Bankier

Het blijkt dat ik het hier pas één keer over Wim Scherpenhuijsen Rom heb gehad. Namelijk op maandag 24 november 2008 in ‘Advertentie’. Dat was in het kader van een uitvoerig artikel van Albert Hollander over Triodos Bank. Daarin zei Rudolf Mees, voormalig bestuurslid van NMB en ING, over deze nieuweling in de bankwereld:

‘“Om de oprichting van de bank te realiseren voerden Wim Scherpenhuijsen Rom en ik gedurende een periode van twee jaar besprekingen met De Nederlandse Bank (DNB). Wij werden welwillend ontvangen en op grond van de persoonlijke reputatie die wij beiden hadden in de bancaire wereld gaf DNB ons vertrouwen. Wel suggereerde DNB aanvankelijk in plaats van een volwaardige handelsbank een coöperatie of vereniging op te richten, die zich specifiek zou richten op antroposofische instellingen.” Mees was in die tijd voorzitter van de Werkgeversvereniging voor het Bankbedrijf, Scherpenhuijsen Rom voorzitter van de Nederlandse Bankiersvereniging.’

Tegen dat idee hebben zij zich met succes verzet. – Vandaag staat op de website van Management Scope een uitvoerig artikel van Frederick van Melle met de titel ‘Bankier met fatsoen’. Die bankier is Wim Scherpenhuijsen Rom:

‘Ze waren de smaakmakers van het Nederlandse bedrijfsleven. Dit keer Wim Scherpenhuijsen Rom, de topbankier die de NMB tot een wereldspeler maakte.

Hij is waarschijnlijk de enige bankier met een architectonische prijs op zijn schoorsteenmantel. Wim Scherpenhuijsen Rom kreeg de prijs als opdrachtgever van het NMB-hoofdkantoor uit 1987, dat tegenwoordig bekend staat als “Het zandkasteel”. Maar hij zou de prijs ook verdienen voor het creëren van bankconglomeraat Internationale Nederlanden Groep (ING), dat in 1991 ontstond uit een fusie van het twee jaar eerder samengekomen NMB/Postbank met de verzekeraar Nationale Nederlanden. Hij was de eerste bestuursvoorzitter van de nieuwe bank, maar enkele negatieve publicaties in de media zouden hem na enkele maanden al doen besluiten om op te stappen.’

‘Het zandkasteel’ is uiteraard het ontwerp van Alberts en Van Huut voor een enorm organisch bankgebouw. In een passage met als opschrift ‘Antroposofie en de toekomst’ komt dit aspect ook ter sprake:

‘Scherpenhuijsen Rom was een man met meerdere gezichten. Zo was hij getrouwd met de wereldberoemde Amerikaanse operazangeres Arleen Augér, met wie hij twee kinderen kreeg. Hij was een gepassioneerd liefhebber van reizen en muziek en werd van 1983 tot 1988 voorzitter van de vriendenvereniging van het Concertgebouw. Van hem is bekend dat hij werd beïnvloed door de antroposofie, waar zijn moeder hem in zijn jeugd mee in aanraking had gebracht. In interviews zei hij hierover: “Als je levensopvatting je een bepaald inzicht geeft hoe de wereld in elkaar zit, respectievelijk een zekere rust geeft, dan is dat een hulpmiddel bij wat je moet doen.” Het eerder genoemde nieuwe hoofdkantoor van de NMB van architectenbureau Alberts & Van Huut werd gebouwd als een soort ode aan het antroposofische gedachtegoed.’

Maar het artikel gaat uiteraard over zijn benadering van bankzaken. Voordat de ingewikkelde geschiedenis van de opkomst en ondergang van de NMB en Scherpenhuijsen Rom wordt verteld, wordt eerst zijn ‘Prototype bankier’ geschetst:

