn deze ingericht? Zijn ze voldoende klantgericht?
– Het inrichten en beoefenen van de dialoog in de sociale werkelijkheid.
– Het vastknopen van veranderprocessen aan de biografieën van mensen en organisatie.

Kosten
Het werk van de lectoren en de studenten kan vanuit bestaande budgetten grotendeels worden gefinancierd. Voor de bijdragen van de onderzoekers zal financiering gevonden en geregeld moeten worden. Het geheel vraagt een budget van 40.000 euro per jaar. Elk van de 10 deelnemende therapeutica wordt om een bijdrage van 2.500 euro per jaar gevraagd. Aanvullende financiering voor het restbedrag wordt geworven. Indien therapeutica wel willen deelnemen, maar onvoldoende eigen financiële middelen hebben, dan kan door hen een verzoek tot financiële ondersteuning ingediend worden bij enkele antroposofische fondsen, zonder de zekerheid vooraf dat dat dan ook gefinancierd gaat worden.

Opbrengsten en producten
Verwachte opbrengsten en producten van het onderzoekstraject zijn:
– In 10 deelnemende therapeutica is een veranderingstraject op gang gebracht dat leidt tot een concrete verbetering van de organisatie die het mogelijk zal maken de vereiste aandacht, tijd en kwaliteit die aansluit bij de eigenheid van de antroposofische gezondheidszorg aan de patiënt te kunnen geven.
– Een twee- tot drietal minisymposia over het onderzoeksthema voor het antroposofisch gezondheidszorg veld (in 2009 en 2010).
– Een rapport waarin de ontwikkelde kennis en ervaringen ter beschikking is voor de gehele antroposofische gezondheidszorg (2010).

Meer achtergrondinformatie vindt u op: Klantgericht ontwikkelen van leiderschap - Adriaan Bekman en Methodologie van de evidentie - Adriaan Bekman

Erik Baars, Lector Antroposofische Gezondheidszorg (Hogeschool Leiden)
Adriaan Bekman, Lector Mens en Organisatie (Stenden Hogeschool)’

Deze twee onderwerpen kwamen ook ter sprake op de bijeenkomst voor therapeutica op 18 april 2009. Hiervan verscheen enige tijd geleden (al op 27 mei namelijk) een artikel van mijn hand in De Digitale Verbreding nr. 7, onder de titel ‘Therapeuticadag 2009. Praktijkonderzoek optimaliseren samenwerking therapeutica. Verslag van de therapeuticadag op 18 april 2009’. (En wie nog een aantal foto’s ervan wil zien, moet even bij De Digitale Verbreding nr. 6 kijken.) Het is interessant om dit tegen de vorige twee berichten te leggen. De tekst laat ik hier integraal volgen:

‘De therapeuticadag dit jaar vond plaats op 18 april in Zeist, in de Parcivalzaal van Zonnehuizen. Het was de tweede in een nieuwe reeks. Maar, zo rekende inleider Jos Dries voor, als er elk jaar één therapeuticum wordt voorgesteld, zijn we tot bijna de helft van deze eeuw bezig. Hij vertelde over therapeuticum De Wilg in Alkmaar, dat hij met patiënten en therapeuten in 1991 nieuw was gestart. Een middelgroot en heel stabiel therapeuticum met 1600 vaste patiënten en 1500 regiopatiënten (consultatief). Therapeuticum Egelantier in Bergen zit als het ware om de hoek, terwijl er nog twee in de regio zijn: Therapeuticum Artaban in Hoorn en Therapeuticum Raphaël in Zaandam. Samen bieden zij eerstelijnszorg aan alle patiënten in Noord-Holland boven het Noordzeekanaal.

Jos Dries vertelde ook over zijn eigen drijfveren. Na zijn universitaire studie in Utrecht wilde hij vooral vanuit een inhoudelijke achtergrond gaan werken, geïntegreerd met antroposofie. Leidraad werd het boekje van Rudolf Steiner: “De opvoeding van het kind in het licht van de antroposofie”. Daarin wordt gesteld dat je daarbij niet alleen de vier wezensdelen zou moeten kennen, maar ook de drie hogere. Dat is een grote opgave.

