Reddingsactie

Gisterochtend is in het Vara-radioprogramma ‘Vroege vogels’ een speciale ‘bijenstichting’ opgericht. Zo bericht de website van dit programma, die op 4 april ‘Nieuwe stichting wil einde bijensterfte’ meldde:

‘Er moet een einde komen aan de massale bijensterfte die de laatste jaren voor een ware slachting onder de bijen zorgt. Dat vindt de Bijenstichting, die vanmorgen tijdens de uitzending van het VARA-radioprogramma “Vroege Vogels” is opgericht. De stichting wil in dit Jaar van de Biodiversiteit ook bij de politiek meer aandacht voor dit probleem.

Steeds meer bijen leggen het loodje, onder meer door de Varroa-mijt, een insect dat op bijen parasiteert, en door het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw. Juist de wilde- en honingbijen spelen een belangrijke rol bij de bestuiving en de verspreiding van bloemen en planten. “Als de bij uitsterft, heeft de mens nog maar vier jaar te leven”, is een bekende uitspraak die aan Albert Einstein wordt toegeschreven.

De bijensterfte is vorig jaar regelmatig in het nieuws geweest, mede dankzij de petitie “Stop de Bijensterfte”. De actie “Stop de bijensterfte” is door verschillende organisaties gesteund. “Desondanks heeft de bijensterfte nog geen duidelijke plaats op de politieke agenda gekregen”, zei Jaap Molenaar, voorzitter van de kersverse Bijenstichting, in “Vroege Vogels”. Daarom hebben de initiatiefnemers van de petitie “Stop de Bijensterfte” besloten tot oprichting van de Bijenstichting.

Uitgangspunt van de Bijenstichting is dat de bijensterfte een complex probleem is dat niet op korte termijn kan worden opgelost. De Bijenstichting stelt zich ten doel de politiek en het landelijk en plaatselijk bestuur te beïnvloeden. Verder richt de Bijenstichting zich op voorlichting aan het publiek en op verbetering van het leefmilieu van bijen.

Concreet zal de Bijenstichting zich bijvoorbeeld inzetten voor een verbod op bepaalde bestrijdingsmiddelen en voor stimulering van de verspreiding van drachtplanten.
Wie het werk van de Bijenstichting wil ondersteunen kan zich aanmelden als donateur. Meer informatie over de bijensterfte, de Bijenstichting en haar activiteiten is te vinden op de website www.bijenstichting.nl.’

De problematiek van de bijen werd ook op deze weblog regelmatig onder de aandacht gebracht. Op 31 oktober 2008 in ‘Honing’, op 17 november 2008 in ‘Bijen’ en op 24 september 2009 in ‘Schakel’. In dat laatste bericht werd melding gemaakt van de website www.bdimkers.nl. Ga je nu naar de pagina met ‘Publicaties’, vind je onder meer dit:

‘Publicaties vanuit de werkgroep
Een klein aantal publicaties is nu beschikbaar, maar dat aantal zal geleidelijk groeien:

Artikelen van Jan Saal
eerder verschenen in “Dynamisch Perspectief”
– Bijen in de lente
– Bijen bouwen
– Bijen als opruimers van de natuur
– Bijen en vormkrachten

Artikelen van Theo Georgiades
eerder verschenen als de serie “Bijengeheimen” in “Vruchtbare Aarde”, een reeks artikelen voor leek en imker.
– Niet iedereen wordt gestoken
– Het zwermen; de grote verhuizing
– Kerstnacht in de bijenstal
– Voorjaar in de bijenkorf
– Bijen zijn goed op het balkon van een flat te houden
– Instinct of bezieling
– Bijen zijn “koningsgezind”
– Bestaat biologische honing wel?
– De bij als huisdier
– Karel de Grote – bijenwas en bijengif

Ingezonden imkerbijdragen
– De mobiele telefoon en het gedrag van de bijen
– Bijen kunnen zonder manipulatie
– Jarenlang zwermen’

Onder de vraag ‘Wat kan IK doen?’ wordt dit vermeld:

‘Wij begrijpen dat u na het bekijken van onze website, besef hebbend wat de betekenis van de bijen is, iets zou willen doen. Daar hebben we rekening mee gehouden, vandaar onderstaand wat suggesties:

– U kunt imker worden. Er is een schrijnend tekort aan imkermannen en -vrouwen. De gemiddelde leeftijd in Nederland ligt boven de 65 jaar en het aantal imkers neemt in snel tempo af. Kijk onder het kopje activiteiten en geef u op voor de cursus of neem contact op met een van onze regiogroepen, zij kunnen u in contact brengen met een mogelijke bijen-vader of -moeder in uw omgeving.

