Over de Christengemeenschap heb ik op deze weblog nog niet veel geschreven. Eigenlijk op 5 april in ‘Bewogen begin’ pas voor het eerst. Nu helpt het jaarverslag over 2008 van de Antroposofische Vereniging in Nederland, waar ik de afgelopen dagen al een paar keer uit heb geput, ook hierbij. Het is echt een goed in elkaar gezet jaarverslag, hier heb je wat aan. Op blz. 13 en 14 wordt onder de titel ‘Contacten met instellingen en initiatieven’ geschreven over ‘Overleg AViN bestuur – synode van de Christengemeenschap’. Daar valt dit te lezen:‘Ruim 40 mensen vanuit diverse maatschappelijke en geestelijke stromingen wendden zich in 1921 tot Rudolf Steiner met fundamentele vragen over de christelijke geloofsleer en de christelijke sacramenten. Na een periode van intensieve voorbereiding leidde dit in september 1922 in Dornach tot de stichting van een nieuwe religieuze beweging onder de naam “De Christengemeenschap”. Deze ontstond dus als een zelfstandige beweging, in het leven geroepen op adviezen van Rudolf Steiner. Hoewel een aantal van de stichters de antroposofie kenden en zich er persoonlijk mee verbonden voelden, is De Christengemeenschap niet vanuit de toenmalige vereniging opgericht.
Bij de Weihnachtstagung van 1923 werd de Algemene Antroposofische Vereniging opgericht.
Beide bewegingen hebben zich sindsdien als zelfstandige organisatie verspreid over de gehele wereld. Door de gemeenschappelijke bron van de antroposofie zijn er over en weer talrijke persoonlijke verbindingen. Dat speelde bij de oprichting, maar nog steeds is dit een levende realiteit.
Toch hechten vertegenwoordigers van beide bewegingen groot belang aan het maken van een helder onderscheid. De Antroposofische Vereniging verenigt immers mensen die zich willen toeleggen op de antroposofie als geesteswetenschap en De Christengemeenschap richt zich op vernieuwing van de sacramenten en kan gemeenten stichten op plaatsen waar mensen aan deze sacramenten deel willen hebben. De Antroposofische Vereniging wil niet graag geafficheerd worden als een religieuze beweging of kerkgenootschap en De Christengemeenschap niet als “de kerk voor antroposofen”.
De besturen van de AViN en De Christengemeenschap hebben dit vraagstuk onderkend en hebben sinds 2004, met een open oog voor elkaars belangen, de volgende onderwerpen besproken: hoe “zetten we ons neer” in openbare aankondigingen? Hoe antroposofisch zijn boekentafels? Wat betekent het om een mensenwijdingsdienst te houden in een heilpedagogisch instituut of een klasse-uur op zondagmorgen? De “concurrentie” tussen kinder- en jeugdhandelingen op een Vrijeschool en de kinderdienst of jeugdwijding in De Christengemeenschap, het godsdienstonderwijs op de scholen, het al dan niet instellen van een theologische sectie binnen de AViN en tenslotte het jongerenwerk. De periodieke besprekingen worden als zeer zinvol ervaren en zullen worden gecontinueerd.’
Ga je naar de website van de Christengemeenschap, waar ik dus op 5 april ook al naar verwees, dan zul je over deze ontstaansgeschiedenis niets vinden. Onder ‘De organisatievorm van De Christengemeenschap’ staat onder meer dit beschreven:
‘De Christengemeenschap is 9 juli 1958 door de toenmalige minister van Justitie erkend als kerkgenootschap. Zij maakt tevens deel uit van de internationale Christengemeenschap.
Statuten
De Christengemeenschap, Beweging tot religieuze vernieuwing, is op 13 november 1926 gesticht. De interne samenwerkingsvorm is neergelegd is in de statuten van 1 december 1935 en in de gewijzigde statuten zoals op 10 maart 2008 notarieel vastgelegd.
Gemeenten
De leden zijn in gemeenten (16 in totaal) georganiseerd. Iedere gemeente is autonoom en bezit rechtspersoonlijkheid. Zij kent haar eigen algemene ledenvergadering en een daaruit gekozen gemeentebestuur dat verantwoordelijk is voor de praktische en zakelijke organisatie van een gemeente d.w.z., de zorg voor het kerkgebouw, de leden- en financiële administratie, kortom: de gemeentelijke “huishouding”.’
