Durven

Gisteren is de prijs uitgereikt waar ik op 10 mei in ‘Prijs’ over repte: de Eurekaprijs. Dat wil zeggen, onze speciale belangstelling ging naar de boekenprijs hiervan, omdat het boek van Arie Bos hiervoor was genomineerd, naast vier andere boeken. Dat hij zou winnen leek me onwaarschijnlijk, dat zou een revolutie zijn. Dat gebeurde dan ook niet (er waren dit jaar voor het eerst zelfs twee winaars; dat verklaart misschien het grote aantal van vijf genomineerden, en waarom niet twee weken van tevoren de drie hoogste kanshebbers bekend werden gemaakt, zoals de reglementen vereisen). Maar op de website van de Eurekaprijs verscheen vandaag wel het juryrapport van alle nominaties, en dat van ‘Hoe de stof de geest kreeg’ mag er wezen:

‘Mensen geven de geest en keren weer tot stof. Geest en stof. Twee woorden die we moeiteloos gebruiken, maar wat zeggen ze?

De eerste verdienste van Hoe de stof de geest kreeg is dat het boek de lezer van de ontzagwekkende dimensies van die vraag doordringt. In de proloog heeft Arie Bos het eerst nog over zijn persoonlijke ervaringen met mensen die de geest geven en tot stof weerkeren – hij is in het daagse leven huisarts in de Amsterdamse binnenstad. Maar daarna wordt het raadsel groter. Waar is onze geest precies te vinden? Wat denkt er nu eigenlijk wanneer wij denken? Hoe ligt sowieso de wisselwerking tussen geest en stof in onze wereld en hoe kan die in de evolutie zijn ontstaan? Hoe, inderdaad, kreeg de stof de geest?

Je moet maar durven – en dat doet dit boek. Het gaat geen vraag uit de weg, hoe onhanteerbaar of ongrijpbaar ook, en het haalt alles uit de kast om antwoorden te vinden. Evolutiebiologie en archeologie. Psychologie en filosofie. Een enkele keer zelfs poëzie. Het stapt kordaat over de grenzen van de specialismen heen en gaat op zoek naar de synthese.

Bij al die ambitie is dit toch een boek dat licht van toon en haast bescheiden blijft. Bos claimt geen overzicht over de vele vakgebieden de hij aanraakt. Hij is een verklaarde leek, die leest en denkt op eigen kracht, en hij is zelf de eerste om de lezer voor te houden waar zijn redenering dun wordt en zijn conclusie speculatief. Opnieuw, je moet maar durven.

Zo is Hoe de stof de geest kreeg een gewaagd boek, ambitieus en wetenschappelijk, maar ook charmant en soms persoonlijk. En jawel, het geeft zelfs antwoord op die vragen over geest en stof. Bos stelt zich niet tevreden met de materialistische reflex in de wetenschap die enkel en alleen de stof wil zien. Ook neemt hij geen genoegen met de spirituele reflex die bij alles opzweeft naar de geest. Hij zoekt naar de relatie tussen de twee sferen. Hij besluit met een idee dat even discutabel als interessant is en dat tientallen jaren ervaring van een arts in Amsterdam verraadt.

Dit boek is een levenswerk.’

Uitgeverij Christofoor is er als de kippen bij om dit juryrapport op haar website te vermelden. Gelijk heeft ze.

Update 15.05 uur:

Sinds gisteren was de weblogafdeling van de Volkskrant onbereikbaar, wegens verbouwingswerkzaamheden. Dat was pech, want ik zag op de voorpagina van de online krant een weblogartikel aangekondigd van Martijn van Calmthout, dat ik vandaag graag bij mijn bericht zou plaatsen. Maar ik wilde niet langer wachten met de uitslag van de Eurekaprijs. Dus nu alsnog Martijn van Calmthout, want de webloggen zijn weer beschikbaar. De titel: ‘Heeft de jury dit boek eigenlijk gelezen?’ (Het laden van dit ‘Kennis-blog, Wetenschap van dag tot dag’ gaat erg langzaam; ongetwijfeld hebben ze bij de Volkskrant momenteel nog niet alles op orde en onder controle wat de webloggen betreft.)

