Het Vrije Woord

Het was me een hete week, en dan heb ik het niet over het weer, dat werkelijk heerlijk was en nog steeds is, maar over de opschudding in de media, over Het Vrije Woord. Met hoofdletters mag je wel zeggen. Dinsdag kwam VVD-leider Rutte met een nieuw wetsvoorstel om de vrijheid van meningsuiting te verruimen. Onvermijdelijke vraag van het journaille bij dit soort gelegenheden, of het ontkennen van het stelselmatig vermoorden van de joden in de Tweede Wereldoorlog dan ook tot de vrijheid van meningsuiting behoort. In NRC Handelsblad van afgelopen vrijdag legde Mark Rutte dit als volgt nader uit:

‘“Als een studeerkamergeleerde die van de weg is geraakt dat zegt, zonder enige bijbedoeling, terwijl bibliotheken vol staan met boeken die bewijzen dat het wel heeft plaatsgevonden, dan mag hij dat zeggen”, aldus Rutte vanmorgen. Maar omdat Holocaust-ontkenning volgens Rutte “bijna altijd plaatsvindt in de context van het aanzetten tot geweld”, zal het ook onder de door hem gewenste wetswijziging gewoon strafbaar blijven. De VVD wil de vrijheid van meningsuiting verruimen en het zogenaamde “haatzaai-artikel” uit het Wetboek van strafrecht schrappen. Ook wil de VVD dat er strafvermeerdering komt voor hen die het vrije woord bedreigen.’

Naast de hitte (zeg maar gerust stoom) die vrijkwam, waren er ook veel verstandige reacties. Zo was er diezelfde dag in diezelfde krant een opinieartikel van historicus Frank Ankersmit, die principieel overtuigd is van het liberale gedachtegoed (helaas is dit artikel niet op de website van de krant geplaatst). Zich baserend op John Locke betoogde hij dat de strafrechter zich met dit soort kwesties nooit moet inlaten en nooit de stap moet zetten om overtuigingen te willen bestraffen, hoe abject ook:

‘Maar wij hebben de laatste tijd een soort van civiele religie opgebouwd, die van ons vereist om overtuigd te zijn van een aantal zaken, zoals dat de Holocaust plaatsvond en dat Hitlers Mein Kampf een abject boek is. Ieder verstandig mens zal die overtuigingen onmiddellijk onderschrijven. Daarover geen enkel misverstand. Maar men zondigt tegen de mogelijkheden en de aard van het strafrecht door die overtuigingen ook bij wet afdwingbaar te maken. (...)

Er zit ook deze kant aan. Men moet niet proberen te onderdrukken wat men niet kán onderdrukken. Veel beter is dat zich dat openlijk toont. Laat degenen die menen dat de Holocaust niet plaatsvond hun abjecte standpunt maar openlijk verkondigen, zodat wij weten wie zij zijn en wat we aan ze hebben. Geef die mensen niet de kans om met hun overtuigingen ondergronds te gaan. Zodat we niet meer zouden weten wat voor verwerpelijke opvattingen soms onder de mensen leven. De strafrechtelijke vervolging van Holocaustontkenners maakt ons daarom blind voor wat sommige mensen denken. Laat die mensen vooral zeggen wat ze denken.’

Bij het dagelijkse commentaar op de website van Elsevier, ook sterk aan het liberale gedachtegoed gehecht, vond Arendo Joustra op vrijdag deze argumenten:

‘Als iemand de Holocaust bewust of onbewust bagatelliseert, biedt dat de mogelijkheid een discussie aan te gaan en met feiten en argumenten te komen. Maak je van het ontkennen een taboe, dan blijven de ontkenners in duisternis ronddolen en krijgen ze geen weerwoord. Daarbij heeft de samenleving het antigif van de ontkenners nodig, om zelf weerbaar te blijven. Zonder antigif worden argumenten en feiten naar de achtergrond gedrongen.’

