Informateurs

Het is oud nieuws, dat wel. Het gaat over de voorgenomen fusie tussen Christophorus en Amerpoort. Ik berichtte hier al over op 30 oktober 2008 in ‘Spanning’. Anderhalve maand later werd een intentieverklaring ondertekend. De website van Christophorus berichtte hierover:

‘15 december ondertekenden Dick Annegarn en Ton Caspers de intentieverklaring tot samenwerking tussen Amerpoort en Christophorus. Dit is de officiële mijlpaal dat beide organisaties gaan onderzoeken wat de voordelen van een fusie zijn.

De afgelopen maanden zijn er verkennende gesprekken geweest die tot deze intentieverklaring hebben geleid. Ondertussen wordt op praktisch niveau vast gekeken of op deelgebieden al kan worden samengewerkt. Een goed voorbeeld daarvan is de samenwerking van de ondersteunende diensten. Per 1 januari zullen een aantal mensen van kantoor (afdelingen Financiën en P&O) gedetacheerd worden naar het kantoor van Amerpoort.
De komende maanden onderzoeken we hoe een fusie precies vorm zou moeten krijgen: financieel, juridisch en organisatorisch. Een stuurgroep begeleidt dit gehele proces, werkgroepen zullen deelopdrachten uitzoeken. Daarbij valt te denken aan de borging van de identiteit van Christophorus, de kwaliteit van de zorg en de personele en organisatorische consequenties van een samengaan.

Als continue kennismaking met de antroposofie schonk Christophorus bij de ondertekening van de intentieverklaring een seizoenstafel aan Amerpoort. Deze komt in de centrale hal van het kantoor van Amerpoort in Baarn te staan. Eén van de gedetacheerde medewerkers van Christophorus zal de tafel gaan bijhouden.’

In Motief van februari, dat afgelopen zaterdag verscheen, stond hier al een kort bericht over (met de foto die ook op de website staat).

Nu kwam ik hetzelfde bericht ook tegen op de website van Klik, het aloude maandblad voor de verstandelijk gehandicaptenzorg. Het is gedateerd 19 december en heet ‘Amerpoort wil samenwerken met antroposofische instelling’. Het is in de bekende korte en feitelijke stijl van Marja Kroef en Ronny Vink, de redacteuren die al zo lang aan dit blad verbonden zijn. Hierin wordt echter een interessant ander aspect naar voren gehaald, het melden waard:

‘Zorgaanbieders Amerpoort in Baarn en Christophorus willen fuseren. Ze hebben een intentieovereenkomst getekend. Dat is een opmerkelijke stap. De fusiebesprekingen tussen Amerpoort en Sherpa, de buurman aan de overkant van de straat in Baarn, zijn tot nu toe niet goed verlopen. Het is voor het eerst dat in Nederland een instelling op antroposofische grondslag (Christophorus) wil fuseren met een organisatie die niet die invalshoek heeft. De bedoeling is dat de ondersteunende diensten al in 2009 gaan samenwerken. Volgens bestuurders Dick Annegarn (Christophorus) en Ton Caspers (Amerpoort) passen hun visies goed bij elkaar. Christophorus is lid van de Camphill gemeenschap die mensen met en zonder verstandelijke beperking wil laten samenleven. Bij het tekenen van de intentieverklaring schonk Christophorus een seizoenstafel aan Amerpoort.’

Dat maakt nieuwsgierig; hoe zit dat met Sherpa? Gesurfd naar de website van Sherpa. Daar is meteen op de homepage een verklaring van 28 januari opgenomen, over de nieuwe koers van deze zorginstelling. Die begint zo:

‘Op verzoek van de Raad van Bestuur van Sherpa, de heer Wim Pieters, is door een extern deskundige een onderzoek verricht naar de knelpunten in de bedrijfsvoering van Sherpa. Begin januari verscheen het rapport “onderzoek functioneren Sherpa”. Het rapport beschrijft Sherpa als een organisatie die in disbalans is; die vanaf 2001 sterk ideologisch inzet op vernieuwingen in de zorg, individuele vraaggerichtheid en kleinschalige voorzieningen. Daardoor zijn veel bijzondere, mooie en goede projecten gerealiseerd, waarbij echter de aandacht vaak eenzijdig uit gegaan is naar het dienen van de cliënt. Het organisatie- en medewerkerbelang zijn onderbelicht in de organisatieontwikkeling. In de afgelopen anderhalve week tijd zijn alle medewerkers en medezeggenschapsorganen in bijeenkomsten en met andere middelen geïnformeerd over de resultaten. De komende periode wordt het Plan van Aanpak uitgewerkt; wat moet er bij Sherpa gebeuren om weer in balans te komen?

