Hel

Mag ik u even voorstellen? Bart Brandsma. Op zijn website schrijft hij over zichzelf:

Bart Brandsma (1967) – filosoof, onderzoeker, trainer, publicist en documentairemaker

Bart Brandsma, filosoof
Na een intensieve studie aan de Rijksuniversiteit Groningen in de Sociale en Politieke Filosofie, bijvakken Spaans (RU Groningen) en Journalistiek (Hogeschool Midden Nederland, Utrecht), afgestudeerd op ‘De politieke en publieke rol van de intellectueel’. Twee filosofieboeken zagen daarna het licht. Denkers van deze tijd, uitgeverij Kok Agora, 1994 en De hel, dat is de ander; het verschil in denken van moslims en niet-moslims, uitgeverij Veenmagazines, 2006.

Bart Brandsma, onderzoeker
Op dit moment met een onderzoeksopdracht verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen (Dominicaner Studiecentrum voor Theologie en Samenleving/DSTS) ten bate van het 4-jarig-programma ‘Religie en identiteit; op zoek naar een nieuw Wij’. Steeds gericht op – voorheen ook in research voor documentaires voor met name de Nederlandse Moslimomroep – een vertaalslag van wetenschappelijke inzichten uit de sociologische, theologische en filosofische hoek naar het spraakgebruik en de praktijk van alledag.

Bart Brandsma, trainer
Meerdere gerenommeerde opdrachtgevers (in Nederland en Vlaanderen) hebben gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een masterclass/training of een lezing aan te bieden aan onder meer gemeenteraadsleden, politici, politie- en veiligheidsfunctionarissen, ‘integratie’-deskundigen, hulpverleningsinstanties, justitiële medewerkers. Dit aanbod is geënt op het boek ‘De hel, dat is de ander’. Daarnaast heeft hij in Noord-Ierland de training Dialogue for Peacefull Change gevolgd, om in Nederland ‘conflicthantering in de multiculturele praktijk’ aan te kunnen bieden.

Bart Brandsma, publicist
Na de oprichting van het tijdschrift Filosofie Magazine vijf jaar bij dit blad betrokken geweest als eindredacteur en daarna als schrijver van vele artikelen. Behalve dit ook werkzaam geweest als scenarioschrijver van een 12-tal televisievertellingen en als eindredacteur van Intermediair, met daarnaast nog vele bijdragen op tal van gebieden ten bate van kranten en tijdschriften in binnen- en buitenland. Van Trouw tot El diario de Caracas, van het Vlaamse De Morgen tot het Nederlandse Management Team.

Bart Brandsma, documentairemaker
Door werk als projectmanager (onder andere een serie van 22 programma’s over filosofie Denken Doorzien) bij de Nederlandse Educatieve Omroep, Teleac/NOT is het televisie-maken erbij gekomen. In de afgelopen jaren met een 18-tal documentaires voor onder meer de Nederlandse Moslim Omroep (NMO), KRO, het KIT/Tropenmuseum, Amnesty International en OXFAM. Daarvoor bezoeken afgelegd aan alle continenten (onder meer Suriname, Turkije, Marokko, Indonesië, Senegal, Israël, Nepal, Guatemala, Spanje, Tanzania, Congo...)

Bart Brandsma, vrijwilliger
Na het oprichten van de Stichting Media Assist steun aan een mensenrechtenorganisatie in Oost-Congo, door middel van het project ‘Theater in Congo’. Met inzameling van geld, ondersteund door de Nederlandse Commissie voor Duurzame Ontwikkeling (NCDO) is het gelukt een professionele theatertraining en theatergeluidsversterking ter plaatse aan te bieden, waarmee de NGO Vrouwenorganisatie SOFAD in Uvira, Oost-Congo in staat is om met theater politieke en humanitaire voorlichting te verzorgen in een zwaar getroffen post-conflict gebied.