Nu is het mooie, en dat had ik eerder nog niet in de gaten, dat die gemeenten ook allemaal op de website opgevoerd worden en, wat nog beter is, hun gegevens echt bijhouden. Dat gebeurt volgens een vast stramien, met onderdelen als ‘Algemeen’, ‘Historie’, ‘Geestelijken’, ‘Diensten’, ‘Bereikbaarheid’, ‘Bijzonderheden’ en ‘Agenda’. Vooral onder die Agenda staan de meest recente gegevens. Bijna ieder gemeente houdt die bij. Een heel aantal heeft er ook een foto van het eigen kerkgebouw bij gezet. Hier interesseer ik me in de eerste plaats voor de geschiedenis. Zo wordt vanuit Rotterdam geschreven:
‘De gemeente Rotterdam van De Christengemeenschap bestaat sinds 1929 en telt ruim 100 leden, wonend in een gebied dat ongeveer wordt begrensd door Gouda, Hoek van Holland en Breda. Naast de leden zijn er een vergelijkbaar aantal belangstellenden die de kerk bezoeken en de gemeente ondersteunen. Er zijn drie geestelijken. Deze voltrekken de sacramenten, voeren persoonlijke gesprekken, houden voordrachten, geven godsdienstlessen en cursussen. De gemeente is een zelfstandig onderdeel van het landelijk kerkgenootschap en heeft een gemeentereglement, waarin taken en verantwoordelijkheden van personen en groepen omschreven staan.
Het kerkgebouw is centraal gelegen, dicht bij de achterzijde van het centraal station.’
Net zo oud of nog ouder moeten de gemeenten van Amsterdam en Zeist zijn. Maar die geven helaas geen informatie over de geschiedenis. Dat doen ze wel in Het Gooi:
‘De gemeente Het Gooi bestaat sinds 1 oktober 1978 en is ontstaan uit de samenvoeging van de toenmalige gemeenten Hilversum en Bussum.
Op 25 september 1937 werd de “Gemeente Hilversum”, zoals de oorspronkelijke naam luidde, gesticht door Dr. A. Heidenreich, die tot de kring van stichters van de Christengemeenschap behoorde. Dr. C. Los die gemeentegeestelijke werd verzorgde de mensenwijdingsdienst aan de Jonkerweg in Hilversum.
Vanaf het allereerste begin verzorgde Dr. C. Los ook Bussum, waar godsdienstlessen gegeven werden. De eerste mensenwijdingsdiensten werden daar pas gehouden in 1945. Bussum functioneerde als zelfstandige gemeente vanaf 1950 met Mw. S. Bladergroen als eerste gemeentegeestelijke.
De gemeente Bussum kocht op 20 oktober 1955 het pand aan de Eslaan 12 en gebruikte dit als kerk. Het pand brandde op 27 november 1973 af. Vanaf dat moment maakte de gemeente het Gooi gebruik van de kapel te ’s-Graveland op het landgoed Land en Bosch, conferentieoord van de Christengemeenschap.
Omdat landgoed Land en Bosch verkocht is, heeft de gemeente Het Gooi een bestaande kerk aan de Veldweg 1 te Bussum aangekocht. Vanaf 16 september 2007 is dit onze behuizing.’
Een interessante geschiedenis, goed beschouwd. Er zit ook het verhaal van Landgoed Land en Bosch in. Interessante tijdsintervallen zijn te ontdekken. Achttien jaar een eigen kerkgebouw in Bussum, vervolgens blijkbaar 33 jaar samen met Hilversum kerken op Land en Bosch, om vervolgens twee jaar geleden weer een eigen gebouw in Bussum te betrekken.
