Kenniscentrum

Gisteren stak ik de loftrompet over de website van Antroz voor antroposofische ouderenzorg. Dat was al de tweede keer. Over de Lievegoed Zorggroep heb ik tot nu toe nog niet veel geschreven. Die heeft op zichzelf met Antroz ook niet zo veel te maken. Helemaal in het begin (van deze weblog bedoel ik), op 7 mei 2008, meldde ik al over de Lievegoed Zorggroep in ‘Fusiegeweld’:

‘Fusiegeweld houdt aan in de antroposofische gezondheidszorg. Vroeger had je de op zichzelf staande Bernard Lievegoed Kliniek voor antroposofische psychiatrie in Bilthoven. Na een fusie met Arta verslavingszorg in Hamingen, Zeist en Driebergen gingen beide organisaties samen verder onder de nieuwe naam Arta-Lievegoedgroep.

Een nieuwe fusie volgde in 2007, met de Ita Wegman Stichting voor vooral extramurale zorg aan mensen met een verstandelijke beperking, met vestigingen in het hele land. Het geheel ging nu Lievegoed Zorggroep heten.’

Alleen in combinatie met Erik Baars, lector antroposofische gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden, kwam deze instelling nog wel eens voorbij. Bijvoorbeeld op 20 juni 2008 in ‘Het volgende’, waarin een interview met hem, ‘Netjes verantwoorden, doe je huiswerk goed’, wordt aangehaald (in Motief nr. 107 van mei 2007):

‘Tot slot noemt hij nog een andere interessante ontwikkeling (iets om later nog eens op terug te komen):

“Met de Lievegoed Zorggroep – de instelling waarin Arta verslavingszorg, een deel van de verstandelijk gehandicaptenzorg en de Bernard Lievegoedkliniek zijn gefuseerd – zijn we nu al maanden bezig om een projectplan te schrijven om tot een kenniscentrum te komen waarin alle expertise en kennis op deze terreinen bij elkaar gebracht wordt en gesystematiseerd in nauwe samenwerking met het Bolk Instituut. We hebben al een paar onderzoeken lopen en we hopen daarmee een modern en in de wereld staand kenniscentrum te vormen waarin antroposofische kennis kan worden gebruikt om de zorg te verbeteren en waarin al het onderzoek natuurlijk ook weer netjes wordt verantwoord.”’

In tegenstelling tot Antroz lijkt de website van de Lievegoed Zorggroep, die dit voorjaar geheel werd vernieuwd, stilgestaan te hebben. Er is namelijk sinds die verandering, en zelfs verbetering, nauwelijks iets gebeurd. Nu is dat een algemeen bekend probleem waar allen mee te kampen hebben en waar duidelijk niet iedereen in slaagt, namelijk de eigen website goed te verzorgen en vooral actueel te houden. Ook de Lievegoed Zorggroep heeft zo te zien weinig affiniteit met internet. Maar nu worden de open plekken die er een half jaar lang waren bij veel van de verschillende locaties (en dat zijn er nogal wat bij deze zorggroep) toch eindelijk ingevuld. Maar erg actueel nieuws is er nog niet te vinden.

Een tijdje werd als nieuws gemeld de presentatie van het boek van Abkader Chrifi, ‘Strijd van een vreemde’, in het Introductiecentrum van Arta Verslavingszorg in Hamingen, waar namelijk voor hem een nieuw leven begon. Nu is daar alleen nog een artikel in de Meppeler Courant van 2 april 2008 van overgebleven. Dat is te vinden in het linker menu bij ‘Publicaties’, onder het kopje ‘Lievegoed Zorggroep in de media’ in: ‘Artikel Meppeler Courant’. Maar klik je de twee andere daar geplaatste pdf-documenten aan, krijg je een foutmelding: ‘Artikel in Volkskrant over Arta verslavingszorg’ en ‘Artikel Bram Tjaden in Maandblad Motief’. Dat is natuurlijk erg slordig. (Trouwens, zulke slordigheden zijn er ook op de website van het lectoraat antroposofische gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden zelf, hoewel hier al verschillende keren gemeld, nog steeds niet uit.)