Interessant, maar waarom stel ik hem hier aan u voor, zult u zich afvragen. Het antwoord is simpel. Ik las in het nieuwe jaarverslag over 2008 van de Antroposofische Vereniging in Nederland (sinds afgelopen donderdag online) op blz. 15 onder het kopje ‘Voorlichting, public relations en website’ dit:

Op 1 juli werd in goed overleg het contract met voorlichter Gerard Kerkvliet beëindigd. Het bestuur dankte hem voor de professionele wijze waarop hij de beeldvorming over de AViN positief heeft bijgesteld in een periode waarin negatieve berichten de boventoon voerden. Bovendien werkte hij sinds zijn aantreden in 1997 succesvol mee aan een open en transparante profilering van de vereniging naar ‘buiten’.

Na de zomer trad het bestuur in contact met Bart Brandsma van ‘Bart Brandsma in media’. Eind 2008 verleende het bestuur hem de opdracht om een strategische visie op de beeldvorming rond de antroposofie te ontwikkelen en in overleg met het bestuur een praktisch strategisch meerjarenplan voor public relations en voorlichting uit te werken.

Dat lijkt me niet onbelangrijk voor het beeld van de antroposofie in de samenleving. Daarom ook nog even kijken naar het laatste boek van Bart Brandsma, De hel, dat is de ander. Hij heeft op zijn website korte stukjes geplaatst naar aanleiding van ieder hoofdstuk. Zes in getal, met een proloog en een epiloog.

Proloog: De maat van de vraag
Waarin de auteur zijn leermeester in de filosofie bezoekt.

Hoofdstuk 1: De geboorte van een identiteit
Waarin de auteur weigert om niet-moslim te zijn. Maar is dat wel mogelijk? Hij gaat naar Nepal en Bosnië.

Hoofdstuk 2: Loyaal aan Nederland
Waarin de auteur stuit op het fenomeen loyaliteit. Hij gaat te rade bij Dyab Abou Jahjah en Mohammed Arkoun en ontdekt twee kampen rond de moord op Pim Fortuyn: de Dreyfusards en de anti-Dreyfusards.

Hoofdstuk 3: Homo islamicus
Waarin de auteur de gedachten wil lezen van de homo islamicus. Hij dringt door tot de islamitische plicht, de Arabische suprematie, het dekolonisatie-trauma, de ‘mythe van de oemma’ en ‘het spook van de zuivere islam’. Hij reist af naar Duitsland, Frankrijk, Suriname en Indonesië.

Hoofdstuk 4: Homo Secularis
Waarin de auteur besluit om de seculiere mens als tegenhanger op te voeren van de homo islamicus. De homo secularis blijkt ‘winnaar op het wereldtoneel’, rechtendenker en geluksvechter. Hij herleest de gebruiksaanwijzingen en garantieverklaringen van de producten van de Verlichting en de Romantiek. Naar Israël en opnieuw Suriname.

Hoofdstuk 5: Waar en waarachtig
Waarin de auteur op bezoek gaat bij een moslimgeleerde ‘een marabout’ in de snikhete Senegalese woestijn rond de heilige stad Touba. Van hem krijgt hij de filosofische sleutel aangereikt. Waarheid en waarachtigheid staan aan de basis van twee strijdige vocabulaires. Nu ontrafelt hij de islamcontroverse.

Hoofdstuk 6: Fatsoen en beschaving
Waarin de auteur alle conflicten in Europa rond de islam terugbrengt tot varianten van drie filosofische exemplarische situaties. Dankzij ‘de Senegalese sleutel’ en het denkwerk van Abdulkarim Soroush en Avishai Margalit worden ze verhelderd.

Epiloog: De hel, dat is de ander
Waarin de auteur het toneelstuk van de filosoof Sartre Met gesloten deuren vergelijkt met de situatie in Europa.