‘Zou de jury van de Eurekaprijs voor wetenschapsboeken de genomineerde boeken eigenlijk gelezen hebben? De vraag is misschien niet aardig, maar dringt zich op na lezing, de afgelopen dagen, van de eerste nominatie. Het boek Hoe de Stof de Geest Kreeg van de antroposofische huisarts Arie Bos.

Bos veegt in een machtig gebaar alles wat hij ooit gelezen en gehoord heeft over quantumtheorie, Oosterse filosofie, paleoantologie en neurowetenschappen bij elkaar en komt tot een even brutaal als volstrekt krankzinnig betoog. Het leven is een aparte kracht in het universum, die zichzelf in stand houdt via het doorgeven van virtuele fotonvelden, en de geest idem dito. En ons dna zuigt ordening op uit de omgeving. Geen wonder dat Pim van Lommel, bekend van de bestseller over leven na de dood, er een lovend voorwoord in schreef.

Met serieuze populaire wetenschap heeft Hoe de Stof de Geest Kreeg helemaal niets uit te staan. Bos doet wel alsof er eigenlijk geen ontkomen aan is, aan zijn inzichten en alles wat hij er bij sleept. Maar daarbij speculeert hij wel erg op het totale onbenul van de lezer.

Dat dat bij de jury van de Eurekaprijs, onder leiding van socioloog Paul Schnabel en met de vorige winnaar historicus Floris Cohen, niet alle alarmbellen zijn gaan rinkelen, is onthutsend maar misschien nog tot daar aan toe. Hoe dan ook is het een totaal affront voor de overige vier genomineerden, onder wie twee psychologen, een filosoof en een bioloog/journalist. Mensen als Trudy Dehue en Eveline Crone die wel hun best doen kant en wal te raken.

Onder wetenschapsjournalisten heerst sowieso al enkele weken totale verbijstering over het passeren voor de Eurekaprijs van een hele reeks puike populair wetenschappelijke boeken die in 2008 uitkwamen, van de bestsellers als Exit Mundi van Maarten Keulemans tot Een prachtige Puinhoop van Jelle Reumer, Hoe Het Werkt van Aschwin Tenfelde, Het Succes van Slechte Seks van Dirk Draulans, De Sublieme Eenvoud van Relativiteit van Sander Bais, en nog zo het een en ander.

Stuk voor stuk gedegen, serieuze en toch vrolijke wetenschapsboeken waarvoor je je niet geneert als je ze op een terras in de zon leest, of een bankje in het park. Maandag wordt in science center NEMO de winnaar van de Eurekaprijs 2009 bekend gemaakt. Als Bos wint, stel ik een ijzige stilte voor.’

Nou, gewonnen heeft Arie Bos niet, dus dat valt dan weer mee. Maar deze drastische redenen bedoelde ik natuurlijk niet toen ik schreef dat het me zou verbazen als dit boek zou winnen. Meer het ongewone aan het boek. Interessant is een van de reacties:

‘Stemmingmakerij. Ik heb het boek van Arie Bos ook gelezen en vind het wetenschappelijk volledig verantwoord, Pim van Lommel kan aan dit boek overigens nog een puntje zuigen.’

Het is wel interessant om te weten wie Martijn van Calmthout is. Dat staat uiteraard ook bij deze weblog vermeld:

‘Martijn van Calmthout (1961) is chef wetenschap van de Volkskrant. Hij studeerde natuurkunde in Utrecht en is sinds 1992, na een korte periode als freelancer, in dienst van de krant. Hij schrijft, in het katern Kennis, de site vk.nl/wetenschap en de nieuwskrant, over exacte wetenschappen en het wetenschapsbedrijf. In 2005 publiceerde hij de biografie Einsteins Licht (Contact). In 2008 was hij een van de makers van de Volkskrant Betacanon (Meulenhoff). Elke derde maandag van de maand presenteert hij in de Balie in Amsterdam live het Kenniscafe van de Balie, NEMO, de KNAW en de Volkskrant. Op vrijdagen is hij geregeld te horen in het radiogramma Hoe?Zo! van Teleac/NOT, om 21.00 uur op radio5.’

Geen wonder dat antroposofie in de Volkskrant meestal zo neerbuigend wordt benaderd...