Bedoeld is: antroposofie in de media. Maar ook: in de persbak van de wijngaard, met voeten getreden. Want antroposofie verwacht uitgewrongen te worden om tot haar werkelijke vrucht door te dringen. Deze weblog proeft de in de media verschijnende antroposofie op haar, veelal heerlijke, smaak, maar laat problemen en controverses niet onbesproken.

zaterdag 15 mei 2010

Vooroordeel

Op de dag dat Hugo Verbrugh moeite had om zijn weblogbijdrage voor Hemelvaartsdag te plaatsen, zoals ik eergisteren meldde in ‘Interim’, schreef zijn collega bij de Vkblog, Ridzerd van Dijk, een waardevol bericht ‘Over kritiek en vooroordelen’. Tussen twee haakjes, dat heb ik hier nog niet gemeld, hij is een groepsblog bij Vkblog begonnen:

Antroposofie
Opgericht door R. van Dijk op zaterdag 8 mei 2010 22:33, 7 leden
Over en vanuit de antroposofie’

Daar zijn beiden te vinden, Van Dijk en Verbrugh, plus op dit moment zeven leden (te bereiken door op hun respectievelijke plaatje te klikken). Dus het gaat de goede kant op in het bundelen van krachten. – Maar nu dus naar die bijdrage ‘Over kritiek en vooroordelen’. Daarin geeft Ridzerd van Dijk, zoals hij schrijft:

‘weer een overdenking van mijzelf over enkele teksten van Steiner. In het boek Theosofie schrijft hij: “Alleen die momenten waarop alle kritiek, alle oordelen die van ons uitgaan, tot zwijgen gebracht worden, brengen ons tot inzicht.”

Als men deze zin zo leest zonder de samenhang met de overige tekst, dan is het bij uitstek een zin die onwelwillende lieden, die iets zoeken om Steiner en de antroposofie onderuit te halen, zeer goed kunnen gebruiken. Want men zal zeggen: “Zie je wel, Steiner wil dat je alles wat hij beweert klakkeloos aanneemt en niets kritisch bekijkt.”

Maar dat dit wel het allerlaatste is wat hij bedoelt, blijkt wel uit wat hij bijvoorbeeld in het voorwoord bij de eerste druk van zijn Opus Magnum, Die Geheimwissenschaft im Umriss, schrijft: “De schrijver zegt omomwonden, dat hij in de eerste plaats lezers wenst, die niet van zins zijn, de hier aangevoerde dingen met blind geloof te aanvaarden, maar zich er op toeleggen, het medegedeelde aan eigen inzichten en eigen levenservaringen te toetsen. Hij wenst bovenal voorzichtige lezers, die alleen laten gelden, wat logisch te rechtvaardigen is.

De schrijver weet, dat zijn boek niets waard zou zijn, als het alleen op blind geloof zou zijn aangewezen; het heeft slechts waarde, voor zover het zich voor de onbevooroordeelde rede kan rechtvaardigen. Het blinde geloof kan zo gemakkelijk het dwaze en bijgelovige verwarren met het ware.”

Dat hij met het tot zwijgen brengen van alle kritiek en alle oordelen die van ons uitgaan, niet bedoelt dat men nergens kritiek op mag hebben, blijkt ook nog overduidelijk uit wat hij in hoofdstuk 6 van hetzelfde boek schrijft: “Het verkeerde, slechte, lelijke mag de ziel er niet van weerhouden, het ware, goede en schone overal te vinden, waar het aanwezig is. Men mag deze positiviteit niet verwarren met kritiekloosheid, met het willekeurig sluiten van de ogen voor het slechte, verkeerde en minderwaardige.”

