Coöperatie Hermes

Er is goed melknieuws! Op 30 januari berichtte ik over ‘Literprijs’, op 2 maart in ‘Oprukken’ gevolgd door ‘Proef en Zuiver Zuivel gaan samen’. Vorig jaar, op 13 november 2009, maakte ik in ‘Omkoperij’ al melding van de kwestie melkprijzen in de bd-landbouw, naar aanleiding van een persbericht op de Demeter-website met de titel ‘Demeter-boeren rond tafel voor eerlijke melkprijs’. En nu is er de nieuwste uitgave van Dynamisch Perspectief, het ledenblad van de Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding, dat voor een groot gedeelte aan Demetermelk is gewijd. Gelukkig is dit nummer gewoon op de website van deze vereniging te vinden en te downloaden: ‘Dynamisch Perspectief 2010 - 2’. Dat is pas service! Je zou van de weeromstuit meteen lid worden.

Op bladzijde 22 en 23 van dit meinummer (het tweede van dit jaar) schrijft Rienk ter Braake van de Stichting Demeter over ‘Samenwerken aan een eerlijke prijs voor Demeter-melk. Coöperatie Hermes opgericht’:

‘Biologisch-dynamische melkveehouders hebben een nieuwe coöperatie opgericht, Hermes. Hoewel er geen overschot is aan BD-melk, zakt de prijs mee met de gangbare melkprijs. Van die koppeling willen de boeren af. Ze willen een eigen, eerlijke Demeter-melkprijs.

In Luxemburg weet de BIOG (Boeren coöperatie van biologische en Demeter-boeren) een biologische melkprijs van € 1,48 te realiseren in de supermarkt, terwijl de gangbare melkprijs in Luxemburg rond de 99 cent ligt. In Nederland staat biologische melk soms voor 85 cent in de schappen van de supermarkt. Menig vlak bronwater kost al meer!

De melkprijs is momenteel ook voor gangbare melkveehouders ver beneden de kostprijs. Niet voor niets hebben ze hun melk over het land uitgereden om duidelijk te maken dat het product in de markt geen waarde heeft. Er is een overschot aan melk en supermarkten voeren een onderlinge prijzenoorlog. Vooral de prijzen van basisproducten staan sterk onder druk. Er is echter geen overschot aan biologische melk. Toch is de melkprijs voor biologische en voor Demeter-veehouders ook schrikbarend laag. De prijzen van biologische melk zijn namelijk gekoppeld aan die van gangbare melk.

Biologische boeren krijgen een vaste meerprijs – als vergoeding voor de hogere kosten die ze maken – bovenop de gangbare melkprijs. Gangbare en biologische melk liggen in de supermarkt immers naast elkaar. Voor veel klanten is biologische melk al snel te duur naast melk van Zaansche Hoeve met een prijs van 67 cent; slechts een deel van de supermarktklanten kiest bewust voor biologisch. Er valt wat voor die koppeling te zeggen. Daarmee bedoel ik niet dat het klopt. Ook biologische boeren worden zo gedwongen de grenzen van de regels opzoeken om de kosten te drukken. Eigenlijk precies wat in de gangbare landbouw mis gaat.

Voor Demeter-melkveehouders is het zo mogelijk nog schrijnender. In de eerste plaats is de biologische meerprijs onvoldoende om hun extra kosten voor de biologisch-dynamische bedrijfsvoering te dekken. In het gunstigste geval (Friesland Campina) wordt tweederde van deze meerkosten vergoed. Friesland Campina probeert het tekort geleidelijk te verkleinen door de vergoeding aan BD-boeren jaarlijks te verhogen. Andere melkverwerkers betalen nauwelijks een meerprijs voor Demeter-melk. In de tweede plaats is er een tekort aan Demeter-melk. Er is dus geen sprake van een overschot waardoor de prijs onder druk zou staan. Tot slot wordt Demeter-melk uitsluitend in natuurvoedingswinkels verkocht, dus er staat geen Zaansche Hoeve naast. Winkeliers en consumenten gaan er vanuit dat Demeter-boeren op zijn minst een eerlijke prijs krijgen, maar dat is dus niet zo.