‘Als eindverantwoordelijke gedroeg hij zich als het prototype bankier: keurig en zakelijk, enigszins kleurloos en altijd met enige afstand. Ook binnen de NMB was hij geen primus inter pares, maar eerder iemand die alles vanuit de hoogte overzag. Hij kende zijn bedrijf van binnen en buiten, vooral omdat hij zijn rapporten altijd zorgvuldig las. Op de werkvloer was hij niet zo vaak te vinden en van discussies tijdens vergaderingen hield hij niet. Het liefst sloot hij de gewenste uitkomst vooraf kort met de belangrijkste spelers. Het typeerde hem dat hij op bedrijfsfeestjes vaak alleen stond. Deze aspecten droegen ertoe bij dat hij binnen en buiten de NMB al snel een aura kreeg van oerdegelijk bankier. Hij werd het symbool van “vleesgeworden onkreukbaarheid”. Zelf beschouwde hij dit als een voorwaarde voor iemand in zijn functie en hij drukte zijn werknemers altijd op het hart dat zij het vertrouwen in de bank niet met hun gedrag moesten beschamen. “Kom je eenmaal in opspraak in deze branche, dan kun je jezelf achteraf niet verdedigen,” was een bekende uitspraak van hem. In een interview zei hij later: “Natuurlijk, bankiers moeten zich netjes gedragen. Het komt op je eigen instelling en moraliteit aan.”’

Dezelfde geschiedenis was een jaar of zeventien geleden ook onderwerp van het boek van Marcel Metze, ‘De geur van geld’ uit 1993:

‘De laatste jaren is het Nederlandse bankwezen in opspraak geraakt door affaires, die onder meer leidden tot het gedwongen vertrek van een reeks directeuren van de ING Bank (voorheen NMB/Postbank). Ze vormden de apotheose van tumultueuze ontwikkelingen. Vooral na de crisis van 1981-1982 beseften de grote banken – nu bijeen in ING Bank en ABN-Amro – dat ze niet langer konden leven van rente alleen. Ze stortten zich op zaken als valutahandel, fusies en beursoperaties. Dit creëerde een nieuw type bankier: snel, ondernemend, ook zelf niet ongevoelig voor de geur van geld. Na Wall Street kreeg ook Nederland te maken met vermenging van belangen, handel met voorkennis en persoonlijke verrijking. Dit alles speelde zich af onder de ogen van De Nederlandsche Bank, die pas laat wakker schrok, maar toen dan toch genadeloos toesloeg en de nieuwe bankiers terugfloot. Een relaas over winsten en verliezen, eerzucht, macht, wantrouwen, successen en catastrofes.’

De hoofdfiguur in dit boek is eigenlijk Wim Scherpenhuijsen Rom. Dat leert alleen al de inhoudsopgave (ik heb steeds de stukjes met zijn naam eruit gehaald).

Uit ‘Deel 2. Door het dal
Op een hellend vlak’:

‘Terug naar 1977: NMB-voorzitter Wim Scherpenhuijsen Rom gaat in het onroerend goed samen met zijn klant Jarino’

‘Jan van Rijswijk, NMB’s troubleshooter, redt zijn baas Wim Scherpenhuijsen Rom uit diens persoonlijke “onroerend goed crisis”.’

Uit ‘Deel 3. Smalle marges
De droom van Wim Scherpenhuijsen Rom’:

‘Het afstandelijk leiderschap van de ambitieuze NMB-voorzitter’

‘Wim Scherpenhuijsen’s grootse visies: een sterke thuisbasis, expansie in het buitenland.’

Uit ‘Deel 5. De fusiegolf
De macht van het getal’:

‘Wim Scherpenhuijsen Rom geeft het startschot voor de fusiegolf’

‘Scherpenhuijsen Rom en Postbank-voorzitter Godfried van der Lugt, ingehouden antroposoof en bourgondisch opgewonden standje, beginnen een verstandshuwelijk’

Uit ‘Deel 5. De fusiegolf
In de greep van de koorts’:

‘fase drie van de droom van Scherpenhuijsen Rom: de poging tot overname van de Belgische Bank Brussel Lambert (BBL)’

‘tegelijkertijd ondermijnen affaires rond privé-beleggingen de sfeer in de top van NMB Postbank en loopt de spanning tussen Scherpenhuijsen Rom en Van der Lugt op’

Uit ‘Deel 6. De Postbank-coup
Het einde van de NMB’:

‘september 1992: De Volkskrant brengt het oude verhaal over de onroerend goed belegging van Wim Scherpenhuijsen Rom’