– U bent al imker; als imker kunt u zich aansluiten bij de groeiende groep imkers die meer bijenvriendelijk willen (leren) imkeren. Uw adres stuurt u dan naar info@bdimkers.nl en wij houden u op de hoogte van onze activiteiten. Ook kunt u zich aansluiten bij de ontmoetingen van imkers bij u in de regio. Al zijn wij zijn geen vereniging en heffen wij geen contributie, wij vragen alleen uw betrokkenheid bij en /of inzet voor bijenvriendelijk imkeren en dat is anders dan we de afgelopen eeuw met bijen zijn omgegaan.

– We willen zo veel: imkers opleiden, lezingen geven, bijenstallen bouwen, een mooie website opzetten en uitbreiden, folders en boeken uitgeven en dat kost naast veel energie ook geld. Uw steun en eventueel legaat stimuleren ons onze taak met extra energie voort te zetten. U kunt daartoe contact met ons opnemen of uw bijdrage rechtstreeks aan ons overmaken.

– U kunt een (kleine) bijdrage op onze rekening storten en daarmee onze mooie folder “Verwondering voor de Imme” helpen verspreiden. De kosten voor 8 folders zijn 10 euro inclusief de verzendkosten. 25 folders heeft u voor 20 euro in huis; 100 folders voor 75 euro, maar meer mag ook. Als u dan tevens een e-mailtje stuurt naar ons met het adres waar de folders heen mogen en de naam van degene die het bedrag heeft overgemaakt, dan kunnen wij de folders toesturen.’

Dat is heel concreet. We kunnen echter ook naar de website van ‘Smaakmakend’ gaan. Daar vinden we een interview met de eerdergenoemde Jan Saal door Hans Moltzer, onder de titel ‘Help de honingbij!’, van zomer 2009:

‘“Als de bij van het aardoppervlak verdwijnt, heeft de mens nog maar vier jaar te leven,” aldus Albert Einstein.

Wat vind je van Einsteins sombere berekening? Deze vraag stelde ik aan Jan Saal, biologisch-dynamisch imker en directeur van de stichting Warmonderhof, het opleidingsinstituut voor de biologisch-dynamische landbouw.

“Ik denk dat het niet zo snel zal gaan, voor zover het de honingbijen betreft. Maar als de bijen staan voor de hele insectenwereld, ben ik bang dat hij wel eens gelijk zou kunnen hebben. We beseffen nauwelijks wat de insectenwereld betekent voor de normale voortgang in de natuur. Stadsbewoners vinden bijen vaak eng en vies, omdat ze kunnen steken en poepen op de was die buiten hangt. Op de prioriteitenlijstjes van de Partij voor de Dieren en de Dierenbescherming komen ze pas na de varkens, de koeien, de kippen, de geiten, de paarden, de honden, de poezen, de vogels en de vissen. Dat is raar, als je bedenkt dat miljarden van die beestjes jaar in jaar uit, vlijtig en vriendelijk zoemend er wereldwijd voor zorgen dat de mens fruit kan blijven eten. De meeste planten, struiken en bomen kunnen immers pas vrucht dragen, nadat de bijen met stuifmeel langs de stampers van de bloemen zijn geweest.

Nu de honingbij zo’n belangrijke schakel is in de vruchtzetting en voortplanting, waarom bedreigen we die beestjes dan, in plaats van ze rust en ruimte te gunnen?

“Omdat we niet alleen de ecologische waarde, maar ook de economische waarde van bijen onderschatten. Schaalvergroting van de landbouw en onkruidbestrijding vinden we belangrijker dan het koesteren van bijen. Daardoor loopt het aantal honingbijenvolken terug, terwijl de vraag naar bestuivende insecten juist toeneemt.”