Koeien met hoorns, ruime stallen met biologisch stro, ouderwets hooi, kruidenrijk grasland, bedrijfseigen echte melk voor de kalveren. Op Demeter-bedrijven is het vanzelfsprekend. Maar de boer moet zijn rekeningen dan wel kunnen betalen. En dat is op veel bedrijven niet meer zo vanzelfsprekend. Nu willen Demeter-boeren niet afdingen op hun idealen. Daarom hebben ze de koppen bij elkaar gestoken om zich samen sterk te maken voor een eigen, eerlijke melkprijs. Tijdens een bijeenkomst in september 2009 op Warmonderhof is besloten de coöperatie Hermes op te richten. Doelstelling is een eerlijke Demeter-melkprijs. Bijna alle Demeter-melkveehouders doen mee (39 van de 40). Het bestuur wordt gevormd door Anne Koekkoek, Wim Kok, Max van Tilburg en Thom de Groot. Erik Ormel is agendalid. Daarmee zijn alle melkstromen naar de verschillende afnemers vertegenwoordigd. Op initiatief van Hermes zijn bijeenkomsten geweest met handelaren en verwerkers.

De problematiek is inmiddels duidelijk overgekomen. Resultaat van de gesprekken is dat verwerkers op enkele terreinen zijn gaan samenwerken, zodat kosten kunnen worden bespaard. Gezamenlijk melk ophalen, zodat routes efficiënter kunnen worden gereden. Melk bundelen, zodat één keer per week een grote charge kan worden verwerkt, in plaats van twee keer bij twee verwerkers een kleine. Friesland Campina gaat in een aantal natuurvoedingswinkels onderzoeken hoe winkeliers en consumenten reageren op een eerlijke prijs voor Demeter-melk (zie kader). Op basis van de resultaten zullen verdere afspraken worden gemaakt. De reacties van groothandels en natuurvoedingswinkeliers op dit initiatief zijn erg positief.

Ik zou wensen dat Demeter vanzelfsprekend gekoppeld zou zijn aan eerlijk. Dat blijkt toch niet helemaal zo te zijn. Dan zetten we de atletische schouders van Hermes eronder om het voor elkaar te boxen. Stichting Demeter en de BD-Vereniging ondersteunen dit initiatief van de Demeter-boeren. Stichting Demeter geeft praktische ondersteuning door uitnodigingen door te sturen en bijeenkomsten van Hermes te organiseren. De BD-Vereniging is bereid de ledenadminstratie van Hermes op zich te nemen.’

In een apart kader bij dit artikel is ook ‘Proef met duurdere BD-melk’ te vinden:

‘Edwin Crombags vertelt over het beleid van Friesland Campina/Ecomel: “De meerkosten van Demeter worden op dit moment niet volledig vergoed aan de boeren, omdat het prijsverschil tussen EKO en Demeter anders te groot wordt. Beleid van Ecomel is afgelopen jaren geweest om ieder jaar een iets hogere prijs aan BD-boeren te betalen, zodat de consument langzaam kan wennen aan een groter prijsverschil. Dit jaar zullen we een test doen in een aantal winkels, waarbij we kijken of de consument bereid is de hogere prijs (ruim 5 cent meer) voor Demeter te betalen. Daarbij willen we uitleggen dat de meerprijs volledig naar de boer gaat. Uitgangspunt is dat de marge in centen voor groothandel en winkelier hierbij gelijk blijven.

Gezien het belang van het natuurvoedingskanaal voor Ecomel ziet Ecomel het verder ontwikkelen van Demeter als prioriteit.”’

In hetzelfde nummer van Dynamisch Perspectief staat op de volgende twee bladzijden een artikel van Anne Koekkoek, bestuurslid van Hermes, onder de titel ‘BD-melkprijs, vroeger en nu’:

‘Melkveehouder Anne Koekkoek heeft de prijsvorming van zijn melk door de jaren heen zien veranderen. Hij kijkt terug én vooruit:

Toen ik 21 jaar geleden BD-boer werd in Harlingen en melk wilde gaan leveren aan “Limmen”, zoals dat toen heette, kwam de “aanname-commissie” op bezoek. Deze commissie bestond uit een afgevaardigde van de Demeter-boeren, een afgevaardigde per verdeelcentrum (toen nog Proserpina en Bloemberg) en de afgevaardigde van de melkfabriek in Limmen. In mijn geval waren dat resp. Sake Gerritsen, Henk Jansen, Frank Wijgmans en Jan Zomerdijk. Het doel van deze commissie was om de vraag naar melk(producten) via de groothandels en winkels en het aanbod van de boeren zo te structureren dat de klant in de winkel voor een redelijke prijs zijn Demeterzuivel kon kopen, dat de tussenliggende schakels (te weten de winkelier, groothandel en verwerker) hun kosten vergoed zouden krijgen en dat de boer ook genoeg kreeg om zijn kosten te dekken. Eén van de uitgangspunten van de BD-landbouw is dat de boer een zodanige vergoeding krijgt, dat hij opnieuw diezelfde kwaliteit kan leveren zonder concessies te moeten doen aan zijn BD-bedrijfsindividualiteit.