Medeopsteller van het wetsvoorstel is Atze Nicolaï. Columnist Hans Goslinga uitte gisteren in Trouw daarentegen kritiek op hem en Rutte:

‘Rutte en Nicolaï doen hun best het voorstel in de liberale beginselen in te bedden. Zo menen zij dat het een kwestie van beschaving en verantwoordelijkheid van de individuele burgers is hoe het vrije woord wordt gebruikt. In hun ogen is het niet langer nodig dat de overheid bevolkingsgroepen tegen belediging beschermt. De strafbaarheid van de groepsbelediging en het aanzetten tot haat of discriminatie kan dus worden opgeheven. Met deze bijna absolute benadering zoeken de liberalen aansluiting bij de Amerikaanse traditie van “more speech”, dat wil zeggen dat het woord, zelfs als dat racistisch of kwetsend is, moet worden beantwoord met het woord.

De vraag is of ze daarmee niet lichtvaardig voorbijgaan aan de Europese geschiedenis, die een geheel andere is dan de Amerikaanse. In de afgelopen dagen bleek vooral bij de oudere generaties een groot onbegrip, soms zelfs ontzetting over het gemak waarmee de liberalen voorbijgaan aan het feit dat aan de Holocaust jaren van stelselmatig haatzaaien voorafgingen. Rutte en Nicolaï leggen dat verband niet. Als het zaaien van haat niet direct aanzet tot discriminatie of geweld, zeggen ze in hun toelichting, “is het beter dit vrij te laten binnen de context van het maatschappelijk debat”.’

Scheidslijnen voor Het Vrije Woord dus. Nu is dit Vrije Woord een geliefd onderwerp bij antroposofen. Maar wat te denken van antroposofen die bovenstaande verstandige argumenten met voeten treden en Hun Vrije Woord willen optuigen met klassieke ontkenners van de judeocide? (Ik geef de voorkeur aan deze term die Gie van den Berghe goed beredeneerd hanteert in zijn ‘De uitbuiting van de Holocaust’, waarvan het eerste deel uitsluitend gaat over de ‘Ontkenning van de jodenuitroeiing’.) Dan is er toch wel iets heel erg mis. Ik doel nu vooral op het Belgische internettijdschrift ‘De Brug’ en zijn omgeving, waarin dit veelvuldig gebeurt.

‘...keer op keer wordt er, onder het motto vrijheid van meningsuiting, verwezen naar holocaustontkenners als David Irving, Ernst Zündel en Robert Faurisson, worden er links naar neo-nazi sites geplaatst en staat er, in de Brug althans, ook een flinke portie antisemitisme van eigen makelij, de verhalen dat Rudolf Steiner juist geen antisemiet was ten spijt.’

Dit schrijft Floris Schreve. Hem heb ik op 6 september 2008 geïntroduceerd in ‘Heikel’:

‘Dankzij het weblog van Ramon De Jonghe, die hier al verschillende keren commentaar heeft geleverd, ben ik vandaag gestuit op het weblog van Floris Schreve uit Amsterdam. Een weblog bijhouden doet hij nog niet zo lang, sinds 11 mei van dit jaar, dus is hij bijna op hetzelfde moment gestart als ik. In een van zijn eerste pennenvruchten, en een heel lange ook (met een absurd lange titel trouwens), gaat hij uitgebreid in op een thema dat hier onlangs aan bod kwam, op donderdag 28 augustus 2008 in de bijdrage ‘Verwerking’, namelijk antroposofie en racisme. Dit is een eeuwig actueel thema, en dat blijft het ook, vooral als het niet goed benaderd wordt (door antroposofen bedoel ik). Dan worden altijd dezelfde bezwaren tegen antroposofie van stal gehaald, want als die niet afdoende weerlegd kunnen worden, dan blijven ze uiteraard geldig.’

Vijf dagen later kwam ik hierop terug in ‘Lading’. Ik moest de krenten een beetje uit de pap vissen, want Floris Schreve heeft een nogal chaotische en vermoeiende werkwijze. Maar dat doet niets af aan zijn standpunten en oordelen. Sinds die tijd heeft hij zich laten kennen als een scherpe criticaster van in ieder geval bepaalde onderdelen van de antroposofie, maar wel als een faire criticus met wie je in discussie kunt treden. Mogelijk gaat hij voor velen in zijn vuur te ver, maar over het hoofd zien kun je hem niet. Vooral op de website van Ramon De Jonghe (die trouwens ook helemaal niet kinderachtig is ten aanzien van antroposofie) heeft hij een bijzonder grote activiteit ontplooid, eerst een half jaar lang over racisme, en nu sinds een maand dus ook over antisemitisme en negationisme.