De ontwikkelingen binnen de zorgbranche vragen om een organisatie met organisatiebreed inzicht. Landelijk zijn veel zorginstellingen in de problemen en heerst er zorg voor de toekomst. Ook Sherpa dreigt na vele (financieel) gezonde jaren in zwaar weer te geraken; financiële tekorten en het hoge ziekteverzuimcijfer (7,37 %) bepalen de agenda voor de begroting van 2009. Bestuurder Wim Pieters besloot in november 2008 radicaal in te grijpen.’

Ga ik nu naar ‘Meer nieuws’, dan vind ik daar het artikel ‘Start onderzoek samenwerkingsvorm met Amerpoort’. Dit is van 20 december 2007.

‘Amerpoort en Sherpa zijn met elkaar in gesprek over een bestuurlijke samenwerking per 1 januari 2009. Deze week hebben de twee bestuurders van Amerpoort en Sherpa daartoe een intentieverklaring ondertekend. Aanleiding voor de gesprekken is de ontwikkeling rond parkwijk De Zandheuvel.’

Twee berichten later is het nieuws ‘Groen licht voor bestuurlijke samenwerking Amerpoort en Sherpa’:

‘Amerpoort en Sherpa hebben op 19 maart 2008 groen licht gekregen van de Nederlandse mededingingsautoriteit (NMa). De Nma heeft geen mededingingsrechtelijke bezwaren tegen een bestuurlijke fusie en stelt geen vergunningseis. De organisaties kunnen nu verder gaan met het onderzoek naar een bestuurlijke samenwerking. De bestuurlijke samenwerking is noodzakelijk omdat de realisatie van de parkwijk een complex project is dat een centrale aansturing vereist. De terreinen van de twee organisaties gaan deel uitmaken van één nieuwe woonwijk. Het maken van goede en eenduidige werkafspraken over de parkwijk met bijvoorbeeld gemeenten, provincie en leveranciers is van groot belang.’

Maar weer twee berichten verder is het: ‘Sherpa lid van Zorgcoöperatie Nederland’. Hierin staat te lezen:

‘Elf zorgorganisaties voor gehandicaptenzorg en verpleging en verzorging, waaronder Sherpa, hebben zich binnen Zorgcoöperatie Nederland verenigd. De meeste instellingen zijn leden van het voormalige werkverband De Open Ankh. Zorgcoöperatie Nederland heeft zich tijdens het congres Zorgen voor samenwerking: de zorgcoöperatie op 26 maart officieel gepresenteerd.

Ambitie en inzet
De ambitie van Zorgcoöperatie Nederland is het stimuleren van actief en innovatief maatschappelijk ondernemerschap van de leden in de zorg. De omvang van de coöperatie bevordert het bereiken van onze doelen op het terrein van kwaliteit, imago, innovatie en diensten.
Voordelen
Sherpa blijft regionaal zorg verlenen, maar wordt sterker door de samenwerking in de Zorgcoöperatie. Elk lid van Zorgcoöperatie Nederland beslist zelf welke diensten (pakketten) er worden afgenomen. Zo kunnen wij bijvoorbeeld meedoen aan gezamenlijk bankieren, verzekeren en gezamenlijke inkoop, maar ook besluiten om aan de ontwikkeling van gezamenlijke ICT niet mee te doen.

Alternatief voor grootschalige fusies
Marktwerking, efficiency en kwaliteitsverbetering vragen samenwerking van zorgorganisaties. Regionaal werkende zorgorganisaties zijn niet gebaat bij grootschalige fusies en centralisatie, maar willen wel hun krachten bundelen om efficiency en effectiviteit van het zorgaanbod in het eigen verzorgingsgebied te vergroten. Zorgcoöperatie Nederland is het antwoord op de wens om samen te werken zonder te fuseren.’

Wat zou er in de tussentijd gebeurd zijn, dat de visie zo radicaal is gewijzigd? Ik kan er slechts naar gissen, want op de website van Sherpa heb ik het antwoord niet kunnen vinden. Maar het noemen van De Open Ankh in het laatste bericht brengt mij weer een stukje geschiedenis in herinnering. Hoe zat dat ook alweer? En inderdaad, ik vind een artikel van Bernard Heldt, uit de Verbinding, periodieke uitgave van het Heilpedagogisch Verbond, nr. 83 van december 2004, dat daarover gaat. Het heet ‘Zinvol samenwerken, een verslag van een proces’. Hoewel het intussen passé is, dat wat beschreven wordt is er namelijk niet van gekomen, laat ik het toch in zijn geheel volgen. Het is immers interessant genoeg in het licht van latere ontwikkelingen:

‘Hanno Niemeijer en Gerard Besten schreven een informateursrapport, waarin zij een voorstel doen voor het vormen van een stichting als netwerkverband op basis van gedeelde identiteit en gezamenlijke belangen. Dit rapport was op 12 november de basis voor een werkconferentie.