In het jaar 1989 lag de melkprijs op 1,05 gulden, ongeveer 48 eurocent. Alle partijen in de keten waren samen op dit systeem uitgekomen, met deze melkprijs als resultaat. Maar... ieder sprookje heeft zo zijn gevaren! Zo hadden de groothandels toch moeite het hoofd boven water te houden. Bovendien kwam er ook EKO-melk op de markt, van net omgeschakelde gangbare boeren die graag biologisch wilden maar BD te “zwaar” vonden en ook wel voor een veel lagere melkprijs wilden leveren.

Toen beide groothandels failliet gingen besloten de BD-boeren, verenigd in De Groene Weide, en Jan Zomerdijk van Limmen tot de oprichting van Samenwerking Zuiver Zuivel BV om meer zeggenschap te hebben over de vermarkting van de melk. “Onze” natuurvoedingsmarkt kon er eigenlijk geen melk bij hebben. Toch zagen nieuwe verwerkers en handelaren blijkbaar kansen en zo ontstond een concurrentiestrijd om de gunst van de winkel en de klant. Dit betekende een neerwaartse beweging van de melkprijs afhankelijk van de (gemanipuleerde) markt. Ook de melkfabriek in Limmen zag kansen in EKO-melk naast Demeter-melk (if you can’t beat them, join them). Daarnaast kregen de grote verwerkers (Campina, Friesland Foods enz) belangstelling voor biologische zuivel, door vragen van supermarkten en van eigen boeren die ook bio wilden. Zo kwam het dat Campina melkfabriek De Vereeniging in Limmen van Jan Zomerdijk aankocht.

Daarnaast nam Campina Zuiver Zuivel BV over van vereniging De Groene Weide en Jan Zomerdijk. De belangrijkste voorwaarde die de boeren van de Groene Weide in overnamegesprekken stelden betrof de opbouw van de melkprijs door Campina. Eigenlijk wilden we toen al naar een eigen onafhankelijke BD- en EKO-melkprijs. Maar dat was voor Campina onbespreekbaar. Wel wilde Campina een prijs uitbetalen op basis van meerkosten voor BD en Eko. Daar is lang op gestudeerd en er is een voor die tijd redelijke oplossing gevonden. Maar met de verkoop van Zuiver Zuivel waren we als boeren wel het contact met onze afnemers kwijtgeraakt!!!!

Dat is het grootste verlies geweest, dat we niet zelf meer het gesprek met elkaar voeren. De gangbare melkprijs was toen goed, dus met een behoorlijke plus ging dat nog wel, al merkte iedere boer wel dat de kosten, bijvoorbeeld de pacht, flink stegen. Toen een jaar na overname de dioxine-crisis uit België kwam overwaaien en de gangbare melkprijs naar beneden donderde, ging de bio-prijs mee het dal in, erg wrang omdat de vraag naar biologische melk snel toenam, en de meeropbrengsten dus niet bij de biologische producenten terecht kwamen.

Zie hier het grote nadeel van de koppeling met de gangbare melkprijs, en ook van de koppeling met de EKO-melkprijs die via het marktgebeuren weer gekoppeld is aan de gangbare prijs. Op dit moment stijgen de kosten de pan uit, met name de pachtprijs die wettelijk gekoppeld is aan de grondprijs. Zo is de pacht op ons bedrijf gestegen van 10.500 euro in 1989 tot 29.500 in 2009, voor dezelfde oppervlakte. De gangbare melkprijs is op dit moment historisch laag, en de daaraan gekoppelde BD-melkprijs dus ook.

De consumenten in de winkel denken en vinden ook dat wij een eerlijke en goede melkprijs verdienen voor de kwaliteit die wij leveren. Maar de consumentenprijs in de winkel is net zo hoog is als twee jaar geleden toen de BD-melkprijs voor de boer (50 cent) wel redelijk was. Het gaat niet de goede kant op en dat willen we nu gaan veranderen. Om BD-bedrijven weer perspectief te geven moeten we weer samen met de winkeliers, handelaren en verwerkers het gesprek aangaan en aan de slag gaan. Wij willen nu toe naar een hele eigen “ontkoppelde” BD-melkprijs, waarin wij weer opnieuw Demeter-kwaliteit kunnen leveren volgens de uitgangspunten van BD-landbouw en -handel. Friesland-Campina is eigenaar van Ecomel. Zodoende bepalen de gangbare boeren de melkprijs van de biologische en Demeter-boeren.

Laten wij het voortouw nemen op weg naar Fair Trade in de biologische keten. De tijd is rijp, het ijzer is heet, we moeten het nu smeden!’