Ik zal de overige gemeenten in volgorde van chronologie langslopen. In Leeuwarden pakken ze het trouwens een beetje ander aan. Hier wordt het kerkgebouw centraal gesteld. Die kent dan ook een rijke geschiedenis:
‘Ons kerkgebouw staat op de plaats van het vroegere Franciscaner Gallileaklooster, achter het laat-middeleeuwse gerechtsgebouw de Kanselarij. Eind 16e eeuw – na de beeldenstorm in 1568 – werd de kerk van dit klooster aangepast voor de hervormde eredienst. Tot in de jaren ’30 van de vorige eeuw hadden de schippers hier hun dienst, gezeten op zelf-meegenomen aardappelkistjes. In de volksmond heette het bouwwerk toen het Aardappelkerkje. Het werd in 1940 gesloopt en kort daarna werd het huidige gebouw opgetrokken. Na diverse andere gebruiksbestemmingen werd in 1987 de sloop verhinderd nadat onze gemeente onder leiding van mevrouw Lantsheer het gebouw aankocht als cultusruimte. Daarvoor was sinds de eerste dienst Leeuwarden in 1956, door Jacobus Knijpenga in meerdere ruimtes gecelebreerd, variërend van huiskamer tot Nutsgebouw. Vanuit de gemeente Leeuwarden ontstonden later de gemeentes Groningen en Meppel.
Sinds 2002 is mevrouw Wilma Bos de inwonend geestelijke. Naast de regelmatige cultische activiteiten vinden ook culturele bijeenkomsten plaats, evenals gespreksavonden en cursussen. De gemeente telt ongeveer 100 leden en belangstellenden.’
‘De Christengemeenschap in Zeeland is in de zestiger jaren van de vorige eeuw ontkiemd. Een groepje mensen kwam bijeen op het B.D.bedrijf Loverendale. In deze groep ontstond het verlangen om met enige regelmaat een mensenwijdingsdienst te vieren. De priester Joost Nijkerk ondersteunde dit initiatief en zo kon ook in Zeeland de Christengemeenschap in de wereld worden gezet. Vanaf die tijd werd in een vierwekelijks ritme de mensenwijdingsdienst gehouden. Eerst in de kapel van Hoogelande; de laatste jaren in de kerk van de Doopsgezinde Gemeente te Middelburg. Het streven naar een eigen ruimte, waar het altaar blijvend aanwezig is, wordt door de gehele gemeente gedragen.’
‘De Christengemeenschap Alkmaar werd in 1960 opgericht. Het eerste kerkje werd gebouwd in Schoorl. In 1994 werd de nieuwe kerk betrokken in Alkmaar (zie afbeelding).
De geschiedenis van de gemeente Arnhem gaat wat verder terug. Vanaf 1962 wordt de cultus met regelmaat voltrokken en is aan de gemeente een vaste geestelijke verbonden. Sinds die tijd ook huist de gemeente in de Brugstraat.
Nu, enkele jaren na de eeuwwisseling, is het huis op zondagen vaak goed gevuld; leden en belangstellenden komen uit een wijde omtrek bijeen.’
‘De Christengemeenschap in Driebergen is ontstaan in de jaren 70, op initiatief van in Driebergen wonende leden en belangstellenden van de gemeente te Zeist. De gemeente kreeg zelfstandige status in 1986. De eigen verantwoordelijkheid van de leden voor het organisatorische en het financiële aspect, alsook voor de vormgeving aan en de inhoud van het gemeenteleven speelt een grote rol. Met name de Programmacommissie vervult hier een belangrijke taak. Voor het inhoudelijke bestaat nauwe samenwerking met de gemeentegeestelijken. Voor het cultische aspect, de sacramenten en de pastorale zorg zijn de geestelijken verantwoordelijk.
De Pauluskerk werd aangekocht in 1990 en staat naast de katholieke kerk “Sint Petrus Banden”. In 2000-2001 heeft er een ingrijpende verbouwing plaatsgevonden en de kerk is nu zo goed als af. In 2006 zijn er nieuwe gekleurde glasvensters aangebracht.’
Deze extra informatie over Driebergen mag er ook zijn:
‘Koninginnedag in Driebergen is voor de Pauluskerk een heel bijzonder gebeuren: de kerk ligt midden in het vrijmarktgebied en houdt dan open huis. Er is een stand met tweedehands kwaliteitsboeken, er is een terras met eten en drinken en binnen wordt een activiteit voor de kinderen opgevoerd. De kerk kan dan bezichtigd worden.’