Brede interactie met alle partijen
Bij het opbouwen van het therapeuticum trad Jos Dries in een brede interactie met vele partijen. Omgekeerd bleek er ook een brede belangstelling voor het initiatief. Hij vindt het van belang om je maatschappelijk niet te isoleren. Je hebt te maken met dezelfde problemen als in de reguliere zorg. In dit derde deel van zijn verhaal deelde hij de praktische inzichten die hij had opgedaan. Zo moet je niet alleen een kwalitatief jaarverslag maken, maar ook een praktijkplan. Daarmee kijk je vooruit, en plan je dingen die je later ook moet kunnen evalueren. Zijn eigen blik was tevens gericht op grotere verbanden. Op de ketenzorg die zich speciaal gaat richten op afzonderlijke zieke organen, waarbij er verschillende nieuwe ketens ontstaan. Niet meer de hele mens, maar afzonderlijke zorggroepen, met afzonderlijke financiën, afzonderlijke belangen en patiëntegroeperingen, enzovoorts. Daar moet je op bedacht zijn om er goed op in te kunnen spelen.

Jos Dries is samen met Jelle van der Schuit tevens vertegenwoordiger van de sector therapeutica in de NVAZ. Er blijken 22 therapeutica van de 35 lid van de NVAZ te zijn. Nog niet allemaal dus. Welke juridische vorm zou hier het beste bij passen? Twee landelijke vertegenwoordigers zijn te weinig, vond Jos Dries, minstens vijf zijn er nodig. Je zou Nederland moeten opdelen in regio’s. Is dit een gezamenlijke taak voor 2009, zo vroeg hij zich af. En welk therapeuticum presenteert zich de volgende keer?

Onderzoeksvoorstel voor therapeutica
De tweede hoofdmoot van de dag werd verzorgd door Erik Baars en Adriaan Bekman. Als lector antroposofische gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden zag Erik Baars het belang van patiënttevredenheidsonderzoeken steeds groter worden. Uiteindelijk zouden die wel eens het voornaamste instrument kunnen zijn dat voor een objectieve beoordeling geëist wordt. Hij noemde hierbij de standaardlijst CQI: de consumer quality index. In antroposofisch ziekenhuis Havelhöhe is een eigen monitorinstrument ontwikkeld, dat vooral op veiligheid is gericht. Alle bijwerkingen bij antroposofische geneesmiddelen zijn hiervoor in kaart gebracht.

Tot de vragen die aan het lectoraat gesteld worden behoort ook die naar de organisatie van antroposofische gezondheidszorginstellingen, onder andere vanwege samenwerkingsproblematiek. Dat bracht hem ertoe contact op te nemen met Adriaan Bekman, tegenwoordig lector mens en organisatie aan de Stenden Hogeschool in Leeuwarden. Hij was vroeger onder meer voorzitter van de FAG, waar Erik Baars bestuurslid was.

Ze hebben samen een onderzoeksvoorstel geformuleerd en fondsen hiervoor benaderd. Die zeiden er unaniem ja tegen, zij vinden het heel belangrijk. Er is ook een veel breder belang dan alleen de gezondheidszorg. Maar het is niet vrijblijvend, men moet zich wel engageren en het zien als een eigen investering. Het is deel van hun ontwikkeling en vraagt daarom participatie. Daarom ook wordt een bijdrage gevraagd van 2500 euro per jaar. Er werd echter uitdrukkelijk bij gezegd dat fondsen bereid zijn dit indien nodig te vergoeden.

Horizontaal leiderschap ontwikkelen
Vervolgens vertelde Adriaan Bekman wat dit praktijkonderzoek inhoudt. Hij put hierbij uit 28 jaar leidinggegeven in het NPI, wat hij tot 2005 heeft gedaan. Daarna is hij een eigen adviesorganisatie begonnen, het IMO, een internationaal instituut met 72 leden. Ook zat hij twaalf jaar in het bestuur van Zonnehuizen, waarvan acht jaar als voorzitter. Het horizontaal leiderschap staat bij zijn lectoraat aan de Stenden Hogeschool centraal.

Als algemeen principe stelde Adriaan Bekman dat je niet alleen met jezelf bezig moet zijn. Ga naar buiten, was destijds ook zijn advies aan de FAG. Diegenen floreren, die de wereld ingaan. Want er komen vragen op en je straalt wat uit.

Een tweede principe dat hij in de praktijk had ervaren, was dat sociale vraagstukken niet natuurwetenschappelijk, sociologisch, te benaderen zijn. Maar net zo min geesteswetenschappelijk. Echter wel interactief, waarbij de ziel in dialoog treedt. Zonder dat gaat het niet. Deze benadering kent ook een eigen methodologie. Namelijk dat er in het sociale geen waarde is die objectief is. Die moet steeds worden geschapen. Rudolf Steiner zegt hierover dat deze waarden werken als een natuurwet als je ze schept. Binnen het NPI is hierover lang geworsteld. Maar het is Adriaan Bekman inmiddels duidelijk geworden dat een gezonde ontwikkeling van het sociaal organisme een ultieme schepping van de menselijke ziel is. Sociale processen spelen zich dialogisch af, waarbij ritme een realiteit is. In het sociale zijn er ook geen modellen.