Een van de laatste dingen was het op de website plaatsen van het zomernummer van de Nieuwsbrief nr. 2 van 2008. Daarin is een interview opgenomen met Vincent Blok, de bestuurder van het Louis Bolk Instituut. Dit is te vinden op dezelfde pagina onder het kopje ‘Externe Nieuwsbrief voor professionals’, in ‘Externe nieuwsbrief nr.3’, namelijk het openingsartikel met als titel ‘Betrokken buitenstaander’. Hier komen we dat eerder genoemde kenniscentrum ook weer tegen (de heer Niemeijer is Hanno Niemeijer, bestuurder van de Lievegoed Zorggroep):

‘Er ligt een hele geschiedenis van relaties tussen Louis Bolk Instituut (LBI) en de Lievegoed Zorggroep (LGZ): de onderzoekstrajecten die het LBI verricht voor LZG (bijvoorbeeld Hoge Born), senioronderzoeker Erik Baars die jarenlang als arts bij Bernard Lievegoed Kliniek heeft gewerkt en de positie van de heer Niemeijer als bestuurder van de LZG in de Raad van Toezicht van het LBI. Eén van de meest recente verbindingen is die via het Kenniscentrum Antroposofische Zorg.’

Vervolgens krijgt Vincent Blok gelegenheid om zijn ideeën uiteen te zetten. Ik citeer hier die over het kenniscentrum:

‘We werken graag samen met organisaties en instellingen “in het veld”. We zijn ervan overtuigd dat heel veel kennis impliciet al beschikbaar is in de praktijk, in de behandelaar die zijn patiënt behandelt of de boer die zijn vee koestert. Op die manier hebben we ook al jaren een verbinding met de Lievegoed Zorggroep. Eén van de mooiste voorbeelden daarvan is onze samenwerking in het Kenniscentrum Antroposofische Zorg. Dit kenniscentrum is gefundeerd op de vijf peilers van onderzoek, opleiding en onderwijs, ontwikkeling en innovatie, preventie en voorlichting en promotie. De LZG brengt haar klinische kennis en ervaring in en het LBI zijn wetenschappelijk onderzoek, om die kennis te articuleren en te objectiveren. Op die manier werken we samen om de effecten van behandelingen te toetsen, daarvan te leren en zowel intern en extern uit te dragen. Als het ons lukt om te laten zien dat de antroposofische behandelmethodes effectief en daarmee concurrerend zijn ten opzicht van andere behandelingen, dan zou dat een fantastisch winstpunt zijn.

Ik denk dat juist hier ook volop kansen liggen voor de antroposofische gezondheidszorg. Als maatschappij lopen we tegen de grenzen aan van de atomair-generieke benadering van de reguliere gezondheidszorg. De antroposofische gezondheidszorg is een exponent van een andere, meer systemische benadering van menselijke gezondheid, die nu ook moet gaan bewijzen dat ze goede resultaten boekt.

Volgens mij willen de meeste patiënten in eerste instantie gewoon goede zorg en een respectvolle benadering. Het maakt hen daarbij niet uit of die zorg regulier is of antroposofisch. Dat interesseert hen pas als blijkt dat een bepaalde zorgvorm de beste resultaten boekt. We weten al dat veel patiënten zich veel meer thuis voelen bij het holistische mensbeeld dat ten grondslag ligt aan de antroposofische gezondheidszorg. Daarin ligt een eerste aspect van het onderscheidend vermogen van de antroposofische gezondheidszorg. Het tweede aspect zou volgens mij moeten zijn dat die behandeling ook daadwerkelijk goede resultaten oplevert. Het is dus aan de antroposofische zorgaanbieder om te bewijzen dat zijn behandeling effect sorteert, ook al om voor zichzelf te toetsen of wel de beste zorg wordt verleend.

Eén van de uitdagingen van het Kenniscentrum is dan ook om samen met de praktijk te onderzoeken of het effect van de antroposofische gezondheidszorg door middel van wetenschappelijk onderzoek kan worden bewezen. Het sterkste bewijs zou zijn als je kunt aantonen dat jouw aanpak beter is dan een andere manier van zorg, regulier of niet. Volgens mij is dit ongelooflijk belangrijk voor de toekomst van deze zorg, waarmee je ook eventuele negatieve connotaties van de antroposofie weg kunt nemen.’

Aldus Vincent Blok. (Ja, u heeft gelijk, dat is fout: ‘peilers’ zijn wat anders dan ‘pijlers’, want die moeten hier worden bedoeld; niet zo heel erg lang geleden ging zelfs NRC Handelsblad op de voorpagina hiermee de fout in.) Nu is het interessante dat er sinds kort een website bestaat van het ‘Antonovsky Instituut, kenniscentrum voor antroposofische zorg’. Over missie en doelstelling wordt daar gemeld:

‘Het Antonovsky Instituut, kenniscentrum ten behoeve van de antroposofische zorg, komt voort uit een samenwerkingsverband tussen de Lievegoed Zorggroep en het Louis Bolk Instituut. De missie van dit kenniscentrum is het bijeenbrengen, ontwikkelen en innoveren van kennis(producten) op het gebied van de antroposofische geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg ten behoeve van vijf peilers: onderzoek, ontwikkeling & innovatie, opleiding & onderwijs, preventie en voorlichting [daar zijn ze weer, die verdraaide ‘peilers’, MG].