Het is echter tegenwoordig erg in de mode om overal dadelijk kritiek op te hebben en meteen met een oordeel klaar te staan. En daar is men trots op, want met zijn kritiek wil men als het ware zeggen: “Kijk, ik laat me niet zo maar van alles wijs maken, ik kan zelfstandig denken en ik heb heel goed in de gaten wat er allemaal fout en verkeerd is.” Maar door bij alles dadelijk op zoek te gaan wat er niet goed en niet juist is, loopt men de kans helemaal niet meer te zien wat er wèl goed en juist is. Men loopt de kans door zijn eigen kritiek en oordelen verblind te raken. Men staat niet meer open voor andere ideeën en andere gedachten en andere standpunten dan zijn eigen kritiek en vooroordelen. En daardoor komt het dat critici vaak zelf menen dat ze de dingen heel scherp zien en heel goed begrijpen, maar uiteindelijk toch de plank helemaal misslaan.’

Afgelopen woensdag 12 mei had ik het in ‘Het alledaagse’ over de Duitse zender NDR die in zijn ‘Kulturjournal’ een item bracht over een bijzondere tentoonstelling met een hoofdrol voor Rudolf Steiner. Twee tentoonstellingen eigenlijk: eentje over Steiners ‘design’, die na de expositie in Wolfsburg op reis gaat en naar ik heb horen verluiden ook in Nederland op bezoek zal komen (ik neem aan dat de Iona Stichting als medesponsor daar wel voor zal zorgen), en eentje over Steiner en moderne kunst die alleen op die ene plek in Duitsland te zien zal zijn.

Nu is het interessant om te lezen hoe deze tentoonstellingen in Duitsland worden ontvangen. Op dezelfde Hemelvaartsdag dat de opening plaatsvond, schreef hoofdredacteur Jens Heisterkamp van het onafhankelijke Duitse maandblad Info3 hierover op de website van dit tijdschrift, onder de titel ‘Sternstunde für Steiner, met als ondertitel ‘Anthroposophen freuen sich über wichtige Doppelausstellung in Wolfsburg’:

‘Zum Thema Anthroposophie weiß man oft nicht viel mehr, als dass wohltuende Farben an Waldorfschulen und irgendwelche Kuhhörner in der Demeter-Landwirtschaft damit zu tun haben. Über Rudolf Steiner, zuletzt noch vom Spiegel als einer der “größten Irren der deutschen Kulturgeschichte” tituliert, weiß man dagegen kaum etwas Genaueres und wollte es bislang auch wohl nicht so recht.

Dass diese Ausklammerung Steiners aus dem intellektuellen Diskurs künftig nicht mehr haltbar sein könnte, signalisiert die soeben eröffnete Doppelausstellung zu seinem Werk im Kunstmuseum Wolfsburg. Gleich zwei namhafte Institutionen, das ambitionierte Kunst-Raumschiff in der Autostadt und das Vitra-Design-Museum aus Weil, rücken den “Kosmos Steiner” mit größter Selbstverständlichkeit in die Gegenwart. “Steiner wäre heute ein Star in den Talkshows und auf Diskussions-Podien”, erklärte dazu der Wolfsburger Museumschef Professor Markus Brüderlin bei der überfüllten Eröffnungs-Pressekonferenz. Und Mateo Kries, Leiter des beteiligten Vitra Design-Museums, ergänzte: “Welche andere Figur hat eine solche Spanne von der Goethezeit über Nietzsche, den beginnenden Expressionismus bis hin zur Postmoderne?”

Gewiss, auch in den zurückliegenden Jahren schon wurde Steiner immer wieder in Ausstellungen als Teil der künstlerischen Avantgarde gewürdigt. Seine Beuys-affinen Wandtafelzeichnungen waren in großen Häusern rund um die Welt zu sehen. Nun aber scheint sich eine neue Stufe der Auseinandersetzung zu öffnen: Denn beiden Ausstellungen geht es ausdrücklich um die philosophischen und gesellschaftlichen Dimensionen des Anthroposophie-Gründers. Erstaunt stellen etwa die Ausstellungsmacher fest, dass jener “Kosmos Steiner” heute in bio-dynamischen Lebensmitteln, in Naturkosmetik oder ethischem Wirtschaften “längst omnipräsent ist”. Und fast zwangsläufig wird man neugierig, welche Ideen und welches Bewusstsein eigentlich hinter all dem steht: “Nachdem Neurologen beginnen, mit Buddhisten über Hirnforschung und Meditation zu diskutieren, scheint es an der Zeit zu fragen, was Steiners Erkenntnistheorie für die Wissenschaftstheorie und für alle daraus ableitbaren Forschungszweige leistet oder eben auch nicht leistet”, so Brüderlin.