Zo’n veertig procent van wat we wereldwijd oogsten aan vruchten en zaden is afhankelijk van de bestuiving van voornamelijk honingbijen. Dan zijn we behoorlijk fout bezig.

“Helaas wel, ja. We bedreigen de bijen overigens niet alleen met schaalvergroting van de landbouw. We leveren ook een verwoede strijd tegen insecten onder het mom van gewasbescherming. Wist je dat niet-biologische aardappelvelden in ons land na iedere regenbui nog altijd met synthetische bestrijdingsmiddelen bespoten worden?”

Maar honingbijen vliegen toch niet op aardappelen?

“Daar heb je gelijk in. Maar die bestrijdingsmiddelen komen ook naast de aardappelen in de atmosfeer terecht waar de bijen vliegen. Bestrijding van schimmels en plaaginsecten heeft ook invloed op nuttige insecten. Chemische stoffen komen overal in de natuur terecht, ook waar de bijen hun drachtgebieden hebben.”

Drachtgebieden?

“Gebieden waar de honingbij haar stuifmeel en nectar vandaan haalt. Die zijn er steeds minder. Neem de korenbloem. Vijftig jaar geleden groeide en bloeide die drachtplant volop middenin en aan de rand van de korenvelden. Daar kwamen de honingbijen hun stuifmeel en nectar halen in de zomertijd. Die korenbloem zie je nu niet meer. In ieder geval niet meer tussen de korenaren.”

Dat klinkt dramatisch.

“De niet-biologische landbouw loopt de drachtgebieden van de bijen onder de voet. Het verzwakt de weerstand van bijen door chemische middelen en uitgestrekte gebieden met monocultuur, waardoor de variatie van hun voedsel, dus hun nectar en stuifmeel, afneemt. Veel volken hebben de varroamijtziekte niet overleefd. En daar is nu de verdwijnziekte bijgekomen.”

Verdwijnziekte?

“In de zomer vliegen de bijen nog goed maar voor de winter begint, is de kast leeg. Het begon, als ik ’t goed heb, in de Verenigde Staten, maar je ziet het nu ook in ons land.”

Is het ook echt een ziekte?

“Daar zijn de geleerden het nog niet over eens. Het is moeilijk om die bijen terug te vinden. Het zou te maken hebben met de straling van zendmasten. Duitse wetenschappers hebben proeven gedaan met mobiele telefoons. De bijen schijnen daardoor de kluts kwijt te raken.”

En hoe is Nederland voor haar biologische bijen?

“Als we zo doorgaan is ons land te klein. Dat heeft niet alleen te maken met de niet-biologische landbouw, maar ook met de verstedelijking. Veel imkers in de buurt van een stad krijgen te maken met klachten van omwonenden. Natuurlijk zijn er ook mensen die hun tuin vol bijendrachtbloemen hebben staan, maar steeds meer mensen worden toch vooral zenuwachtig als er bijen in hun buurt rondzoemen. Vaak weten ze ook het verschil niet tussen bijen en wespen.”

Dat belooft een tekort aan biologische honing.

“In de natuurwinkels staat meer biologische honing uit het buitenland dan uit ons eigen land. Dat komt omdat bijen biologische honing alleen maar kunnen maken in gebieden waar binnen een straal van vijf tot zeven kilometer geen industriële bedrijvigheid, dus ook geen niet-biologische landbouw voorkomt, en ook geen autosnelwegen. Al die heerlijke biologische honing uit Australië, Afrika, Midden-Amerika of Roemenië, daar is niets mis mee, maar wel met de afstand die deze honing moet afleggen.”

In Nederland zijn er maar een paar van dat soort natuurgebieden. Toch hebben we nog heel wat imkers.

“Dat lijkt maar zo. In de afgelopen vijftig jaar is het aantal imkers in Nederland teruggelopen met, schrik niet, negentig procent.”

Imkeren de overgebleven imkers biologisch?