Doel van het kenniscentrum is verdere ontwikkeling en validatie van de antroposofische zorginhoud op wetenschappelijk verantwoorde wijze en vertaling daarvan naar opleidings- en preventieprogramma’s. Het kenniscentrum verkeert tot en met 2010 in een projectfase. Hierin zal vooral de nadruk liggen op de peilers onderzoek en opleiding. Het Antonovsky Instituut zoekt nadrukkelijk de samenwerking met andere instellingen in de antroposofische zorg en met onderwijsinstellingen. Zij werkt onder andere samen met het lectoraat antroposofische gezondheidszorg van de Hogeschool Leiden.’

Vervolgens wordt gemeld op welke gebieden dit instituut zich allemaal wil profileren: onderzoek, opleiding en onderwijs, voorlichting, en zelfs met een databank.

‘Onderzoek: Het Antonovsky Instituut ontwikkelt door middel van onderzoek de zorgpraktijk. Zij doet, in opdracht, onderzoek naar de effecten van de antroposofische gezondheidszorg en vertaalt de resultaten hiervan naar o.a. onderwijs- en preventieprogramma’s. Bijvoorbeeld via cliënttevredenheidsonderzoek, toetsing van het therapeutisch klimaat en evaluatie van opleidingen. Aan de basis voor dit onderzoeksgebied ligt een plan van aanpak voor onderzoek in de antroposofische zorg.

Opleiding en Onderwijs: Het kenniscentrum ondersteunt de aangesloten instellingen bij hun interne opleidingsprogramma en biedt zelfstandig scholingsprogramma’s aan. Tevens worden symposia, studiebijeenkomsten en lezingen op het gebied van de antroposofische zorg geïnitieerd. Het kenniscentrum beschikt over een brede pool van specialisten.

Voorlichting: De eigen afdeling promotie en voorlichting biedt organisatorische ondersteuning en levert schriftelijk en digitaal voorlichtingsmateriaal.

Databank: Het Antonovsky Instituut beschikt over een digitale databank met daarin:
– de resultaten van onderzoek dat is uitgevoerd door, of in opdracht van de huidige samenwerkingspartners
– een overzicht van alle mogelijke vormen van kennisoverdracht op het gebied van antroposofisch geïnspireerde zorg in de ggz [geestelijke gezondheidszorg, MG], de verslavingszorg en de zorg aan verstandelijk gehandicapten
– een overzicht van preventieprogramma’s en nieuwe ontwikkelingen binnen de zorg door of in opdracht van de huidige samenwerkingspartners en meer algemeen op het vlak van antroposofisch geïnspireerde zorg
Uit deze databank kan in eerste instantie worden geput door de participerende instellingen.
Maar ook collega-instellingen, onderwijsinstellingen en particulieren kunnen een beroep doen op het kenniscentrum voor informatie.’

Als adres wordt Hoofdstraat 24 in Driebergen opgegeven, het adres van Cultuur- en Congrescentrum Antropia op landgoed De Reehorst, maar in dit geval waarschijnlijker het Louis Bolk Instituut, want dat is een van de andere organisaties die zich daar ook bevinden.

Zo zijn we toch nog het een ander te weten gekomen. Tot slot wil ik informatie laten volgen over wie die Antonovsky dan wel mag zijn. Die wetenschap put ik uit het artikel ‘Het vermogen gezond te zijn’ van psychiater Marko van Gerven in Motief, maandblad voor antroposofie, nr. 49 van februari 2002. Deze schrijft daarin onder meer:

‘Binnen de gedragswetenschappen groeit momenteel interesse voor het concept van zelfgenezing of salutogenese, een term die afkomstig is van de medische socioloog Aaron Antonovsky. De volgende gegevens over Antonovsky ontleen ik aan een artikel van Peter Novak, werkzaam aan de Universiteit van Ulm te Duitsland. Antonovsky was ten tijde van het verschijnen van zijn boek Unraveling the mystery of health (1987) hoogleraar in de medische sociologie aan de Ben Gurion Universiteit te Beersheba, Israël. Hij werd in 1923 geboren te Brooklyn, in de Verenigde Staten, deed tijdens de Tweede Wereldoorlog dienst in het Amerikaanse leger en promoveerde in 1955. Nadat hij aan verschillende universiteiten werkzaam was geweest, emigreerde hij in 1960 naar Israël. Antonovsky vroeg zich af, naar aanleiding van de vernietigingen en bedreigingen tijdens het nazitijdperk en talloze andere oorlogen in onze tijd, wat sommige mensen doet overleven en hen zelfs onverwacht gezond doet zijn, ondanks het doormaken van ervaringen als angst voor confrontatie met de dood, honger en marteling. Zijn onderzoek naar wat de basis vormde van dit vermogen tot gezondheid, leidde tot het formuleren van een “sense of coherence”, vrij vertaald: een integratief vermogen om schokkende gebeurtenissen een plaats binnen de eigen levensloop te geven. Indien het mensen lukt een actieve verhouding te vinden tot zulke gebeurtenissen, is de verwachting dat daardoor energie vrijkomt voor herstelprocessen. Ondanks de impact van ingrijpende gebeurtenissen kunnen sommige mensen een relatief ongecompliceerd en zelfs succesvol leven leiden.