Dabei hat er vor allem Steiners erweitertes Wirklichkeitsverständnis im Blick, das heute durch die Erkenntnisse der Neurologie und der Intuitionsforschung hoch aktuell sei. Und das Erstaunliche: Indem Nicht-Anthroposophen wie Brüderlin, Mateo Kries oder die Stuttgarter Museumsdirektorin Ulrike Groos solchen Fragen nachgehen, entstehen diesmal nicht die von Anhängern oft befürchteten Zerrbilder ihres großen Vorbilds, sondern kompetente Würdigungen und Aufschließungen seiner Impulse. Dies spiegelt sich vor allem in den Beiträgen der beiden hervorragenden Ausstellungs-Kataloge, deren Erscheinen allein schon Meilensteine in der Wirkungsgeschichte Steiners bedeuten.

Natürlich bedurfte es dazu auf anthroposophischer Seite auch offener Brückenbauer. Ganz vorn zu nennen ist hier der inzwischen zum Oxford-Professor avancierte Leiter des Dornacher Steiner Archivs Walter Kugler, der zusammen mit seinen KollegInnen – ähnlich wie zuvor schon bei anderen Ausstellungen – auch diesmal im Hintergrund beteiligt war. Insbesondere in der Schau des Design-Museums über Steiners “Alchemie des Alltags” im Obergeschoss des Hauses ist seine Handschrift (etwa durch Raritäten wie einen Originalbrief Kafkas an Steiner) spürbar. Gleich zu Beginn des Rundgangs werden die BesucherInnen mit einer schreinartigen Installation der über 300 Bände umfassenden Gesamtausgabe konfrontiert, um dann in eine stimmungsvoll aufgebaute Gesamtschau seines Schaffens von der Gebrauchsgrafik über Architektur, Bewegungskunst bis hin zu Möbel- und Schmuckdesign einzutauchen.

Ganz anders das Konzept der Ausstellung “Rudolf Steiner und die Kunst der Gegenwart” im Erdgeschoss der Kunsthalle: Hier werden grundlegende Elemente nicht nur der Ästhetik Steiners, sondern seiner Weltsicht überhaupt in einen Werk-Dialog mit der Gegenwartskunst gebracht. Obwohl die beteiligten 17 Künstler mit Ausnahme von Joseph Beuys keinen direkten Bezug zur Anthroposophie haben, gelingt es mit diesem Kunstgriff, Steiner der Isolation in einem binnen-anthroposophischen Milieu zu entreißen. Die Frage nach der Wirklichkeit verbindet alle Objekte. Die riesige Farb-Flächenskulptur von Katharina Grosse zum Beispiel oder die kosmisch-geometrischen Formen von Olafur Eliasson könnten wie freie Variationen von Steiners oft mehr skizzenhaft gebliebenen Visionen gesehen werden. Die Italienerin Meris Angioletti setzt sich in ihren Werken auf eigene Weise mit übersinnlichen Phänomenen auseinander. Fast alle Beteiligte haben sich im Vorfeld der Ausstellung intensiver mit Steiners Schriften beschäftigt, wobei z.B. der Installationskünstler Manuel Graf besonders die sozialen Ideen Steiners hoch aktuell findet und sogar anregt, in wenigstens einer der vielen dm-Filialen einmal eine Alternative zur Bezahlung nach Stundenlohn auszuprobieren.