Op 15 april 2003 zaten 25 mensen bij elkaar op het ministerie van VWS. Ze bespraken een aantal consequenties van de Modernisering AWBZ aan de hand van casussen.

Het waren vertegenwoordigers van de antroposofische zorginstellingen: het Heilpedagogisch Verbond, de Arta-Lievegoed Groep en de Stichting Antroposofische Ouderenzorg, uitgenodigd door de Directie Gehandicaptenbeleid (DGB) van het ministerie. DGB had het Heilpedagogisch Verbond gevraagd deze werkbijeenkomst te beleggen omdat “de antroposofische zorg breed vertakt is, alle vormen van zorgvragen bedient en bekend staat om de kwalitatief goede wijze waarop ze de zorg verleent”. Het Heilpedagogisch Verbond pakte de handschoen op en nodigde haar antroposofische collega-instellingen uit de andere zorgsectoren, haar relaties bij zorgkantoren en andere partnerorganisaties uit. DGB nodigde ambtenaren van andere beleidsdirecties van het ministerie uit. Het centrale thema van de dag was: ontschotting, het wegvallen van de “schotten” tussen de specifieke AWBZ-sectoren als psychiatrie, gehandicaptenzorg, ouderenzorg enz. als consequentie van de Modernisering van de AWBZ.

Samenwerking
Na afloop gingen de vertegenwoordigers van de antroposofische zorginstellingen ergens nog wat eten. Het gemeenschappelijke optreden smaakte naar meer. Hanno Niemeijer, bestuurder van de Arta-Lievegoed Groep, had al eerder zijn interesse in samenwerking laten blijken. Dus daar ging het gesprek tijdens het eten over. Afgesproken werd dat Hanno Niemeijer en Gerard Besten, voorzitter van het Heilpedagogisch Verbond en bestuurder van de Bellisgroep in Oost-Nederland, als “informateurs” zouden onderzoeken welke mogelijkheden er tot samenwerking waren; we waren tenslotte in Den Haag, nietwaar! Er werd een tijdspad uitgezet: ze zouden medio 2004 met een voorstel komen. De afspraak werd aan de FAG gemeld en in het HPV, dat als vereniging van antroposofische instellingen voor gehandicaptenzorg en kinder- en jeugdpsychiatrie belanghebbende was, met enthousiasme gesanctioneerd. Een periode eerder hadden de antroposofische zorginstellingen zich laten voorlichten over de Open Ankh, een werkverband van allerlei soorten zorgorganisaties en zorgkoepels op protestants-christelijke grondslag. Bert van Barneveld, oud-bestuurslid van de Open Ankh, had contacten met Ger Jue, de toenmalige directeur van de Stichting Antroposofische Ouderenzorg. Arthur Modderkolk, bestuurder en algemeen secretaris van de Open Ankh heeft zitting in de raad van toezicht van Bronlaak-Heimdal. De gedachte was toen: zouden de antroposofische zorginstellingen ook geen “Open Ankh” kunnen oprichten? Een gedachte die door de Open Ankh zelf ook werd toegejuicht. Op deze wijze zou samenwerking met hen ook makkelijker tot stand kunnen komen.

Netwerkverband
In juni 2004 kwamen Hanno Niemeijer en Gerard Besten met het rapport Zinvol Samenwerken. In het informateursrapport worden niet alleen mogelijkheden beschreven, maar wordt ook een voorstel gedaan. Dat is het vormen van een stichting als netwerkverband op basis van gedeelde identiteit en gezamenlijke belangen; samenwerken op het gebied van ondersteunende diensten, personeelsbeleid, kwaliteitsbeheer, huisvesting, bouwonderhoud, administratie, organisatie, automatisering en digitale informatievoorziening. De derde versie van dit rapport was de basis voor een werkconferentie op 12 november j.l. voor delegaties van raden van toezicht, raden van bestuur, besturen en directies van alle antroposofische zorginstellingen en van de FAG. Zo’n 65 personen waren die vrijdag in het Ionagebouw van Landgoed de Reehorst aanwezig.

Inleidingen
Vincent Baalman, directeur van Zorg Consult Nederland, die het informateurstraject begeleidde, opende de conferentie en noemde zichzelf “kopschuw als het over samenwerking gaat”. Vanuit zijn ervaring bij het begeleiden van vele samenwerkingsprojecten heeft hij gezien dat de doelstelling van samenwerking langzamerhand verandert naar: expertise bij elkaar leggen ten behoeve van de cliënt. Hij stelde dat innovatiekracht het kenmerk zou moeten zijn van antroposofische instellingen. Zijn motto is: laat je inspireren en inspireer zelf ook anderen.