Antonovsky constateerde dat het item gezondheid vrijwel niet ontwikkeld is binnen de medische wetenschap, hetgeen hij als een groot gemis ervoer. Zijn onderzoek heeft er mede toe geleid dat het begrip salutogenese op de politieke agenda van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) terecht is gekomen en nu een belangrijk thema is van de beweging voor “New Public Health”. Antonovsky postuleert, zo vervolgt Novak, een continuüm van “health-ease” en “dis-ease” en maakt geen onderscheid tussen het subjectieve beleven van gezondheid of ziekte op een alledaags niveau en de objectieve wijze van bestuderen, zoals in de empirische wetenschappen.’

Van Gerven gaat ook in op het verband hiervan met antroposofie en de antroposofische gezondheidszorg:

‘De ingang om vanuit deze zelfgenezende uitgangspunten onderzoek te doen naar antroposofische geneeskunst is hoogst actueel en wetenschappelijk gezien vruchtbaar, want een van de kenmerkende uitgangspunten van de antroposofische geneeskunst is het aanspreken van binnen het individu aanwezige vermogens tot zelfgenezing. De antroposofische geneeskunst veronderstelt een actieve wisselwerking tussen de patiënt, de behandelaar en diens beschikbare geneesmiddelen en andere technieken. De essentie van het ziekteproces in de antroposofische geneeskunst wordt gevormd door het feit dat bepaalde tendensen worden omgebogen, doordat bepaalde functies ofwel een te grote plaats innemen of uitvallen. Het gevolg ervan is dat er een nieuw maar verstoord evenwicht ontstaat. De ernst en de duur van deze evenwichtverschuiving bepalen hoe ingrijpend de gevolgen van een ziekteproces zullen zijn. De sturing naar de pool van de gezondheid hangt samen met de beïnvloeding van een hiërarchisch systeem van werkingsvelden, die in de antroposofische geneeskunst ik-organisatie, astraal lichaam en etherlichaam worden genoemd.

Helaas gaapt er een forse kloof tussen dit zelfgenezend of hygiogenetisch geneesprincipe van de antroposofische geneeskunst en het op de ziekteleer gevestigde pathogenetische geneesprincipe, zoals dat gevonden wordt in de universitaire geneeskunde. Deze kloof bestaat zowel uit een niet-aansluitende terminologie als uit een andere visie op gezondheid en ziekte. Hoewel deze geneesprincipes gepolariseerd lijken, zijn het toch twee polen van eenzelfde continuüm. In de empirische wetenschappen wordt ziekte gezien als een gevolg van storende invloeden die van buitenaf op de mens inwerken en dus ook met externe middelen moeten worden aangepakt. Een goed voorbeeld van deze opvatting is het voorschrijven van antibiotica bij een longontsteking, met als doel de ziekteveroorzakende bacteriën uit te schakelen. Het is niet nodig om rekening te houden met de leeftijd of het temperament van de patiënt, laat staan met de omstandigheden waaronder deze longontsteking optreedt, om toch een succesvolle behandeling te kunnen geven. Gezondheid blijkt in de universitaire geneeskunde een veel passiever begrip te zijn en heeft vooral betrekking op het zich bevinden binnen een tevoren vastgestelde statistische norm. Geneeskundige handelingen gebaseerd op empirische uitgangspunten gelden in principe voor alle individuen. Het doen van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van een bepaalde behandeling is daarmee goed te doen. Binnen de antroposofische geneeskunst is een forse achterstand ontstaan om een wetenschappelijke onderbouwing te kunnen geven voor het therapeutisch handelen. Te lang heeft het argument van de individuele gerichtheid van de antroposofische geneeskunst een remmende invloed gehad, terwijl inmiddels ook andere onderzoeksmethodieken ter beschikking zijn gekomen, waarbij het individu uitgangspunt is. Gelukkig is de laatste jaren binnen de antroposofische geneeskunst een kentering ontstaan.’