‘een fataal gesprek met De Nederlandsche Bank, waardoor Scherpenhuijsen Rom de steun van zijn president-commissaris verliest’

‘de schepper van de ING Groep ten val’

Een recensie door Wabe van Enk van dit boek in NRC Handelsblad verscheen op 9 november 1993 onder de titel ‘Metze schetst machinaties banken in “De geur van geld”; Hoe ING zijn NMB’ers verloor’. Daarin staat onder meer over Scherpenhuijsen Rom:

‘De apotheose van de NMB-affaire kwam in september 1992, toen deze krant een brief publiceerde waaruit bleek dat Scherpenhuijsen Rom wist van de privé-handel van Soetekouw [bestuurslid van eerst NMB, daarna ING, MG] en vrijwel tegelijkertijd een verhaal in De Volkskrant verscheen over privé-beleggingen van Scherpenhuijsen Rom in vastgoed van Jarino, eind jaren zeventig.

“Witteveen en Choufoer (commissarissen van ING, WvE) komen na urenlang vergaderen tot de slotsom dat in het Volkskrant-artikel geen enkel nieuw feit boven tafel is gekomen. Aangezien het dossier-Jarino indertijd door De Nederlandsche Bank is bekeken, met als eindoordeel ‘geen consequenties’, zien ook zij geen reden waarom Scherpenhuijsen Rom daarvoor nu alsnog zou moeten aftreden.” Choufoer gaat met vakantie in de overtuiging dat De Nederlandsche Bank het wel met de commissarissen eens is.”

Dan schetst Metze dat DNB-directeur Wellink de ING-commissarissen op de hoogte brengt van niet eerder bekende aantekeningen over het dossier Jarino, zonder eruit te citeren of ze te lezen te geven, waaruit blijkt dat er toch mogelijk een onzuiverheid was bij de afwikkeling. Wat die onzuiverheid was wordt de lezer niet duidelijk.

Commissaris Witteveen was verrast door de uitlatingen van Wellink: “Tijdens het gesprek met Witteveen herhaalt Scherpenhuijsen Rom zijn standpunt dat de Jarino-kwestie een oude zaak is, die correct is afgewikkeld – hetgeen DNB indertijd niet heeft bestreden. Als echt tot hem doordringt dat hij niet langer op Witteveen steunen kan, stelt hij dat aanblijven – met deze publicitaire schade – zowel voor hemzelf als voor de bank niet goed zou zijn. (...) Het is een dramatisch, snel en onverwacht eind van de carrière van de 58-jarige ING-voorzitter.”’

Op 30 november 1996 schreef Harry van Seumeren in de Volkskrant een profiel van Wim Scherpenhuijsen Rom, destijds 63 jaar, onder de titel ‘Een bankier met gevoel voor het leger en antroposofie’. Hij wist over hem te melden:

‘De jongste in een gezin met vier kinderen besloot aanvankelijk te treden in de voetsporen van zijn vader, die beroepsofficier was. Tijdens zijn studie aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda volgde hij aan de Universiteit van Amsterdam de opleiding tot registeraccountant. Op 34-jarige leeftijd besloot hij over te stappen naar de burgermaatschapij. Hij trad in dienst van de Nederlandse Middenstandsbank.

In 1975 kwam Scherpenhuijsen Rom in de raad van bestuur van de NMB, een jaar later was hij de voorzitter. Hij baarde veel opzien met het nieuwe hoofdkantoor in Amsterdam Zuidoost, waarin hij zijn antroposofische opvattingen kwijt kon. Geen muur staat er recht.’

Veel wat hier in dit profiel staat, is ook terug te vinden in het artikel van vandaag in Management Scope. – Onlangs was Wim Scherpenhuijsen Rom nog in het nieuws. Het Parool gaf hij een interview dat op 24 december werd gepubliceerd, maar daar kan ik niet bij (vul als zoekwoord ‘Scherpenhuijsen Rom’ in en u ziet twee treffers op 24 december). Eerder figureerde hij in het Belgische dagblad De Tijd. Op zaterdag 29 oktober meldde de website (meer dan dit kan ik helaas niet vinden):

‘De grondlegger van ING, Willem Scherpenhuijsen Rom blikt terug op zijn levenswerk

In een goed verscholen villa in het Nederlandse Leusden, nabij Utrecht, is de basis gelegd voor het latere ING. Willem Scherpenhuijsen Rom voerde er, als topman van de bankgroep NMB-Postbank, onderhandelingen met Jaap van Rijn van de Nationale Nederlanden. We gingen de bedenker van het bankverzekeraarsmodel opzoeken in diezelfde villa. “Ik vind het jammer dat ING weer uit elkaar gehaald wordt.”’