Deze overwegingen brachten hem tot drie voorwaarden waaraan moet worden voldaan:
1. zijn onze processen op de klant gericht; dan pakken eventuele overheidseisen ook goed uit,
2. alles in dialoog, in vraag en aanbod; dit werkt echter ook omgekeerd: door de vraag ontstaat tevens inzicht bij jezelf,
3. biografisch passend, geënt op de eigen unieke individualiteit.

Dus een drieslag van proces, dialoog en biografie. In het kader van onderzoek noemt Bekman dit de methodologie van de evidentie. Het is ‘action research’ in het sociale: een scheppend proces/onderzoek.

Je moet er geen project van maken, heeft hij ontdekt, dan hebben mensen het alleen over anderen. Mensen moeten daarentegen de kans krijgen hun eigen verhaal over zichzelf te vertellen, dus concreet waar zij mee bezig zijn. Zulke verhalen laten de geest zien die er werkt, terwijl opvattingen alleen dat niet doen.

Vernieuwingsthema’s zo oud als het initiatief zelf
Na deze inleiding van Adriaan Bekman vertelde onderzoekster Jutta Hodapp over een praktijkonderzoek voor een pensioenverzekeraar in Kassel. Dat begon in 2006 bij een aantal vrijescholen die wilden onderzoeken hoe horizontaal leiderschap bij hen gestalte kon krijgen.

Het begon bij individuele gesprekken; bepaalde vraagstukken uit de praktijk kwamen vanzelf naar boven. Het ging meestal om werkprocessen of vernieuwingsthema’s die vaak zo oud waren als de school zelf. Hoe kon je aan ik-versterking doen? Door van elkaar te leren en processen voor leiderschap in te richten en hierbij eventueel het hele college te betrekken. Er bleek dan bijvoorbeeld dat er geen feedbackcultuur was, men sprak elkaar niet aan. Besprekingen werden als zeer vermoeiend en oninspirerend ervaren. Werkprocessen liepen niet door. Er heerste het dogma dat er geen leiding mocht zijn, maar in de praktijk was het omgekeerde het geval.

Uit de ideologische discussie was alleen te blijven door het proces goed te verzorgen. Zo’n ideologische discussie bracht alleen verdeeldheid, geen gemeenschappelijke nieuwe vormen. Maar door open te zijn en verantwoording af te leggen, kon er op horizontale wijze leiding worden gegeven aan het proces. Dit moest dan wel aansluiten bij de concrete vraag, en het hart van de zaak raken.

Commitment van twee jaar gevraagd
Voor zo’n onderzoek als dit is een commitment van twee jaar nodig. Het is geen traditioneel onderzoek, je komt bij je eigen ding. Wat is jouw stap, is de vraag, en dat heeft zijn werking. Ook dit onderzoeksproject begint bij individuele vragen vanuit de eigen biografie en gaat dan in dialoogvorm verder over bijzonderheden van het therapeuticum. Daarna wordt het breder getrokken, bijvoorbeeld door een jaarlijkse conferentie. Die uitkomsten kunnen worden gepubliceerd. Zo worden de resultaten weer landelijk teruggegeven en komen deze beschikbaar voor het hele veld.

Concreet betekent dit dat zo’n tien therapeutica mee zouden moeten doen met dit onderzoek. Vanuit de kenniskring van de beide lectoraten kunnen onderzoekers worden ingeschakeld, evenals studenten van de Stenden Hogeschool, onder begeleiding en supervisie van Erik Baars en Adriaan Bekman. Het moet leiden tot een verdere ontwikkeling van de eigen organisatie van de therapeutica, die aansluit bij de eigenheid van de antroposofische gezondheidszorg.

Bij de deelnemers ontstond veel enthousiasme voor dit aanbod. De onderzoekers vroegen om een snelle reactie vanuit de diverse therapeutica, zodat er binnen afzienbare tijd mee zou kunnen worden begonnen. Dat is in ieders belang; de tijd lijkt er rijp voor. Er is een samenvatting beschikbaar over het “Praktijkonderzoek optimaal organiseren van antroposofische gezondheidszorginstituten”.’