En als laatste gemeente die kort iets over de geschiedenis meedeelt, die van Groningen:
‘De eerste Mensenwijdingsdienst werd na enkele jaren van voorbereiding gehouden op 21 juni 1981. De wijding van het huidig kerkgebouw aan de Lauwersstraat vond plaats op 13 november 1998.’
2 opmerkingen:
De Galileakapel in Leeuwarden staat niet precies op de plek van de oude Galileërkerk, maar op het kerkhof van het voormalige Galileërklooster. Een deel van de begraafplaats had een functie voor ter dood gebrachte of in de gevangenis gestorven criminelen. Volgens de overlevering is de naam afkomstig van het overbrengen van gevangenen uit het achterpoortje van de Kanselarij. Twee Oudnederlandse woorden wijzen in dezelfde richting: droefaard en droefkamer. Een droefaard was een ellendeling, misdadiger. De betekenis van een droefkamer is nog eens uitgelegd als ‘waar ter dood veroordeelden hun laatste uren doorbrachten’. Het tweede deel van de straatnaam (dal) doet denken aan het Friese del, dat ook ‘langs’ betekent: Droevendal zou dan staan voor de straat waarlangs misdadigers, ter dood veroordeelden, naar het schavot gebracht werden. Droevendal staat dus (verhullend?) voor misdadigerskerkhof, waarbij dal eerder figuurlijk dan letterlijk opgevat moet worden; vgl. tranendal. Een andere lezing is nog dat ‘Droevendal’ zou duiden op een wijngaard: ‘droeven’= ‘druiven’. het zou kunnen getuige ook de straatnaam ‘Druifstreek’ vlakbij.
Niet het oude Schipperskerkje of Aardappelkerkje werd in 1940 afgebroken, maar genoemde Galileërkerk. Dat is een kleine onjuistheid in de tekst.
Het was de oud-medewerker Peter Karstkarel van de afdeling Monumentenzorg van de Gemeente Leeuwarden (nu cultuurhistoricus, loopbaan lang bezig oude Friese kerken) die het oude kerkje redde van de sloop toen de Christengemeenschap er belangstelling voor toonde. Het kerkje kon worden aangekocht door de gemeente de sloopkosten van de aanbouw te vergoeden. Organisch architect Henk Hupkes ontwierp een geheel nieuw interieur. De verbouwingskosten werden in een paar jaar opgebracht door middel van vele kleinere en grotere schenkingen van leden, fondsen en sponsors, waaronder de Frieslandbank (die schonk het geld voor de banken). Oud-directeur Jan Kuperus van deze bank ‘zag dat het goed was’, toen hem door de toenmalige priester mw. Lantsheer werd verteld dat de verbouwing een overeenkomstige stijl zou krijgen als de nieuwe organische NMB Postbank in Amsterdam. Hij kende Scherpenhuizen Rom en Mees, die toentertijd daar in de directie zaten.
De laatste periode vóór het betrekken van de Galileakapel was de Leeuwarder Christengemeenschap tezamen met de Leeuwarder Antroposofische Vereniging en het therapeuticum gevestigd in een niet al te groot pand aan de Druifstreek. Op zich uniek dit samenleven onder één dak, maar uiteindelijk toch niet wenselijk. Later heeft het drietal een eigen afzonderlijke huisvesting gekregen.
De gekozen naam ‘Galileakapel’ geeft enerzijds blijk van historisch besef en respect voor het verleden, anderzijds wil de naam een toekomstbeeld uitdrukken:
‘Heel vroeg in de Paasmorgen zijn twee Maria’s onderweg naar het graf. Ze treffen er een engel aan. Hij geeft de vrouwen een opdracht: En zie, Hij gaat u voor naar Galilea; daar zult gij Hem zien. Zie, ik heb het u gezegd.” (Mattheüs 28:7) En de vrouwen gaan terstond, meteen, met grote vrees en blijdschap (vers 8). Onderweg komen ze Jezus tegen. Nadat Hij hen gegroet heeft, geeft ook Hij de vrouwen een opdracht: “Weest niet bevreesd. Gaat heen en bericht mijn broeders, dat zij naar Galilea gaan, en daar zullen zij Mij zien.” (Mattheüs 28:10).
Dank je, Frans. Mooie aanvulling, zeker met Hemelvaart in het vooruitzicht.
Een reactie posten