Fazit: So offen, so dialogisch, so konstruktiv und so kompetent war Steiner bisher kaum im öffentlichen Rahmen wahrzunehmen. Die Krisenstimmung der jüngsten Gegenwart und das Bedürfnis nach Alternativen habe einen Paradigmenwechsel auch im Blick auf Steiner zur Folge, war aus dem Umkreis des Wolfsburger Museums zu hören. “Wir wollen Steiner den Anthroposophen entreißen”, meinte Markus Brüderlin scherzhaft. Das schließlich wäre wohl die schönste Ironie der Geschichte: Dass Steiners Beiträge mit unbefangenem Blick erst außerhalb der binnen-anthroposophischen Szene erschlossen würden, professioneller und wirksamer, als dies aus einer Innenansicht heraus je geschehen könnte.

Informativer Kurzfilm zur Ausstellung vom TV-Sender NDR.
Zu beiden Ausstellungen ist ein eigener, jeweils hochwertig ausgestatteter Katalog erschienen.
Kunstmuseum Wolfsburg: Rudolf Steiner und die Kunst der Gegenwart. Dumont Verlag, Euro 39,95.
Vitra Design Museum: Rudolf Steiner – Die Alchemie des Alltags. Mit Beiträgen von Mateo Kries, Walter Kugler, Julia Althaus, und Philip Ursprung, Euro 75,-.
Diese Bücher können Sie auch hier bestellen.
Die Ausstellung läuft bis einschließlich 3. Oktober und wird anschließend in Stuttgart zu sehen sein.’

Jaja, Steiner bevrijden van de antroposofen: dat is misschien nog helemaal niet zo’n slecht idee... Om hem helemaal met nieuwe ogen te kunnen bekijken.

2 opmerkingen:

FJC Vinamont zei

Inderdaad: Steiners nalatenschap bevrijden van de 'antropofosen' is wat deze wereld nodig heeft.

R. van Dijk zei

Goedendag heer Gastkemper,

Bedankt dat u mijn blog en de groep Antroposofie weer even in de spotlights geplaatst heb. Ik zag het nu pas, want ik kom er vaak niet eens aan toe om elke dag uw weblog te lezen.

Met vriendelijke groet,
Ridzerd van Dijk

Labels

Over mij

Mijn foto
(Hilversum, 1960) – – Vanaf 2016 hoofdredacteur van ‘Motief, antroposofie in Nederland’, uitgave van de Antroposofische Vereniging in Nederland (redacteur 1999-2005 en 2014-2015) – – Vanaf 2016 redacteur van Antroposofie Magazine – – Vanaf 2007 redacteur van de Stichting Rudolf Steiner Vertalingen, die de Werken en voordrachten van Rudolf Steiner in het Nederlands uitgeeft – – 2012-2014 bestuurslid van de Antroposofische Vereniging in Nederland – – 2009-2013 redacteur van ‘De Digitale Verbreding’, het door de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders (NVAZ) uitgegeven online tijdschrift – – 2010-2012 lid hoofdredactie van ‘Stroom’, het kwartaaltijdschrift van Antroposana, de landelijke patiëntenvereniging voor antroposofische gezondheidszorg – – 1995-2006 redacteur van het ‘Tijdschrift voor Antroposofische Geneeskunst’ – – 1989-2001 redacteur van ‘de Sampo’, het tijdschrift voor heilpedagogie en sociaaltherapie, uitgegeven door het Heilpedagogisch Verbond

Mijn Facebookpagina

Translate

Volgers

Totaal aantal pageviews vanaf juni 2009

Populairste berichten van de afgelopen maand

Blogarchief

Verwante en aan te raden blogs en websites

Zoeken in deze weblog

Laatste reacties

Get this Recent Comments Widget
End of code

Gezamenlijke antroposofische agenda (in samenwerking met AntroVista)