Het volgende komt uit het gedeelte van hoofdstuk 2:

“Amsterdam, 1994. ‘Interview met Mohammed Arkoun’ staat er in mijn agenda. Ik heb net een nieuwe leren journalistentas en een nieuw opname-apparaat om het gesprek met deze filosoof uit Algerije te kunnen registreren. ‘Mijn eerste moslim’ realiseer ik me nu, jaren later. Arkoun publiceert in die maand samen met VVD-voorman Frits Bolkestein een boek met de titel Islam & Democratie. Maar daar kom ik niet voor. Ik ben op pad voor een serie in Filosofie Magazine, waarvoor ik als eindredacteur werk. De serie heet ‘filosofie (van) ver weg’ en ik speur daarvoor naar exotische filosofie. Zuid-Afrikaans, Venezolaans, Israëlisch. Maar vandaag krijg ik een indringende les, nadat ik plaats heb genomen aan de eettafel op een Amsterdamse bovenwoning aan de Plantage Middenlaan. De les gaat niet over moslims, de exoten waarover ik een verhaal wilde optekenen, maar over de niet-moslim.

Op dat moment doceert Arkoun aan de Universiteit van Amsterdam. Zijn vaste standplaats is Parijs. Daar is hij hoogleraar aan de Sorbonne, met als opdracht De geschiedenis van het islamitische denken. Ik begrijp hem dan ook niet als hij hard met zijn vuisten op tafel slaat na mijn voorzichtige openingsvraag. Ik probeer het gesprek op islamitische filosofie te brengen. ‘Daar weet ik namelijk niets van,’ denk ik ontwapenend te kunnen openen. Dat maakt hem boos. Hij begint met te zeggen dat hij ‘een gemarginaliseerde intellectueel’ is: ‘In alle Arabische landen zijn er academici die vrijuit en geïnformeerd kunnen spreken over Europa. Ze kennen de geschiedenis en ze kennen de debatten. Maar de Europese intellectueel kan niet of nauwelijks meepraten over de Arabische landen. Die ongelijkheid, waarom zou die zo moeten blijven? Ik moet alles over Europa leren – en mijn collega intellectueel in Nederland mag beleefd zeggen: “O ik, ik weet niets over uw land, vertelt u eens...?”’ Arkoun kijkt me indringend aan. Het gegeven is te nieuw voor me om schaamte te voelen. Hij maakt het verschil tussen mijn gebrek aan kennis en zijn surplus eraan nog eens goed voelbaar. Hij wandelt door mijn vaderlandse geschiedenis, waarbij hij Willem van Oranje citeert in historische situaties die ik niet ken. De moslim oriënteert zich op het Westen en neemt zijn eigen bagage mee, de westerling heeft alleen zijn eigen bagage.

‘Maar moet ik hem en zijn werk kennen?’ weeg ik in gedachten mijn plichten als journalist. De filosoof in mij tilt de verantwoordelijkheid naar een hoger plan: ‘Moet het Westen de islam kennen?’ Arkoun raadt mijn gedachten. ‘In het Westen wil men weten of ik wel representatief ben voor wat de moslim is en denkt. De Europeaan die zich gaat interesseren voor ‘de islam’ wil weten of het de moeite waard is om te luisteren naar dit ene ‘moslim-exemplaar’, dat haast moet aantonen dat hij de schriftelijke goedkeuring van tenminste een aantal Arabische landen en een groot aantal geloofsgenoten in zijn achterzak heeft. Anders is hij met heel zijn filosofie toch echt de investering niet waard. Welke Europese intellectueel zou zich op die manier willen legitimeren?’

Ik schrijf het allemaal op, maar het wordt een kort artikel op deze manier. Korter dan ingeschat. Het vergrootglas is niet komen te liggen waar ik het bedoelde, op de islam en op de moslims. In Filosofie Magazine verzin ik er snel een invalshoek bij en het verhaal schrijft zich. Het valt niet op, want mijn collega Marjan Slob had ergens anders nog een moslim-filosoof op de kop getikt. Bij elkaar is het toch nog wat. Ik schaamde me niet, al was het even onaangenaam. Toch is daar, en op dat moment, voor mij het vergrootglas verschoven. De focus is komen te liggen op de niet-moslim, uitblinker in onwetendheid.”