Al in zijn eerste artikel dat ik hierboven aanhaalde, kwam dit tweede thema even ter sprake:

‘De auteurs van de vele artikelen van de Brug (het gaat zeker om een paar honderd) schieten zich in hun blinde fanatisme wel erg in de eigen voet. Zij zien overal samenzweringen tegen die prachtige antroposofie en zijn volgens mij doodsbang. Ook zoeken ze de meest vreemde bondgenoten, zoals de Britse Holocaust ontkenner David Irving, die meermalen instemmend wordt aangehaald, bijvoorbeeld in de beschouwing ‘De Ahrimanische maatschappijvorm; Ahriman heeft zijn eigen religie in Staat, Multi-cultuur en Holocaust’, waarin de auteur verder ‘woordgrapjes’ uithaalt met de begrippen ‘Holy-Ghost’ en ‘Holocaust’ (te vinden onder ‘A’ van ‘Ahriman’, directe link http://users.pandora.be/antroposofie/vanaf40/b46met/b46.htm). Hier wordt ook verwezen naar de website van David Irving, die de waarheid zou onthullen over de Holocaust. Dit alles uit naam van de antroposofie.’

Recentelijk voegde hij hier aan toe:

‘En het gaat mij hier echt niet om het feit dat die uitlatingen verboden zijn. Persoonlijk heb ik daar ook enigszins mijn vraagtekens bij, al valt er wel iets voor te zeggen. Waar het mij om gaat is dat de Brug, zogenaamd om het op te nemen voor de vrijheid van meningsuiting, stelselmatig holocaustontkenners en neonazi’s aanprijst. Bovendien worden deze lieden meer dan eens instemmend aangehaald.’

Zodat je de vreemde figuur krijgt dat juist hij degene is die Steiner moet gaan verdedigen:

‘Dit is geen antroposofie, althans geen Rudolf Steiner, dit is neonazi praat. Bovendien waarom zou je de antroposofie ook nog hiermee belasten? Hiermee wordt Steiner met iets belast, dat je hem onmogelijk kunt aanrekenen.’

Het blijkt ook geen geïsoleerd fenomeen te zijn, helaas.

‘Je zou misschien kunnen zeggen dat de Brug het initiatief is van twee, wat mij betreft volledig ontspoorde antroposofen, maar als je de onderlinge verbanden bekijkt heeft het er alle schijn van dat dit geluid breder gedragen wordt. Dat lijkt mij dus een te gemakkelijk antwoord. Bovendien duiken dezelfde namen van “wetenschappers”/holocaust revisionisten/ regelrechte neonazi’s ook op in de bijdragen van Jos Verhulst op http://www.vrijgeestesleven.be. Het probleem heeft dus echt wel wat meer uitzaaiingen. Het lijkt mij dus dat het een groot probleem is voor de antroposofie in het Nederlandse taalgebied (ook Nederlandse antroposofische instellingen hebben geen enkel probleem met deze uitwassen, althans die schijn heeft het wel). En nogmaals, hoewel in sommige opzichten zeker problematisch, bulkt Steiners werk niet van:

– antisemitisme
– historisch revisionisme (kan ook niet, dus dat is louter de verantwoordelijkheid van de hedendaagse antroposofen die daar hun vingers aan branden)
– homohaat
– de eis op het recht van het beledigen van allerlei minderheden (allemaal “vrijheid van meningsuiting”, ongetwijfeld)
– apocalyptisch cultuurpessimisme’

Ten overvloede misschien, maar Floris Schreve voegt er deze oproep aan toe:

‘Maar voordat er misverstanden ontstaan, ik ben zeker niet voor verbieden, censureren, etc. Bovendien is het wel een hele mooie en toegankelijke bron op internet. Maar afstand nemen, of duidelijk maken dat dit niet de opinies zijn waar je als beweging of vereniging achter staat lijkt me toch niet te veel gevraagd. “De antroposofie staat niet voor het promoten van het gedachtegoed van David Irving of Ernst Zündel” lijkt mij een niet al te moeilijk statement.’

Helemaal mee eens. En ik verwijs graag naar de genoemde publicatie van Gie van den Berghe, die dit allemaal bijzonder helder onderbouwt. Gif en tegengif uit België (of moet ik Vlaanderen zeggen?).