Met hetzelfde thema was hij heel recent in De Stentor aanwezig. Daarvan heb ik alleen een samenvatting, gedateerd zaterdag 2 januari 2010, onder de titel ‘ING straks te klein om te overleven’:

‘Doordat de ING Groep gedwongen is om zich af te gaan splitsen wordt haar totale marktpositie aanmerkelijk verkleind. Van de 9e plek ter wereld qua banken gaat het bedrijf naar de 13e plek. “Te klein om zelfstandig te blijven” aldus oud-grondlegger Wim Scherpenhuijsen Rom tegenover de krant De Stentor. Hij stelt dat het bankwezen van ING Groep daarom een interessante overnamekandidaat is. Hij noemt dit een kwestie van tijd.

Scherpenhuijsen Rom is één van de grondleggers van de ING Groep. In de jaren 90 ging het bedrijf vol goede moed de strijd aan met ABN AMRO. ING Groep stootte toen door top de 10 van de wereld. De gedwongen afsplitsing wordt door hem als kwalijk ervaren. Van Scherpenhuijsen Rom stelt dat er veel misverstanden zijn over het bedrijf. Zo is de staatssteun van Wouter Bos niets anders dan een hele dure lening (hoge rente) waardoor de schatkist juist meer gevuld wordt. De betaalde rente bedraagt 15%. De belastingbetaler profiteert juist van de geboden staatssteun aldus Scherpenhuijsen Rom.

Overnamekandidaat
ING Groep is niet het slachtoffer geworden van haar expansiedrift aldus Scherpenhuijsen Rom. De oorzaak van de huidige problematiek zijn juist door Kroes, Bos en Hommen ontstaan zo stelt hij tegenover De Stentor. Door de gedwongen afsplitsing wordt ING een te kleine speler om internationaal mee te doen. Het einde van een zelfstandig ING is daarom in zicht. Partijen zoals Deutsche Bank en HSBC die in omvang het dubbele zijn noemt Scherpenhuijsen partijen die ING over zouden kunnen nemen. Een overname noemt hij een kwalijke zaak voor Nederland. Dit omdat Nederland dan internationaal gezien nog minder te zeggen krijgt.’

Bij het Financieel Dagblad vond ik nog een reactie van J.A.M. Hendriks op 15 september 2008 met de titel ‘Een andere kijk op geld...’:

‘Zo’n dertig jaar geleden is door Rudolf Mees met zijn boekje “Een andere kijk op geld” een poging gedaan de collega-bankiers te voorzien van belangrijke inzichten over het wezen van geld. Tezamen met Wim Scherpenhuijsen Rom (RvB NMB) zette hij een hoofdkantoor onder organische architectuur van Alberts en van Huut neer in Amsterdam Z.O. Dat staat daar als een icoon van het nieuwe denken waar economie en ecologie elkaar ontmoeten. Op een heldere manier schetst Rudolf Mees hoe wij geld kunnen beschouwen als koopgeld, leengeld of schenkgeld, welke bewustzijnsvragen een rol spelen bij het kopen, sparen of lenen en schenken en welke onderlinge relaties hierbij optreden. Paperback | 80 Pagina’s | Uitgeverij Christofoor ISBN10: 9062383092 | ISBN13: 9789062383092. Voor iedereen die begrijpen wil welke crises nu samenvloeien (bankencrisis en klimaatverandering) alsnog zeer actueel. De grote schoonmaak (katharsis) in de wereld is begonnen. Wie nu winnen wil moet een andere koers gaan varen. De koers van “driegeleding” ofwel maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een goede tip voor onder het hoofdkussen van slecht slapende bankiers: sustainability.’

Kortom, de 76-jarige ex-bankier doet nog altijd van zich spreken, terwijl hij tegelijkertijd tot de verbeelding spreekt.