Hanno Niemeijer keek terug op 15 april 2003 (de werkconferentie op het ministerie) en voerde als motto: “op naar een antroposofische Open Ankh”. Het uitgangspunt hierbij is, recht doen aan de variëteit van autonome instellingen. Het gaat om institutionele stabiliteit en continuïteit. Hij haalde een uitspraak van Nelson Mandela aan: “Als er een lawine achter je aankomt heb je geen tijd om grassprietjes te bekijken”.

Gerard Besten noemde ketenvorming als het meest belangrijk voor de zorgvraag, waarbij de thema’s uit de nota leidraad zijn.

Arthur Modderkolk sprak zijn waardering voor de nota uit en vond dat er een reëel krachtenveld werd geschetst. Daarbij waarschuwde hij voor het vasthouden aan het verleden, omdat “spelers van morgen zich anders gedragen dan gisteren”.

Hij beschreef de Open Ankh als een werkverband of netwerkorganisatie die is ontwikkeld vanuit één motto en inspiratie. De eindverantwoording van iedere aangesloten onderneming ligt bij de betreffende raad van bestuur, de raden van toezicht zijn vervlochten met die van de Stichting De Open Ankh, zoals een planetenstelsel eigen banen heeft rond een gemeenschappelijke zon. Er worden afspraken gemaakt hoe men elkaar faciliteert. Vanuit de gemeenschappelijke financieringen wordt de Open Ankh ook wel de “open bank” genoemd. Inspiratieoverwegingen zijn volgens hem het fundament voor de samenwerking, er moet vibratie zijn. Tevens stelde hij dat antroposofische zorg té belangrijk is om samenwerking te laten lopen. Hij vindt het een uitdaging om de grenzen van het mogelijke en van het nodige op te zoeken. Zijn advies is: stel formateurs aan.

Koop Daniëls keek terug op de verschillende pogingen die de laatste jaren waren gedaan om neuzen rond samenwerking één kant op te laten kijken. Hij zou graag hechte samenwerkingsverbanden zien en zijn kaarten zetten op ondersteunen van medewerkers vanuit inspiratie, kracht putten uit enthousiasme van medewerkers en enthousiasme wekken. Het gaat uiteindelijk om kwalitatief goede zorg, gevoed vanuit betrokkenheid en zichtbaar worden in de omgeving. Graag zou hij met alle antroposofische zorginstellingen een nieuwe vereniging willen vormen, met een aantal gemeenschappelijke taken als opleiding en onderzoek, waarbij geen bestuurlijke vermenging plaatsvindt. Zijn motto is: “de eigen waarde houden, de meerwaarde van samenwerking nemen”.

Afspraak
Na de inleidingen gingen de deelnemers in gespreksgroepen uiteen om te werken aan een aantal vragen. Een gemeenschappelijk punt uit de verschillende gespreksgroepen was dat de inhoud van de samenwerking leidend moet zijn. Een te snelle conclusie voor de vorm is een valkuil. Maar ook het proces moet niet eindeloos duren en het motto is doen. Producties zouden op elkaar afgestemd kunnen worden; geen vraag verloren laten gaan en geen gaten laten vallen. Er zouden dwarsverbanden ontwikkeld moeten worden met betrekking tot ouderen, autisten, jeugd, enzovoorts. Op verschillende lagen kunnen disciplines met elkaar samenwerken; beginnen en iets als de “Open Ankh” ontwikkelen.

De afspraak is dat het Heilpedagogisch Verbond met de Arta-Lievegoed Groep en de Stichting Antroposofische Ouderenzorg om de tafel gaat zitten en aan het werk gaat. Over zeven maanden komen de vertegenwoordigers van de diverse instellingen in deze context opnieuw bij elkaar en kijken hoever ze zijn.’

Als je dit zo weer leest, is het volgende bericht op de website van de Open Ankh zeer interessant:

‘De Open Ankh heet nu Zorgcoöperatie Nederland
Tien zorginstellingen van het werkverband De Open Ankh hebben op 1 oktober 2007, samen met twee andere stichtingen, een coöperatieve vereniging opgericht: Zorgcoöperatie Nederland. Het werkverband De Open Ankh wordt de komende periode afgebouwd. Bij de aangesloten instellingen van Zorgcoöperatie Nederland werken op dit moment tienduizend mensen door heel Nederland. Andere zorginstellingen hebben hun belangstelling voor toetreding tot Zorgcoöperatie Nederland reeds kenbaar gemaakt. De verwachting is dat Zorgcoöperatie Nederland binnen drie jaar uit 15 tot 20 leden zal bestaan.’

En nu dus ook een elfde: Sherpa. Christophorus kiest duidelijk voor een andere vorm: een fusie. Maar zit in feite dus nog in een verkennende fase.