“Nauwelijks. Het is een treurige zaak, want juist de kleine, lokale imkers zijn niet altijd bijvriendelijk bezig. Begrijpelijk: beroepsimkers in verre landen verdienen hun geld met soms wel 2000 tot 3000 volken, Nederlandse imkers hebben er gemiddeld één tot hooguit 100! Als je zo weinig honing hebt, probeer je zoveel mogelijk te verkopen. Dan moeten de bijen in de winter wel geraffineerde suiker gaan slikken.”

Begrijp ik het goed als ik zeg dat geraffineerde suiker niet thuishoort in de jaarlijkse cyclus van een bijenvolk. Dat je de honing van dat volk niet natuurzuiver en biologisch kunt noemen, omdat de mens de natuurlijke cyclus verstoort met een industrieel product?

“Dat kun je zeggen, ja.”

Ik heb in een supermarkt een potje acaciahoning gekocht waar wel “100% natuurzuivere honing” op staat, maar niet wat dat inhoudt en er zit ook geen EKO keurmerk op. In de natuurwinkel kocht ik acaciahoning van de Traay met niet alleen het EKO keurmerk, maar ook uitgebreide informatie over waar biologische honing aan moet voldoen. Thuis deed ik een blindproeftest. Als amateur honingproever proefde ik enig verschil, maar te weinig om met zekerheid te kunnen zeggen welke nu biologisch was. Toch houd ik meer van de biologische versie omdat ze me vertellen waar natuurzuiver voor staat. Dat voelt beter. En het keurmerk geeft meer houvast. Hoe zie jij dat?

“Smaak kun je niet meten. Je kunt erover praten en ervan genieten. Het woord smaakbeleving zegt het al. Je zintuigen geven geur en smaak door aan je hersens en wat die er precies mee doen, daar zijn de neurologen het nog niet over eens.”

Hoe kunnen wij als consument de bij helpen?

“Als je een imker in de buurt kan vinden, ga dan eens bij hem langs. Vraag waarom hij wel of niet biologisch werkt. Kijk of zijn bijen overwinteren op eigen honing of op water vermengd met geraffineerde suiker. Niet-biologische imkers geven suikerwater. In de biologische imkerij overwinteren bijen op hun eigen honing. Steun deze schaarse minderheid.”

Bio-bijzaken
– Biologisch honing komt uit gebieden waar binnen een straal van 5 à 7 km geen industrie, niet-biologische landbouw of snelwegen voorkomen en uit natuurgebieden en van niet-genetisch gemanipuleerde planten.
– Bijen overwinteren natuurlijk, dus niet op water met geraffineerde suiker, maar op eigen honing.
– Biologische imkers verwijderen schadelijke varroamijten niet met synthetische antibiotica, maar met de hand.
– Honing wordt niet verhit boven 45 °C, maar koud geslingerd. Bij hogere temperaturen worden enzymen afgebroken, waardoor de voedingswaarde daalt.’

Uitgeverij Christofoor maakt gewag van het verschijnen van het boekje ‘De bijen’ van Rudolf Steiner:

‘De voordachten die Rudolf Steiner in 1923 over de bijen hield hebben aan waarde niets verloren. Integendeel, de voorspelling die Rudolf Steiner deed dat de bijen het zeer moeilijk zullen krijgen als we honderd jaar met de kunstmatige bijenteelt zouden doorgaan, is helaas maar al te zeer waar. De kunstmatige bijenteelt begon rond 1908-1912. De overgrote meerderheid van de imkers handelt nog altijd kunstmatig manipulatief. De toegankelijke voordrachten in dit boek geven – ook voor de leek – inzicht in de geheimen van het bijenvolk. Rudolf Steiner gaat in op de relatie van de bijen tot de zon, en tot het menselijk organisme. Hij behandelt de werking van de honing en de consequenties daarvan voor de menselijke voeding. Ook de plaats die de bij inneemt in het dierenrijk komt ter sprake. Met een nawoord van Theo Giorgiades, waarin onder andere is opgenomen een interview met de kunstenaar Joseph Beuys over Bijen in de kunst.
1^e druk | paperback | 192 blz. | € 19,90 | ISBN: 9789060386514 | Rudolf Steiner’

Er staat als verschijningsdatum: ‘maart 2010’. Maar ik heb het nog niet gezien. Hopelijk komt het gauw uit.